22 Cognitieve Bias

KRITISCH DENKEN
22 Cognitieve Bias
© Kritisch Denken
http://viscog.beckman.illinois.edu/flashmovie/15.php
2
Is voorbeeld van ‘selectieve aandacht’,
zie:
http://www.theinvisiblegorilla.com/index.html
en:
http://www.scholarpedia.org/article/Inattentional_blindness
Voor tweede keer?: You tube
http://www.youtube.com/watch?gl=NL&v=IGQmdoK_ZfY
3
Zie je de danseres met de klok mee of
tegen de klok in draaien?
4
Welke hersenhelft gebruik je?
Zie:


http://www.dailytelegraph.com.au/news/wacky/t
he-right-brain-vs-left-brain/story-e6frev201111114577583
http://www.youtube.com/watch?v=9CEr2GfGilw
5
Cognitieve blinde vlekken
Ja
6
Visuele Blinde Vlek


Blinde
Vlek
Universeel (bij
iedereen aanwezig)
Vanaf geboorte
ingebakken
Programma






Cognitieve bias: omschrijving
Geschiedenis
Groepering biases
Verklaring
Cognitieve biases en kritisch denken
Hoe - indien mogelijk- biases te
compenseren?
8
Cognitieve Bias
Een cognitieve bias is een
vervorming of vertekening
in het proces van denken
en waarnemen. Het is een
universele, aangeboren
neiging om op een
bepaalde manier te
denken, die vaak tot
gebrekkige oordelen leidt.
Geschiedenis
Het begrip ‘cognitive bias’ komt van de
psychologen Amos Tversky en Daniel
Kahneman (1972).

Mensen besluiten niet als rationale
actoren maar maken systematische,
voorspelbare fouten: biases.

Zij verklaarden biases in termen van
heuristieken:


Heuristieken zijn snelle manieren van informatieverwerking
in de hersenen; deze veroorzaken systematische,
voorspelbare fouten.
Voorbeelden
Wat zie je …
… in het volgende plaatje?
11
12



Wat zie je?
Zien andere mensen hetzelfde?
Als dat niet zo is, waar komen de
verschillen dan vandaan?
Om een goede kritische denker te zijn
moeten we niet alleen de gezichtspunten
van anderen innemen. We moeten ook
naar ons eigen waarnemen en denken
kijken om te beseffen vanuit welk
perspectief wij de wereld bekijken.
13
Wat denk je?
Je hebt € 500, maar je hebt dringend € 1000 nodig.
Minder kan niet. Je gaat naar het casino en hoopt
dat je in een ‘alles-of-niets’ gok van € 500 €1000
weet te maken.
Moet je al je geld in eens inzetten? Of moet je
je geld verdelen in bv. 10 x €50 en met elk deel
afzonderlijk gokken?
14
Vreemde gok..
De kans om in één keer € 500 te winnen is in
dit voorbeeld 0,5 (= net zo groot als de kans
om meteen € 500 euro te verliezen).
De kans om 10 keer achter elkaar 50 euro te
winnen is veel en veel kleiner: 0,5 x 0,5 x 0,5
x 0,5 x 0,5 x 0,5 x 0,5 x 0,5 x 0,5 x 0,5 =
0,000976563.
Dus: Je zou alles in een keer moeten inzetten.
15
Groepering cognitieve biases

Wikipedia: rond de 100 biases

16
17
18
Voorbeeld: Hindsight Bias
(‘wijsheid achteraf’)
20
21
Voorbeeld: Confirmation Bias
(‘vasthouden aan overtuiging’)


Zie les 23:
Als je eenmaal op een bepaalde manier een beeld
(bv. het plaatje van de koe) hebt geïnterpreteerd,
domineert die interpretatie de waarneming van de
delen en dat versterkt op zijn beurt weer de
interpretatie van het geheel. Het wordt moeilijk
het beeld dan nog op een andere manier te zien.
23
..en is biases zoeken en vinden zelf een
bias..?
24
Verklaringen cognitieve biases
S. Pinker:
‘Our mind is made for
fitness, not for truth.’


Onze hersenen zijn
niet gericht op
objectiviteit.
Ze zijn gericht op
aanpassing en
overleving.
Evolutie
Onze hersenen zijn het
resultaat van een
evolutionair proces van
aanpassing aan een
omgeving die heel anders
was dan de omgeving
waarin we nu leven.
Daarom is er soms een
kortsluiting (‘mismatch’)
tussen de cognitieve
capaciteiten die we van
nature hebben en de
capaciteiten die we in onze
huidige omgeving nodig
hebben om goed te
oordelen.
Twee soorten denken
Automatisch
systeem




‘buik’ reactie
intuïtief, snel,
instinctief
verbonden met
de oudste delen
van de hersens
Reflectief
systeem



bewust denken
rationeel,
oordelend,
zelf-bewust
Vragen:



‘Bias’ heeft negatieve lading: terecht?
Welke criteria gebruik je om vast te
stellen of iets een bias is?
Toepassing van meer kennis van biases?
‘Paternalistisch liberalisme’?
cf. Thaler&Sunstein: Nudge
28
Cognitieve biases en kritisch
denken
Cognitieve biases leiden tot onjuiste
oordelen:



Vertekenen ons zoeken naar en evalueren van
informatie/bewijs die eigen opvattingen
tegenspreken
(zie Confirmation bias, Les 23)
Geven ons een onterecht vertrouwen in eigen
denken en oordelen
(Zie Overconfidence effect )
Kritisch denken en cognitieve
biases
De kritische denker:






is bekend met cognitieve biases
weet dat haar waarnemingen altijd mede
bepaald worden door eigen patronen
onderzoekt actief haar eigen denken ( ‘metacognitie’) om biases op te sporen
kent manieren om cognitieve biases -indien
mogelijk- te compenseren
en past die manieren waar nodig toe.
Hoe biases te compenseren?
Kennis van biases
+
Confrontatie met gevolgen van eigen biases



 geeft bewustwording en herkenning
Kritische houding tov. eigen denken
(‘metacognitie’)




Leren opschorten van eigen oordeel
Leren verdragen van twijfel
Ontwikkelen van openheid voor herkennen van biases bij jezelf
Het organiseren van kritische beoordeling van
elkaars werk (peer review); zie Les 23.


Zie ook: Rationale  oefensite Kennis en redeneren
31
Extra materiaal
32
Geschiedenis
De notie van cognitieve biases is geïntroduceerd door Amos Tversky en Daniel Kahneman in
1972. Zij kwamen hierop door hun ervaringen met de problemen die mensen hebben met cijfers en m.n.
met hun onvermogen om met grote getallen om te gaan. Zij lieten met hun collega’s verschillende
(herhaalbare) manieren zien waarop oordelen en beslissingen van mensen verschillen van de zgn. Rationele
Keuze Theorie.
Zij verklaarden deze verschillen in termen van heuristieken: snelle manieren van informatieverwerking in de
hersenen; deze veroorzaken systematische fouten.
Bijvoorbeeld de heuristiek van beschikbaarheid: het gemak waarmee iets tot iemand doordringt, wordt
gebruikt om aan te geven hoe vaak (of hoe recent) men daarmee in aanraking is gekomen.
Deze experimenten groeiden uit tot het heuristieken en biases onderzoeksprogramma, waarmee de
psychologie doordrong in andere takken van wetenschap, zoals geneeskunde en politieke wetenschappen.
Kennis van cognitieve biases was een belangrijke factor in het ontstaan van de zgn. behavioral economics,
en leverde Kahneman een Nobelprijs op in 2002. Tversky en Kahneman ontwikkelden de Prospect Theory als
een meer realistisch alternatief voor de Rationele Keuze theorie.
Andere biases zijn aangetoond in afzonderlijke experimenten, zoals de ‘confirmation bias’, door Peter C.
Wason.
http://en.wikipedia.org/wiki/Cognitive_bias
34
Categories of Biases
3 basic categories of biases
(Thaler& Sunstein)
1: Bounded rationality: our rationality is delimited
unrealistic optimism is a
pervasive feature of human life
humans fear loss more than they
love gain
people have a tendency to stick
with their current situation
choices depend on the way in which
problems are stated
Categories of Biases
2: Self-control:our rationality and
temptation may be in conflict
an individual is
containing two
semiautonomous selves,
which means there is a
two-system conception
of self-control:



planner (RS)
doer (AS)
Categories of Biases
3: Social influences: we are influenced by the
behavior of other people
information–on actions
and thoughts of others
(we tend to conform)

peer pressure –considering
what other people think
to avoid their disapproval

priming–subtle influences
can increase the ease with
which certain info comes to mind
(channel factors)

Aas in de hand?
Slechts een van de volgende
beweringen over een
bepaalde hand met kaarten
is waar:
1.
2.
3.
Er is een Koning in de
hand, of een Aas, of
beide.
Er is een Koningin in de
hand, of een Aas, of
beide.
Er is een Boer in de
hand, of een Tien, of
beide.
Is het mogelijk dat er
een Aas in de hand zit?
Brooks, New Scientist, 9 December 2000
38
Het is NIET mogelijk dat er een Aas is…
Slechts een van de
volgende beweringen
over een bepaalde hand
met kaarten is waar:
1.
2.
3.
Er is een Koning in de
hand, of een Aas, of
beide.
Er is een Koningin in de
hand, of een Aas, of
beide.
Er is een Boer in de hand,
of een Tien, of beide.
Als er een Aas is,
dan moeten 1 en
2 beide waar zijn.
Koppeling van soorten biases aan fasen in het proces van
oordeelsvorming:
http://www.sims.monash.edu.au/staff/darnott/biastax.pdf
40