(problematisch) jongerengedrag

Tussen bescherming en controle
De maatschappelijke omgang met (problematisch)
jongerengedrag
Studiedag SLO
13 november 2013
Diederik Cops
Inhoud
 Inleiding op het fenomeen
 Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe maatschappelijke betekenisgeving
 De wet op de Gemeentelijke Administratieve Sancties. Concreet symptoom van
toenemende maatschappelijke intolerantie?
Conclusie. Een afnemende tolerantie van jongeren(gedrag)?
Inleiding op het fenomeen
"What is happening to our young people? They
disrespect their elders, they disobey their parents. They
ignore the law. They riot in the streets inflamed with wild
notions. Their morals are decaying. What is to become of
them?“
(Plato, 4de eeuw BC)
Inleiding op het fenomeen (2)
•
•
(Jongeren)gedrag: steeds meer en steeds sneller als problematisch en risicovol omschreven, in
vergelijking met ‘vroeger’
niettemin…
•
•
•
… ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978)
… criminaliteit en overlast door jongeren is ‘van alle tijden’
… maatschappelijke bezorgdheid om jongeren is ‘van alle tijden’
• ‘youth at risk’ versus ‘youth as risk’ – ‘bescherming’ versus controle’
• opkomst van een nieuw preventieparadigma’ en de ‘criminalisering van gedrag
•
Niet over ‘het gedrag’ zelf…
•
‘Veranderingen in de maatschappelijke bejegening ten aanzien van (het gedrag van)
kinderen en jongeren in onze samenleving’
Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe
maatschappelijke betekenisgeving
•
Laatmoderne, hoogtechnologische samenleving
•
•
•
•
•
productie van welvaart >< productie van risico’s
risicomaatschappij
voorzorgsprincipe…
… controle en beheersing van risico’s, reductie van onzekerheid
Het individu in een risicomaatschappij
•
•
•
individualisering en detraditionalisering
vrijheid en kansen >< risico’s en onzekerheid
… verlangen naar zekerheid, orde en veiligheid
Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe
maatschappelijke betekenisgeving (2)
•
Implicaties voor de omgang met en betekenisgeving aan jongeren, jongerengedrag en
jeugdcriminaliteit
… opkomst van een nieuwe vorm van preventie en de criminalisering van gedrag
•
Van ‘post-crime’ naar ‘pre-crime’ samenleving (Zedner, 2007)
•
voorzorgsprincipe: reductie van risico en onzekerheid
•
vroegtijdige detectie van potentieel risicovol gedrag >> inbreuk tegen (straf)wet
•
nieuwe vormen van controle en surveillance, gericht op voorkomen van potentieel
toekomstige (problematische) gedragingen
Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe
maatschappelijke betekenisgeving (2)
• De nieuwe preventie / criminalisering van gedrag
•
Opkomst van een nieuwe preventie
•
preventie in het teken van controle, vroegtijdige detectie en gedragsregulering
•
preventie ~ apparaat van repressie
•
‘prepressie’
~‘Proactieve repressie die bepaalde vormen van leven vroegtijdig de kop beoogt in
te drukken en om te buigen in de richting van gewenste levensvormen’ (Schinkel,
2009, p. 8)
Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe
maatschappelijke betekenisgeving (3)
•
Opkomst van een conservatieve wending
•
wegvallen van zekerheden en ‘grote verhalen’
•
conservatisme als affirmatie van ‘datgene wat normaal is’
•
Heropleving van het normen en waardendebat
•
inbreuk tegen ‘fatsoensnorm’ >> inbreuk tegen (straf)wet
•
aanpak van ‘onprettig’, ‘onbehoorlijk’, ‘ergerniswekkend gedrag’
•
Actieve rol door de overheid gevraagd als normsteller (vb. via onderwijs)
•
Positie van kinderen en jongeren in de publieke ruimte
•
stigmatisering, criminalisering en uitsluiting van bepaalde (risico)groepen
De G.A.S. wet als symptoom?
•
De wet op de Gemeentelijke Administratieve Sancties: meest recente en meest controversiële
uiting van de groeiende intolerantie ten aanzien van jongeren(gedrag) (?)
• Geeft lokale overheden de bevoegdheid zelf administratieve sancties (geldboete, schorsing of
intrekking van vergunning) op te leggen in geval van overlast, omschreven in het lokaal
politiereglement, en enkele ‘gemengde inbreuken’
• Bestaat al sinds 1999, pas vanaf 2004 ook toepasbaar op minderjarigen (16-17 jarigen)
• Groeiende populariteit (vooral) in Vlaanderen: > 80% van alle gemeentes passen GAS toe via
hun lokale politiereglement
De G.A.S. wet als symptoom? (2)
• Wetswijziging in 2013
– Verhoging van de boetes tot max. 350€
– Uitbreiding van het sanctiearsenaal:
• Gemeenschapsdienst van max. 30 uur
• Plaatsverbod van max. 3 maanden
– Verlaging van de leeftijd van de toepassing van 16 jaar naar 14 jaar
• Lagere maximumboetes en aantal uren gemeenschapsdienst
• Verplichte bemiddeling
• Hevige en emotionele discussies tussen ‘believers’ en ‘non-believers’
• Van ‘wondermiddel’ tot ‘gevaar voor de democratie’
De G.A.S. wet als symptoom? (3)
• GAS als sluitstuk van een integraal lokaal veiligheidsbeleid….
– Laatste onderdeel van een integrale benadering van veiligheid: preventie – zorg –
repressie/bestraffing
• …of als ‘hefboom’ – ‘stok-achter-de-deur’?
Voorbeeld 1 “In het geval van minderjarigen worden GAS-boetes dus niet gebruikt als stok, maar als
stok achter de deur. Die boetes zijn geen doel op zich maar een middel om te voorkomen dat jongeren
verder ontsporen.” (Patrick Janssens, 24/01/2012, De Morgen)
Voorbeeld 2 “(…)En daar heeft de GAS ons flink geholpen. Dan zeggen wij tegen de hulpverlening:
‘Nee, wij als overheid definiëren dat daar wel een probleem is’, en er is wel een vraag, niet van de cliënt
misschien maar van ons en wij stellen die vraag in plaats van de cliënt, dus wij zijn voor veel meer drang
en dwang in de hulpverlening, voor veel bemoeizorg” (respondent n°4, in Devroe, 2012, p. 415).
De G.A.S. wet als symptoom? (4)
• G.A.S. als voorbeeld van een instrument van ‘early intervention’ en een ‘risk based prevention’
• overlast veroorzakend gedrag gezien als risicofactor voor later meer ernstig delinquent gedrag
– Op het eerste zicht ‘onschuldig’, experimenteel gedrag van jongeren geïnterpreteerd als
symptoom van toekomstig meer ernstig delinquent gedrag
– Ervaren nood aan een duidelijke normstelling door de (lokale) overheid (cf. NERO-project in
Mechelen)
– Ervaren noodzaak om zo snel en vroeg mogelijk in te grijpen, op basis van algemene
risicofactoren en het omdraaien van de oorzakelijke relatie (~ ‘stepping stone’ theorie)
G.A.S. en jongeren: nood aan meer nuance
Immers:
 Slechts weinig lokale overheden plannen de leeftijdsverlaging effectief in te voeren
 Het aandeel jongeren (i.c. 16-17 jarigen) in de totale hoeveelheid sancties blijft zeer minimaal
(2-3%)
 Situatie en motieven kunnen verschillen tussen grootsteden en kleinere gemeentes
Echter:
 Gevaar van de grote discretionaire ruimte (zowel bij de lokale overheid als bij de vaststeller
‘op straat’) in de definiëring van wat ‘overlast’ is
 een van de lokale sleutelfiguren stelt dat het ‘samen zetten van de sociale en repressieve
kant’ zowel ‘briljant’ als gevaarlijk is. “De dag dat de burgemeester niet meer op zijn stoel zit en
de directeur Samen Leven niet meer op de zijne, is die combinatie levensgevaarlijk”
(respondent 41, in Devroe, 2012, p. 404).
 Van ‘sluitstuk’ naar ‘hefboom’: oneigenlijk gebruik van het instrument
Conclusie. Een afnemende tolerantie van
jongeren(gedrag)?
•
–
–
•
regulering van gedrag van kinderen en jongeren…
… niet nieuw, wel anders
… spanningsveld tussen ‘hoop’ en ‘angst’, tussen ‘wil tot bescherming’ en ‘nood
aan controle’ blijft bestaan
accentverschuiving in de maatschappelijke bejegening
- van een welzijnsgeoriënteerde bezorgdheid en bescherming…
- … naar controle en beheersing vanuit een risico- en veiligheidsperspectief
- van ‘kind in gevaar’ naar ‘kind als gevaar’
- van de ‘eeuw van het kind’ naar de ‘eeuw van het risicokind’ ?
Stuur alle kinderen op psychologisch onderzoek’
‘
(26/09/ 2013)
Via de medische keuring bereiken de Centra voor Leerlingenbegeleiding nu al heel veel kinderen. Waarom
dan niet meteen een psychologisch onderzoek, opperen de Broeders van Liefde.
Psychische stoornissen opsporen tijdens het medisch onderzoek op school. Met dit voorstel wil Raf De
Rycke, voorzitter van de Broeders van Liefde, voorkomen dat kinderen in de psychiatrie belanden. ‘Hoe
vlugger je erbij bent, hoe beter je problemen kan voorkomen’, zegt De Rycke.
Een 13-jarig meisje dat in een psychiatrische instelling voor volwassenen terechtkomt en in een dwangbuis
wordt gestopt om haar tegen zichzelf te beschermen: het schrijnende verhaal van J. toonde vorige week
aan hoe groot het plaatstekort in de kinderpsychiatrie is. De voor de hand liggende oplossing is om meer
plaatsen te creëren, maar dat is volgens Raf De Rycke, voorzitter van de Broeders van Liefde, niet meer
dan een doekje voor het bloeden. De Broeders van Liefde beheren ruim de helft van de psychiatrische
opvangplaatsen in Vlaanderen.
‘Hoe langer je wacht met het aanpakken van psychische problemen, hoe moeilijker het wordt’, zegt Raf De
Rycke. ‘Dan loop je het risico dat het probleem dermate groot wordt dat het nog moeilijk behandelbaar is.
Als je al heel vroeg kan detecteren dat bepaalde ziektebeelden latent aanwezig zijn, kan je nog alles in het
werk stellen om ze onder controle te houden. Dan kunnen enkele consultaties bij de kinderpsychiater nog
volstaan en is een opname helemaal niet nodig.’