De hemel in België Herfst, begin van de avond

De hemel in België
Herfst, begin van de avond
Opmerking: U zal merken dat oost en west op deze kaart werden omgekeerd. De kaart moet boven het hoofd gehouden worden met de “N” naar het noorden. De
andere windrichtingen worden dan juist aangegeven.
Alle vroegere beschavingen kenden verschillende legenden die door sterrenbeelden werden afgebeeld. Het is te danken aan de
Belgische Eugene Delporte dat we de huidige grenzen tussen de 88 sterrenbeelden te danken hebben.
Laten we proberen er enkele terug te vinden. In de buurt van steden is de lichtvervuiling zo sterk dat we enkel de helderste sterren
kunnen waarnemen. De Grote Beer lijkt een beetje op een steelpan. Je kan hem zonder problemen terugvinden omdat hij zo groot en
helder is.
Ver van de lichtvervuiling kunnen we tot 3000 sterren met het blote oog waarnemen. Nu kunnen we de volledige Grote Beer zien.
Boven de steelpan vinden we de Kleine Beer waarvan de helderste ster de Poolster is. Zij staat steeds in het noorden.
In de herfst bij het vallen van de nacht, kan u 3 erg heldere sterren bewonderen. Altaïr is er één van. Zij vormt het oog van het
sterrenbeeld Arend. Deneb is de staart van de Zwaan waarvan we ook makkelijk de vleugels en de lange nek kunnen herkennen.
Tussen de Zwaan en Hercules vinden we Wega, de derde hoek van de driehoek. Wega is de helderste ster uit de Lier: een soort van
kleine harp waarmee Orpheus Hades probeerde te verleiden om zijn geliefde Euridice uit de onderwereld te redden.
Wist u dat Wega op een dag onze poolster zal zijn? Bovenop de rotatie- en de revolutiebeweging maakt de Aarde ook nog een
precessiebeweging waarbij de Aardas een langzame tolbeweging maakt. Onmerkbaar kantelt de hemel dus en zo zal Wega binnen
12.000 jaar in het noorden staan.
Terwijl de Aarde in een jaar rond de Zon draait, zien we doorheen de seizoenen de sterrenhemel veranderen. Ook met het verstrijken
van de uren zien we de hemellichamen voor onze ogen voorbijtrekken. Hier is het echter de rotatiebeweging van de Aarde die de
oorzaak is. Tijdens de nacht lijken de sterrenbeelden zich van oost naar west te bewegen. Opkomend en ondergaand aan de horizon.
Het is daarom dat we de sterren die aan het begin van de avond zichtbaar zijn aan het einde van de nacht nergens meer kunnen
bespeuren én dat de hemel er seizoen na seizoen anders uitziet. Enkel de sterrenbeelden dicht bij de noordelijke hemelpool kunnen
we de hele nacht en zelfs het hele jaar door zien.
Sommige sterrenbeelden zijn erg bekend, zoals die van de dierenriem. Zij vormen een band aan de hemel waardoor de Zon vanop de
Aarde gezien lijkt te bewegen. In deze periode van het jaar kan u de boogschutter herkennen, waarvan men wel eens zegt dat hij op
een theepot lijkt.
Een enorme, heldere band lijkt de Boogschutter met de Zwaan te verbinden: het is de Melkweg. Als we vanuit de rand van het
melkwegstelsel waar zich de Aarde bevindt naar de hemel kijken kunnen we ofwel naar de inktzwarte ruimte kijken, die met slechts
een 3000-tal met het blote oog zichtbare sterren bezaaid is, óf we kijken naar het centrum van het melkwegstelsel. Daar bevinden
zich miljarden sterren, te veraf om afzonderlijk waargenomen te kunnen worden maar waarvan de gecombineerde lichtkracht deze
prachtige melkachtige boog aan de hemel veroorzaakt. U merkt ook dat de Melkweg in de buurt van de Boogschutter een grotere
dichtheid lijkt te hebben. Daar zit het centrum van het stelsel. Het gaat om een regio die barst van de nevels en sterrenhopen. Om de
Melkweg te observeren zoekt u best een donkere plek op, ver van de lichtvervuiling van de steden.
Ten oosten van de boogschutter bevindt zich de Steenbok, een van de oudste sterrenbeelden. Babylonische kleitabletten van meer dan
3000 jaar oud maken er al gewag van omdat de Zon toen bij de winterzonnewende in de Steenbok stond. Nog een bewijs dus voor de
langzame precessiebeweging. Hij werd geassocieerd met de Sater Pan die om te ontsnappen aan de wrede en bloeddorstige Typhon in
de Nijl sprong en zijn onderlijf in een vissenstaart veranderde. Een ander verhaal vertelt dat de Steenbok de geit was die de Griekse
oppergod Zeus zoogde. De hoorn die door de god werd afgebroken werd de latere Cornucopia of hoorn des overvloeds. Nog meer
naar het oosten vinden we nog verschillende andere watersterrenbeelden zoals de Waterman en de Vissen. Vervolgens komen we bij
de Ram.
Bij het einde van de herfst, als de driehoek ’s avonds begint te verdwijnen, verschijnt de Stier waarvan het oog gevormd wordt door
Aldebaran, een rode reuzenster die de woede van het chargerende dier verbeeldt. Uiteindelijk komen ook de Tweelingen, Castor en
Pollux boven de horizon uit. Pollux, de zoon van Zeus en dus onsterfelijk, was overmand door verdriet bij de dood van Castor. Hij
ging bij zijn vader pleiten voor de resurrectie van zijn broer waarop Zeus hen beiden in sterrenbeelden veranderde en ze alle twee
onsterfelijk werden.
Tijdens de herfst kunnen we een aantal klassieke legendes bewonderen. Cassiopeia en haar echtgenoot Cepheus heersten over
Ethiopië. De koningin was bijzonder ijdel. Ze liep constant te pochen over de schoonheid van haar dochter Andromeda. Dit wekte
jaloezie op bij de Nereïden, de zeven dochters van Poseidon. Deze sterrenhoop die eigenlijk de Plejaden heet, is een groep van
duizenden erg jonge hete sterren, nauwelijks enkele miljoenen jaren oud. Het is daarom dat ze een blauwige tint hebben. In de
catalogus van hemelobjecten hebben ze de designatie M45. Al sinds het neolithicum kondigde hun avondlijke verschijning het
oogstseizoen aan.
De jaloerse Nereïden vroegen Poseidon om tussen te komen. Hij zond een zeemonster, Cetus, om de kusten van het rijk te
terroriseren. De doodsbange onderdanen consulteerden het orakel dat het opdroeg de prinses aan het monster te offeren. Vervolgens
ketenden ze het meisje vast aan een rots in het water.
De rots is zichtbaar met het blote oog als een wazige vlek. Dit sterrenstelsel is het verst van de Aarde verwijderd voorwerp dat we
met het blote oog kunnen zien. Het Andromeda sterrenstelsel op een afstand van ongeveer 3 miljoen lichtjaar maakt deel uit van de
lokale groep. Dit is een groep van een veertigtal sterrenstelsels die bij ons Melkwegstelsel in de buurt liggen. Het was de
Amerikaanse sterrenkundige Edwin Hubble die deze groep ontdekt heeft. De lokale groep bevat alle typische vormen van
sterrenstelsels. Andromeda heeft net als onze Melkweg een spiraalstructuur.
Perseus is ondertussen terug van zijn strijd waarin hij Medusa, een van de drie gorgonen, onthoofdde. Het hoofd van Medusa was
bedekt met honderden slangen in plaats van haren iedereen die ernaar keek veranderde ogenblikkelijk in een blok steen. Perseus
versteende Cetus en kon de prinses op die manier redden. Hij zette haar op Pegasus, zijn gevleugelde paard om de herfsthemel over
te steken.
De Maan is makkelijk te observeren. Met een goede verrekijker kan je al de structuren op het oppervlak zien. Het zijn meteoriet
impacts. De donkere gebieden noemen we maria of zeeën, omdat onze voorouders dachten dat het hier om echte oceanen ging. De
kleur is afkomstig van lava die verschillende kraters heeft opgevuld zoals bijvoorbeeld de zee der stilte waar de eerste astronauten
geland zijn. Andere, helderdere kraters zijn ook makkelijk te zien. Bekende voorbeelden zijn Tycho Brahe (een astronoom aan het
Deense hof), en Copernicus (de vader van het heliocentrisme)
Je kan makkelijk haar baan tussen de sterrenbeelden van de dierenriem observeren. Dag na dag staat ze op een andere plek. Dit
bewijst dat ze wel degelijk de satelliet van de Aarde is en de reden waarom ze soms overdag te zien is. Haar vorm verandert ook
steeds. We noemen dit de fasen van de Maan. In werkelijkheid zijn we door haar verplaatsing soms beter en dan weer minder goed
geplaatst om haar zonverlichte kant te kunnen zien. Tussen twee nieuwe manen zit een periode van ongeveer 29 dagen.