LES 3

Cursus Renaissance
begeleidende notities les 8.1
Les 8.1 Hoge Renaissance, beeldende kunst
Begeleidende notities
Rol patronage
De rol van patronage was heel belangrijk aangezien zonder patronage de ontwikkeling in de
kunsten maar mondjesmaat en heel beperkt zou zijn.
De rol van de patronage is in de loop der tijd sterk veranderd. In de eerste helft van de vroege
Renaissance lag de patronage vooral bij publieke sector zoals stadsbesturen en gilden, terwijl
in de tweede helft van de vroege Renaissance de patronage vooral bij particulieren en hoven
kwam te liggen ( De Medici , D’Éste,Gonzaga , Monte Feltri ).Dit is als we stellen dat de
vroege Renaissance voornamelijk een Italiaanse aangelegenheid zou zijn geweest.
Tijdens de hoge Renaissance verschoof het patronaat meer naar de geestelijke leiding van
Rome en naar de Europese vorstenhoven.
In de late Renaissance is de patronage veel meer divers geworden, waarbij zowel
geestelijkheid ( Farnese , Granvelle ), vermogende individuen en vorstenhuizen verspreid over
heel Europa de verdere ontwikkeling van de Renaissance hebben mogelijk gemaakt
Giorgio Vasari (1511-1574) Bedacht in 1543 om de levens van de grote kunstenaars te
beschrijven. Eerste uitgave 1550 en uitgebreid en aangepast in 1568. De biografie waaruit het
nageslacht kon leren hoe dingen gemaakt moesten worden en waarom dingen gemaakt zijn
zoals zij gemaakt zijn. Humanistische gedachte zoals ”history should encourage and instruct
trough the record of notable careers and notable achievements”. Verder waren zijn
beschrijvingen flamboyant in de stijl van Boccaccio.
Vasari gebruikt de term ‘Rinascita’ om aan te geven dat er een nieuwe tijd ( eigen stijl ) was
aangebroken die het in 3 eeuwen tot een perfectie heeft gebracht dat van een veel hogere orde
moet worden beschouwd dan alles wat in de voorafgaande middeleeuwen is bereikt. Hiermee
heeft hij de tijd ook een naam gegeven.
Schilders
Venetianen
Bellini
Jacopo (1400-1471)
Gentile (1429-1507) oudste zoon / het wonder van het Kruis
In jaren 70 in dienst bij Signoria met taak portretten nieuwe doges ( alle verloren tijdens brand
in 1577) / in 1479 door Signoria naar hof Mechmed II in Constantinopel
Giovanni (1430-1516) / madonna met kind
Tot 1460 orientatie op Mantegna (zwager)
Was bekend met werk Piero della Francesca en Vlaamse meesters
Voornamelijk christelijke religieuze afbeeldingen
Leiding over decoraties doge paleis ( door brand verwoest)
Giorgione eigenlijk Giorgio da Castelfranco (1478-1510) werkzaam in Venetië / het
onweer.
Een ware vernieuwer / vaak raadselachtig gekenmerkt door dichterlijke motieven, lieflijke
landschappen en lichteffecten
Picturaal: alle lineaire principes wijken voor een model in kleuren en lichtvlekken waar de
eenheid tussen mens en natuur nooit tevoren zo tot uitdrukking was gebracht. Motieven veelal
antieke allegorische verhalen.
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 1/3
Cursus Renaissance
begeleidende notities les 8.1
Titiaan eigenlijk Tiziano di Gregorio Vecello (1487/1490-1576)
3 periodes van ontwikkeling
1ste Leerling Giovanni Bellini en heeft in 1508 samen gewerkt met Giorgone / hemelse en
aardse liefde
2de grandioze en aristocratische vertolkingen waarin hij ao. voor Alfonso d’Este werkt /
Hemelvaart van Maria / Madonna van de familie Pesaro
3de van 1530-1550 contact mat Karel V wordt hofschilder / donkere kleuren / Venus van
Urbino / Karel V bij de slag bij Mulhberg (1547) / portretten van Paulus III met zijn
neven Ottavio en kardinaal Alessandro Farnese
Leonardo da Vinci (1452-1519) schilder, architect, beeldhouwer, ingenieur,
natuuronderzoeker, homo universalis.
Waarschijnlijk les van Verrochio van 1466-1472.
1483-1499 Milaan aan het hof van hertog Ludovico Sforza / mislukt ruiterstandbeeld / hier
ontstaat techniek van “chiaroscuro” en “sfumato” het schemerige zachte licht en de fijne
subtiele vormgeving / Laatste Avondmaal ( 1495-1498) in Santa Maria delle Grazie (
olieverf en tempera) Bijzonder hierbij is dat Judas aan de andere kant van de tafel zit dan
normaal.
Hij schildert hier onder andere : Dame met hermelijn(1490)(waarschijnlijk Cecilia
Gallerani,minnares van Ludovico di Moro) en portret van een dame (1495-1499)
(waarschijnlijk dezelfde dame)
Na bezetting Milaan(okt 1499) naar Mantua en Venetië en tenslotte Florence (1503-1506).
Ontwerp voor slag bij Anghiari ( oorlog Florence Milaan in 1440)
Milaan (1506-1512) in dienst van Franse bezetter, wetenschappelijke studies
In de periode 1503/1506-1513 werkt Leonardo aan Mona Lisa welk schilderij hij meeneemt
naar Frankrijk.
Anna, Maria en Jezus (1510-1513) en Bachus (1516)
Sept 1512 verlaten de Fransen Milaan en Leonardo vertrekt met 4 leerlingen naar Rome en
komt in dienst bij Giuliano de Medici, neef van paus Leo X/ niet veel te doen.
Frans I herovert Milaan en nodigt Leonardo uit naar Frankrijk (Amboise) (1516)
De onafgemaakte aanbidding stamt uit 1481
Michelangelo ( 1475-1564)
Zal uitgebreid behandeld worden in het tweede uur
Plafond Sixtijnse kapel God schept Adam / het enige schilderij de Doni Tondo / het
laatste oordeel ook in de Sixtijnse kapel met details
Rafael (1483-1520) geboren in Urbino. Volgens Vasari in 1491 leerling van Perugino.
Zoon van een schilder en is op 16 jarige leeftijd al zelfstandig meester.
1504-1508 Florentijnse periode. (waar hij Michelangelo en Leonardo meemaakt)
Wordt door Julius II ( waarschijnlijk op voorspraak van Bramante) naar Rome gehaald voor
het beschilderen van zijn vertrekken. Cyclus begint met de Stanza della Segnatura(15081511) en daarna de Stanza d’Eliodoro(1511-1513) vervolgens altaarstukken, portretten en
fresco’s.
School van Athene / details /Paus Julius II / Paus Leo X met zijn 2 neven Giulio de
Medici en Luigi Rossi (1517-18)/ Sixtijnse madonna(1515-16)/ Transfiguratie (1518-20)
(waarin hij zowel van licht naar donker als van donker naar licht werkt)
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 2/3
Cursus Renaissance
begeleidende notities les 8.1
Dürer (1471-1528)
Zelfportretten 1493 en 1498
Rozenkrans feest uit 1506 geschilderd voor het altaar van de San Bartolomeo kerk in Venetië
(kerk van de Duitse kooplieden. Opdracht van de Fuggers uit Augsburg en Kolp uit
Neurenberg.
Het rozenkransfeest is gesticht door de heilige Dominicus die links van de maagd is
afgebeeld.
Personages zijn bekende tijdgenoten. Links paus Julius II met achter hem de geestelijkheid.
Rechts keizer Maximiliaan I en de wereldlijke standen.
Op het moment van schilderen waren de paus en de keizer met elkaar in oorlog en de
kooplieden wilden zo snel mogelijk een verzoening.
Dürer zelf staat rechts tegen de boom geleund.
De opkomst van de boekdrukkunst heeft ook gezorgd voor een doorbraak van de beeldende
kunsten door gravures, die gemaakt waren naar de echte schilderijen en verspreid werden.
Hierdoor konden beelden van schilderijen maar ook van beeldhouwwerken(in mindere mate)
veel bekender worden.
Beeldhouwers
Bij de beeldhouwkunst waren voorbeelden uit de klassieke tijd beschikbaar, waarbij ook nog
de Laocoon en de Apollo Belvedere in Rome gevonden werden ( 1506).
Michelangelo (1475-1564)
Laocoön opgegraven in 1506 in Rome / David / Moses / Nicodemus Pieta
Cellini (1500-1571)
Perseus / Brutus / het zoutvaatje / vergelijking met Michelangelo graftombes Medici
kapel / met koning Frans I
Architecten
In de architectuur kon men leren uit bestudering van de ruines ( vooral details) en was het
boek van Vitruvius de bijbel uit de oudheid.
In de architectuur ontstaat een behoefte om de voorgaande gotische stijl volledig te verlaten
(stijlloos en barbaars) en de Klassieke stijl volledig en zuiver in te voeren. Hierbij greep men
terug op Vetruvius ( eerste vertaling 1490 ) en hebben bekende architecten, als een Raphael,
theses geschreven waaruit hun enthousiasme voor deze stijl bleek en waarin de paus werd
aangespoord om zoveel mogelijk in deze nieuwe stijl te bouwen.
Het was de stijl van de eenvoud in verhoudingen en aanzicht.
Bramante
Had van Julius II in 1506 opdracht gekregen om een nieuwe Sint Pieter te ontwerpen
Rafael
Na het overlijden van Bramante, in 1514, is ook Rafael hoofdarchitect van de Sint Pieter
geworden
Michelangelo
Vanaf 1546 is ook Michelangelo hoofdarchitect voor de bouw van de Sint Pieter geweest en
heeft voornamelijk de koepel ontworpen. Hij was ook de architect van het Capitool.
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 3/3