Behandeling van suïcidaal gedrag bij jongeren.

Behandeling
van suïcidaal
gedrag bij
jongeren.
[Werkdocument: Zelfdoding]
Jolien Van Hauteghem
1 BaTP C (cb)
Inhoudsopgave
1* Onderwerpsverkenning ...................................................................................................................... 2
1.1* Referentie ...................................................................................................................................... 2
1.2* Synthese ......................................................................................................................................... 2
1.2.1* Inleiding ................................................................................................................................... 2
1.3* Specialist ........................................................................................................................................ 5
1.4* Woordverklaring .......................................................................................................................... 7
2* Voorstelling .......................................................................................................................................... 8
3* Excel opdrachten ................................................................................................................................ 8
3.1* Soorten bronnen........................................................................................................................... 9
3.2* Jaartallen ...................................................................................................................................... 9
4* Persoonlijk besluit .............................................................................................................................10
4.1* Wat moet ik nog trainen? .........................................................................................................10
4.2* Wat heb ik geleerd en wat blijft me bij? ........................................................................... 11
4.3* Wat heb ik tekort? .................................................................................................................... 11
4.4* Heb ik voldoende info gevonden? .......................................................................................... 11
4.5* Waar heb ik niet gezocht en kan ik nog zoeken? ............................................................. 11
5* Bronnen .................................................................................................................................................12
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 1
1* Onderwerpsverkenning
1.1* Referentie
De Wilde, EJ. (2010). Behandeling van suïcidaal gedrag bij jongeren. In Kerkhof,
A.J.F.M & Van Luyn, J.B. (reds), Suïcidepreventie in de praktijk (pp. 161-170).
Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
1.2* Synthese
1.2.1* Inleiding
Dit hoofdstuk valt uiteen in drie grote delen.
Het eerste deel gaat vooral over adviezen voor het omgaan met suïcidale
jongeren. Het tweede deel vertelt hoe een acute crisis wordt afgewend. Het
derde en laatste deel beschrijft kort de behandeling van suïcidaal gedrag en de
onderliggende problematiek.
1.2.2* Bejegening van suïcidale jongeren
Er zijn veel jongeren die zichzelf opzettelijk beschadigen. Dit gedrag kan
voorafgegaan zijn of gepaard gaan met suïcidale gedachten. De begrippen
“opzettelijke zelfbeschadiging” en “suïcidaliteit” zijn dan ook nauw met elkaar
verbonden. Dit komt omdat men meestal met dezelfde onderliggende motieven
kampt.
Men veronderstelt dat er in elke klas van het Hoger Onderwijs wel jongeren zijn
die kampen met deze suïcidale gedachten, of een geschiedenis hebben met
suïcidaal gedrag. Dit gedrag komt meer voor bij meisjes, dan bij jongens.
Het is heel belangrijk om de juiste jongeren te benaderen, want niet bij elke
jongere is er sprake van levensbedreigende intenties of structurele
suïcideproblematiek.
Om dit goed te kunnen doen, is er een zeker professionele attitude vereist. Men
spreekt dan ook vaak van een basishouding waarbij de hulpverlener aan bepaalde
zaken moet voldoen:
*) Empathie: het kunnen ‘mee-ervaren’ van wat de jongere zelf ervaart.
*) Echtheid: het communiceren van de werkelijke, eigen gevoelens en gedachten.
*) Niet-bezitterige warmte: Betrokkenheid met de jongere zonder daarbij de
intentie te hebben om deze naar eigen normen te willen veranderen.
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 2
*) Inzoomen: zorgvuldig observeren, inventariseren, door gedetailleerd door te
vragen en mee te denken.
Het is van cruciaal belang dat de professionals een kwalitatief goed contact
onderhouden met de jongere. Hierbij is het vooral belangrijk dat men een openniet veroordeelde houding inneemt en dat men de problemen en gevoelens van de
jongere ernstig neemt.
De jongere willen helpen, loopt niet altijd van een leien dakje. Soms kan je
zorgen voor vervreemding van het contact. Dit kan zijn doordat je de jongere te
hard probeert te overtuigen van de waarde van het leven, maar op dat moment is
dat oordeel niet aan hem besteed en zal hij zich vooral onbegrepen voelen.
Met ander woorden, de professional moet vooral niet-veroordelend, betrouwbaar
en capabel zijn om hulp te verlenen.
Om tot de juiste antwoorden te komen, is vooral een directieve manier van
handelen en vragen vereist. Hierbij wordt niet rond de pot gedraaid, maar
worden de zaken bij naam genoemd. Deze manier van vragen en handelen zorgt
meestal voor opluchting langs de kant van de jongere, omdat het een hele
opluchting kan zijn om op een open manier te kunnen praten.
1.2.3* Aanpak van suïcidale crisis
Het is zinnig om het in kaart brengen van suïcidaliteit te onderscheiden van
diagnostiek. Op grond van het onderzoek naar suïcidaliteit werkt men vooral aan
een goede werkrelatie, terwijl men op grond van diagnostiek vaak besluit over de
aard, de duur en de intensiteit van de behandeling.
A* Suïcidaliteit bespreekbaar maken
De belangrijkste motieven en achtergronden van suïcidaal gedrag zijn meestal
niet direct zichtbaar, maar bevinden zich in de gedachte-en gevoelswereld van
de jongere. Het is van belang om als hulpverlener deze wereld zo veel mogelijk te
leren kennen. Het persoonlijk gesprek lijkt hiervoor de beste manier.
Scholen dienen hun zorgstructuur op orde te hebben. Dat wil zeggen, dat hun
leerlingen bij iemand terecht moeten kunnen om hun problemen te bespreken. De
meeste jongeren zullen nooit zelf naar iemand stappen om hun sombere en
hopeloze gedachten te bespreken, vandaar dat het aan te raden is om af en toe
jongeren uit te nodigen voor een gesprek.
Om uit zo een gesprek uit te maken of jongeren kampen met suïcidale gedachten
of gedragingen, maakt men gebruik van vragenlijsten, maar deze zijn natuurlijk
niet altijd even betrouwbaar.
Jongeren die een suïcidepoging overwegen, klagen meestal over somberheid,
leegte en hopeloosheid. Als dit gedrag is vastgesteld, is het aan de professionals
om uit te maken hoe ernstig deze situatie is. Men kan er over het algemeen van
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 3
uitgaan dat naarmate fantasieën meer uitgewerkt zijn tot concrete plannen, de
kans op een daadwerkelijke poging groter is.
B* Interventies
Een opname kan vrijwillig plaatsvinden, of onvrijwillig via een inbewaringstelling
of rechterlijke machtiging.
De rol en de invloed van de ouders verschilt naargelang de leeftijd van hun kind.
< 12 jaar: Toestemming nodig van de ouders of de voogd.
De ouders hebben een belangrijke stem bij onvrijwillige opname
> 12 jaar: Kind heeft juridische inspraak en kan zich tegen een onvrijwillige
opname verzetten.
De ouders of voogd worden gehoord door de rechter.
> 18 jaar: Ouders hebben geen doorslaggevende stem meer.
Wanneer er geen sprake is van een opname, dient men in de ambulante sfeer naar
oplossingen te zoeken. Een eerste stap hierin is het zoeken van zoveel mogelijk
vertrouwenspersonen. Ook het bieden van structuur is belangrijk. Een derde en
laatste stap zijn de vervolgcontacten. Deze moeten nog lang nadat de suïcidale
crisis afgewend is, blijven verderlopen.
2.1.4* Behandeling van suïcidaliteit bij jongeren
A* Buiten de GGZ
Als de suïcidaliteit als minder ernstig beoordeeld wordt en er geen sprake is van
onderliggende psychiatrische problemen, dan volstaat het soms om een paar
goede gesprekken te voeren met professionals. Deze professionals hebben
primair een taak om de ernst van de situatie in de schatten. Het doel van deze
beperkte begeleiding is om de huidige problemen aan te maken en te zoeken naar
andere oplossingsstrategieën.
Een andere manier van oplossen, is door het gebruik van het online aanbod.
Hierbij kunnen de jongeren hun gedachten en gevoelens kwijt door te chatten of
te e-mailen met hulpverleners.
B* Binnen de GGZ
*) Cognitieve gedragstherapie (CGT):
Hierin staat het veranderen van de negatieve gedachten van de jongere over
zichzelf, de omgeving en de toekomst centraal.
Het doel van deze behandeling is het zelfbeschadigend gedrag te stoppen door
midden van het veranderen van disfunctionele cognities, regulering van emoties,
vaardigheidsoefeningen en herstel van relationele problemen.
*) Dialectische gedragstherapie (DGT):
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 4
Centraal in deze benadering staat dat van elk gedrag de functie wordt
onderkend. Suïcidaal gedrag is daarin disfunctioneel oplossingsgedrag bij het
hanteren van pijnlijke, negatieve emoties.
*) Farmacologische therapie:
Voor jongeren ontbreken deze studies.
Wel er is veel discussie over de mogelijke toename van suïcidaliteit bij het
gebruik van met name serotonineheropnameremmers bij depressieve
adolescenten.
*) Suïcidale jongeren in de klinische setting:
Er dienen een paar richtlijnen altijd gevolgd te worden bij het omgaan met
suïcidale jongeren in een gesloten setting. Hoewel we volledige veiligheid nooit
kunnen garanderen, moeten middelen om suïcide mee te plegen zo min mogelijk
toegankelijk zijn voor de jongere.
Bijvoorbeeld: Giftige stoffen moeten worden afgesloten, er mogen geen messen
of wapens aanwezig zijn, ook plekken die geschikt zijn voor ophanging vragen
aanpassing, …
Er dient regelmatig met de jongere gepraat te worden over suïcidaliteit, zodat
men de ernst van de zaak kan inschatten. Deze ernst kan een belangrijke
overweging zijn bij het ontslaan van de jongere uit de kliniek. Na het ontslag is
de bereikbaarheid van de hulpverlener nog steeds noodzakelijk. Het is aan te
raden een vast aantal follow-up gesprekken te plannen, waarin ook de
suïcidaliteit besproken wordt.
C* Prognose
De prognose van niet-dodelijk suïcidaal gedrag bij jongeren is niet altijd
negatief. Slechts een klein deel van de jongeren die zichzelf opzettelijk
beschadigd, sterft uiteindelijk aan zelfdoding. Bij jongeren die zich
herhaaldelijk en met steeds zwaardere methoden beschadigen, loopt het
sterftecijfer door suïcide sterk op.
1.3* Specialist
Naam: de Wilde
Voornaam: Erik Jan
Functie: Psycholoog
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 5
Erik Jan de Wilde is psycholoog, werkzaam bij de vakgroep Psychologie aan de
Leidse Universiteit, waar hij werkt al universitair docent, onderzoeker en
therapeut. Daarvoor werkte hij in Utrecht, in het Wilhelmina Kinderziekenhuis
om hem daar als psycholoog en onderzoeker bezig te houden met zelfdoding bij
jongeren.
Toen Erik Jan negen was, sprong zijn oudere zus van een gebouw af. Een paar
jaar later werd zijn familie weer getroffen door dit onheil en hing zijn
schoonbroer zich op aan het stapelbed van zijn dochtertje. Hij is dus zelf een
nabestaande van suïcide.
Erik Jan is ook verantwoordelijk voor het programma Kwaliteit van Opvoeding en
Stelsel binnen het Kenniscentrum van het Nederlands Jeugdinstituut. Dit
programma verzamelt feiten en cijfers over de toestand van de jeugd en het
Nederlandse jeugd(zorg)stelsel, waarbij ook aandacht is voor de kwaliteit van de
bestaande voorzieningen en de samenwerking tussen verschillende organisaties.
Bij de GGD Rotterdam-Rijnmond werkte Erik Jan als hoofd (jeugd)onderzoek en
participeerde hij in het integraal jeugdbeleid. Daar heeft hij onder meer
vormgegeven aan de Rotterdamse Jeugdmonitor.
1.3.1* Projecten
Stelselinformatie
Samenwerking tussen jeugdvoorzieningen
CAP-J
Prestatie indicatoren
1.3.2* Onderwerpen
Geestelijke gezondheid, zelfdoding, depressie, zelfbeschadiging,
angststoornissen, welbevinden, indicatoren voor jeugdbeleid,
jeugdgezondheidszorg, prestatie-indicatoren, lokaal jeugdbeleid, jeugdstelsel,
epidemiologie, cognitieve gedragstherapie, klinische psychologie,
classificatiesystemen
1.3.3* Tijdschriften
Kienhorst, C.W.M., De Wilde, E.J., Van den Bout, J., Diekstra, R.F.W. & Wolters,
W.H.G. (1990). Characteristics of suicide attempters in a population based
sample of Dutch adolescents. British Journal of Psychiatry, 156, 243 248.
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 6
Kienhorst, C.W.M., De Wilde, E.J., Van den Bout, J., Broese van Groenou, M.I.,
Diekstra, R.F.W. & Wolters, W.H.G. (1990). Selfreported suicidal behaviour in
Dutch Secondary Education students. Suicide and Life Threatening Behavior, 20,
101 112.
Kienhorst, C.W.M., De Wilde, E.J., Diekstra, R.F.W. & Wolters, W.H.G. (1991).
Construction of an index for predicting suicide attempts in depressed
adolescents. British Journal of Psychiatry, 159, 676 682.
De Wilde, E.J., Kienhorst, C.W.M., Diekstra, R.F.W. & Wolters, W.H.G. (1992).
The relationship between adolescent suicidal behavior and life events in
childhood and adolescence. American Journal of Psychiatry, 149, 45 51.
1.3.4* Boeken
De Wilde, E.J. & Kienhorst, C.W.M. (1989). Assessment Instruments for Mental
Health in Adolescence. Geneva: World Health Organization.
Kienhorst, C.W.M. & De Wilde, E.J. (1992). A model of adolescent suicide
attempts. In J.B. Van Luyn, C.A. Th. Rijnders, H.H. P. Vergouwen & A. Wunderink
(Eds.), Emergency Psychiatry Today. Amsterdam: Elsevier.
Kienhorst, C.W.M. & De Wilde, E.J. (1994). Suicidal behaviour. In UNESCO
Topics in Community Mental Health Care. Unesco Chernobyl Programme 1993
1994. (pp. 82 87). Paris: UNESCO.
De Wilde, E.J. & Kienhorst, C.W.M. (1994). Suicide attempts in adolescence: self
report and "other report". In A.J. F.M. Kerkhof, A. Schmidtke, U. Bille Brahe, D.
De Leo & J. Lönnqvist (Eds.), Attempted Suicide in Europe. Findings from the
Multicentre Study on Parasuicide by the WHO Regional Office for Europe. (pp.
263 270). Leiden: DSWO Press.
De Wilde, E.J., Diekstra, R.F.W., Kienhorst, C.W.M. (1995). Predicting suicide
attempts on basis of selfreported suicidal thoughts in adolescence. Proceedings
of the Sixth European Symposium of Suicide Prevention, Lund, Sweden.
1.4* Woordverklaring
*) Suïcidaal: Geneigd tot suïcide, zelfdoding
*) Interventie: Tussenkomst
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 7
*)
*)
*)
*)
*)
*)
GGZ: Gezondheidszorg
GGD: Gemeentelijke Geneeskundige dienst
Intentie: Bedoeling, voornemen
Funest: Zeer schadelijk
Triviaal: Alledaags, onbeduidend
Impliciet: (stilzwijgend) eronder begrepen
*)
*)
*)
*)
*)
*)
*)
Diagnostiek: De kunst om een diagnose op te maken
Psychosomatisch: Door geestelijke factoren in het lichaam veroorzaakt
Ambulant: Niet bedlegerig
Primair: De eerste plaats innemend
Inadequaat: ongeschikt, ontoereikend
Een breder repertoire: Een bredere, ruimere lijst
Psychotherapie: Behandelwijze van psychische problemen en geestelijke
*)
*)
*)
*)
*)
Disfunctioneel: Slecht functioneren
Regulering: Regelmatig maken, in orde maken
Consensus: Overeenstemming van mening, eenstemmigheid
Gerelateerd: In verband brengen met
Prognose: Voorspelling
Tegenstelling: Expliciet
*) Directief: Richtlijn, voorschrift
aandoeningen door te praten
*) Gezinstherapie: Behandeling van psychisch gestoorden niet als individuele patiënten,
maar in voortdurend verband met het gezin waarvan zij deel uitmaken
*) Geprotocolleerd: Ingeschreven in een protocol, een protocol opmaken van
2* Voorstelling
Jolien Van Hauteghem
Naam: Van Hauteghem
Voornaam: Jolien
Geboortedatum: 28 januari 1991
Studierichting dit jaar: 1ste bachelor Toegepaste Psychologie
Hobby’s: Tennis, Zumba, shoppen, uitgaan
E-mailadres: [email protected]
3* Excel opdrachten
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 8
3.1* Soorten bronnen
3.2* Jaartallen
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 9
4* Persoonlijk besluit
4.1* Wat moet ik nog trainen?
Ik heb nog problemen met het neerschrijven van een juiste bronvermelding. Dit
is niet zo heel eenvoudig. Er zijn allemaal verschillende soorten bronnen die op
een verschillende manier moeten vermeld worden en dit is redelijk ingewikkeld.
Ik heb ook problemen met nauwkeurig en geduldig te werken. Als iets niet direct
gaat, of ik vind iets niet direct, zal ik nogal snel de moed opgeven en niet meer
verder zoeken.
Ook om sommige dingen op de wiki te plaatsen had ik wat moeilijkheden. Niet
alles vond ik even snel en sommige dingen lukten ook niet direct.
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 10
4.2* Wat heb ik geleerd en wat blijft me bij?
Eerst en vooral heb ik natuurlijk geleerd hoe ik met een wiki moet werken, en
hoe ik er dingen moet op plaatsen. Dit ging niet altijd even makkelijk, en met
sommige zaken sukkel ik nog steeds, maar al doende leert men natuurlijk.
Ik heb nog maar eens gemerkt dat ik niet met een deadline kan omgaan. Ik doe
altijd alles op het laatste nippertje en dat kan soms voor ergernis zorgen binnen
de groep. Ik moet dus leren om stipter te werken.
4.3* Wat heb ik tekort?
Een paar statistieken.
4.4* Heb ik voldoende info gevonden?
Al bij al heb ik redelijk veel informatie gevonden over het onderwerp, maar het
kan nog altijd beter. Had ik misschien beter en langer gezocht, kon er misschien
nog meer gevonden worden.
4.5* Waar heb ik niet gezocht en kan ik nog zoeken?
In de bibliotheek heb ik niet gezocht. Ik heb alles via internet gedaan. Ik heb
me ook steeds beperkt tot hetgeen dat moest gezocht worden. Dus als ik mijn
zoektocht verder zou zetten, zou ik wel nog meer kunnen te weten komen.
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 11
5* Bronnen
Backer, H.S., Miller, A.L. & Van Den Bosch, L.M. (2009). Dialectische
gedragstherapie bij adolescenten; een literatuuronderzoek. Tijdschrift voor
psychiatrie, S1(1), 31-41.
Elling, MW. & Minderaa, R.B. (2009). Zicht op kennis, beschikbare diagnostische
instrumenten en interventies voor de jeugd-ggz. Deel I, beschrijving.
Amsterdam: Landelijk kenniscentrum Kinder- en jeugdpsychiatrie.
Linehan, M.M. (1993). Skills training manual for treating borderline personality
disorder. New York: Guilford Press.
Miller, A.L. (1999). DBT-A: A new treatment for parasuicidal adolescents.
American Journal of Psychotherapy, S3, 413-417.
Moller, H.J., Baldwin, D.S., Goodwin, G., Kasper, S., Okasha, A., Stein, D.J., e.a
(2008). Do SSRI’S or antidepressants in general increase suicidality? WPA
section on pharmacopsychiatry: Consensus statement. European Archives of
Psychiatry and Clinical Neuroscience. 258 Suppl 3, 3-23.
Oenen, EJ., Van Dam, A., Van Bernardt. C. & Van Der Post, L. (2007).
Spoedeisende ambulante hulp bij suïcidepogingen en levenstwijfel. In Van
Heeringen, C. (red.), Handboek suïcidaal gedrag (pp. 189-230). Utrecht: De
Tijdstroom.
Slee, N. (2008). Cognitive-behavioral therapy for deliberate self-harm.
Proefschrift. Leiden: Universiteit Leiden.
Tandt, H., Audenaert, K. & Van Heeringen, C. (2009). SSRI’S en suïcidaliteit bij
volwassenen, adolescenten en kinderen. Tijdschrift voor psychiatrie, S1(6), 387393.
Jolien Van Hauteghem (1BaTPc)
Pagina 12