Het systeem van rechtsregels kent een indeling in soorten rechten

4.
De rechtsorde
Het geheel van rechtsregels en rechtsbeginselen én de manier waarop het recht is
georganiseerd noemen we de rechtsorde. In dit hoofdstuk staat de vraag centraal: Hoe zit de
rechtsorde van ons land in elkaar? We gaan in op drie aspecten van de rechtsorde.
* Rechtsregels: wat zijn rechtsregels en wat is het verschil met andere soorten regels?
* Rechtsgebieden: hoe is het geheel van rechtsregels ingedeeld?
* Organisatie van het recht: hoe is de rechterlijke macht georganiseerd?
De rechtsorde is het geheel van recht in een land, terwijl de rechtsstaat een specifieke soort
staatsvorm is die aan bepaalde eisen voldoet.
§4.1 Soorten regels
- Rechtsregels: gedragsregels die wettelijk door de overheid zijn vastgelegd.
- Er zijn twee redenen voor het opstellen van rechtsregels:
1) Doelmatigheid, zodat er duidelijke afspraken zijn.
2) Zedelijk bewustzijn, zodat er regels zijn die de normen en waarden weerspiegelen die
we in de samenleving met elkaar delen (wat vinden we goed en wat slecht?)
- Rechtsregels geven een beoordeling van gedrag in termen van legaal of illegaal, van
juridisch geoorloofd of niet-geoorloofd.
- In tegenstelling tot rechtsregels staan sociale regels meestal niet opgeschreven en geven
ze een beoordeling van gedrag in termen van wel of geen rekening houden met anderen.
- Morele regels geven op hun beurt een beoordeling van gedrag in termen van goed en
kwaad.
- Soms vallen de drie regels samen, zoals bij het verbod om iemand te vermoorden. Maar de
drie regels overlappen elkaar nooit helemaal.
- De drie soorten regels kunnen ook met elkaar botsen. Welke regel gaat dan voor?
Niet alle rechtsregels zijn moreel de juiste regels en omgekeerd zijn sommige morele regels
juridisch weer niet afdwingbaar.
- De drie soorten regels veranderen ook steeds in de loop van de tijd, omdat de waarden en
de normen in een samenleving niet stil staan en steeds nieuwe impulsen geven.
- Rechtsnormen moeten waar mogelijk overeenstemmen met de morele opvattingen die we
als burgers hebben over goed en kwaad. We zullen ons er dan eerder aan houden.
- Soms gaan rechtsregels in tegen het gevoel van rechtvaardigheid van mensen.
§4.2 Rechtsgebieden
- Het systeem van rechtsregels kent een indeling in soorten rechten oftewel rechtsgebieden.
- Het belangrijkste is het onderscheid in privaatrecht en publiekrecht.
- Privaatrecht: regelt alle relaties tussen burgers onderling.
- Publiekrecht: regelt alle relaties tussen burgers en overheid.
- In het privaatrecht gaat het om horizontale relaties. Dit zijn allemaal rechtsbetrekkingen
die voortvloeien uit de eigen vrije wil van mensen om met elkaar te handelen of samen te
werken.
- De regels van het privaatrecht, ook burgerlijk recht of civiel recht genoemd zijn
neergelegd in het Burgerlijk Wetboek (BW).
- Bij het privaatrecht gaat het steeds om rechten en plichten.
1
- Tot het privaatrecht behoren de volgende gebieden:
* Het personen- en familierecht, dat zaken regelt als het sluiten van een huwelijk,
echtscheiding, geboorte, overlijden en het adopteren van kinderen.
* Het ondernemingsrecht, dat bijv. de voorwaarden regelt waaronder je een stichting,
vereniging of een bv kan oprichten. Dit soort organisaties noemen we rechtspersonen, ook al
zijn het geen mensen van vlees en bloed. Een stichting en een vereniging mogen niet als
doel hebben om winst te maken, een bv mag dat wel.
* Het vermogensrecht, dat alle zaken regelt die te maken hebben met iemands vermogen
en in geld zijn uit te drukken. {Hierin ben je niet helemaal vrij. Zo mag je in Nederland je
kinderen niet geheel onterven, zij hebben altijd recht op een zogenaamde legitieme portie.}
- Het publiekrecht kent de volgende indeling:
* Het staatsrecht; hierin staan de regels voor de inrichting van de Nederlandse staat (de
grondwet, de bevoegdheden van ministers, de rechten van Tweede Kamerleden, etc.)
* Het bestuursrecht; hierin gaat het om de bestuursactiviteiten van de overheid. Tot het
bestuursrecht behoren verder de ruimtelijke ordening en het belastingrecht. Maar het bevat
ook allerlei bepalingen die je beschermen tegen de overheid.
* Het strafrecht; dit bestaat uit alle wettelijke strafbepalingen.
- Het publiekrecht regelt dus de verticale relaties tussen burgers en de overheid. Hierbij
komt steeds het publieke belang op een of andere manier aan de orde. Sommige zaken
worden zo belangrijk gevonden dat de overheid die niet overlaat aan de eigen vrije keuze
van burgers. Wat publiek belang is (publiekrecht) en wat tot het vrije domein van burgers
onderling behoort (privaatrecht), wordt door de politiek uitgemaakt.
- Liberalen vinden dat het publieke terrein klein moet blijven, mensen moeten veel zaken zelf
kunnen bepalen.
- Socialisten willen juist dat de overheid veel zaken naar zich toe trekt.
- In bredere zin zijn talloze (overheids)organisaties betrokken bij de toepassing en uitvoering
van het recht.
- In de meer beperkte betekenis spreken we over de ‘rechterlijke macht’. Daarmee duiden we
de derde macht in de trias politica aan en tegelijkertijd de hele juridische organisatie van
de rechtspraak. Deze is als een piramide opgebouwd: er zijn in Nederland negentien
rechtbanken, vijf gerechtshoven en één Hoge Raad. Een zaak begint onderaan bij de laagste
rechter, waarna je in hoger beroep kunt gaan bij het gerechtshof en ten slotte in cassatie bij
de Hoge Raad, die in Den Haag gevestigd is.
2