Aan de voet van de dijk

Aan de voet van de dijk
Maart-augustus 2015 nr. 205
Aan de zuidzijde van de Hondsbossche Zeewering
werd medio augustus 2014 ...
… een begin gemaakt met een megaproject
2
Metius Magazine nr. 205
De leenkijker
Onze leenkijker, een Celestron Nexstar 5SE, is beschikbaar
voor leden van onze vereniging. De kijker, met computersturing, is te reserveren via www.metius.nl
De kosten bedragen € 15 per periode van ca.30 dagen
(met een borg van € 50).
Jaargang 36 nr. 205, oplage 150
Maart-Augustus 2015
Coverfoto: Werken aan de dijk
Inhoudsopgave
Van uw voorzitter
De astrolabe en de nocturaal
Dreiging vanuit de ruimte (lezing 30 1 2015)
Agenda voor de Algemene ledenvergadering
Notulen van de vorige ALV
Jaarverslag over 2014
WTS verslag van de bijeenkomst november 2014
WTS verslag van de bijeenkomst december 2014
WTS en wat Belgische Mechanica
Sterrenkunde olympiade uitslag multiple choice
Tip van de maand
15 februari 1961
Uitnodiging voor een donker nachtje niet slapen met...
Zonsverduistering des doods
Donkere materie krijgt de schuld
Interview met Alan Guth
Sterrenkunde olympiade vervolg
Twee berichten over zwarte gaten
Hemelkalender
Van de redactie
Het Metius Magazine dat voor u ligt is al
weer het laatste nummer van het seizoen
2014/2015. De redactie samenstelling van
MM zal met ingang van het volgende seizoen een wijziging ondergaan. In 2011 hebben Hans Dijkstra en Sake Haijma de redactie van ons lijfblad overgenomen van Huub
Brugman en Inge van de Stadt. Bij het aantreden heeft Sake aangegeven de redactieactiviteiten 4 jaar te zullen doen. Die 4 jaar
zijn nu voorbij. Tijd voor een nieuwe uitdaging. De redactie prijst zich gelukkig met
Bert Mulder als opvolger van Sake. Hans en
Bert vormen de nieuwe redactie.
De redactie van MM
Afgelopen 4 jaar heb ik (en ik denk Hans
ook) met veel plezier gewerkt aan MM. Het
was af en toe wel stressen geblazen! Qua
layout, uitvoering en inhoud van het blad is
er nogal wat veranderd. Van de leden hebben we overwegend positieve reacties gekregen. Natuurlijk ging er, in het begin, wel
wat mis. Maar uiteindelijk hebben we onze
weg gevonden. Ik bedank Hans voor de samenwerking en ik wens de redactie veel
plezier en voldoening toe bij het samenstellen van de toekomstige MM’s.
Mees Visser
Henk Verbeek
Harriet Komen
Wim Komen
Wim Komen
Wim Komen ea
Leendert Lambach
Leendert Lambach
Henk Verbeek
Mees Visser
Harriet Komen
Hans Dijkstra
Annemarie Kloosterhuis
Hans Dijkstra
Van het web
Uit de Volkskrant
Mees Visser
Van het web
van Rob Steegs
blz 5
blz 6
blz 7
blz 9
blz 10
blz 12
blz 18
blz 18
blz 19
blz 20
blz 20
blz 20
blz 21
blz 21
blz 22
blz 23
blz 26
blz 29
blz 30
Metius Magazine is het officiële orgaan van de:
· Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “METIUS”
· Stichting ‘METIUS’ Sterrenwacht
Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “METIUS”:
Webpage:
http://www.metius.nl
Voorzitter:
M. Visser, Oranjelaan 35, 1815 JP Alkmaar
Tel.: 072 - 5124545; [email protected]
Secretaris:
W. Koomen, Kennemerstraatweg 181, 1851BE Heiloo
Tel.: 072 - 5335840; [email protected]
Penningmeester:
A.M. van der Weiden, Stationsweg 158, 1815 CG Alkmaar
Tel:072-515 45 35; [email protected]
Bankrekening AWSV Metius: ABN AMRO:
NL32ABNA0629077673
(iban nr)
Alg. bestuurslid:
Rob Steegs, Benesserlaan 258, 1911 VJ Uitgeest
Tel: 06-26686666; [email protected]
Piet Cijsouw, J.A.Radeckerweg 39, 1871 CJ Schoorl
Tel: 072-8506409; [email protected]
H.A. Verbeek Sperwer 1 1722 DK Z Scharwoude
Tel 0226 321131 [email protected]
Ledenadministratie: H. Zwart, Schouw 28, 1771 EP Wieringerwerf
Tel.: 0227 - 603489; [email protected]
Redactie:
Hans Dijkstra (0224- 297783) en
Sake Haijma (072- 5612999) (voor het laatst)
Bert Mulder (06 24375362)
E-mail: [email protected].
Ere liden
dhr C Booy
dhr J Deugd †
Sake Haijma
Maart—Augustus 2015
3
KOMENDE AKTIVITEITEN
De maartlezing van Metius
Op vrijdag 27 maart 2015 spreekt
prof. dr. I. Snellen over Exoplaneten en de zoektocht naar buitenaards leven.
Samenvatting:
Al lang hebben astronomen zich afgevraagd of er rond de sterren aan de
hemel net zulke planeten draaien als
om de zon. We leven in spannende
tijden, want er voltrekt zich een heuse
revolutie in de studie naar deze
exoplaneten. Binnenkort zal het eerste zusje van de aarde worden gevonden. In deze lezing wordt uitgelegd hoe sterrenkundigen willen gaan
onderzoeken of er op zulke andere planeten ook leven voorkomt. Weten
we wel hoe dat leven er uit zou zien en waar we naar moeten zoeken?
Over de spreker:
Ignas Snellen is hoogleraar Sterrenkunde aan de Universiteit van Leiden.
Na zijn promotieonderzoek in 1997 is hij voor drie jaar verbonden geweest
aan de Universiteit van Cambridge in Engeland. Na een lectureship aan de
Universiteit van Edinburgh is hij in 2004 naar Leiden teruggekeerd. Met zijn
onderzoeksgroep bestudeert hij atmosferen van exoplaneten.
De lezing zal worden voorafgegaan door de Algemene Ledenvergadering, die begint om 18.45 uur. De vergaderstukken zijn elders in nummer van Metius Magazine opgenomen.
Over de daarop volgende lezing, op vrijdag 24 april 2015, is nog geen gedetailleerde informatie ontvangen. Die lezing wordt gegeven door Ger de
Bruyn en zal gaan over Radioastronomie. In het volgende seizoen zal dit
onderwerp worden vervolgd met een lezing over de Radiotelescoop bij
Dwingeloo, die met veel hulp van vrijwilligers geheel in de oude glorie hersteld is en ter beschikking is gekomen van de sterrenkunde- en radioamateurs. Na die lezing, die in januari 2016 is gepland, wordt er (bij voldoende
belangstelling met busvervoer) een excursie georganiseerd naar Dwingeloo, waar we dan de historische radiotelescoop in werking zullen kunnen
zien.
Een actueel overzicht vindt
u op www.metius.nl
De lezingen vinden plaats in het
Wijkcentrum De Oever.
Amstelstraat 1, 1823 EV Alkmaar
Aanvang 20:00 uur
Toegang niet-leden €5,=
27 februari Michiel Hogerheide
Planeetvorming
27 maart Ignas Snellen
Exoplaneten
Deze lezing wordt voorafgegaan door de
Algemene Leden Vergadering (18.30 uur)
24 april Ger de Bruyn
Radioastronomie
15 mei
Avond voor en door leden
Na afloop van iedere lezing zal, indien de
weergoden ons gunstig gezind zijn, de
leen- telescoop buiten worden opgesteld
De laatste Metiusavond van seizoen 2014-2015 valt op vrijdag 15 mei
2015. Dit wordt de jaarlijkse “eigen avond”, waar de uitwisseling van resultaten en het verder leren kennen van andere leden van onze vereniging op
de voorgrond zal staan.
Kopij graag voor
20 augustus
Denk even aan de
contributie!
4
Metius Magazine nr. 205
Van uw voorzitter
Voor u ligt een extra dik
nummer van Metius Magazine, dik vanwege het
dikke én lezenswaardige
jaarverslag van onze
Vereniging. Wat er niet
in staat, is wat er al in
2015 gebeurd is. Daar
wil ik het nu even met u
over hebben. Allereerst
was daar de komeet
Lovejoy die aan de hemel te zien was, echter
ik heb hem nog niet gezien vanwege allerlei
activiteiten voor Metius.
Allereerst kwam daar midden januari de lezingencommissie bijeen om sprekers uit te kiezen voor het seizoen 20152016. Allemaal tegelijk uitgenodigd omdat achter elkaar
uitnodigen niet kan, de tijd vliegt om, “tempus fugit”. Allen
tegelijkertijd uitnodigen vraagt om problemen, dat zou licht
tot clashes kunnen leiden. Maar warempel dat gebeurde
wonderbaarlijk helemaal niet: Het Metius-lezingen programma 2015-2016 is nu rond. De diversiteit van het team
Bij de voorpagina:
is vergroot met Harriet Koomen om de belangen van Weerkunde eloquent onder de aandacht te brengen en dat werd
verzilverd: Jan Visser, de RTL weerman uit Purmerend
komt! En wist u dat – het jaar is nauwelijks begonnen – er
al weer een basiscursus sterrenkunde op dit moment van
schrijven wordt gegeven? Voorts wordt weer over Kaeskoppenstad nagedacht met het fantastische idee om ergens, in een kerk?, de slinger van Foucault op te hangen,
zodat iedereen kan zien dat de Aarde toch echt draait. U
wist dat al. Om al die activiteiten in goede banen te leiden
houdt uw bestuur heel efficiënt slechts twee vergaderingen
in het jaar. Op 19 februari waren we te gast bij Piet
Cijsouw voor de bestuursvergadering van de Vereniging,
voorafgegaan aan die van de Stichting. Wij prijzen ons gelukkig met goed nieuws: Op de Algemene Leden Vergadering zal Klaas Kroese tot erelid van onze Vereniging benoemd worden, bij velen bekend om zijn weerkunde bijdragen gedurende vele jaren in Metius Magazine. Vanmorgen
belde ik hem op en tot mijn grote vreugde is hij van plan
vergezeld door familieleden te komen. Hopelijk – Klaas is
niet meer de jongste - gaat dat allemaal door. Dat hopen
we allemaal mee te beleven. Dankzij Metius!
Stichting ‘METIUS’ Sterrenwacht:
Augustus 2014. Ik bezocht de Hondsbossche
Zeewering aan de zuidzijde. Er was een begin
gemaakt met het opspuiten van zand vóór de
dijk. De werkzaamheden waren gevorderd tot
aan “de Putten”. Dat is de naam van een natuurgebiedje aan de voet van de dijk. Zoute kwel
maakte daar wat ondiepe plasjes die zeer interessant zijn voor vogels. De watertjes werden
druk bezocht door lepelaars, watersnippen, diverse soorten eenden, grote sterns en dergelijken.
Vogelwerkgroep Alkmaar had tevergeefs geprobeerd om dat gebiedje te redden door tegen de
opspuitplannen te ageren. In de zoutige graslanden vóór de dijk overwintert de zeer zeldzame
dwerggans. Ik ging in de maanden daarna nog
geregeld een kijkje nemen en maakte foto’s van
de vorderingen. Dag en nacht gingen de werkzaamheden verder, ook tijdens onze lezingen
over zeespiegelstijging en de polen. In amper zes
maanden tijd werd voor de dijk een enorme berg
zand aangebracht, helmgras geplant en voor
wandelpaadjes gezorgd. Enorme aantallen
meeuwen zochten voedsel in het drijfzand Tot
wel 50 zeehonden deden hun voordeel met de
kunstmatige stranden. Een visje, de snotolf, zal
inmiddels wel verdwenen zijn. Zijn biotoop van
rotsige strekdammen liggen nu onder het zand
begraven. Vanwege de belangstelling van Metius
voor weer en klimaat heb ik een deel van de foto’s gebruikt om dit magazine mee te versieren.
Voorzitter:
M. Visser, Oranjelaan 35, 1815 JP Alkmaar
Tel.: 072 - 5124545, [email protected]
Secretaris:
W. Koomen, Kennemerstraatweg 181, 1851BE Heiloo; Tel.: 072 - 5335840, [email protected]
Penningmeester:
W.J. Braakman, De Wieken 8, 1829 AN Oudorp
[email protected]
Leden:
F Nieuwenhout Daalmeerpad 15 1827 GA Alkmaar
tel 072 5622745 [email protected]
M. vd Weiden, Stationsweg 158, 1815 CG Alkmaar;
Tel.:072 - 5154535; [email protected]
R.B. Kroonenberg, Het Zandstuk 134, 1851 RT.
Heiloo. Tel.: 072 - 752 9111,
[email protected]
Hans Dijkstra
Maart—Augustus 2015
5
WERKGROEPEN
Werkgroep
Werkgroep Cursus Sterrenkunde
Werkgroep Public Relations
Werkgroep Lezingen
Werkgroep Metius Jaarprijs
Werkgroep Metius Magazine
Werkgroep Metius Website
Werkgroep Afstand Bestuurbare Telescoop
Voorzitter
Piet Cijsouw
Henk Verbeek
Mees Visser
Leendert Lambach
Hans Dijkstra
Harry Zwart
Frans Nieuwenhout
Martin van den BoWerkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS) gaerde
Werkgroep Weerkunde
Karel de Leeuw
Werkgroep Mediatheek
Wim Koomen
Werkgroep Sterrenwacht Bakkum
Rob Steegs
Kascontrolecommissie
Karel de Leeuw
Vertegenwoordiging Verenigingsraad KNVWS Hans de Nobel
E-mail
Telefoon
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
072-8506409
0226-321131
072-5124545
072-5123114
0224-297783
0227-603489
072-5622754
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
Zie werkgroep Weerkunde
[email protected]
072-5123375
0226-316316
072-5335840
06-26686666
Uit de serie astronomische instrumenten:
DE ASTROLABE met NOCTURNAAL
072-5611015
teerd waarmee de lokale zonnetijd overdag kan worden
ingeschat.
Dit instrument is als bouwplaat verkrijgbaar en bij voldoenDe astrolabe is een instrument wat terug te voeren is naar de belangstelling zou er een gezamenlijke bestelling kunca 200 AD in het midden oosten en werd gebruikt voor het nen worden gedaan evt. in combinatie met andere instrunavigeren, terwijl de nocturnaal of sterrenwijzer met grote
menten. U kunt dit aangeven door te mailen naar
precisie de tijd des nachts kan aangeven. Dit laatste instru- [email protected]
ment gaat terug naar 1295 AD. Wat we hier bespreken is
Beide instrumenten werden vaak gecombineerd zoals hier
een bouwplaat van beide instrumenten gecombineerd als
en hoorden tot de standaard uitrusting van de VOC, maar
één instrument.
de nocturnaal kan ook met een zonnewijzer worden geDe Tijdmeting berust op de omlooptijd van de grote beer
combineerd voor de dag- en nachttijd.
om de poolster in 23 uur en 56 minuten. Als de datum op
de buitenschijf wordt ingesteld en het instrument wordt
vastgehouden aan de datumwijzer zodat de datum dan
recht naar onder wijst, dan is er een tweede wijzer die zodanig wordt gedraaid dat de beide voorste sterren van de
Henk…….
grote beer en de poolster één lijn vormen. De poolster
wordt dan door het gat van de wijzer gezien. Dan verschijnt
in een tegenover liggend venstertje de ware plaatselijke
zonnetijd. U vraagt zich nu af hoe je dit in de nacht kunt
aflezen? Daar is iets slims voor bedacht; door de urenschijf
te voorzien van een kartelrand met verschillende tandvormen, is met enige oefening op het gevoel te zeggen hoe
laat het is. De tijdmeting kunnen we niet alleen visueel of
auditief waarnemen het kan dus ook tactiel (op gevoel) en
het kan zelfs olfactisch (met de neus) want er bestaan ook
geurklokken!
Met de astrolabe kan de hoogte van een hemellichaam of
een berg of gebouw worden gemeten door de hoek af te
Astrolabe voor zelfbouw
lezen die verkregen wordt door een wijzer met twee kleine
gaatjes precies te richten. Eerst wordt het instrument gebalanceerd door het aan een koord op te hangen en te zien of
een gewichtje aan een draad precies over 90/90 lijn loopt.
De wijzer wordt daarna gedraaid zodat het object in lijn
…...Verbeek
staat met het vizier (beide gaatjes) op de wijzer en die
geeft dan op de schijf de hoogte in graden weer. Goniometrisch kunnen we dan de hoogte van het gebouw uitrekenen of zien op welke hoogte de zon of ster op dat moment
staat. Door de hoogte van de poolster te meten kan de
breedtegraad worden bepaald bijvoorbeeld voor het naviDoe het zelf nocturaal
geren op zee. De zon kan op de hand worden geprojec6
Metius Magazine nr. 205
DREIGING UIT DE RUIMTE,
de lezing van Robert Wielinga op 30 januari 2015.
Het was slecht weer, maar ondanks dat kwamen er nog
best veel mensen op deze vrijdagavond. Er was zelfs een
mijnheer uit Hoorn, die dan toch langs de Noordervaart
door de sneeuw naar Alkmaar geglibberd moet zijn. Is dat
niet fijn voor een club om zulke enthousiaste leden te hebben? En terecht, want het was weer een zeer geslaagde
lezing, deze lezing over meteorieten.
In 1992 is boven de USA een vuurbol waargenomen bijna
helemaal van west naar oost en uiteindelijk is de meteoriet
geland in Peekskill. Bijgaande foto laat de baan van die
Peekskill meteoriet te zien.
Nog in ons aller geheugen is de meteoor die het leven in
Chelyabinsk in Rusland verstoorde op 15 februari 2013.
Ook Robert Wielinga keek tevreden naar de bezetting van
de zaal en begon zijn verhaal vol enthousiasme over vuurbollen en hun eventuele inslag. Later op de avond zou het
onderwerp “Wat leren we van meteorieten” en “Is de aarde
een doelwit” op de agenda staan.
Vallende sterren zijn meteoren, maar de kans dat ze als
meteoriet op aarde komen is gering. Pas als de meteoor zo
groot wordt, dat hij als een vuurbol waar te nemen is, bestaat de mogelijkheid van een overblijfsel. De vuurbol moet
dan wel een helderheid hebben van magnitude -3. De oorspronkelijke grootte zal in dat geval groter zijn geweest dan
een basketbal. Bij binnentreden van de dampkring ligt de
beginsnelheid op 12-72 km/s maar wordt de
eindsnelheid op 100-en m/s door de wrijving.
De verhalen over spontaan brandende bomen e.d. bij een
inslag zijn onzin, want in principe is een meteoriet ijskoud.
De temperatuur tot in de kern is de temperatuur van het
heelal en de korte tijd van wrijving veroorzaakt alleen hitte
aan de buitenkant en wellicht een smeltlaagje, maar dat is
millimeterdun. Waarnemingen laten zien dat veel objecten
voordat ze de grond raken in stukken uiteen breken.
De oudste waarneming van een meteoriet dateert uit 1492
in het plaatsje Ensishein in Duitsland. En het is pas rond
1800 n.C. dat een Duitse natuurkundige, Ernst Florens
Friedrich Gladni, een boek publiceerde waarin hij stelt dat
meteorieten een buitenaardse oorsprong hebben.
De baan van de meteoriet van Peeskill
Maart—Augustus 2015
Er zijn veel foto’s van dit fenomeen dankzij de moderne
mobieltjes en er waren zelfs filmpjes waarop te zien is dat
het object zeer veel licht gaf. Robert sprak over een magnitude van -24.
De 5 bekende meteorieten van Nederland werden ook besproken, maar het gaat te ver om die hier allemaal te benoemen.
De grootste meteoriet, ooit gevonden, is de Hoba in Namibie. Daarvan is onbekend wanneer hij terecht is gekomen.
Baanberekeningen zijn zeer interessant omdat het ons een
inzicht kan geven waar de meteoren vandaan komen. Het
7
is daarom van belang om veel waarnemingen op de gevoelige plaat te hebben en inmiddels heeft men in een internationale samenwerking veel all-sky camera’s geplaatst en is
er bijna volledige dekking van Europa. Bijgaande foto is
een voorbeeld van een opname met zo’n camera.
b.v. van Vesta. Al met al zeggen wetenschappers nu dat
de planetoïden minder dan 100.000 jaar na het ontstaan
van het zonnestelsel zijn ontstaan.
Het Yarkovsky-effect maakt dat objecten uit de planetoidengordel uit hun baan raken. Het is een heel verhaal om
dat hier uit de doeken te doen. Op internet is er meer informatie over te vinden. Van de Universiteit van Arizona is
een heel illustratief en duidelijk filmpje op de volgende link
te vinden.
https://www.youtube.com/watch?v=DQtj0RhimZY
Wat de dreiging betreft, dat valt allemaal wel mee. En als
er een dusdanig groot object onze aarde zal naderen, zal
dat wel waar te nemen zijn en liggen er al 2 scenario's
klaar hoe daar mee om te gaan.
Heiloo, 4 februari 2015
Harriet Koomen.
Een "all sky" opname
Na de pauze vertelde Robert meer over de herkomst van
meteorieten. Zij zijn in te delen in typen. De meest voorkomende is de Chondrite. De naam is afkomstig van het
woord Chondrule. Dat zijn cirkelvormige insluitsels. Deze
insluitsels in de grotere steen kunnen ons veel vertellen.
Al het onderzoek heeft ertoe geleid dat we weten dat de
meeste meteorieten afkomstig zijn van de Planetoïdengordel, tussen Mars en Jupiter. Spectraalmetingen laten ons
specifieker zien van welke grote planetoïden ze afstammen
8
Metius Magazine nr. 205
Agenda voor de Algemene Ledenvergadering van de AWSV Metius
Datum
Locatie
Aanvang
: vrijdag 27 maart 2015
: Wijkcentrum “de Oever”, Amstelstraat 1, 1823 EV Oudorp
: 18.45 uur
1 Opening en vaststellen agenda
2 Mededelingen en binnengekomen stukken m.b.t. deze vergadering.
3 Goedkeuring van de notulen van de ALV van 28 maart 2014.
4 Goedkeuring van het jaarverslag van de AWSV Metius.
5 Behandeling financieel jaaroverzicht 2014 & begroting 2016.
6 Verslag van de kascommissie over 2014.
7 Vaststellen van de contributies voor 2016.
8 Goedkeuring van het financiële jaaroverzicht 2014 en goedkeuring van de begroting 2016.
9 Samenstellen nieuwe kascommissie..
10 Bestuurssamenstelling Vereniging.
11 Ideeën vanuit de Vereniging.
Rondvraag.
Sluiting.
ad. 3 De notulen van de ALV van 28 maart 2014 zijn opgenomen in MM van maart 2015.
ad. 4
Het jaarverslag van de AWSV Metius is eveneens in deze uitgave van MM opgenomen.
ad. 5
Het financieel jaaroverzicht 2014 en de begroting 2016 zijn opgenomen in genoemde uitgave van MM en worden beperkt
bij binnenkomst van de zaal beschikbaar gesteld.
ad. 6 en 9 De heren De Leeuw (vz) en Schaaf vormden in 2014 de kascommissie. De heer Schaaf is helaas overleden en de heer De
Leeuw is afgetreden. De heer Van den Brink is in 2013 toegetreden als reserve lid en is nu lid van de commissie en de heer
De Nobel is in 2014 reservelid geworden. In deze ALV moet er een nieuwe kascontrolecommissie worden gekozen.
ad. 7
Het bestuur stelt voor de contributie voor 2016 te handhaven op € 25,00 voor leden, €12,50 voor gezinsleden en €10,00
voor jeugdleden. De toegangsprijs voor betalende bezoekers blijft €5,00.
ad.10 Het bestuur van de AWSV Metius bestaat nu uit:
De heer M. Visser voorzitter
De heer Koomen secretaris
De heer V.d Weiden penningmeester en
De heren Verbeek, Cijsouw en Steegs als lid.
De heren M. Visser en Steegs zijn aftredend. De heer Visser is niet herkiesbaar, maar de heer Steegs wel. De heer Verbeek
is bereid gevonden om de vacature van voorzitter te gaan vervullen.
Eventuele voorstellen voor tegenkandidaten kunnen cf. artikel 10, lid 2 van de statuten tot uiterlijk 7 dagen voor de ALV
schriftelijk bij de secretaris ingediend worden.
Ter informatie: het bestuur van de stichting Metius Sterrenwacht bestaat uit de heren M. Visser (vz), W. Koomen (secr), W.
J Braakman (penn), R. v.d. Weiden, F. Nieuwenhout en R. Kroonenberg.
ad. 11 Leden worden uitgenodigd om ideeën m.b.t. het functioneren van de vereniging kenbaar te maken.
Wim Koomen
Secretaris
Maart—Augustus 2015
9
Notulen van de Algemene Ledenvergadering (ALV) van
de AWSV Metius
Datum
Locatie
: vrijdag 28 maart 2014, 18.45 uur
: De Oever Oudorp
Aanwezig
De dames Houweling, Sijm en van de Stadt en de heren Booy, Braakman, Van den Brink, Brouwer, Cijsouw, Dijkstra,
Druijven, Haijma, Klein Woud, Klippel, Koomen (secr.), Lambach, De Leeuw, De Nobel, Pepping, Pronk, Visser (voorz.),
Van der Vlugt, Wagenaar, Wortel, Zomerdijk.
Afmeldingen ontvangen van mevrouw Koomen en de heren Steegs, Ten Hacken, Franse, Van der Weiden, Verbeek,
Kroonenberg en Van de Poel.
1. Opening en vaststellen agenda
Om 18.47 uur opent de voorzitter de vergadering met een ferme hamerslag en heet de aanwezigen welkom. In totaal
zijn 21 leden aanwezig en drie bestuursleden.
De voorzitter biedt namens het bestuur excuses aan voor het niet op tijd beschikbaar zijn van Metius Magazine met de
daarin opgenomen vergaderstukken. Wel hebben zo veel mogelijk leden op het laatste moment via e-mail de stukken
voor de vergadering ontvangen. Leden waarvan het mail adres niet bekend was, zijn zo veel als mogelijk telefonisch
benaderd. Niemand heeft (gelukkig!) geklaagd.
Wel verdient de redactie complimenten voor het (alweer) verzorgde magazine!
Namens de penningmeester biedt de voorzitter alle aanwezigen een kopje koffie aan tijdens de pauze.
De agenda wordt vastgesteld, zoals voorgesteld.
2. Mededelingen en binnengekomen stukken m.b.t. deze vergadering
Bij de secretaris zijn geen stukken van belang voor deze vergadering binnengekomen.
De voorzitter neemt van de gelegenheid gebruik om mee te delen, dat er in 2014 weer een jaarprijs en een erelidmaatschap is toegekend.
Het erelidmaatschap is voor de heer Cor Booij. Hij wordt met een groot applaus door de vergadering en het bestuur gefeliciteerd. Hij heeft aan de wieg gestaan van Metius; een echte “founding father”. Ook bij de oprichting van de (K)NVWS
is hij al aanwezig geweest. Zeker tien jaar is hij voorzitter van onze vereniging geweest en nog langer bestuurslid in andere functies. Hij is nog steeds uitermate geïnteresseerd in de sterrenkunde getuige de koepel met telescoop op zijn
garage in De Rijp. De voorzitter haalt onder andere de anekdote aan, die ook in ons magazine heeft gestaan over het
bouwen van een telescoop in de oorlog met gebrekkige materialen, maar die werkte wel!
Sake Haijma en Mees Visser zijn bij Cor Booij thuis geweest om een gefilmd interview te maken, dat t.z.t. op een Eigen
Avond vertoond zal gaan worden.
Daarop volgde de uitreiking van het erelidmaatschap met oorkonde.
Cor Booij dankte het bestuur en de vereniging daarna met het vertellen van een stukje geschiedenis over de oprichting
van Metius.
De jaarprijs ging dit jaar naar Henk Klippel. De voorzitter van de commissie jaarprijs, Leendert Lambach, legt uit waarom
juist Henk Klippel met zijn neus in deze prijs is gevallen.
Hij prijst de inzet van vele jaren binnen Metius. Meer dan acht jaar lid van de WTS en vertelt binnen deze groep over de
levensloop van sterren en geeft daar goede presentaties over. Ook geeft hij uitleg over kernfusieprojekten en daarnaast
is hij begenadigd docent bij de Metius cursus.
De commissie heeft daarom niet getwijfeld om Henk Klippel bij het bestuur aan te bevelen voor de jaarprijs, wat het bestuur in dank heeft aanvaard.
Na de uitreiking van de prijs wordt hij door de vergadering met een enthousiast applaus gefeliciteerd. In zijn dankwoord
zegt Henk Klippel, dat het voor hem eigenlijk heel gewoon is om deze dingen binnen de vereniging te doen en dat hij
dus eigenlijk zeer verrast is. Gelukkig heeft hij na zijn pensionering voor dit soort zaken meer tijd gekregen
3. Goedkeuring van de notulen van de ALV van 22 maart 2013
De notulen van de ALV van 22 maart 2013 zijn via mail of telefonisch verspreid en als bijlage in Metius Magazine opgenomen. Inhoudelijk en tekstueel zijn er geen opmerkingen. De notulen worden - onder dankzegging aan de secretaris zonder verdere opmerkingen goedgekeurd en getekend.
4. Goedkeuring van het jaarverslag van de AWSV Metius
Het jaarverslag wordt door de vergadering goedgekeurd. De voorzitter bedankt alle leden die een bijdrage hebben geleverd om dit jaarverslag mogelijk te maken. Het geeft een mooi beeld van wat er zich binnen de Vereniging afspeelt. De
vergadering spreekt met applaus waardering uit voor het jaarverslag.
Op een opmerking uit de vergadering, dat de contributie achterop het magazine niet klopt, antwoordt de secretaris, dat
het jaarverslag juist is en het magazine aangepast zal gaan worden.
10
Metius Magazine nr. 205
5. Behandeling financieel jaaroverzicht 2013 & begroting 2015
De distributie van de financiële stukken is ietwat wazig verlopen. Daarom loopt de voorzitter bij afwezigheid van de penningmeester de jaarrekeningen door. De vergadering gaat met zijn uitleg akkoord. De vergadering dankt de penningmeester voor zijn inzet.
6. Verslag van de kascommissie over 2013
De voorzitter nodigt Karel de Leeuw uit om namens de kascommissie verslag te doen. Hij vertelt een bezoek te hebben
gebracht aan de penningmeester van de Vereniging. De kas was in orde bevonden en de stukken waren zeer overzichtelijk en verzorgd. Alles duidt op een solide beleid en de boekhouding is in balans. De heer De Leeuw stelt voor het bestuur van de Vereniging te dechargeren betreffende de financiële stukken. Dit voorstel wordt door de vergadering met
applaus overgenomen.
Daarnaast heeft de kascommissie de financiën van de Stichting Metius gecontroleerd en die zijn eveneens akkoord bevonden.
De heer De Leeuw levert de ondertekende kascontroleverslagen in bij het bestuur.
Complimenten aan de beide penningmeesters, die de kas weer tot op de (euro)cent kloppend hebben gehouden. De
voorzitter bedankt de kascontrolecommissie voor het werk, dat ze gedaan heeft.
7. Vaststellen van de contributie voor 2015
Voorgesteld wordt de contributie te handhaven op € 25,00. Het gezinslidmaatschap op € 12,50 Het jeugdlidmaatschap
op € 10,00 en de toegangsprijs voor niet-leden voor de lezingen op € 5,00.
De vergadering gaat unaniem akkoord met dit voorstel.
8. Goedkeuring van het financiële jaaroverzicht 2013 en goedkeuring van de begroting 2014
Deze zijn al behandeld onder agendapunt 5 en 6 en de vergadering keurt de genoemde financiële stukken dan ook unaniem goed.
9. Samenstellen nieuwe kascommissie
De voorzitter bedankt Karel de Leeuw voor zijn inzet als voorzitter van de kascommissie. Het tweede lid van de commissie, Jan Schaaf schuift nu op als voorzitter en Reijer van den Brink wordt nu lid van de kascommissie. Hans de Nobel is
bereid om toe te treden als reserve-lid.
De kascommissie voor 2015 bestaat daarmee uit Jan Schaaf(voorzitter) en Reijer van den Brink met als reserve lid
Hans de Nobel. De voorzitter bedankt de heren De Leeuw, Schaaf, Van den Brink en De Nobel voor hun bereidheid.
10. Bestuurssamenstelling Vereniging en Stichting
De secretaris, Wim Koomen, en het gewaardeerd bestuurslid Piet Cijsouw, van de Vereniging zijn aftredend, maar aangezien zich geen tegenkandidaten hebben gemeld zijn zij de enige kandidaten voor de bestuursfuncties. Zij worden door
de vergadering met applaus herkozen.
De secretaris geeft aan, dat na twee zittingsperiodes de derde echt de laatste wordt. Leden van Metius wordt verzocht
zich nu al te beraden op zijn opvolging van deze interessante bestuursfunctie!
Henk Verbeek wordt door de vergadering unaniem als extra bestuurslid gekozen.
Het bestuur van de Vereniging ziet er nu als volgt uit:
Voorzitter :
de heer M. Visser
Secretaris:
de heer W. Koomen
Penningmeester: de heer R. van der Weiden
Lid:
de heer P. Cijsouw
Lid:
de heer R. Steegs
Lid:
de heer H. Verbeek
Het bestuur van de Stichting bestaat uit:
Voorzitter:
de heer M. Visser
Secretaris:
de heer W. Koomen
Penningmeester: de heer W.J. Braakman
Lid:
de heer R. van der Weiden
Lid:
de heer R. Kroonenberg
Lid:
de heer L. Lambach
11. Ideeën vanuit de Vereniging
Hans de Nobel verzoekt het bestuur om meer jongeren te gaan enthousiasmeren. Secretaris antwoordt, dat bijv. een
vergelijking met Middelburg mank gaat. Zij bezitten bijv. een geweldig onderkomen middenin de stad, dat wij nooit kunnen gaan bieden. Daarnaast heeft de vraag wel degelijk de aandacht van het bestuur. Willem Jan Braakman geeft nader uitleg over zijn project bij het Jan Arentsz College. De intentie is nog steeds goed, maar bemensing is het probleem.
Het project gaat nog steeds door! Radio/astronomie. Piet Cijsouw deelt mee, dat Dwingeloo weer volledig werkt, maar
dat er erg weinig belangstelling vanuit de amateur sterrenkunde voor is. Het bestuur stelt voor om binnen onze VereniMaart—Augustus 2015
11
ging te onderzoeken of er belangstelling bestaat om via internet (je hoeft er dus echt niet ieder moment heen!) hieraan
deel te nemen. Opmerking van Henk Klippel: Orion heeft sinds kort een radioastronomische afdeling. Is het een idee om
hier van gedachten te wisselen? Het bestuur zal dit oppakken.
12. Rondvraag
Tijdens de vergadering is voldoende tijd gegeven om vragen te stellen, zodat er nu geen vragen meer te stellen zijn.
13. Sluiting
De voorzitter sluit om 19.37 uur de vergadering en bedankt alle
aanwezigen voor hun komst en hun bijdrage.
Wim Koomen,
Secretaris
met de Eigen Avond, inderdaad voor het onderling contact
van de leden.
Wederom slecht nieuws over het waarnemen in Bakkum.
Ook dit jaar waren de weergoden ons niet gunstig gezind.
Het is zelfs zo dat Piet Cijsouw en cs. cursisten die een
jaar geleden hun certificaat kregen nu nog op de wachtlijst
(Opgesteld door Wim Koomen met bijdragen van leden) staan voor een avondje waarnemen. Deze tegenvaller
werd rijkelijk gecompenseerd met een ander hemelverschijnsel door ESA met de stuiterende landing van Philae,
Van de Voorzitter
na een reis van tien jaar met Rosetta op de komeet 67P.
Fantastisch was het dat afgelopen jaar een nieuwe cursus
Terugblik 2014
sterrenkunde is gelanceerd: “Een astrofysisch vervolg”, die
goed ontvangen werd. Hulde dus aan het cursusleidersVoor u ligt een buitengewoon én overzichtelijk én inhoude- team!
lijk verslag van het reilen en zeilen van onze Vereniging.
Vermeldenswaard zijn de talrijke ad-hoc uitjes van het afHet is goed om één keer per jaar de boel eens op een rijtje gelopen jaar. Sommigen gingen naar een lezing over Ante zetten, een contemplatief moment in te lassen hoe we
tikythera in het Van Minnaertgebouw in Utrecht; er was een
nu verder voorwaarts zouden kunnen gaan. Allereerst moet uitreiking van de Buijs Ballot medaille in Het Trippenhuis
hier helaas gemeld worden het overlijden van twee leden, (dat waren wapenhandelaren!), het majestueuze onderkode heer R.L. Bulte en het plotseling overlijden van Jan
men van de KNAW op de Kloveniersburgwal in AmsterSchaaf. Gelukkig was er ook aanwas en dat bracht het le- dam; een aantal leden ging naar de Open Nikhef Dag, een
dental van 128 naar 131. Wat ook opvalt is dat het bezoe- waar festijn in het Science Park in Amsterdam; sommigen
kersaantal van de Metius-lezingen in het afgelopen jaar
gingen naar een boekpresentatie van Vincent Icke in Neóók steeg: van 423 naar 509, waar twee Metius-lezingen
mo, ook in Amsterdam en tenslotte was daar een sterrenverzorgd werden door het eigen ledenkoppel: Henk Klippel kunde symposium in Groningen. En natuurlijk was daar
& Henk Verbeek, afgekort H2 KV. Deze toename van beKaeskoppenstad. U kunt het allemaal in dit verslag uitgezoekers komt ook mede door de onverminderde inzet van breid lezen. Enfin, er was voldoende te doen en dat alleonze PR commissie, want geregeld tellen we toch op z’n
maal voor een uiterst lage contributie. Wederom op rij werd
minst een handvol bezoekers van buiten, hetgeen we op
de ledenheffing niet verhoogd, ondanks de inflatie & crisis
prijs stellen en niet alleen vanwege de inkomsten, hoewel
waar het land zich in bevindt, dankzij het soliede beleid van
we ook daar op letten. Op de ALV is dan ook besloten om onze penningmeester. Uit? Met Metius! Beduidend goedde PR in het bestuur op te nemen: Henk Verbeek (ja inder- koper dan een avondje Stopera, wat soms nog zwaar kan
daad, die van de Antikythera) trad toe. Kennelijk zitten we tegenvallen ook. En dat heb je bij Metius niet.
wat bezoekersaantal betreft met de keuze van de MetiusHet ga Metius goed!
lezingen en de Eigen en Open Avond op het goede spoor.
Inderdaad dat laatste is een nieuw fenomeen: de Eigen
HET BESTUUR
Avond in december is getransformeerd naar een Open
Avond, die goed wordt bezocht en waar de penningmees- Het bestuur kwam in 2014 twee keer bijeen voor een beter iedereen trakteert op een drankje. De avond in mei blijft stuursvergadering. Het is gebruikelijk dat de eerste verga-
Jaarverslag AWSV Metius
over 2014
12
Metius Magazine nr. 205
dering in februari plaatsvindt. Op die avond ligt de nadruk
vooral op de voorbereidingen voor de a.s. ALV. De tweede
vergadering vindt in het najaar plaats. Dan ligt de nadruk
op lopende zaken en wordt een aanzet gegeven voor de
begroting van het komende jaar.
De organisatie van Metius-avonden, lezingen bij derden en
excursies kwamen voor rekening van het bestuur. De uitvoering van die evenementen is voor een belangrijk deel in
de handen van de bestuursleden, maar zij werden geholpen door enthousiaste leden.
ACTIVITEITEN VAN DE COMMISSIES EN WERKGROEPEN
Onderwijs
Metius heeft in het jaar 2014 één inleidende sterrenkundecursus georganiseerd, onder de naam “Sterrenkunde: een
kennismaking”. Deze cursus liep in het voorjaar, in eigen
beheer, met Heiloo als locatie. Mede dankzij de enthousiaste medewerking van Wim Koomen konden we op deze
cursus 15 deelnemers verwelkomen. De inhoud was vrijwel
identiek aan de cursussen van het jaar ervoor; het ging dus
Bestuurssamenstelling:
weer om 9 avonden theorie plus één avond waarnemen.
De weergoden waren ons deze maal goed gezind: nog tijTijdens de ALV van maart 2014 is de samenstelling van
dens de cursus was er een geschikte avond wat weer en
het bestuur van de Vereniging vastgesteld:
maan betreft om de waarneemavond te doen plaatsvinden.
Aan alle deelnemers op één na kon het getuigschrift worNaam
Functie
Datum Aftreden
den uitgereikt. De cursus werd door de deelnemers zeer op
Mees Visser
Voorzitter
Maart 2015
prijs gesteld.
In het verslagjaar 2014 werd afgesproken om in het voorWim Koomen
Secretaris
Maart 2017
jaar 2015 weer een dergelijke cursus voor de Volksuniversiteit Alkmaar proberen te geven, maar daarnaast zijn er
Rian van der WeiPenningmeester
Maart 2016
besprekingen gevoerd die moeten leiden tot het verzorgen
den
van (vrijwel dezelfde) cursus voor HOVO-Alkmaar in het
Rob Steegs
Lid
Maart 2015
najaar van 2015. Daarmee zou een opening naar een
Piet Cijsouw
Lid
Maart 2017
nieuw publiek kunnen worden gerealiseerd.
In de loop van 2014 heeft ook de ”achterstallige” waarneeHenk Verbeek
Lid
Maart 2017
mavond van de cursus voor de Volksuniversiteit Alkmaar
van najaar 2012 plaatsgevonden, maar voor de waarneemContributie: De jaarcontributie voor 2014 bedroeg € 25,00 avond voor de cursus van voorjaar 2013 in Schagen is dit
nog niet gelukt. We hopen dat dit zeer op prijs gestelde
voor leden, € 10,-- voor jeugdleden en
€ 12,50 voor gezinsleden. De entreeprijs voor de lezingen onderdeel alsnog in het begin van 2015 gerealiseerd kan
worden.
voor belangstellenden is vastgesteld op
In het voorjaar en de zomer van 2014 hebben Piet Cijsouw,
€ 5,00
Hans Klein Woud en Henk Klippel gedetailleerde afspraken
Het bestuur van de Stichting is als volgt samengesteld: gemaakt en verdere voorbereidingen getroffen voor de verzorging van een vervolgcursus, die de naam
“Sterrenkunde: een astrofysisch vervolg” heeft gekregen. In
Naam
Functie
Datum Aftreden
deze cursus, die in het najaar van 2014 werd gerealiseerd,
werd de stof uit de kennismakingscursus (of equivalent)
Mees Visser
Voorzitter
Maart 2015
bekend verondersteld, terwijl voor de deelnemers ook voorWim Koomen
Secretaris
Maart 2017
waarde was dat zij van een zekere achtergrond in wis- en
Willem Jan BraakPenningmeester
Maart 2016
natuurkunde gebruik konden maken. Er werd dan ook veel
man
gebruik gemaakt van deze hulpvakken. Voor deze cursus
Rob Kroonenberg
Notulist
Maart 2015
werd eveneens in Heiloo domicilie gevonden. De werving
bestond uit het aanschrijven van alle oud-deelnemers aan
Rian van der WeiLid
Maart 2016
de kennismakingscursussen vanaf najaar 2010, van de
den
Metiusleden en van de zusterinstellingen op niet te grote
Frans Nieuwenhout
Lid
Maart 2017
afstand binnen de KNVWS. Er kwamen 21 inschrijvingen,
waarvan er twee voor de cursus begon op grond van een
beschrijving van de gewenste voorkennis toch annuleerden. Van de 19 overgeblevenen waren er twee vanwege
Ledenbestand: Het ledenbestand van de vereniging is
drukke werkomstandigheden niet in staat om de cursus
licht gestegen van 128 naar 131 leden.
effectief te volgen; aan de overige 17 kon bij de laatste bijeenkomst het getuigschrift worden overhandigd. Ieder van
Type leden
Aantal per
Aantal per
de drie genoemde docenten nam een drietal avonden voor
1-1-2014
31-12-2014
zijn rekening; daarnaast werd één avond ingevuld door
Gewoon lid
127
130
Frans Nieuwenhout als gastdocent. De cursus werd als
pittig maar interessant ervaren. De al genoemde
Gezinslid
1
1
“voorkennisbeschrijvingen” maar ook de in de cursus opJeugdlid
0
0
genomen opgaven en de (een week daarna) uitgereikte
oplossingen daarvan werden zeer op prijs gesteld. De doTotaal
128
131
centen zien verlangend uit naar een volgende, verbeterde,
versie van deze vervolgcursus, maar het zal waarschijnlijk
geruime tijd duren voordat er weer een groep van voldoend
grote omvang kan worden geformeerd.
Maart—Augustus 2015
13
zouden moeten komen. Dat levert een voorkeurslijst van
onderwerpen & sprekers op, er oplettend dat de onderwerpen elkaar voldoende afwisselen. Inge notuleert deze kakafonie, maakt een overzichtelijk geheel van de aan te
Werkgroep PR en Website
schrijven sprekers met hun onderwerpen in de gewenste
rang- en volgorde. Op basis daarvan e-mail ik de volgende
In 2014 werd wederom door Harry Zwart de website verdag alle sprekers parallel. Dat moet wel gelijktijdig want
zorgd en Henk Verbeek zorgde voor de aankondigingen in serieel afwerken zou te lang duren met het gevaar dat de
de regionale bladen. Dit jaar is op dezelfde wijze gewerkt
agenda’s van de potentiele sprekers vollopen en ik achter
als in het voorgaande. De opbrengst aan bezoekers ligt
het net vis: "tempus fugit". Opmerkelijk genoeg heb ik nog
rond de vijf. De aankondiging in Zenit bleek na de redactie- nimmer meegemaakt dat er een clash was met deze maovername door Stip weer op de oude manier te lopen via
nier van doen. Zodoende was het lezingenprogramma
onze website. Dit bleek omdat het ging opvallen dat de in- 2014-2015 midden februari rond.
gezonden teksten over cursus e.d. niet werden overgenomen. Stip is hierop attent gemaakt en heeft hiervoor de
Mees Visser
postroute gewijzigd. In 2014 is wederom deelgenomen aan
Kaeskoppenstad met daarin een mooie rol voor AWSV Me- In 2014 hebben we weer 7 lezingen verzorgd met o.a. veel
tius; ditmaal niet met de lessen planetenleer, maar met
externe sprekers. Daarnaast stonden de “Eigen avond” en
anekdotische vertellingen uit de oude sterrenkunde. Zeker de “Open Avond” op het programma.
is dat we voor komend jaar weer meedoen, het accent zal
dan liggen op demonstraties van oude instrumenten. Het
Overzicht van het aantal bezoekers per lezing volgens de
naderend 10 jarig bestaan van de ABT was aanleiding om intekenlijsten
een eerste verkenning rond een viering te doen. Besloten
is om dit op het 12,5 jarig bestaan te gaan doen en voor
mei 2015 via MM aandacht hieraan te geven.
Maand
Aantal
Aantal
“Music in space” is een organisatie in Alkmaar die zich be2013
2014
zig gaat houden met een reeks muzikale voorstellingen op
Januari
59
85
de kerkorgels in de vergrootte gemeente. Ons is gevraagd
Februari
55
50
of wij hieraan een bijdrage kunnen leveren. De brainstormsessie leverde voldoende aanknopingspunten voor een
Maart
35
57
verdere uitbouw in 2015. Ook Govert Schilling is door de
April
41
60
organisatie benaderd.
Piet Cijsouw.
In 2014 is de website van Metius 2.445 maal bezocht. Een
kleine terugval ten opzichte van voorgaande jaren. Positief
is dat veel van de nieuwe leden het digitale invulformulier
hiervoor heeft gebruikt. De informatie op de website wordt
regelmatig ververst. Vooral de lezingen- en cursusinformatie wordt actueel gehouden, evenals de agenda van werkgroepbijeenkomsten. Informatie van overige werkgroepen
is wel opgeschoond, maar vervolgens nogal statisch.
Harry Zwart en Henk Verbeek
Mei Eigen Avond
22
40
September
70
69
Oktober
49
65
November
52
55
December Open Avond
40
28
Totaal
423
509
Werkgroep Lezingen
Zoals gebruikelijk werkt deze commissie heel efficiënt door
slechts één keer per jaar bij elkaar te komen. En deze keer
was dat op maandag 27 januari 2014 bij mij thuis. Jaarlijks
wordt dan op zo’n vergadering de voorkeurslijst van sprekers opgesteld voor het komende seizoen. En deze keer
dus voor september 2014 tot september 2015. Het wordt
ons gemakkelijk gemaakt met de KNVWS-groslijst van
sprekers, aangevuld door de individuele leden van de commissie die elk zo hun eigen netwerk hebben. De leden?
Dat zijn Inge van de Stadt , Piet Cijsouw, Frans Nieuwenhout en ondergetekende. Er wordt naar gestreefd om de
diversiteit van activiteiten binnen Metius goed te vertegenwoordigen. Dus weer- én sterrenkunde van diverse kanten
bekeken zoals theorie, praktijk, waarnemen, geschiedenis,
recente ontwikkelingen enz. Én het moet interessant zijn
zowel voor leek als professional. Daarnaast proberen we
de wensen, geuit op o.m. de Eigen Avond, te honoreren.
Eerst bepalen we welke thema’s dit seizoen aan de orde
14
Verslag van de Verenigingsraadvertegenwoordiging
over 2014
Zaterdag 24 mei 2014, in het KNMI, De Bilt
De bijeenkomst bestond uit drie gedeeltes: de eigenlijke
jaarvergadering (waarin de gebeurtenissen rond de opheffing van De Koepel een apart onderdeel vormden), een
voordracht door Karin Heesakkers over sterrenkunde in de
basisschool en een voordracht door Niek de Kort en Jacob
Kuiper over de Diepenveen meteoriet.
De eigenlijke jaarvergadering.
Het Bestuur van de KNVWS is intens bezig geweest met
de opheffing van de stichting De Koepel; in feite is op dit
moment de KNVWS de enige belanghebbende van De
Koepel zodat het stichtingsbestuur van De Koepel een grote personele overeenkomst heeft met het Bestuur van de
Metius Magazine nr. 205
KNVWS. Maar de opheffing en daarop volgende liquidatie
van de bezittingen heeft veel tijd gekost en blijft de komende twee jaar nog veel tijd kosten. De opheffing was nodig
(de bedrijfsresultaten waren al jaren negatief en bij een
later besluit zou er een restschuld geweest zijn) en is net
op tijd uitgevoerd. Men verwacht nu een klein positief saldo. Het blijft een nare zaak voor een paar betaalde medewerkers, maar ook voor de KNVWS omdat zowel mankracht als bepaalde expertise bij de ondersteuning van activiteiten is weggevallen.
-Voor Zenit is een oplossing gevonden; Stip Media neemt
het uitgeven over, stelt zich bijzonder constructief op en wil
investeren om op termijn een gezonde activiteit over te
houden. Op een vraag van het Bestuur of de vergadering
akkoord kan gaan met een “douceurtje” in de richting van
Stip Media is het antwoord een volmondig ja.
- De Sterrengids gaat ook normaal verschijnen.
- Het landelijk symposium ontbeert nu de ondersteuning
die vanuit De Koepel werd geleverd; dit is de (hoofd)
oorzaak geweest van het cancelen van het geplande symposium in november 2013, maar ook de onwil van de
Utrechtse universiteit om ons tegen gereduceerd tarief te
ontvangen heeft meegespeeld.
- De bibliotheek van de KNVWS, die destijds bij De Koepel
was ondergebracht, is weer op zichzelf staand gemaakt en
nu in een bruikleenconstructie bij Sonnenborgh ondergebracht. Op voorstel van het bestuur besluit de ledenvergadering dat dit een permanente constructie mag worden.
- De algemeen publieksvoorlichter is er niet meer; een deel
van diens activiteiten worden overgenomen door NOVA.
- Het archief van de KNVWS is tijdelijk ondergebracht op
een werklocatie in Zwijndrecht; daar werken nu ook enige
vrijwilligers. Een definitieve bewaarplaats is nog niet gevonden.
- De landelijke sprekerslijst is nu in beheer bij de secretaris van
de KNVWS.
- De winkel van De Koepel is gestopt.
De vergadering spreekt zijn adhesie uit met betrekking tot het
door het Bestuur gevoerde beleid inzake de opheffing van De
Koepel en geeft in feite het Bestuur een compliment voor de manier waarop het vele werk wordt uitgevoerd.
De jaarstukken, het verslag van de kascontrolecommissie e.d.:
alles is zonder opmerkingen goedgekeurd.
De twee voordrachten.
Karin Heesakkers vertelde over haar goede ervaring met een basisschoolproject “Sterren in de klas” en geeft voorbeelden van
hoe je kinderen (op school en thuis) kunt leren onderzoeken met
sterrenkunde als inspiratiebron. Karin is zowel astronoom als
basisschoollerares. Er verschijnt een boek van haar aan de hand
waarvan men soortgelijk werk kan doen
Niek de Kort en Jacob Kuiper vertelden samen over de Diepenveen meteoriet: een meteoriet die op 27 oktober 1873 voor de
voeten van een landbouwer en zijn vrouw in Diepenveen neerkwam, direct is meegenomen (hij was nog warm) naar de plaatselijke hoofdonderwijzer die hem aan een vriend die natuurkundeleraar was heeft gegeven, waar hij jaren als curiositeit is getoond,
vervolgens in de vergetelheid is geraakt en op wonderbaarlijke
wijze weer is “ontdekt”. Het blijkt een koolstofchondriet van type
CM met een massa van 68 g te zijn. Dit soort meteorieten vergaat
snel in vochtige omgeving; er zijn er dan ook maar een paar op
de gehele wereld bekend. Een eyeopener was het volgende verhaal van Jacob, die erin is geslaagd om de weersomstandigheden
op de dag van de inslag (in een periode waarin regelmatige regiMaart—Augustus 2015
straties van het weer nog nauwelijks voorkwamen) zo te reconstrueren, dat begrijpelijk wordt dat niemand een vuurspoor heeft
gezien. Hij kan zelfs een aanzienlijke kans toedichten aan het
gezien moeten zijn van een spoor vanuit midden-Engeland. Vervolgonderzoek moet dit verder uitwijzen. Dit weerkundige deel
was als een detective story, bovendien werd het heel goed verteld.
Namens de Metiusvertegenwoordiging in de VR Piet Cijsouw.
Eigen Avond in mei
De Eigen Avond in mei bestond uit de volgende onderwerpen:
1) 20.00 - 20.45 Cor Booy vertelt
2) 20.45 - 21.15 ruime pauze
3) 21.15 - 21.30 waarnemingen door Hans de Nobel
4) 21.30 - 21.45 kleine pauze
5) 21.45 - 22.00 noorderlicht door Henk Verbeek
Open Avond in december
Op vrijdag 19 december vond de Open Avond van 2014 plaats.
Er waren 28 mensen aanwezig, waarvan er 7 speciaal naar aanleiding van de berichten in de lokale pers waren gekomen. Het programma bestond uit vier onderdelen plus uitgebreid gelegenheid
om met elkaar en met Metius kennis te maken.
Na een korte inleiding door onze voorzitter, Mees Visser, gaf
Wiebe Rinsema als lid van de Werkgroep Weerkunde de eerste
voordracht. Hij begon met de weerkaarten van de afgelopen vier
dagen, liet de belangrijkste kenmerken zien zoals de ligging van
nabije hogedruk- en lagedrukgebieden, warmtefronten, koufronten en occlusies (die in feite een combinatie van kou- en warmtefront zijn, en die ontstaan bijvoorbeeld doordat een koudefront
een direct daarvoor liggend warmtefront inhaalt). In de weerkaart
van dezelfde vrijdag waren veel fronten te zien, met een te verwachten ontwikkeling op zaterdag van harde wind tot storm,
draaiend van ZW via W naar NW. De weersverwachting uit de
krant klopte daar prima mee. Ook de verdere verwachting voor
zondag en maandag werd opgemaakt. Wiebe sloot zijn verhaal af
met het tonen van een reeks wolkenfoto’s waarbij spectaculaire
beelden van de altocumulus lenticularis (de lenswolk) de show
stalen.
Henk Verbeek vertelde over zijn contacten met de Duitse firma
AstroMedia, die bouwplaten van (voornamelijk) karton uitgeeft
waarmee modellen van oude astronomische instrumenten kunnen
worden samengesteld. Achtereenvolgens kwamen een astrolabium (voor het meten van de hoogte van bijvoorbeeld de zon), een
nocturnaal (voor het ’s nachts meten van de hoogte van sterren),
een zonnewijzer met de bijbehorende tijdsvereffening en een
spectroscoop aan de orde. Dit laatste instrument werd uitgebreid
besproken: het is een kartonnen “kijkdoos” met een fijn raster
waarmee het spectrum van het invallende licht wordt gegenereerd. Zowel een continu spectrum als emissielijnen en absorptielijnen worden verbluffend goed weergegeven. Een gloeilamp,
een TL-balk en een ledlamp is direct aan het spectrum te herkennen. Specifieke spectra van gloeiende gassen (bijvoorbeeld van
natrium als onderdeel van keukenzout in de vlam van een gasbrander) ook. Het zonnespectrum kan met enige voorzichtigheid
ook bekeken worden. Henk deelde tot slot een aantal bestelde
spectrografen uit, die verrassend weinig kosten als je er maar een
flink aantal tegelijk van bestelt.
Na de pauze, die deze keer relatief lang was en waarin veel heen
en weer gesproken werd, nam Reijer van den Brink het woord
15
om uit te leggen en te illustreren hoe de go-to-leenkijker
van de vereniging naast zijn autonome besturing ook vanuit een PC kan worden ingesteld en bediend. Vooral wanneer (zoals bij demonstraties) meer mensen moeten meekijken hoe één en ander werkt, kan dit handig zijn. En het
gaat snel: zet de kijker horizontaal, voer dag en tijd in, richt
hem op een bekende ster (bijvoorbeeld de Poolster) en laat
dit het programma weten. Vervolgens kan een ster, nevel ,
planeet uit een lijst worden aangeroepen en de kijker richt
zich automatisch naar dit object. Maar de daarna volgende
koppeling met het bekende gratis downloadbare programma Stellarium was nog meer illustratief: geef binnen Stellarium een punt van de hemel aan, met al dan niet een bekend object, en de kijker gaat daar naartoe. Een aardig
detail was, dat op een gegeven moment de kijker 340 graden rechtsom draaide in plaats van 20 graden linksom: de
automatiek moest vermijden dat het snoertje al te ver zou
worden opgewonden.
De laatste spreker was Arend Noordam, die de net voltooide cursus “Sterrenkunde: een astrofysisch vervolg” als
deelnemer had bijgewoond. Hij gaf een persoonlijke impressie van deze vervolgcursus, waarin de tegenwoordige
astronomie als een hard bètavak naar voren kwam (in tegenstelling tot de kennismakingscursus, die geheel vrij van
wis- en natuurkunde is gehouden). De cursus was niet gemakkelijk, maar voor iemand met adequate achtergrondkennis (van wis- en natuurkunde én elementaire sterrenkunde) toch goed te doen. Het tempo was hoog en de
vraagstukken (en de een week later aangereikte oplossingen) maakten het mogelijk je inzicht in de materie op een
aanmerkelijk hoger plan te brengen. Arend gaf de docenten een compliment in verband met hun enthousiasme en
kundigheid en sprak ook zijn waardering uit voor het geheel van het cursusmateriaal. Als kritiek uitte hij het onnauwkeurige gebruik van chemische termen en het feit, dat
er zo nu en dan dezelfde symbolen voor verschillende
grootheden gebruikt werden – beide zaken die in de astronomie als geheel een probleem vormen. Verder zou hij de
cursus liever in een aantal modules van grotere omvang
dan nu hebben gezien, zodat de behandeling rustiger had
kunnen zijn. Op zijn vraag, of er een meer directe meting
van het “volgen” van de deelnemers van het betoog van de
docent mogelijk zou zijn, kwam uit de zaal de suggestie om
een daartoe onlangs ontwikkelde app te gebruiken.
Mees Visser sloot de avond af met de conclusie, dat die in
alle opzichten zeer geslaagd was en een goed beeld van
de activiteiten van Metius had opgeleverd.
Piet Cijsouw.
Metius Jaarprijs en erelidmaatschap
In de Algemene ledenvergadering van maart 2014 is op
voordracht van de Commissie Metius jaarprijs de Metius
jaarprijs uitgereikt aan Henk Klippel. Zijn langjarige en stimulerende input in de Werkgroep Theoretische sterrenkunde vormde de basis voor die beslissing.
Voor 2015 broedt de Commissie nog op een voordracht,
waarover op dit moment (vanzelfsprekend) nog geen mededeling kan worden gedaan.
Metius Magazine
16
In 2014 zijn er vier nummers van Metius Magazine verschenen, met een omvang van resp. 28, 28, 24 en 28 pagina’s. Het eerste nummer van dat jaar was, in de doorlopende telling die in een ver verleden gestart is, het 200 e in
een lange rij. Om dit nummer een feestelijk tintje te geven
is dit in zijn geheel in kleur uitgegeven (waar anders
slechts aan de omslagpagina’s dit privilege wordt toegekend). Om de redactie niet onnodig te belasten zijn er regels opgesteld waaraan de aangeleverde kopie moet voldoen; deze zijn in nummer 202 gepubliceerd. Nu de redactie ingewerkt is in het gebruik van MS publisher heeft Metius Magazine een herkenbaar en welhaast professioneel
uiterlijk gekregen. Redacteur Sake Haijma heeft te kennen
gegeven te willen stoppen met zijn werk; gelukkig is er een
opvolger voor hem in zicht gekomen in de persoon van
Bert Mulder. De drukker waar het blad wordt gemaakt is
georganiseerd zoals een sociale werkplaats: Trace de
Stern. Er wordt enorm bezuinigd in Schagen zodat alle
machines en kantoren moeten verhuizen naar een ander
pand. Ook is er nog maar budget voor 3 dagen in de week.
Voor de gehandicapten zal voor 2 werkdagen iets anders
gezocht moeten worden.
Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS)
De volgende onderwerpen zijn in 2014 de revue gepasseerd
15 januari Henk Klippel over een stukje kosmische straling. Martin zal daarna iets vertellen over hoofdstuk 16 van
MODAS.
12 februari Martin van den Bogaerde vertelt
over Eric Verlinde.
Meegedeeld wordt dat de koffie prijs is verhoogd naar EUR
10,25. dit betekent bij elkaar EUR 32,50. Het heeft te maken met de toename van thee drinkers.
2 maart Presentatie over de visie van Eric Verlinde door
Martin van den Bogaerde met 14 deelnemers. De best bezochte werkgroep bijeenkomst ooit!
9 april Sake Haijma vertelt over WTS bijdragen voor MM,
Hans Klein Woud belicht de BICEP en Martijn vertelt over
de zwaartekracht & donkere materie.
14 mei Verhandeling over de BICEP door Ruud Koedooder.
17 september Martin vertelt over gedegenereerde resten
van sterren en sluit daarbij hoofdstuk 16 van MODAS af.
15 De Sterrenkunde Olympiade 2014 wordt behandeld.
Vanavond de meerkeuzevragen door Mees Visser.
12 november Vervolg op de Sterrenkunde Olympiade en
de rest van de meerkeuzevragen.
10 december Vervolg op Sterrenkunde Olympiade : open
vragen.
Mees Visser.
Werkgroep Sterrenwacht Bakkum
Nadat de elektra van de sterrenwacht geheel was vernieuwd, bleek de aandrijfmotor van de koepel defect te zijn
geraakt. Deze is opnieuw gewikkeld, waarna de koepel in
maart weer functioneerde.
Het waarneemjaar 2014 is een slecht waarneemjaar geweest. Weliswaar zijn er mooie avonden geweest, maar die
kwamen meestal onverwacht; voor het organiseren van
waarneemavonden voor de Metiusleden is er een zekere
Metius Magazine nr. 205
aankondigingstijd wenselijk en die ontbrak meestal. Wel is
het mogelijk gebleken om voor twee groepen van deelnemers aan de kennismakingscursus over sterrenkunde de
waarneemavond te verzorgen. Op 9 maart vond de (lang
uitgestelde) waarneemavond plaats behorende bij de cursus uit najaar 2012 voor de Volksuniversiteit Alkmaar. Hierbij waren 4 cursisten en 2 gasten aanwezig. Op 27 maart,
tijdens een reguliere cursusavond, is de waarneemavond
gehouden van de in dat voorjaar lopende cursus in Heiloo,
waarbij 14 deelnemers aanwezig waren. Beide keren was
er de gelegenheid om door twee telescopen te kijken; een
Celestron C8 bediend door Rob Steegs en de leenkijker
van de vereniging, een Celestron Nexstar 5E go-to-kijker,
die door Reijer van den Brink werd bediend.
In het verslagjaar werd niet deelgenomen aan de Landelijke Sterrekijkdagen; wel aan de Nacht van de Nacht waarvoor de leenkijker door Henk Verbeek werd opgesteld in
Langedijk.
In 2015 hopen we bij beide activiteiten weer present te zijn.
Het budget hiervoor zal beperkt blijven tot € 150,--.
Rob Steegs
Werkgroep Afstand Bestuurbare Telescoop (ABT)
Geen verslag ontvangen
Wat deden we in het afgelopen jaar 2014?
We komen elke maand, exclusief de zomer, bij elkaar in
het buurtcentrum aan de Coornhertkade, net als de Werkgroep Theoretische Sterrenkunde. Het patroon van onze
vergaderingen is altijd:
a: het bestuderen van de weerprognose aan de hand van
weerkaarten van enkele dagen geleden.
b: het geven van kleine voordrachten ter aanvulling of verdieping door diegenen die "getroffen" zijn door een weerfenomeen, dat vooraf door onze leden bestudeerd is.
c: het vooraf bestuderen van een hoofdstuk uit een door
ons gekozen leerboek uit de meteorologie dat na afspraak
vooraf door een lid wordt samengevat en het beantwoorden van vragen omtrent datzelfde hoofdstuk.
d: tenslotte wordt weer duidelijk aangegeven hoe de volgende bijeenkomst eruit gaat zien.
Voorts hebben we een bezoek gebracht aan een windmolenpark waar uitleg werd gegeven over het functioneren
van windmolens.
We blijven vergaderen aan de Coornhertkade en zetten de
lijn van 2014 door; die is uitstekend bevallen. Als excursie
lopen er al in principe afspraken met een bezoek & rondleiding aan het KNMI, waar natuurlijk ook de overige Metius
leden aan deel kunnen nemen onder het motto "hoe meer
zielen, hoe meer vreugd".
Kees Slikker
Werkgroep Weerkunde
Als regelmatig aanwezig zijnd lid van onze (nog bescheiden in grootte) werkgroep van Metius ben ik steeds enthousiaster geworden in het afgelopen jaar. De meest in
het oog springende redenen hiervoor zijn:
a: nagenoeg geen verloop meer in het aanwezige ledenaantal, dat nog steeds bescheiden is.
b: meer gedeeld enthousiasme
c: meer interactieve betrokkenheid.
Maart—Augustus 2015
Mediatheek
De mediatheek is op alle avonden van de lezingen opengesteld en mag telkens weer op een (kleine) belangstelling
verheugd zijn.
Wim Koomen, secretaris
17
Van de WTS ontvingen wij eind november een verslag
van een bijeenkomst. Op de een of andere manier is
dat nooit geplaatst. Door het verslag alsnog te plaatsen hopen we nog iets goed te kunnen maken. Deze
werkgroep is erg actief zodat na dit achterstallig onderhoud er nog een aantal berichten volgen(red)
berichtje was een artikel uit de Volkskrant van dinsdag 11
november. In dit artikel uit de pen van Govert Schilling
wordt melding gemaakt van een veronderstelling dat donkere materie in het heelal misschien niet bestaat uit onbekende materie, maar uit superzware kogels met afmetingen
van minder dan een millimeter tot misschien wel een paar
meter
Onderwerpen voor de komende maanden. Aan twee van
de deelnemers is gevraagd om hoofdstuk 17 van MODAS
voor hun rekening te nemen, terwijl een andere deelnemer
zich voorbereid op de behandeling van hoofdstuk 18.
En dan de Sterrenkunde Olympiade. Mees verdeelde de
vragen over de deelnemers en dit leidde in veel gevallen
tot een interessante discussie, niet alleen over de juiste
antwoorden, maar ook over de taalkundige aspecten. Multiple Choice vragen zijn niet bij iedereen even geliefd. Maar
ondanks dat werden de 15 meerkeuze vragen vlotjes afgewerkt. De open vragen die een flinke hoeveelheid rekenwerk vereisen komen een volgende keer aan de beurt.
Overigens zijn de vragen uit die Sterrenkunde Olympiade
ook best interessant voor andere leden van Metius. De vragen zijn te vinden op het Internet.
De data voor de bijeenkomsten in 2015 staan binnenkort
op de website van Metius.
Een kort verslag van de november bijeenkomst van de
Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS)
Op woensdag 12 november 2014 vond de derde bijeenkomst plaats van de WTS. Mees Visser had voor die avond
de leiding overgenomen van voorzitter Martin van den Bogaerde, die verhinderd was. Op de agenda stond o.m. de
bespreking van de vragen van de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade van 2014. Een ieder was vooraf verzocht om
hieraan de nodige aandacht te besteden. Maar voordat het
zover was eerst de focus op enkele andere zaken.
Nieuwsfeiten en feitjes uit de landelijke dagbladen: natuurlijk kwam de landing van de lander Philae van de ruimtesonde Rosetta aan de orde. Een prestatie van formaat,
(Dat die landing toch minder geslaagd was dan op dat moment de verwachting was kwam pas de volgende dag aan
het licht.) De toepassing van de zwaartekrachtslinger, die
ervoor had gezorgd dat de ruimtesonde de nodige extra
energie kreeg om uiteindelijk in zijn juiste baan te komen is
een onderwerp dat best nog eens uitgediept zou kunnen
Leendert Lambach
worden in een van de volgende bijeenkomsten. Een ander
Een kort verslag van de december bijeenkomst van de
Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS)
Op woensdag 10 december vond in het buurthuis Overdie
de laatste bijeenkomst van 2014 plaats. Deze keer weer
o.l.v. Martin. Het voorstel voor de data voor 2015 werd besproken, aangepast en aangenomen. Naar aanleiding van
twee boeken (1, 2) gaf Mees een korte presentatie met als
onderwerp: “Hoe ver kun je in een bos kijken” gevolgd door
een even korte presentatie over de vraag: “Hoe groot is het
heelal en hoe ver kun je in het heelal kijken”. Vooral het
antwoord op de tweede inleiding is verbazingwekkend.
Dan de Sterrenkunde Olympiade. Veel discussie, weinig
voortgang. Martin deed een geslaagde poging om een gehanteerde formule af te leiden. Maar, de mening van uw
verslaggever is dat niet alleen de juiste formule maar ook
de invulling c.q. de uitwerking daarvan van belang is. “The
proof of the pudding is eating it” zeggen ze in Engeland
Het staartje van de Sterrenkunde Olympiade komt in januari 2015 aan de orde evenals het begin van MODAS, hoofdstuk 17.
De bijeenkomst werd afgesloten met een kort filmpje van
You Tube over zwarte gaten en de gevolgen daarvan voor
te hebberige mensen. Met een biertje na afloop werd het
jaar 2014 afgesloten.
De volgende bijeenkomst vindt plaats op woensdag 14
januari 2015. De data voor alle bijeenkomsten in 2015
staan binnenkort op de website van Metius.
(1) Minnaert, Natuurkunde van het vrije veld
(2 ) J. Silk, A short History of the Universe, uitgave 1996
18
Metius Magazine nr. 205
Werkgroep WTS en wat Belgische mechanica
Wij behandelen nu Modas H. 17 en dat gaat over relativiteit
en zwarte gaten. Vragen als; Neemt een foton altijd de
kortste weg en zo niet waarom is die kortste weg dan toch
langer.
Mees Visser legt het ons allemaal uit aan de hand van een
voorbeeld: Een foton start links in een lift die net onder invloed van de zwaartekracht naar beneden stort met een
persoon er nog in en heel ver daaronder staat daar iemand
naar te kijken. De man in de lift ziet dat het foton op delfde
hoogte de wand rechts raakt, maar door het vallen ziet de
man op de grond het foton ineens naar beneden komen en
verwacht daardoor een blauwverschuiving…… helaas dit is
niet het geval en Martijn vult aan dat er dan iets moet zijn
waardoor dit wordt opgeheven en concludeert dat dit komt
omdat de waarnemer in een zwaartekrachtsveld staat en
daar hoort roodverschuiving bij.
U ziet dat het eigenlijk toch niet zó moeilijk is en dit brengt
mij op een meer praktische toepassing met deze lift.
Wat is veiliger; instappen in een bijna volle of in een bijna
lege lift? Als er een defect is aan de rem zal de lift bij een
overgewicht naar beneden storten en worden opgevangen
in de vang. Als de lift bijna leeg is wint het contragewicht
en stort de lift omhoog en daarboven zit geen vang; dat wil
zeggen dat iedereen vreselijk zijn hoofd zal stoten. Vult u
zelf maar in wat beter is en zo ziet u dat we in deze theoretische groep ook wel wat praktische beschouwingen houden.
Dit gezegd hebbende moet ik denken aan die Belgische
bouwvakker die een ongeval overkwam met een bouwlift
vol stenen. Hij stortte neer en hem overkwam een scala
aan verwondingen. De arbeidsinspectie nam geen genoegen met de simpele notering “ongeval met bouwlift”, maar
eiste het naadje van de kous. Hier volgt zijn hele relaas:
Ik ben metser van beroep en werkte op de bewuste dag op
het vijfde verdiep. Op het einde van de dag lag daar nog
250 kilo stenen die naar beneden moest. Ik besloot niet de
trap te gebruiken maar de katrol met daaraan één ton. De
katrol zat vast op het zesde verdiep, ik maakte het touw
eerst vast op de grond en ging terug naar het vijfde, vulde
de ton met stenen en ging weer terug naar de grond om de
ton zachtjes te laten vieren. Ik weeg zelf 67 kilo zoals u
hebt kunnen lezen op het formulier. Tot mijn verbazing
schoot ik dan omhoog, verloor mijn bezinning en vergat het
touw los te laten. Onnodig te zeggen dat ik zeer snel omhoog ging, in de buurt van het derde verdiep kwam ik de
ton tegen. Dit verklaart de hoofdwonden en het gebroken
sleutelbeen. Ik schoot nog verder door tot de ton tegen de
grond sloeg. Door de slag viel de bodem uit de ton en zonder stenen weegt deze maar 25 kilo en begon ik een snelle
afdaling. Bij het derde verdiep kwam ik weer de ton tegen
en dat verklaart mijn gebroken enkels en de verwondingen
aan mijn onderlichaam. Deze ontmoeting brak wel mijn val
enigszins en kwam ik op de hoop stenen terecht met
slechts twee gebroken wervels. Van de pijn verloor ik daar
mijn tegenwoordigheid van geest en liet het touw los. Omdat de lege ton meer weegt dan het touw kwam deze snel
naar beneden en viel op mijn benen wat verklaart waarom
deze ook zijn gebroken.
Henk Verbeek
De WTS bijeen
Maart—Augustus 2015
19
In het vorige MM werd u uitgedaagd mee te doen aan de sterrenkunde olympiade. Hier vindt de goede antwoorden op de multiple choice vragen.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
D
D
A
A
A
C
D of C
B
B
8
9
10
11
12
13
14
15
B
B
D of A
D
B
A
B
A
Tip van de maand :
De werkgroep weerkunde kreeg een tip (dank je wel Rob
Duivens) over een college van de Universiteit van Nederland, over zeespiegeldaling naar aanleiding van het smelten van landijs. Ja, echt, u leest het goed. Zeer verrassend
en de moeite waard om te kijken. Zie onderstaande link:
Wij vinden het jammer dat u van Harriet Komen een
stroopwafel gepresenteerd krijgt waaraan een hap ontbreekt. Van ons krijgt u een hele! (red)
Harriet Komen
http://www.npo.nl/de-universiteit-van-nederland/12-02-2015/VPWON_1240196
15 februari 1961.
Wij kinderen stonden nog op het schoolplein hoewel om
08:30 de lessen zouden moeten beginnen. We waren gewapend met fotonegatieven. Meesters en juffen waren ook
present. Die ochtend was de zon gedeeltelijk verduisterd
opgekomen. Om 08:46 uur zou de dagvorstin in Utrecht
voor 91% achter de maan verdwijnen. Dagen vóór die gebeurtenis waren er lessen besteed aan zons en maansverduisteringen. Volgens de meesters en juffen boden fotonegatieven voldoende bescherming. (Daar hadden ze geen
gelijk in) Ik herinner het me nog als de dag van gisteren.
Het werd donker. Een paar kindjes werden bang. Ik vond
het vooral heel bijzonder dat de zon er uit zag als een
maantje. We moesten weer naar binnen terwijl het nog niet
afgelopen was. Ik had geluk omdat ik via een hoog raam
nog veel langer via een negatiefje af en toe een blik omhoog kon werpen. Vrijdag 20 maart is er een herkansing.
Er wordt paniek gezaaid voor die dag. Immers: steeds
meer energie wordt met panelen opgewekt? Een blackout
dreigt! Op de volgende bladzijde een broodje aap uit "de
Spits".
Hans Dijkstra
20 maart 2015
20
Metius Magazine nr. 205
Uitnodiging donkere nacht Terschelling
Na lichtmetingen blijkt Terschelling een van de donkerste gebieden van de Europese laaglanden. Sinds een
aantal jaren houden we ons erg bezig met lichtvervuiling
en aandacht daarvoor. Een voorbeeld hiervan is dat we
de initiator van het Dark sky park de Boschplaat zijn.
Op 21 maart organiseren we weer een activiteit om
mensen te laten genieten van onze mooie hemel. Wij
willen belangstellenden hier graag voor uitnodigen.
Wij gaan dan met onze gasten onder de begeleiding
van een gids van Staatsbosbeheer op de Boschplaat
kijken naar de sterrenhemel. Voor het bezoek aan de
Boschplaat zal er eerst een lezing zijn van sterrenkundige Ralpf Ottow.
Als u van dit aanbod gebruik wilt maken horen wij dat
graag.
Om op het eiland te kunnen verblijven kunt u bij ons een
Duinbungalow voor 1 nacht boeken inclusief fietsen
voor € 55,- per persoon. Dit bedrag is exclusief linnengoed en toeristenbelasting van € 1,50 per persoon per
nacht, linnengoed kunt u zelf meebrengen of huren voor
€ 10,95 per persoon.
Graag hoor ik van u.
Met vriendelijke groet,
Annemarie Kloosterhuis
http://www.darkskyterschelling.nl
Oude tijdschriften te koop!
Ik heb jaargangen "ZENIT" 1974-2009 en "Sky & Telescope" circa 1970-ca 1990 op mijn zolder. Ook het Amerikaanse blad "Archaeoastronomy, the Journal of the Center for Archaeoastronomy" 1979 - 1986.
Ik wil mijn zolder opruimen van spullen waarin ik vrijwel
nooit meer iets nasla, maar die ik wel moet afstoffen. Elke
jaargang van "ZENIT" en van "Sky&Telescope" staat in
een hardplastic houder.
Nu zoek ik iemand die interesse heeft om die jaargangen
over te nemen, tot uiting komend in een
bod van 75 euro en de bereidheid tot voor-overleg over
het transport.
GRATIS af te halen:
ZENIT, complete jaargangen: 1991, 2003 t/m 2010 en
2013. Van de overige jaargangen, 2011, 2012 en
2014, ontbreken enkele bladen.
Tevens de Sterrengidsen vanaf 2003.
Tel: 072 5895967, of [email protected]
Marcella Houweling te Bergen
Met vriendelijke groet,
W.H.C. Carton
Kastanjelaan 25
1901 SB Castricum
tel 0251 - 655395
http://www.spitsnieuws.nl/binnenland/2014/11/
zonsverduistering-des-doods-nederland-zonder-stroom
Zonsverduistering des doods:
Nederland zonder stroom
Haal uw kaarsen uit de kasten, verzamel zoveel mogelijk
batterijen uit die oude gameboys en blijf vooral waar u
bent. In de ochtend van 20 maart 2015 kunnen de Europese elektriciteitsnetbeheerders het namelijk even zwaar krijgen. De zon, de maan en de aarde staan die dag bijna in
een rechte lijn; een gedeeltelijke zonsverduistering is het
resultaat.
Volgens een woordvoerder van netbeheerder Tennet wordt
hier voor enkele honderden megawatt aan stroom opgewekt door de zon. Dit valt nog binnen de reserves. Maar
omdat Nederland veel zonne-energie uit Duitsland importeert zal een terugloop merkbaar zijn.
"De Europese netbeheerders hebben afgesproken elkaar
te gaan helpen, maar welke maatregelen genomen gaan
worden is nog niet bekend." U bent gewaarschuwd.
Voor u gekipt van internep
Hans Dijkstra
GEEN ZON
Omdat 84 procent van de zon wordt bedekt, kan er veel
minder zonne-energie worden opgewekt. In heel Europa
zal 30.000 megawatt elektriciteit minder beschikbaar zijn.
En daar moet ook in Nederland rekening mee gehouden
worden.
Maart—Augustus 2015
21
Is donkere materie oorzaak van aardse catastrofes?
Rampino vallen deze schijfpassages samen met perioden
dat de aarde vaak door kometen is getroffen en veel soorVolgens de Amerikaanse bioloog Michael Rampino worden ten op onze planeet uitstierven.
geologische en biologische processen op aarde beïnvloed
door de beweging van het zonnestelsel om het MelkwegDat zou komen doordat de Oortwolk – het grote kometencentrum. Dat zou komen doordat de donkere materie in de reservoir dat ons zonnestelsel omgeeft – bij zo’n passage
schijf van de Melkweg de banen van kometen verstoort en wordt verstoord door de zwaartekracht van de donkere mahet inwendige van de aarde extra opwarmt – twee verterie. Dat zou ertoe leiden dat grote aantallen kometen in
schijnselen die in verband worden gebracht met massade richting van de zon worden gedirigeerd, waarvan somuitstervingen (Monthly Notices of the Royal Astronomical
mige in botsing komen met onze planeet.
Society).
Tegelijkertijd zou zich ook donkere materie verzamelen in
De schijf is het deel van de Melkweg waar de meeste ster- de kern van de aarde. De warmte die vrijkomt bij de onderren en gaswolken te vinden zijn. Vermoed wordt dat tussen linge annihilatie van donkeremateriedeeltjes zou een opledie sterren ook donkere materie aanwezig is – een subving van vulkanisch activiteit veroorzaken, met dramatische
stantie die weliswaar onwaarneembaar is (tot nu toe dan), gevolgen voor het leven op aarde. (EE) maar wel zwaartekrachtsaantrekking uitoefent.
See more at: http://www.allesoversterrenkunde.nl/#!/
Eerder onderzoek heeft laten zien dat de zon eens in de
actueel/nieuws/_detail/gli/donkere-materie-oorzaak-van250 miljoen jaar een rondje om het Melkwegcentrum volaardse-catastrofes/
tooid. Tijdens die omloop maakt zij een golfbeweging die
tot gevolg heeft dat het zonnestelsel ongeveer eens in de
dertig miljoen jaar de Melkwegschijf doorkruist. Volgens
Goed te weten dat zelfs
donkere materie de
schuld kan krijgen van
de opwarming van de
aarde. (red)
Lezingenprogramma: een vooruitblik!
Vers van de pers: het lezingenprogramma van Metius voor het
jaar 2015-2016. Aangegeven zijn de onderwerpen; titels en precieze omschrijvingen komen zoals gewoonlijk later.
25- 9 -2015
30-10-2015
27-11-2015
18-12-2015
29- 1 -2016
26- 2 -2016
25- 3 -2016
29- 4- 2016
20- 5 -2016
22
Henk Hoekstra
Kosmologie en inflatie
Olga Hartoog Gamma flitsen
Sander Bais Relativiteit
Open avond (diverse onderwerpen)
Jan Smit
Klimaat in de oudheid
Frans de Jong de Dwingeloo-telescoop
Jan Visser Het weer van de weerman
Jacob Kuiper Het weer toen de meteoriet viel
Eigen avond (diverse onderwerpen)
Metius Magazine nr. 205
Geknipt uit de Volkskrant: Interview met Alan Guth
Maart—Augustus 2015
23
24
Metius Magazine nr. 205
Maart—Augustus 2015
25
Vervolg sterrenkunde olympiade open vragen
26
Metius Magazine nr. 205
Maart—Augustus 2015
27
28
Metius Magazine nr. 205
U heeft veel tijd tot het verschijnen van het volgende magazine. Dat komt pas begin september uit
Prettige vakantie
Extreem zwaar gat gevonden in jong heelal
verricht met grote telescopen in de Verenigde Staten en in
Chili. De ontdekking wordt deze week gepubliceerd in NaOp bijna 13 miljard lichtjaar afstand van de aarde is een
ture.
zwart gat ontdekt dat 12 miljard keer zo zwaar is als de
De vondst is bijzonder omdat er op 12,9 miljard lichtjaar
zon. Niet eerder is op zo'n grote afstand zo'n extreem
afstand wordt teruggekeken naar een tijd waarin het heelal
zwaar zwart gat gevonden. Het superzware zwarte gat is
slechts 900 miljoen jaar oud is. Zelfs als het zwarte gat al
zichtbaar als een zogeheten quasar - de heldere kern van die tijd in het hoogst mogelijke tempo materie uit zijn omgeeen ver verwijderd sterrenstelsel: het hete gas in de omge- ving heeft opgeslokt, is het maar nét mogelijk om aan de
ving van het zwarte gat (SDSS J0100+2802 geheten)
waargenomen massa van 12 miljard zonsmassa's te kostraalt 420 biljoen keer zoveel energie uit als de zon.
men. (GS)
Chinese astronomen ontdekten de ultra-lichtsterke quasar
in waarnemingen van de Sloan Digital Sky Survey. Vervol- (Voor u geknipt van het web redactie)
gens zijn gedetailleerde spectroscopische waarnemingen
Wind van superzware zwarte gaten waait alle kanten op
Waarnemingen met de röntgensatellieten NuSTAR (VS) en
XMM-Newton (Europa) laten zien dat superzware zwarte gaten
een hevige deeltjeswind produceren die alle kanten op gaat. Uit
het onderzoek blijkt dat de wind aanzienlijk bijdraagt aan het
massaverlies van het sterrenstelsel waar zo’n zwart gat deel van
uitmaakt (Science, 20 februari). Astronomen hebben NuSTAR
en XMM-Newton in 2013 en 2014 verschillende malen gericht
op de quasar PDS 456, de heldere kern van een sterrenstelsel op
twee miljard lichtjaar van de aarde. Beide satellieten nemen de
intense straling waar die afkomstig is van deeltjes die met ongeMaart—Augustus 2015
veer een derde van de lichtsnelheid uit die kern worden weggeblazen.
Bij eerdere waarnemingen met XMM-Newton was al vastgesteld
dat het zwarte gat dat in die kern schuilgaat deeltjes onze kant op
blaast. Metingen van NuSTAR hebben nu laten zien dat de deeltjeswind in feite alle kanten op ‘waait’ en niet min of meer gebundeld is. Alles bij elkaar wordt daarbij een hoeveelheid energie
afgevoerd die groter is dan die van een biljoen zonnen.
(Voor u geknipt van het web redactie)
29
Hemelkalender maart - augustus 2015
vr 20 maart
Om 10.36 uur is het Nieuwe Maan. De maan staat
in het sterrenbeeld Vissen.
Bij deze Nieuwe Maan
schuift de maan precies
voor de zon: een totale
zonsverduistering!
Vanuit de Benelux is een
mooie gedeeltelijke
eclips te zien. Op het tijdstip van het maximum is
84,2 procent van de zonnediameter (niet de oppervlakte!) achter de maan schuilgegaan. In Utrecht zal de hoogte van de zon boven de horizon 23° zijn bij het begin van de eclips, 31° bij het maximum, en 36° aan het eind.
N.B. Kijk niet naar de zon zonder uw ogen
met een speciaal eclipsbrilletje tegen het felle
licht te beschermen!
de ster 'aan' en 'uit' knipperen bij het passeren van maanbergen en -dalen.Ten zuiden van deze lijn is een volledige
bedekking van SAO 96947 door de maan te zien, ten noorden ervan blijft het bij een nauwe conjunctie.
De maan is voor 39% verlicht.
za 13 juni (verrekijker)
Vanavond bevindt de planeet Venus (-4,3) zich 1° ten
noorden van de open sterrenhoop Praesepe (M44) in het
sterrenbeeld Kreeft.
vr/za 24/25 juli
'n de avondschemering van 24 juli is al te zien dat de bedekkingsveranderlijke Algol (β Persei) niet zo helder straalt
als normaal. De ster blijft verzwakken tot 0.25 uur (25 juli).
Dan bereikt ze haar minimale helderheid van +3,4. Vervolgens neemt Algols helderheid weer toe, maar pas rond
5.19 uur - het schemert dan al flink - heeft ze weer haar
normale helderheid van +2,1.
vr 7 augustus (verrekijker)
Naar verwachting bereikt de Mira veranderlijke χ Cygni
vr-zo 27-29 maart
rond deze tijd haar maximale helderheid. De datum van het
Dit weekend zijn in Nederland de Landelijke Sterrenkijkda- maximum van deze klasse van veranderlijke sterren laat
gen. Op tientallen plaatsen zijn sterrenwachten geopend
zich niet exact voorspellen: het kan ook enkele weken eeren organiseren ver enigingen van amateurastronomen kijk- der of later vallen. Ook de maximale helderheid wisselt van
avonden en andere activiteiten voor het publiek. Voor actu- maximum tot maximum. Gemiddeld piekt χ Cyg bij magniele informatie, zie de website:
tude +5,2. Maar de ster kan ook magnitude +3,3 bereiken.
www.sterrenkijkdagen.nl.
Dan is zij gemakkelijk zichtbaar met het blote oog, in de
buurt van de ster η Cyg. χ Cyg staat de hele nacht gunstig
ma 30 maart (telescoop)
aan de hemel.
Om 20.30 uur staan de Jupitermanen Io en Europa zeer
dicht bij elkaar ten westen van de planeet. De kleinste afwo/do 12/13 augustus
stand tussen de middelpunten van hun schijfjes bedraagt
Deze nacht zijn de Perseïden op hun best.Dit is één van de
slechts 1,3". De andere twee grote Jupitermanen, Garijkste meteorenzwermen. Het maximum valt om 8 uur (13
nymedes en Callisto, staan dan dicht bij elkaar (op 4") aan augustus). Dat is ruim een dag voor Nieuwe Maan,
de andere kant van Jupiter. Van 22.01 uur tot 22.04 uur
dus storend maanlicht zal er niet zijn. Kijk bij helder weer
loopt de schaduw van Io over Europa. De helderheid van
vanaf ongeveer 23.30 uur (dan begint de astronomische
Europa vermindert dan met bijna twee magnitudes.
duisternis).Gedurende de nacht kan het aantal 'vallende
sterren' dat u ziet oplopen tot zon zeventig per uur, mits het
di 21 april
helder is en u op een goed donkere plek zit. De zwerm is
In de avondschemering is een mooie samenstand te zien
tot aan de ochtend schemering goed waarneembaar. Kijk
van de smalle maansikkel, de oranjerode ster Aldebaran
ook de nachten voor en na het maximum: ook dan kunnen
(+0,8) en de planeet Venus (-4,1). Deze samenstand is
er veel Perseïden te zien zijn. De zwerm van de Perseïden
rond 22 uur in volle glorie waarneembaar. De maan en Al- is een van de bekendste. Dit is deels te danken aan de
debaran staan vlak bij elkaar. De ‘avondster' staat 7° vergrote aantallen meteoren die normaal gesproken te zien is.
derop. Voor waarnemers in het noorden van NoordMaar ook het jaargetijde speelt hierbij een belangrijke rol.
Amerika, in Groenland, IJsland en in het noorden en het
Tijdens een zwoele zomernacht zitten veel mensen nog tot
oosten van Europa wordt Aldebaran door de maan bedekt. laat in hun tuin te genieten van het lekkere weer. Dan pik
je vanzelf menige meteoor mee. Veel minder bekend zijn
wo/do 22/23 april
de Geminiden, een net zo rijke zwerm die in december de
Vannacht zijn bij helder weer de Lyriden op hun best. Het
hemel siert. In december blijven de meeste mensen nu
maximum van deze meteorenzwerm wordt rond 2 uur (23
eenmaalliever binnen - zeker 's avonds.
april) bereikt. Bekijk de zwerm tussen middernacht en
de ochtendschemering. De radiant zal steeds hoger aan de
hemel klimmen, waardoor het aantal meteoren oploopt; het Deze informatie is ontleend aan de Sterrengids 2015.
maximum kan bij heldere en donkere hemel - vijftien per
De Sterrengids bevat een schat aan informatie voor zowel
uur bedragen. De maan is nog jong en gaat al voor
de beginnende als de gevorderde amateur, en is verkrijgmiddernacht onder.
baar via de boekhandel.
vr/za 24/25 april (telescoop)
Rob Steegs
Om 0.04 uur (25 april) wordt de ster SAO 96947 (+7,8) in
het sterrenbeeld Tweelingen rakend bedekt door de maan.
In een zone die loopt over Haarlem, Amstelveen, Bilthoven,
Veenendaal en Lent (ten noorden van Nijmegen) zien we
30
Metius Magazine nr. 205
Dit bordje werd elke week een flink aantal meters verzet.
Een half jaar later schrijven we februari 2015. Over
de volle lengte van de dijk is zand aangebracht.
Heel veel zand.
Komeet Donatie (1858) ‘passeert’ de Langestraat in Alkmaar. Geschilderd door Cor Booy, lid sinds 1945.
Maart—Augustus 2015
31
Lid worden van
A.W.S.V.
“Metius”
Indien u lid wilt worden van de Alkmaarse
Weer - en Sterrenkundige Vereniging
“Metius” kunt u zich opgeven bij het secretariaat (zie pagina 3 van dit blad). U kunt zich
ook opgeven op één van onze verenigingsavonden.
De contributie bedraagt € 25 per jaar. Personen onder de 20 jaar betalen € 10 per jaar.
Gezinslid € 12,50 per jaar.
Bij lidmaatschap heeft u recht op:



gratis deelname aan alle verenigingsactiviteiten (incl. lezingen, werkgroepen);
gratis toegang tot de sterrenwacht;
gratis abonnement op Metius Magazine
Ruimte voor
adressticker
Adverteren in
Metius
Magazine
Ook u kunt adverteren in dit magazine.
Wij bieden de volgende mogelijkheden aan:
Commerciële advertenties
A4 formaat: €85 per jaar;
A5 formaat: €55 per jaar;
A6 formaat; €35 per jaar;
A7 formaat; €25 per jaar.
Bij plaatsing van een advertentie ontvangt u
het Metius Magazine gratis. Indien u geen
prijs stelt op ontvangst van het magazine
krijgt u € 8,- korting op het advertentie tarief.
Niet commerciële advertenties aangaande
sterrenkunde boeken en (onderdelen van)
instrumenten door leden zijn gratis tot een
maximum van 400 leestekens inclusief spaties