Onze planeet, onze toekomst

Onze planeet,
t
s
m
o
k
e
o
t
e
z
n
o
Samen
tegen de
klimaatverandering
Klimaat
“
Klimaatverandering is momenteel een van de grootste
bedreigingen voor de mensheid. Het is geen probleem dat
we voor ons uit kunnen schuiven om het pas aan te pakken
als we meer tijd of meer geld hebben. We dragen allemaal de
verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat de toestand
van het klimaat niet nog slechter wordt. De acties die we
nu ondernemen, bepalen hoe onze wereld er over 10, 20 of
50 jaar zal uitzien. En iedereen zal enorme inspanningen
moeten leveren: individuele personen, overheden, bedrijven,
scholen en andere organisaties moeten samenwerken voor
een beter klimaat en een betere toekomst.
Miguel Arias Cañete, EU-commissaris voor Klimaatactie en Energie
WAAR ZIJN EU-PUBLICATIES VERKRIJGBAAR?
Gratis publicaties:
• één exemplaar:
via EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu);
• meerdere exemplaren of posters/kaarten:
bij de vertegenwoordigingen van de Europese Unie,
bij de delegaties in niet-EU-landen,
door contact op te nemen met Europe Direct,
door te bellen naar 00 800 6 7 8 9 10 11 (gratis in de hele Europese Unie) (*).
(*) De informatie wordt gratis verstrekt en bellen is doorgaans gratis, maar sommige operatoren, telefooncellen
of hotels kunnen kosten aanrekenen.
Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver.
Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2015
Print
PDF
ISBN 978-92-79-42890-6
ISBN 978-92-79-42866-1
doi:10.2834/20427
doi:10.2834/92088
ML-06-14-050-NL-C
ML-06-14-050-NL-N
© Europese Unie, 2015
Hergebruik toegestaan.
Overneming met bronvermelding toegestaan.
Auteursrechten: Kaft: Europese Commissie; blz. 2, Europese Commissie; blz. 2-3, Sergoua, iStock, Thinkstock; blz. 5:
BenGoode, iStock, Thinkstock; blz. 6: A-R-T-U-R, iStock, Thinkstock; Wesley Jenkins, iStock, Thinkstock; NASA, blz. 7:
Jan Wil, iStock, Thinkstock; blz. 8: Gilitukha, iStock, Thinkstock, blz. 9: de fun, iStock, Thinkstock; blz. 10: tolokonov,
iStock, Thinkstock; blz. 11: GvendalFournier, iStock, Thinkstock en John Pitcher, iStock, Thinkstock; blz. 12: Siebe
Swart/ Hollandse Hoogte/ Photo News en gkuna, iStock, Thinkstock en Heiko Küverling, iStock, Thinkstock en
Ocean Fishing, iStock, Thinkstock; blz. 13: Monia33, iStock, Thinkstock en Eugène Sergeev, Shutterstock; blz. 15:
taraki, iStock, Thinkstock en flickr.com/photos/euclimateaction/8075522079/, blz. 16-17: IG_Royal, iStock,
Thinkstock en omada, iStock, Thinkstock, dell640, iStock, Thinkstock; blz. 18-19: Ursula Bach; blz. 18: Loatzin,
iStock, Thinkstock; SerrNovik, iStock, Thinkstock; blz. 19: ESN; blz. 20 Vilkmar Wagner, iStock, Thinkstock, blz.
21: scyther5, iStock, Thinkstock, CC BY-SA 3.0; blz. 22-23 lakovKalinin, iStock, Thinkstock; blz. 22: flickr.com/
photos/codereddnow/7369943350/; blz. 24-25: narlocj-liberra, iStock, Thinkstock; blz. 24: Verenigde Naties;
blz. 26: Europese Commissie; christingasner, iStock, Thinkstock; Hermera Technologies, Photos.com, Thinskstock;
blz. 27-29: Europese Commissie
Printed in Belgium
Gedrukt op kringlooppapier waaraan het EU-ecolabel voor grafisch papier is toegekend (www.ecolabel.eu)
Inhoud
10
5
24
3 Actueel onderwerp
4 Wetenschappelijk gezien
8 Een wereld in verandering
14 Het verschil maken
24 Klimaatverandering over de
hele wereld bestrijden
26 En nu jij!
ec.europa.eu/clima
facebook.com/EUClimateAction
youtube.com/EUClimateAction
pinterest.com/EUClimateAction
twitter.com/EUClimateAction
ikaseffect
e
o
r
b
t
e
h
Wat is u precies?
n
woord
r het ant
zijde 4 voo
d
Ga naar bla
Hoe zal de
overeenkowereldwijde
klimaatve mst over
rand
2015 helpeering van
n?
Bekijk bladzijde 9
Hoi, volg me om meer te weten te
komen over klimaatverandering en
hoe we ons moeten aanpassen aan de
bijbehorende veranderingen.
Zie bladzij
de 24
derland
Wat doen mensen in Ne
t hun huis
om te voorkomen dat?
overstroom
Ga naar bladzijde 12
2
Ontdek waarom
klimaatverandering
ertoe kan leiden dat er
nieuwe insecten naar
jouw land komen.
Actueel o
n
derwerp
W
aarom heeft iedereen het over
klimaatverandering? Wel, waarschijnlijk omdat
het momenteel een van de grootste uitdagingen
is waarmee onze wereld wordt geconfronteerd. Onze planeet
ondergaat een aanzienlijke klimaatverandering die meer dan een
eeuw geleden is begonnen en steeds sneller verloopt.
De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat de planeet
sneller dan ooit tevoren opwarmt. Dat komt door de grote hoeveelheid
broeikasgassen die in de atmosfeer worden gepompt als gevolg van
menselijke handelingen. Dat omvat activiteiten zoals het verbranden
van fossiele brandstoffen (steenkool, olie en gas), autorijden en het
kappen van bossen.
Velen van ons hebben de effecten van klimaatverandering
gezien of zelfs ervaren. Maar het gaat niet alleen om extreme
weersomstandigheden zoals overstromingen, droogte en orkanen.
De veranderingen in ons klimaat kunnen de manier waarop we leven
helemaal wijzigen.
Maar er is ook goed nieuws. In de EU en over de hele wereld zijn
overheden, bedrijven en individuele personen aan het werk om de
oorzaken van klimaatverandering aan te pakken en om zich aan te
passen aan de veranderingen die ermee gepaard gaan. We spelen
hierin allemaal een rol, want klimaatverandering is een wereldwijd
probleem dat een invloed kan hebben op ieder van ons.
We delen één planeet en de wijzigingen die we op één plaats
aanbrengen, kunnen gevolgen hebben voor mensen ver van ons.
Je zou kunnen zeggen dat ons gedrag een permanente invloed heeft,
zoals een voetafdruk. Door onze handelingen en keuzes kan ieder van
ons dus stappen ondernemen om kleinere voetafdrukken achter te
laten en te helpen om klimaatverandering aan te pakken.
3
k
j
i
l
e
p
p
a
h
Wetensc
gezien
De warmte komt erin …
H
en kan er
niet uit!
et klimaat van de aarde is in de loop van de geschiedenis
steeds veranderd. Gedurende langere periodes werd het
IK OOK NIET …
langzamerhand warmer of kouder. In de voorbije miljoen
jaar hebben we ongeveer tien ijstijden gekend, met veel warmere
periodes ertussen. Deze veranderingen waren het resultaat van natuurlijke oorzaken, zoals veranderingen in de
kanteling van de planeet, de activiteit van de zon en oceaanstromingen. Maar de veranderingen die we vandaag
zien, zijn anders — en wij zijn er verantwoordelijk voor! Door meer gassen uit te stoten die warmte in de atmosfeer
vasthouden, stijgt de temperatuur op aarde tegen een uitzonderlijke snelheid.
Het
broeikaseffect
Wanneer zonlicht het aardoppervlak
raakt, wordt een deel ervan
geabsorbeerd en wordt de grond
verwarmd. Een ander deel wordt
teruggekaatst naar de ruimte.
De geabsorbeerde warmte komt
uiteindelijk opnieuw vrij in de lucht.
Naarmate ze opstijgt naar de
ruimte, houden sommige gassen in
de atmosfeer de warmte vast en
werken ze als het glas van een serre:
ze houden de binnenkant warm.
Het gaat hierbij in het bijzonder om
waterdamp, kooldioxide, methaan
en stikstofgas. Dit broeikaseffect is
wat onze planeet normaal gezien
op een aangename temperatuur
houdt. Maar de menselijke
activiteiten zorgen voor enorme
hoeveelheden broeikasgassen die
zich opeenstapelen in de atmosfeer
en het broeikaseffect sterker maken.
Wat is de oorzaak Weer versus
van klimaat­
klimaat
Weer en klimaat zijn verschillende
verandering?
dingen die wel verband houden met
Energie is essentieel voor ons
dagelijkse leven. We moeten onze
huizen en scholen verwarmen en
verlichten, we hebben energie nodig
voor onze bedrijven, fabrieken en
energiecentrales, en we hebben
brandstof nodig voor ons transport:
auto's, bussen, treinen enz. Maar door
fossiele brandstoffen te verbranden
om deze energie te produceren, en
ook als gevolg van andere menselijke
activiteiten zoals het kappen van
regenwouden en het telen van vee,
zorgen we voor grote hoeveelheden
extra gassen bovenop deze die
van nature in de atmosfeer zitten.
Zo vergroot het broeikaseffect en de
opwarming van de aarde.
elkaar. Met het weer bedoelen we
de dagelijkse weersomstandigheden
op een bepaalde plaats. Het kan
bijvoorbeeld de ene dag bewolkt
en nat zijn en de volgende dag
zonnig. Met klimaat bedoelen we de
gemiddelde weersomstandigheden
op een bepaalde plaats gedurende
een relatief lange periode. Woestijnen
hebben bijvoorbeeld een warm en
droog klimaat, terwijl de poolgebieden
koud en droog zijn.
Het wordt warmer
De gemiddelde temperatuur aan het aardoppervlak is 0,85 °C gestegen sinds
het einde van de 19e eeuw en zal naar verwachting nog stijgen in de volgende
eeuw. Dat klinkt misschien weinig, maar sta hier eens bij stil:
het grootste deel van deze opwarming is de laatste decennia gebeurd,
dus de temperatuur stijgt steeds sneller;

l?
Wist je dit a
xide
n koolstofdio
Het niveau va
aag
osfeer is vand
m
t
a
e
d
in
)
O
in
(C 2
welke periode
k
lij
e
g
in
n
a
d
hoger
0 000 jaar.
de voorbije 80
4
14 van de 15 warmste jaren ooit geregistreerd hebben zich deze eeuw
voorgedaan;

vergeet niet dat dit een gemiddelde stijging is: op sommige plaatsen
is het veel warmer geworden en op andere kouder. Op de Noordpool,
bijvoorbeeld, is het de voorbije 60 jaar veel warmer geworden en is het
mogelijk dat er tegen 2040 geen ijs meer is in de zomer.

De koolstofcyclus:
altijd in beweging
Koolstof is overal aanwezig en zit in alle levende dingen —
ook in jou! Koolstof blijft wel niet op dezelfde plaats: het
is altijd in beweging van de ene plaats op de planeet naar
de andere en verandert voortdurend van vorm. Koolstof
bestaat in de lucht vooral als een gas (koolstofdioxide)
dat wordt geabsorbeerd door planten, ook bomen,
en de oceanen.
Op het land nemen dieren, dus wij ook, koolstof op
wanneer ze planten eten en ademen ze het daarna
weer uit. Wanneer planten en dieren sterven, vergaan
hun resten. Tijdens de afbraak van de resten ontstaat
koolstof, die weer door de aarde wordt geabsorbeerd.
De koolstofcyclus houdt het percentage gas in de
atmosfeer min of meer stabiel.
Dit delicate evenwicht wordt verstoord door menselijke
activiteiten waarbij CO2 sneller vrijkomt dan het door de
natuur kan worden verwijderd of waarbij natuurlijke grote
hoeveelheden koolstof worden verminderd, bijvoorbeeld
door de ontbossing van tropische regenwouden.
Is het gat in de ozonlaag
verantwoordelijk voor
de klimaatverandering?
Nee! Ozon is een zeer nuttig gas hoog in de atmosfeer
van de aarde dat de schadelijke ultraviolette straling
van de zon absorbeert. Toen wetenschappers beseften
dat de kunstmatige gassen die worden gebruikt in
koelkasten en spuitbussen een gat in de ozonlaag
veroorzaakten, kwam de internationale gemeenschap in
actie om het gebruik ervan af te bouwen. Er werd een
overeenkomst opgesteld, het Protocol van Montreal, om
het gebruik van deze gevaarlijke stoffen met de naam
chloorfluorkoolstoffen (cfk’s) geleidelijk te verminderen.
De geleverde inspanningen hadden zoveel succes, dat we
goed op weg zijn om de ozonlaag tegen het midden van de
21e eeuw volledig te herstellen. Helaas werden de cfk’s en
de stoffen die later werden gebruikt uiteindelijk vervangen
door gefluoreerde gassen, de zogenaamde F-gassen.
Die hebben geen effect op de ozonlaag, maar het zijn
krachtige broeikasgassen. De EU neemt nu het voortouw in
de wereld om het gebruik van broeikasgassen te beperken
en er alternatieven voor te zoeken. Tegen 2030 zal de
uitstoot van F-gassen in de EU met twee derde gedaald
zijn in vergelijking met het huidige niveau.
it al?
d
e
j
t
s
i
W
middelde
zou de ge
ct
eikaseffe per – 18 °C zijn in
o
r
b
t
e
h
r
de am
Zonde
15 °C
uur op aar temperatuur van
t
a
r
e
p
m
e
us
t
angename ten en dieren, wij d
a
e
d
n
a
v
r plan
plaats
dat is voo om te overleven!
n
E
.
g
a
a
d
van
te koud
ook, veel
Fossiele brandstoffen (zoals koolstof) zijn
de restanten van oude planten en dieren die al
miljoenen jaren diep in de grond zitten en die
veranderd zijn in stoffen die als brandstoffen
kunnen worden gebruikt.
CO en de andere
Wat is het verschil tussen 2 eer vrijkomen?
atmosf
broeikasgassen die in de
Wist je dit al?
Koolstof kan veel vormen
aannemen, zoals grafiet in
je
potlood, en diamanten, die
bestaan
uit zuivere koolstof. En
ongeveer
20 % van ons lichaam best
aat
uit koolstof.
Bijdrage tot
opwarming
van de aarde
Levensduur
Mogelijkheid
om warmte op
te slaan
55 %
50 à 500 jaar
/
32 %
12 jaar
28 x CO2
Stikstofgas (N2O)
6 %
120 jaar
265 x CO2
Gehalogeneerde
koolwaterstoffen
en gefluoreerde
gassen
7 %
van dagen
tot
duizenden
jaar
1-10 000 x CO2
Koolstofdioxide
(CO2)
Methaan
5
Verandering meten
Onze koolstofvoetafdruk
meet de impact die we op de
planeet hebben in termen van
de hoeveelheid broeikasgassen
die we in ons dagelijkse leven
produceren, bijvoorbeeld
hoeveel brandstof en
energie we verbruiken of
nodig is om de dingen te
maken die we gebruiken.
Op bladzijde 26 vind je tips om
onze koolstofvoetafdruk
te verkleinen.
IJsmonsters die uit de diepten van de Zuidpool
werden gehaald, bevatten luchtbellen van
650 000 jaar geleden. Ze geven ons informatie over
het niveau van broeikasgassen in het verleden.
Daaruit kunnen we afleiden dat de concentraties
CO2 en methaan in de atmosfeer toen veel lager
waren dan vandaag.
Jaarringen van bomen zijn de aanduiding van
één jaar groei van een boom. Wetenschappers
bestuderen de ringen van heel oude bomen om
na te gaan hoe het klimaat in de loop der tijd
is gewijzigd. De ringen zijn bijvoorbeeld dunner
wanneer het koud of droog is.
Het observatorium van Mauna Loa in Hawaï,
in de VS, meet al sinds 1958 de CO2-concentratie
in de atmosfeer. De metingen die in dit afgelegen
gebied gebeuren, waar de lucht niet verstoord is,
zijn een goede aanduiding voor het CO2-niveau
over de hele wereld.
Satellietbeelden tonen ons hoe de ijskap van de
Noordelijke IJszee verandert over de jaren heen.
6
De doelstelling:
minder dan 2 °C
De wetenschappelijke basis
Onze overheden hebben
afgesproken dat de ergste impact
van klimaatverandering moet
worden voorkomen door de stijging
van de globale temperatuur te
beperken tot minder dan 2 °C in
vergelijking met het niveau van
vóór de Industriële Revolutie.
Wetenschappers geloven immers
dat het risico op onomkeerbare
grootschalige veranderingen
vanaf dat punt aanzienlijk stijgt.
De doelstelling van minder dan
2 °C werd overeengekomen in het
Raamverdrag van de Verenigde
Naties inzake klimaatverandering
(UNFCCC), de internationale
overeenkomst die werd opgesteld om
de klimaatverandering aan te pakken.
Om de zes à zeven jaar publiceert een
belangrijke wetenschappelijke instantie
met de naam Intergouvernementele
Werkgroep inzake klimaatverandering
(IPCC) een rapport over wetenschappelijk
bewijs van klimaatverandering.
De meest invloedrijke en gerespecteerde
klimaatwetenschappers ter wereld
dragen hiertoe bij. Ze beoordelen
BELANGRIJKSTE TIP
duizenden wetenschappelijke
Vraag je ouders om het etiket
publicaties om de wereld op de
uwe
te controleren als ze een nie
hoogte te brengen over de actuele
ing
ion
koelkast of aircondit
toestand van het klimaat en om
kopen, om na te gaan of het
mogelijkheden te zoeken om de
toestel energiezuinig is en
opwarming van de aarde en de
niet schadelijk is voor
bijbehorende veranderingen aan
de ozonlaag.
te pakken.
Aan het recentste beoordelingsrapport
van de IPCC (AR5), gepubliceerd in
2013 en 2014, werkten duizenden
auteurs en redacteurs uit meer dan
80 landen mee. Uit dit rapport blijkt
dat er ten minste 95 % zekerheid
is dat menselijke activiteiten de
belangrijkste oorzaak zijn van
klimaatverandering. Volgens het
rapport is het nog niet te laat om
een gevaarlijke klimaatverandering
te voorkomen, maar de wereld moet
snel handelen om de uitstoot van
broeikasgassen te verminderen.
Vraag het aan
pper
a
h
c
s
n
e
t
e
w
e
d
Wist je dit al?
nementele
De Intergouver
ake
Werkgroep inz
en
ring Al Gore,
klimaatverande
resident van
voormalig vicep
taten, hebben in
de Verenigde S
de
rijs voor de Vre
2007 de Nobelp
nd
hun werk ro
gekregen voor
ring.
klimaatverande
WAT IS HET VERSC
HIL?.
De opwarming van de
aarde is de
huidige stijging va
n de temperatuur
van de aarde.
Het is één aspect va
n
klimaatverandering
.
Klimaatverandering
is het geheel
van de vele versch
illende effecten
van de opwarming va
n de aarde
op het klimaatsyste
em van de
aarde. Dat omvat de
stijging van
het zeeniveau, het
smelten van
gletsjers, het vera
nderen van
neerslagpatronen,
het steeds vaker
voorkomen van extr
eem weer (zoals
plotselinge overst
romingen en
hittegolven), de ve
randerende duur
van de seizoenen en
de verandering
in gewasopbrengst
en.
Dr Jolene Cook
Klimaatwetenschapper
Hoe ernstig is
klimaatverandering?
Onze planeet warmt snel op.
Deze verandering wordt veroorzaakt
door menselijke activiteiten en
we beginnen de gevolgen daarvan
overal ter wereld te zien. Hoe meer we
het klimaat verstoren, hoe hoger het risico op
gevaarlijke veranderingen en hoe moeilijker
en duurder het wordt om veranderingen in de
toekomst in te perken en ons aan te passen aan
de onvermijdelijke gevolgen.
De gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak
kan 4 °C of meer stijgen tegen het einde van deze
eeuw als we niet onmiddellijk actie ondernemen om
de uitstoot van broeikasgassen te beperken.
Hoe helpt de wetenschap om de
klimaatverandering te bestrijden?
Het begint allemaal bij de wetenschap.
De wetenschap helpt ons om inzicht te krijgen in
de veranderingen die we momenteel ondergaan en
die in de toekomst kunnen plaatsvinden, afhankelijk
van onze handelingen van vandaag en in de
komende decennia. De wetenschap verschaft ons de
onomstotelijke bewijzen die beleidsmakers de juiste
weg wijzen en die hen helpen om weloverwogen
besluiten te nemen over wat de beste handelwijze is.
Wat kunnen we aan
klimaatverandering doen?
Helaas zal klimaatverandering onvermijdelijke
gevolgen met zich meebrengen waaraan we ons
zullen moeten aanpassen. Desondanks is het
belangrijk om de omvang van toekomstige gevolgen
te beperken. Het goede nieuws is dat we veel kunnen
doen. Het is niet alleen aan de politici om actie te
ondernemen. We kunnen allemaal ons steentje
bijdragen door slimme keuzes te maken zoals
minder vlees en meer plaatselijk gekweekte fruit en
groenten te eten, energie te besparen en te fietsen
of te wandelen in plaats van de auto te nemen
(vooral voor korte afstanden). Het mooie is dat veel
van deze acties ook goed zijn voor onze gezondheid
en onze portemonnee.
7
e
d
n
e
r
e
d
veran wereld
Een
D
f van augustus
Tijdens de hittegol
en veel landen
2003 in Europa, to
atuur ooit
de hoogste temper
rven ongeveer
registreerden, stie
ankrijk alleen al
50 000 mensen (in Fr
bijna 15 000).
e effecten van klimaatverandering zijn voelbaar in alle
werelddelen en er wordt voorspeld dat ze in de komende decennia
frequenter en intenser zullen worden. De te verwachte problemen
verschillen per land en gebied. Deze veranderingen kunnen onze
wereld transformeren. Ze kunnen een invloed hebben op de voedselen watervoorziening en op onze gezondheid. Hoe groter de problemen,
hoe moeilijker en duurder het wordt om ze op te lossen. Daarom moeten
we snel actie ondernemen om klimaatverandering aan te pakken.
Het wordt warm
onder onze voeten
De wereld maakt meer warme dagen en minder
koude dagen mee. Er wordt voorspeld dat er
vaker hittegolven zullen voorkomen en dat
ze langer zullen duren. Langere periodes van
ongewoon warm weer kunnen gevaarlijk zijn.
Ze kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken
zoals een hitteberoerte of zelfs sterfte.
Als de planeet warmer wordt, kan dat ook
leiden tot watertekort en droogte. Dat merken
we nu al in Europa, vooral in het zuiden. En een
gebrek aan regen betekent dat bomen en
andere planten zeer droog worden en snel
vuur kunnen vatten, wat leidt tot vernietigende
branden.
Roet in het eten
Een schroeiende hitte en een gebrek aan water zijn een rampzalige
combinatie voor de oogst en voor de voedselvoorziening over
de hele wereld. Planten hebben water nodig om te overleven, en
zonder planten om te eten zal ook het vee verhongeren. Wanneer de
bovenlaag in het veld van de landbouwer uitdroogt, wordt die stoffig
en wordt het stof meegevoerd met de wind, samen met de essentiële
voedingsstoffen die de planten nodig hebben. Dat resulteert in minder
voedsel, wat een groot probleem is: De wereldbevolking zal naar
verwachting immers stijgen van 7 miljard vandaag naar 9 miljard
tegen 2050. We zullen dus meer voedsel nodig hebben, niet minder!
Onze voedselvoorraad wordt ook bedreigd door het effect van
klimaatverandering op bijen en andere bestuivers. Sommige
wetenschappers denken dat bijen in warmere lentes hun winternest
te vroeg zullen verlaten, voordat planten die ze nodig hebben voor
voedsel en bestuiving in bloei staan.
Wist je dit al?
De Voedsel- en
Landbouworganisatie van de
Verenigde Naties schat dat van
de 100 soorten gewassen die voor
90 % van het voedsel wereldwijd
zorgen, 71 soorten door bijen
worden bestoven!
8
Voorbeelden van extreme weersomstandigheden
in 2013
Centraal-Europa kreeg
te kampen met ernstige
overstromingen
IJzige windvlagen uit het
Noordpoolgebied troffen
de Verenigde Staten
El Reno in Oklahoma werd
getroffen door de
breedste tornado ooit
Delen van Rusland kregen te
maken met de ernstigste
overstromingen van de
voorbije 120 jaar
Ernstige droogte in
het zuiden van China
De sterkste tyfoon
ooit (Haiyan)
verwoestte gebieden
in de Filipijnen
Nog nooit eerder viel
er zoveel sneeuw in
Israël, Jordanië en
Syrië
Een recordhittegolf
in Australië
Zuid-Afrika kende de
ergste droogte van
de laatste 30 jaar
Cycloon Phailin
trof India
Het noordoosten van Brazilië
kende de ergste droogte van de
laatste 50 jaar
Hevige stormen
De opwarming van de aarde wordt
in verband gebracht met hevigere
stormen, die nog meer schade
veroorzaken. Orkanen, tyfonen
en cyclonen zijn verschillende
benamingen voor de gewelddadige
stormen die zich vormen boven
warme wateroppervlakken, zoals
de Stille Oceaan of de Caribische
Zee, waar er veel warme, vochtige
lucht in de atmosfeer zit. Op het
land kunnen wervelwinden bomen
ontwortelen, gebouwen vernielen en
voertuigen omvergooien. In 2013
bereikte tyfoon Haiyan windsnelheden
van meer dan 300 km per uur en
werden in de Filipijnen meer dan
5 700 mensen gedood.
Op de bovenstaande kaart zie
je voorbeelden van extreme
weersomstandigheden in 2013.
We verwachten dat dit soort
gebeurtenissen in de toekomst steeds
vaker zal voorkomen als gevolg van
de klimaatverandering.
Wist je dit al?
In juni 2013 veroorzaakten
overstromingen in CentraalEuropa schade die naar
schatting ongeveer
12 miljard EUR kostte.
Waarschuwing!
Risico op
overstromingen!
De hevige regen leidt tot
overstromingen wanneer het water
van het land in rivieren en reservoirs
terechtkomt, die vervolgens buiten
hun oevers treden. De impact kan
ernstig zijn in steden, waar water niet
in het beton en de wegverharding
kan wegsijpelen. Als het water
van de overstroming eenmaal is
weggetrokken, duurt het lang en kost
het veel om alles weer op te ruimen.
Wilde dieren
vluchten
Veel land- en zeedieren hebben
al nieuwe plaatsen gezocht om te
wonen. Sommige van hen lopen
meer risico op uitsterven als we
geen actie ondernemen tegen de
klimaatverandering. Een ander gevolg
van de klimaatverandering is dat
sommige insecten hun huidige gebied
verlaten en nieuwe oorden opzoeken.
Sommige muggen dragen bij het
steken ziektes over zoals gele koorts,
denguekoorts, chikungunya-koorts
en malaria. Deze insecten
kwamen vroeger alleen in
tropische gebieden voor,
maar sommige wonen
nu al in het zuiden van
Europa en planten
zich daar ook
voort, omdat
het klimaat er
warmer is.
9
Wist je dit al?
Wetenschappers geloven dat
de
oceanen momenteel sneller verzu
ren
dan op gelijk welk moment in de
voorbije 300 miljoen jaar.
Warmere
oceanen
Klimaatverandering heeft ook
een grote impact op de oceanen.
Oceanen hebben de voorbije 40 jaar
meer dan 90 % van de extra warmte
geabsorbeerd die het gevolg was
van atmosferische veranderingen
door onze activiteiten. Hoewel dat
betekent dat de atmosfeer niet zoveel
opwarmt als zou kunnen, worden
de oceanen wel warmer. Omdat het
water warmer wordt, zijn er minder
vissen en schaaldieren en migreren
bepaalde soorten. Kleine krill
bijvoorbeeld (die op garnalen lijken),
het voedsel van vissen en walvissen,
gedijen het best in koud water.
Als het water warmer is, is er minder
krill en minder vis. Koraalriffen, waar
meer dan 25 % van alle zeeleven
woont en waar veel vissen zich
voortplanten, hebben het ook moeilijk
om te overleven wanneer het water
te warm wordt.
De oceanen absorberen ongeveer een
kwart van de koolstofdioxide die we
elk jaar uitstoten en als gevolg van
het stijgende CO2-niveau wordt meer
gas opgeslagen in de zee. Dat helpt
om het klimaat te regelen, maar het
zorgt voor een verandering van de
chemische balans in zee. Het water
wordt zuurder, wat schadelijk is voor
het zeeleven, in het bijzonder voor
zeewezens die schelpen vormen,
zoals kreeften, oesters en koralen.
10
Wist je dit al?
eren
Oceanen absorb
CO per
ongeveer 4 kg 2
g.
persoon per da
Kun je je voorstellen hoe het voelt om te weten dat jouw woonplaats
ooit onder water kan komen te staan? De Marshalleilanden in het
noorden van de Stille Oceaan zijn misschien wel de meest kwetsbare
eilanden ter wereld. Veel land ligt slechts op drie meter boven
zeeniveau. Volgens wetenschappers kan twee derde van het land
onderlopen als de zee er plaatselijk 80 cm stijgt.
Stijgend
zeeniveau
Tussen 1901 en 2010 is het
gemiddelde zeeniveau in de wereld
19 cm gestegen. Daar zijn twee
redenen voor: ten eerste neemt het
water meer ruimte in naarmate het
warmer wordt. Ten tweede smelten
gletsjers en de reusachtige ijskappen
in Groenland en de Noordpool sneller
als gevolg van de opwarming van
de aarde, waardoor meer water in
de oceaan terechtkomt. Omdat het
zeeniveau daardoor stijgt, ontstaan
overstromingen in laaggelegen
kustgebieden en dreigen sommige
eilanden helemaal onder te lopen.
Een hoger zeeniveau kan ook
schadelijk zijn voor belangrijke
ecosystemen langs de kust, zoals
mangrovebossen. Dat zijn veilige
plaatsen waar jonge vissen en andere
dieren kunnen schuilen tegen stormen
die de kusten eroderen. En wanneer
zout water het land binnendringt,
wordt het drinkwater er onbruikbaar
en wordt het onmogelijk om gewassen
te telen in de aangetaste grond.
Wist je dit al?
Venetië is in de 20e eeuw
meer dan 20 cm gezakt.
Zinkende stad
De houten pijlers waarop
Venetië gebouwd is, verdwijnen
langzamerhand in de modder
van de ondiepe lagune van de
Adriatische Zee. Omdat het
lagunewater elk jaar
ongeveer 2 mm stijgt, is het
gecombineerde effect een
stijging van het zeeniveau van
4 mm per jaar. De regelmatige
overstromingen beschadigen
de historische gebouwen,
ze maken paden onbruikbaar
en hebben een invloed op het
toerisme. Er zijn echter plannen
om 78 reusachtige stalen
sluisdeuren te plaatsen tegen
overstromingen.
Voedsel­
voorziening van
pooldieren wordt
bedreigd
De grootste roofdieren in de
poolgebieden, zoals zeeluipaarden
en ijsberen, hebben piepkleine algen
nodig om te kunnen overleven. Die
algen groeien aan de onderkant van
het ijs. Ze vormen het begin van bijna
alle voedselketens in de poolgebieden.
Plankton eet de algen op, kleine
vissen en krill en andere wezens eten
op hun beurt plankton, en zo verder
tot de vissen, pinguïns en zeehonden
bovenaan in de voedselketen. Als er
minder zee-ijs is in de poolgebieden,
brokkelen deze voedselketens af.
it al?
Wist je d ter op aarde
wa
% van het
van
Slechts 2,5 r. Twee derde daar n
te
appe
is zoet wa
jers en ijsk
s
t
le
g
in
n
is bevrore poolgebieden.
in de
ter!
om met wa
ig
d
n
a
t
s
r
e
Ga dus v
11
Meeveranderen
met het klimaat
Of we het nu leuk vinden of niet,
klimaatverandering maakt deel
uit van ons leven. Zelfs als we
morgen al onze uitstoot zouden
kunnen elimineren, dan moet de
planeet zich nog altijd herstellen
van de broeikasgassen die al in de
atmosfeer zitten. Dat betekent dat
we ons moeten aanpassen aan de
veranderingen die nu plaatsvinden en
dat we plannen moeten maken om in
de toekomst de schadelijke gevolgen
van klimaatverandering te voorkomen
of te beperken.
Ons aanpassen
aan het stijgende
water
Drijvende huizen: in Maasbommel, in
het laaggelegen Nederland, bereiden
sommige inwoners zich voor op
frequentere overstromingen door in
amfibische huizen te gaan wonen die
verankerd zijn aan het land, maar
die zo ontworpen zijn, dat ze kunnen
stijgen naarmate het water stijgt.
Barrières bouwen: door zelf
zeeweringen en dijken te bouwen,
helpen we om het water buiten te
houden. We kunnen ook zandduinen
planten met sterke grassen, waarvan
de wortels voorkomen dat de duinen
weggespoeld worden.
Groene sponzen:
overstromingsgebieden (natuurlijke
gebieden die leeglopen in rivieren)
kunnen als spons werken en overtollig
regenwater absorberen. De landen
rond de Donau en de Elbe zijn bezig
met het herstellen van voormalige
overstromingsgebieden door rivieren
meer ruimte te geven.
12
Waterwijs
Waterbehoud: sommige mensen
vinden nieuwe manieren om water
te besparen, bijvoorbeeld door
„grijswatersystemen” te installeren
in hun huis of bedrijf (bijvoorbeeld
hotels). Daarmee wordt water
dat werd gebruikt om te wassen
opnieuw gebruikt om toiletten door te
spoelen. En innovatieve landbouwers
gebruiken 's nachts druppelirrigatie,
zodat het water onmiddellijk naar de
wortels van de planten gaat en niet
verdampt door de warmte overdag.
Actie ondernemen
om overstromingen
te voorkomen kan
levens redden en geld
besparen: elke euro die
aan bescherming tegen
overstromingen wordt
besteedt, kan 6 EUR aan
reparatiekosten besparen!
Warmte
bestrijden
Slim planten: sommige landbouwers
planten meer gewassen tussen
bomen, zodat de schaduw de
gewassen kan beschermen tegen
het warme en droge klimaat. In de
stad maken landschapsarchitecten in
parken en langs de weg steeds vaker
gebruik van bloemen en struiken die
tegen de droogte en warmte kunnen.
Groene muren en daken: in een aantal
steden zorgen planten op muren en
daken om de warmte te absorberen
en om de temperatuur in het gebouw
te regelen as het heel warm is.
Ze absorberen ook water en zorgen
ervoor dat er bij storm en onweer
minder water wegstroomt.
Plannen om
de klimaat­
verandering
aan te pakken
Veel Europese landen hebben al
nationale plannen opgesteld om de
problemen aan te pakken die het
gevolg zijn van klimaatverandering.
Omdat de problemen verschillen per
regio, moeten deze plannen worden
aangepast aan de regionale en
lokale situatie. In landbouwgebieden
betekent dat bijvoorbeeld dat
moet worden geïnvesteerd in
opslagmogelijkheden om de
gewassen te kunnen irrigeren tijdens
droge periodes, terwijl in steden meer
parken moeten worden gecreëerd
waar de mensen kunnen afkoelen
tijdens een hittegolf.
Voorbereidingen
op extreem weer
in Kopenhagen
In juli 2011 regende het in
Kopenhagen — maar het was
geen gewone bui. In amper twee
uur viel er ongeveer 15 cm water.
De riolen van de stad konden de
grote hoeveelheid water niet aan
en al snel liepen gebouwen en
wegen onder. Twee van de grootste
ziekenhuizen van Kopenhagen werden
bedreigd met tijdelijke sluiting als
gevolg van de overstromingen en
de elektriciteitspannes. Door deze
gebeurtenis gingen de leiders van
de stad nadenken over een plan
om de stad te beschermen tegen
extreme weersomstandigheden
in de toekomst. Daartoe werd
een plan tegen wolkbreuken
uitgewerkt, dat niet alleen helpt
om het regenwater beter te
beheren in de toekomst, maar dat
ook de leefbaarheid in de stad
zal verbeteren. Het plan omvat
zelfs voorstellen om nieuwe
fietsroutes uit te werken die ook als
stormwaterkanalen zullen dienen.
13
We maken het
l
i
h
c
s
r
e
v
O
nze belangrijkste uitdaging vandaag is zorgen dat de
klimaatverandering niet erger wordt. Er is veel dat we kunnen
(en moeten) doen om te zorgen dat onze wereld minder energie
verbruikt en het klimaat beter wordt beschermd. Dat betekent dat
we oplossingen moeten vinden om minder broeikasgassen uit te
stoten. Dat is niet alleen goed voor het klimaat, het is ook goed
voor onze gezondheid (minder vervuiling), de zekerstelling van onze
energievoorraad en de werkzekerheid, waardoor de economie kan groeien.
Hernieuwbare
energie
Een van de manieren om de uitstoot
van broeikasgassen te verminderen is
het gebruik van hernieuwbare energie,
zoals wind en zonlicht. Die zorgen
voor een eindeloze energievoorraad,
in tegenstelling tot fossiele
brandstoffen, die ooit op zullen
zijn. Het verbranden van fossiele
brandstoffen in energiecentrales zorgt
voor broeikasgassen, terwijl weinig
tot geen broeikasgassen vrijkomen
bij het opwekken van elektriciteit uit
hernieuwbare bronnen.
De EU neemt het voortouw op
wereldvlak wat betreft technologie
voor vernieuwbare energie en
veel EU-landen genereren al veel
elektriciteit uit hernieuwbare bronnen.
Als we meer energie uit hernieuwbare
bronnen halen, vermindert de uitstoot
en geven we bovendien minder geld
uit aan het importeren van steenkool,
olie en gas van buiten de EU. Vandaag
komt ongeveer 15 % van de energie
van de EU uit hernieuwbare bronnen.
We zijn van plan om dat cijfer tegen
2020 op te trekken naar 20 % en
tegen 2030 naar ten minste 27 %.
14
Wist je dit al?
de
iljoen mensen in
Minstens 4,2 m
ene
erken in de gro
w
e
ni
U
e
es
op
ur
E
EU.
sector van de
Nieuwe ideeën
Om duurzame oplossingen te
vinden om de klimaatverandering
te bestrijden zijn nieuwe
wetenschappelijke onderzoeken
en ontdekkingen nodig. Horizon
2020, het grootste onderzoeks- en
innovatieprogramma van de EU ooit,
beschikt over bijna 80 miljard EUR dat
tussen 2014 en 2020 wordt besteed
om wetenschappers en vernieuwers
te helpen om ideeën uit te werken
die in het echte leven kunnen worden
toegepast. De EU ondersteunt ook
de ontwikkeling van innovatieve
energiecentrales met een lage
koolstofuitstoot (zie bladzijde 20-21).
Wist je dit al?
De EU importeert meer dan de
helft van zijn energie, tegen
een prijs van meer dan 1 miljard
EUR per dag!
Hotspot
Geothermische energie is
hot! Sommige landen kunnen
gebruikmaken van de energie die
onder het aardoppervlak zit om de
leidingen te verwarmen die dienen
voor de verwarming van hun huizen
en water of om een generator
aan te drijven die elektriciteit
opwekt. Veel wellnesscentra in
Hongarije maken gebruik van
geothermische energie voor
hun ontspanningsactiviteiten
en de EU ondersteunt er ook
innovatieve projecten op basis van
geothermische energie.
De EU-landen werken nu al
hard om de uitstoot van
broeikasgassen te verminderen
en om de bijbehorende
doelstellingen te halen:
– 20 % tegen 2020 en ten
minste – 40 % tegen 2030.
Zo blijven we op koers naar de
langetermijndoelstelling van ten
minste – 80 % tegen 2050.
Een school die
energie haalt uit
de zon
De Gedved-school in Horsens,
Denemarken, haalt 75 % van haar
energie uit de zon, waardoor ze
elk jaar 30 000 EUR bespaart.
Dat geld kan nu worden gebruikt voor
onderwijs. Door over te stappen op
zonne-energie is de CO2-uitstoot niet
alleen met 90 ton per jaar gedaald,
de leerlingen leren ook bij over
klimaatverandering.
Zonnefietspad
Wist je dit al?
Tussen 2014 en 2020 zal
20 % van het budget van de
EU, wel 180 miljard EUR, aan
acties voor het klimaat
worden besteed.
In het beroemde fietsland Nederland
werd langs een fietspad in Krommenie
ten noorden van Amsterdam een
strook van 70 m aangelegd met
ingebouwde zonnecellen, die zonlicht
omzetten in elektriciteit. Het fietspad
wordt gebruikt om de baanbrekende
technologie te testen. In 2016 zal
het verlengd worden naar 100 meter.
Er wordt verwacht dat het
proefproject genoeg elektriciteit zal
genereren om drie woningen van
stroom te voorzien.
t al? gt
i
d
e
j
t
s
zor
Wi
e energie
bar
n
Hernieuw oor meer dan ee
an
el v
momente e elektriciteit v
d
n
vijfde va e wereld.
d
De groene sector: banen
die verband houden met de
bescherming en het behoud
van het milieu, bijvoorbeeld
water- en afvalbeheer,
recyclage en hernieuwbare
energie.
Wist je dit a
l?
De uitstoot v
an broeikasga
ssen
in de EU is tus
sen 1990 en 20
13
met 19 % geda
ald.
15
Zorgen voor
verandering
Welk soort transport gebruik jij?
Auto's, treinen, bussen, boten en
vliegtuigen die brandstof op basis
van aardolie verbranden, zijn
verantwoordelijk voor ongeveer 25 %
van de uitstoot van broeikasgassen
in de EU. Gelukkig helpen nieuwe
technologieën om het transport
klimaatvriendelijker te maken.
Ze maken onze steden bovendien
schoner door het verkeer en de
vervuiling te verminderen.
De uitstoot van de
internationale scheepvaart
bedraagt ongeveer 1 miljard
ton per jaar, wat goed is
voor 3 % van de totale
uitstoot van broeikasgassen
over de hele wereld. De EU
heeft wetten aangenomen om
de uitstoot te controleren
van grote schepen die
gebruikmaken van
EU-havens.
Op weg naar
een schoner
transport
Meer dan twee derde van
de uitstoot uit transport
wordt veroorzaakt door
wegtransport, maar dankzij
de CO2-emissienormen van de EU
worden voertuigen steeds minder
vervuilend. Een nieuwe auto die in
de EU wordt gemaakt, bijvoorbeeld,
stoot vandaag 20 % minder CO2 uit
dan in 2007. De normen van de EU
zijn zowat de hoogste in de wereld
en ze worden voortdurend strenger
gemaakt. Veel landen, zoals Japan,
de Verenigde Staten, Canada en
China hanteren ook CO2-normen.
Hybride wagens hebben
een brandstofmotor
voor lange, snelle ritten
en een elektrische motor
aangedreven door een accu
die in werking treedt voor
korte ritten.
Elektrische trams stoten
indirect CO2 uit door
de elektriciteit die ze
gebruiken, tenzij ze
worden aangedreven door
hernieuwbare energie. In dat
geval stoten ze geen CO2 uit.
De uitstoot per passagier
per kilometer is echter
minder dan de helft van die
van een kleine auto.
Wist je d
it a
l?
De intern
ationale
CO
uit lucht
vaart en 2 -uitstoot
sch
is hoger
dan die v eepvaart
an het
Afrikaan
se contin hele
ent!
Wist je dit al?
eafval
Door olie, fruitschillen en groent
auto's
te koken, kan brandstof voor
worden gemaakt.
De luchtvaart is een van de snelst groeiende
bronnen van de uitstoot van broeikasgassen. De
EU heeft wetten aangenomen om de uitstoot van
alle vluchten binnen Europa te verminderen en
werkt samen met de internationale gemeenschap
om maatregelen uit te werken die gelden voor
de hele wereld.
16
Klimaat­
verandering
en de stad
Wist je dit al?
De EU wil de
koolstofuitstoot uit
transport tegen 2050
verminderen met 60 %.
Steden dragen in grote mate bij aan
klimaatverandering. En dat is logisch,
want 75 % van de Europeanen
wonen tegenwoordig in de stad.
Als activiteitencentra zijn steden een
belangrijke bron van koolstofuitstoot.
Stedelijke gebieden veroorzaken
60-80 % van het globale
energieverbruik en ongeveer hetzelfde
percentage CO2-uitstoot, dus ze
hebben een grote koolstofvoetafdruk.
Maar steden zijn niet alleen deel van
het probleem, ze kunnen ook deel
van de oplossing zijn. In heel Europa
voeren steden nuttige wijzigingen
door, dankzij de visie van plaatselijke
leiders die helpen om de uitstoot te
verminderen door slimme planning en
vernuftige programma's.
Toegankelijke
steden
BELANGRIJKST
E
TIP
Nieuwe auto's in
EU-landen
hebben een etik
et waarop hun
brandstofeff icië
ntie en CO uitstoot vermel
d staan. Hel2p
je gezin dus om
een auto te
kiezen die weini
g brandstof
verbruikt.
Autovrije dagen zijn een prima
manier om mensen aan te zetten
om alternatieve manieren te zoeken
om zich in de stad te verplaatsen.
Dit is een van de evenementen
die in veel steden plaatsvinden
tijdens de Europese Week van
de Mobiliteit, een campagne
ondersteund door de Europese
Commissie, die elk jaar in september
wordt georganiseerd. In 2014
namen meer dan 2 000 steden
in 44 landen deel. En ondanks de
titel namen ook steden buiten de
EU deel, bijvoorbeeld in Japan,
Brazilië en Ecuador. De Week van de
Mobiliteit geeft mensen de kans om
alternatieve transportvormen uit te
proberen en moedigt steden aan om
praktische maatregelen in te voeren.
Dankzij de campagne werden
al meer dan 8 000 permanente
maatregelen ingevoerd, waaronder
carpooling en programma's voor het
delen van fietsen.
Wist je dit al?
Steden beslaan ongeveer 2 %
van het aardoppervlak, maar
meer dan de helft van de
wereldbevolking woont er.
Burgemeesters
met een missie
Meer dan 6 000 steden in de EU
hebben een vrijwillige verbintenis
ondertekend om maatregelen
te nemen om de uitstoot van
broeikasgassen te verminderen.
Ze zijn lid van het Convenant van
Burgemeesters, een programma
van de Europese Commissie om
gemeenten aan te moedigen om
de uitstoot te verminderen door
efficiënter met energie om te gaan en
door hernieuwbare energiebronnen
te gebruiken. Het was zo'n groot
succes dat een tweede programma
werd opgezet, Mayors Adapt, dat
gericht is op actie om te anticiperen
op de nadelige effecten van de
klimaatverandering in steden en om
actie te ondernemen om de schade
te voorkomen of te beperken. Is jouw
stad al lid?
Wist je dit al?
90 % van de
Europeanen denkt dat
klimaatverandering een
ernstig probleem is.
17
Energie
besparen,
geld besparen
Efficiëntere gebouwen en toestellen
kunnen ons veel energie, uitstoot en
geld besparen. Een grote hoeveelheid
van de energie die door gezinnen
in de EU wordt gebruikt, gaat naar
de verwarming van hun woning.
Driedubbele beglazing om de warmte
binnen te houden, een goede isolatie
en daken die bedekt zijn met planten
die regenwater opslaan en helpen
om gebouwen koel te houden, zijn
maar enkele van de vele manieren
waarop we de koolstofvoetafdruk
van onze woningen, scholen en
kantoren kunnen verminderen.
Er wordt verwacht dat Europese
gezinnen tegen 2020 ongeveer
465 EUR per jaar zullen besparen
op hun energierekening dankzij
efficiëntere toestellen, zoals
koelkasten en wasmachines.
De EU heeft plechtig beloofd
om de energie-efficiëntie tegen
2020 met 20 % te verminderen
en tegen 2030 met ten
minste 27 %.
Wist je dit
al?
Tegen eind
20
nieuwe gebo 20 moeten alle
uwe
energieneut n in de EU bijnarale gebouw
en zijn.
Groene
hoofdsteden
van Europa
De prijs Groene hoofdstad van
Europa wordt uitgereikt aan
steden die zich ertoe verbinden
om duurzamer te worden.
In 2015 kwam hij in handen
van Bristol, in het zuidwesten
van Engeland. In 2016 is het de
beurt aan Ljubljana in Slovenië.
De bedoeling is dat steden elkaar
inspireren en ideeën en ervaringen
uitwisselen.
Ljubljana
Bristol
18
Duurzaam: in staat om te
zorgen dat we over de
basismiddelen beschikken
en blijven beschikken
om te overleven, bijvoorbe
eld water, voeding en
energie. Duurzaam zijn be
tekent: voor de planeet
zorgen en leven binnen de
limieten van wat de
planeet kan voorzien.
Kopenhagen (Groene hoofdstad van Europa 2014)
Stel vragen bij afval
Als je straks iets in de vuilnisbak gooit, denk dan even
na. Gemiddeld gooit ieder van de 500 miljoen inwoners
in de EU elk jaar ongeveer een halve ton huishoudafval
weg! Ook al recycleren we steeds meer, veel afval
komt nog altijd op de vuilnisbelt terecht. Naarmate
afval wegrot, komen grote hoeveelheden methaan (een
krachtig broeikasgas) vrij in de lucht, wat bijdraagt tot
de klimaatverandering. Tegenwoordig recupereren we
meer energie dankzij een beter afvalbeheer. De Europese
wetgeving betreffende stortplaatsen heeft al veel
verschil gemaakt. Het wordt steeds belangrijker om afval
te vermijden naarmate de wereldbevolking toeneemt
en we onze eindige voorraad aan natuurlijke bronnen
steeds meer aanspreken.
Wat een verspilling!
Stel je voor: je komt terug van de supermarkt en je gooit
ongeveer een derde van je boodschappen direct in de
vuilnisbak. Dat is ongeveer de hoeveelheid voedsel die
over de hele wereld wordt geproduceerd en elk jaar
verloren gaat of verspild wordt. De Europese Commissie
werkt samen met haar partners om mensen voor te
lichten om slim te winkelen, om hen te leren wat de
datum op etiketten van voeding betekenen en hoe ze
restjes kunt gebruiken. Ze probeert het ook gemakkelijker
te maken (op voorwaarde dat het veilig is) om overtollig
voedsel aan voedselbanken te schenken of te gebruiken
als dierenvoeding. Laten we allemaal samenwerken om
dat geschatte cijfer van 100 miljoen ton aan verspild
voedsel per jaar in de EU te doen dalen!
Wist je dit al?
e
bruik van nieuw
Het energiever
t van
slechts de helf
gebouwen is nu
0
jaren 198 .
gebouwen uit de
Denk twee keer na
voordat je gadgets
vervangt door een
nieuwe versie
Afgedankte elektrische en elektronische apparatuur
is de snelst groeiende categorie afval in de EU.
Afgedankte elektrische en elektronische apparatuur zit
vol plastics en metalen, waaronder schadelijke stoffen
zoals kwik, en waardevolle stoffen zoals het goud in
printplaten. De EU heeft doelstellingen opgezet voor het
recycleren van elektronica, om grondstoffen te sparen
en om beperkingen op te leggen voor de schadelijke
materialen die producenten in hun elektronica kunnen
integreren. Op die manier worden recyclers en het
milieu beschermd.
19
Schonere
industrie
Fabrieken die de producten maken
die we elke dag gebruiken en
energiecentrales die de elektriciteit
produceren die we nodig hebben om
onze huizen, scholen en kantoren
van stroom te voorzien, stoten
grote hoeveelheden CO2 en andere
broeikasgassen uit. Om deze uitstoot
te helpen verminderen heeft de
EU het eerste en grootste systeem
voor de beperking van de uitstoot
van broeikasgassen opgesteld.
Bovendien moeten bedrijven betalen
voor de uitstoot waarvoor zij
verantwoordelijk zijn.
Met de EU-regeling voor de handel
in emissierechten wordt een limiet
gezet op de jaarlijkse hoeveelheid
broeikasgassen die bedrijven mogen
uitstoten. Die totale hoeveelheid
daalt elk jaar, en omdat bedrijven
hun uitstoot moeten aangeven, weten
we zeker dat onze industrie minder
vervuilend wordt. Hoe meer bedrijven
uitstoten, hoe meer ze moeten
betalen. Daarom is het in hun belang
om zo weinig mogelijk uit te stoten,
bijvoorbeeld door te investeren in
schonere technologie waarbij minder
CO2 wordt uitgestoten.
De EU-regeling voor de handel in
emissierechten werd in 2005 van
kracht en vormt een belangrijk
onderdeel van het klimaatbeleid
van de EU. Het is momenteel
van toepassing op meer dan
11 000 energiecentrales en fabrieken
in alle EU-landen, naast emissies van
vluchten binnen de EU.
Tegenwoordig zijn er vergelijkbare
systemen op andere plaatsen in
de wereld, bijvoorbeeld in China,
Californië en Zuid-Korea.
Meer landen volgen het voorbeeld
van de EU om een prijs te zetten
op emissies, zodat de bedrijven in
de meeste landen langzaamaan
zullen moeten betalen als ze
willen vervuilen.
Voor sectoren die niet onder de
EU-regeling voor de handel in
emissierechten vallen, zoals auto's,
gebouwen, landbouw en afval,
wordt de verantwoordelijkheid
voor de beperking van de emissies
onderling verdeeld onder
de EU-landen,
via doelstellingen
die op nationaal
niveau worden
bepaald.
Harde actie rond CO2-uitstoot
Beton is een essentieel bouwmateriaal dat
wordt gebruikt om wegen en bruggen te maken.
Bij de productie van het basisbestanddeel, cement,
komen echter grote hoeveelheden CO2 vrij. Om één
ton cement te maken wordt één ton CO2 uitgestoten,
want cement wordt meestal gemaakt door kalksteen
te verwarmen tot een zeer hoge temperatuur.
De cementindustrie begint nu duurzamer beton te maken
door te investeren in moderne technologie en door
materiaal te gebruiken dat minder CO2 uitstoot.
20
Nieuwe
technologie
ondersteunen
De EU helpt om baanbrekende
koolstofarme technologieën te
financieren in heel Europa, dankzij een
speciaal fonds dat wordt ingezameld
via de EU-regeling voor de handel
in emissierechten. Momenteel
werd al 2,1 miljard EUR aan EUfondsen gebruikt om 38 projecten
rond hernieuwbare energie te
ondersteunen, zoals windturbines
voor de kust, geothermische
energie en biobrandstoffen, maar
ook nieuwe technologie waarbij
koolstof wordt opgevangen en
ondergronds wordt opgeslagen.
De EU zal het onderzoek en de
ontwikkeling van klimaatvriendelijke
oplossingen in de toekomst blijven
ondersteunen. De Europese landen
besteden ook miljarden euro's die
via de EU-regeling voor de handel in
emissierechten werden ingezameld
om de klimaatverandering
te bestrijden.
Banen in de pijplijn
Interesse in een veelbelovende carrière waarbij
je met de recentste en meest geavanceerde
technologieën werkt? Er zijn tegenwoordig
veel banen beschikbaar in sectoren zoals
hernieuwbare energie, die tien jaar geleden
nog niet eens bestonden. Sommige EUlanden hebben zelfs speciale opleidingscentra
opgericht voor de bediening en het onderhoud
van windturbines voor de kust. Zie jij jezelf
al op de 85-meter-hoge toren van een
windturbine klimmen om een elektrisch defect
te herstellen of de oliefilter te vervangen,
ver van de kust en te midden van een
stormachtige zee en felle winden?
Lichaamswarmte
Iedereen weet dat we het warm
krijgen als we ons haasten.
Slimme ingenieurs hebben in het
centraal station van Stockholm
ventilatiesystemen geplaatst
waarmee de lichaamswarmte van
de 250 000 pendelaars die er elke
dag langskomen wordt opgevangen.
Daarmee wordt het water in
ondergrondse tanks verwarmd, dat
vervolgens naar een nabijgelegen
kantoorgebouw van 13 verdiepingen
hoog wordt gepompt als verwarming
voor de mensen die er werken.
Koolstof ondergronds opslaan
Het eerste grootschalige project in Europa rond technologie
voor de opvang en opslag van koolstof zal plaatsvinden in
het Verenigd Koninkrijk, met financiering van de EU-regeling
voor de handel in emissierechten. Bij het White Rose-project
zal CO2 van een nieuwe energiecentrale op steenkool in rotsen
onder de Noordzee worden gepompt. Het project, dat in
Yorkshire zal gevestigd zijn zal naar verwachting 90 % van
de uitstoot van de nieuwe energiecentrale opvangen, zodat
die niet in de atmosfeer terechtkomt. Op die manier worden de
broeikasgassen verminderd met een hoeveelheid die gelijkstaat
met het wegnemen van meer dan één miljoen wagens op de weg.
De opvang en opslag van koolstof is een technologie die veel
potentieel heeft om bij te dragen aan de bestrijding van de
klimaatverandering, zowel in Europa als over de hele wereld.
21
Er wordt meer
vernield dan
bomen alleen
Wist je dit al?
Elk jaar wordt een gebied
dat zo
groot is als Griekenland om
gekapt
in de regenwouden.
Mensen kappen bossen tegen een
alarmerende snelheid: tot wel 80 %
van de ontbossing van tropische
wouden dient om land vrij te maken
voor de landbouw, maar er worden
ook bomen gekapt om producten
als timmerhout en papier te maken,
of om wegen en mijnen te bouwen.
De ontbossing heeft een grote impact
op het CO2-niveau. Als er minder
bomen zijn, wordt er minder CO2
geabsorbeerd, en wanneer bomen
worden omgekapt of verbrand, komt
de CO2 die ze hadden opgeslagen,
vrij in de atmosfeer. Ontbossing
heeft ook andere desastreuze
gevolgen. Zo wordt de habitat van
bosdieren vernield, wat een tragedie
is in tropische bossen, omdat daar
ongeveer de helft van alle bekende
landdieren woont. Daarnaast leidt
het ook tot een verandering in de
neerslagpatronen, met droogte
tot gevolg.
Wat is dan de oplossing? Landen
kunnen bestaande bosgebieden
beschermen en zorgen dat er geen
bomen worden verkocht die op een
illegale manier werden gekapt. Met
de Europese Houtverordening wordt
hout getraceerd van het bos tot de
houthandel, om te zorgen dat alleen
wettelijk verkregen hout in de EU
wordt geïmporteerd. De wet is zowel
van toepassing op geïmporteerd hout
als op plaatselijk geproduceerd hout,
en op houtproducten van papier en
pulp tot massief hout en vloeren.
22
Bossen in
de wereld
beschermen
Het programma REDD+ (Reducing
Emissions from Deforestation and
Forest Degradation plus conservation)
helpt tropische landen om duurzamer
te werken. Via dit programma worden
mensen in ontwikkelingslanden
betaald om hun bossen te behouden
door de waarde te berekenen van
de koolstof die niet in de atmosfeer
terechtkomt als gevolg van het
kappen van bossen, en die waarden
om te zetten in financiële middelen
voor een klimaatvriendelijk gebruik
van bosgrond. Het geld van REDD+
werd al in meer dan 40 landen
gebruikt, waarbij bijvoorbeeld wordt
gewerkt aan het beheren van bossen
(bomen meten), het verbeteren van
de interventie door de brandweer
in geval van bosbranden en het
ontwikkelen van de sector van de
agrobosbouw (een combinatie van
landbouw en bosbouw). Hiervoor
moet de juiste balans gevonden
worden tussen behoud van bossen
en de bescherming van de belangen
van de mensen die in het bos wonen
en die van het bos afhangen voor
voedsel, water en andere middelen.
De Europese Commissie besteedt
ongeveer 25 miljoen EUR per jaar
aan de activiteiten van REDD+ in Azië,
Afrika en Latijns-Amerika.
l?
Wist je dit a s van
De bodem als
superopslag­
plaats van
koolstof
De meesten van ons zien de grond
onder onze voeten als gewoon zand,
maar de bodem speelt een cruciale
rol in de regeling van het klimaat
van onze wereld. De bodem slaat
koolstof hoofdzakelijk op in de vorm
van organisch materiaal. Het is na de
oceanen de grootste opslagplaats van
koolstof op aarde. De laatste decennia
is het vermogen van de bodem om de
enorme hoeveelheden koolstof op te
slaan echter afgenomen, voornamelijk
als gevolg van niet-duurzame
praktijken voor landbeheer en
veranderingen in het gebruik van land.
Maar aangezien bijna de helft van de
Europese bodem wordt gebruikt voor
landbouw en ongeveer 40 % bedekt
wordt door bomen kunnen duurzame
landbouw, goede bosbouwpraktijken
en een goed landbeheer helpen
om de hoeveelheid koolstof in
de grond te behouden of zelfs
te vermeerderen.
e woonplaat
De bodem is d wart van alle
nk
ongeveer ee
.
ens op aarde
levende wez
23
g
n
i
r
e
d
n
a
r
e
v
t
a
a
m
i
n
l
e
d
j
K
i
r
t
s
e
b
d
l
e
r
ele we
over de h
D
e internationale inspanningen om de klimaatverandering
te bestrijden zijn in 1992 begonnen. Toen ondertekenden
landen over de hele wereld een internationaal verdrag met
het oog op het vermijden van gevaarlijke klimaatveranderingen.
Die overeenkomst is het Raamverdrag van de Verenigde Naties
inzake klimaatverandering.
“
Als acteur word ik ervoor
betaald om te doen alsof. Ik
speel fictieve personages
die vaak fictieve problemen
oplossen. Volgens mij heeft de
mensheid klimaatverandering
op dezelfde manier bekeken:
alsof het fictie was, iets wat de
planeet van een ander overkomt.
Alsof klimaatverandering
zomaar verdwijnt als je doet
alsof het niet echt is. Maar we
weten wel beter, toch? Elke week
zien we nieuwe gebeurtenissen
die ontegensprekelijk iets te
maken hebben met het klimaat.
Dat is bewijs dat we nu te
maken hebben met versnelde
klimaatveranderingen.”
Leonardo DiCaprio, VN-ambassadeur voor
de Vrede 2014, tijdens zijn toespraak
voor de wereldleiders ter gelegenheid
van de Klimaattop in New York
24
Sommige landen, waaronder de EU,
hebben ingestemd met juridisch
bindende doelstellingen om hun
uitstoot te beperken in de jaren
tot 2020. Dat gebeurde via het
zogenaamde Kyoto-protocol.
Daarnaast hebben in totaal meer
dan 90 landen overal ter wereld
plechtig beloofd om vrijwillig actie te
ondernemen tegen 2020. Maar die
beloftes volstaan niet om gevaarlijke
klimaatveranderingen te vermijden.
Naar een nieuwe
internationale
afspraak
Dankzij druk van de EU en
andere landen vinden momenteel
onderhandelingen plaats binnen
de VN om een nieuwe juridisch
bindende klimaatovereenkomst op
te stellen waarbij alle landen worden
verplicht om acties te ondernemen
door de uitstoot van broeikasgassen
te verminderen. Ook burgers en
bedrijven hebben een rol te spelen.
In december 2015 komen de
wereldleiders samen in Parijs om
definitieve afspraken te maken,
die tegen 2020 in werking zullen
moeten treden.
Wist je dit al?
Bijna alle landen ter
wereld zijn
lid van het Raamve
rdrag van
de Verenigde Naties
inzake
klimaatverandering
. Het zijn er
195, waaronder alle
individuele
lidstaten van de EU
en de EU
als organisatie.
Verandering
financieren
Arme en kwetsbare naties
hebben hulp nodig om hun
uitstoot te verminderen en
om zich aan te passen aan de
gevolgen van klimaatverandering.
De EU voorziet het grootste
bedrag van overheidsgeld om
ontwikkelingslanden te helpen om
klimaatprojecten te financieren.
In 2013, bijvoorbeeld, stelden
de EU en de individuele landen
van de EU 9,5 miljard EUR ter
beschikking om hen te helpen om
de klimaatverandering te bestrijden.
De EU-landen droegen ook bijna
de helft van de 10 miljard dollar bij
die werden beloofd aan het nieuwe
Groene Klimaatfonds van de VN,
dat ook de ontwikkelingslanden
ondersteunt.
Mijlpalen
1988
De Intergouvernementele Werkgroep
inzake klimaatverandering (IPCC) wordt
opgericht, waarin duizenden wetenschappers
wetenschappelijke bewijzen voor
klimaatveranderingen en de gevolgen
daarvan beoordelen
1992
Landen worden lid van het Raamverdrag van de
Verenigde Naties inzake klimaatverandering
(UNFCCC), het belangrijkste internationale
verdrag voor de strijd tegen klimaatverandering
1997
De UNFCCC ondertekent het Kyoto-protocol,
het eerste verdrag over de uitstoot van
broeikasgassen ter wereld
2005
De EU start met haar regeling voor de handel in
emissierechten (EU ETS) (zie bladzijde 20)
2007
De EU bepaalt haar klimaat- en energiepakket
voor 2020 om de broeikasgasuitstoot in de EU
met 20 % te doen dalen in vergelijking met het
niveau van 1990, om het aandeel hernieuwbare
energie te doen stijgen tot 20 % van het
energieverbruik in de EU en om de energieefficiëntie met 20 % te verbeteren
2009
De Klimaattop van de VN in Kopenhagen
eindigt zonder algemene overeenkomst over
bindende dalingen
2014
100 wereldleiders komen samen voor de Klimaattop
van de VN in New York; de IPCC publiceert haar
5e beoordelingsrapport over klimaatverandering
waaruit blijkt dat de doelstelling van minder dan
2 °C nog steeds binnen bereik is; de EU maakt
afspraken voor haar klimaat- en energiepakket
voor 2030, met inbegrip van de doelstelling om
de broeikasgasuitstoot in de EU met ten minste
40 % te verminderen
2015
Parijs, Frankrijk: nieuw internationaal
klimaatverdrag zal worden aangenomen
Wist je dit a
l?
De EU is vera
ntwoordelijk
voor 9 % van
alle uitstoot
op wereldvla
k. China
is verantwoo
rdelijk voor
25 % en de
VS voor 11 %.
Klimaatmars van
het volk
In september 2014 vond de grootste
ontmoeting van wereldleiders ooit
om klimaatverandering te bespreken,
plaats in New York. Aan de vooravond
van deze Klimaattop van de VN kwamen
ongeveer 400 000 mensen op straat
om hun steun voor klimaatactie
te betuigen. Het was de grootste
klimaatmars in de geschiedenis. Maar
niet alleen in New York voeren mensen
campagne voor het klimaat. Er vonden
meer dan 2 500 marsen plaats in meer
dan 150 landen. Tijdens de Top kwamen
overheden, steden, bedrijven en
individuele personen overeen om hun
gebruik van fossiele brandstoffen
te verminderen en geleidelijk
over te stappen op schonere
alternatieven. De wereldleiders, die
bijna de helft van de wereldbevolking
vertegenwoordigden, steunden het
idee om een prijs te zetten op de
uitstoot van broeikasgassen.
25
Nu is het
jouw
beurt!
E
n jij? Maak jij je zorgen over
de bedreigingen van de
klimaatverandering?
Geloof je sterk in de noodzaak om
de koolstofuitstoot te verminderen?
Begin dan bij jezelf en verander
je dagelijkse handelingen om je
koolstofvoetafdruk te verminderen.
Geen enkele actie is te klein.
Maak slimme
keuzes
Je kunt bijvoorbeeld een verschil
maken door slimme keuzes te maken
tijdens het winkelen.
Koop minder: koop beter, geef minder
uit. Bijvoorbeeld door één paar goede
schoenen te kopen in plaats van drie
goedkope paren.
Koop lokaal: kies lokaal gekweekte
groenten en fruit in het seizoen
in plaats van groenten en fruit uit
verre landen, want zo besparen we
de energie die gebruikt wordt voor
het transport. (Maar vergeet niet
dat lokaal niet altijd koolstofwijs
is, bijvoorbeeld als iets wordt
gekweekt in verwarmde serres of met
meststoffen die gemaakt werden van
fossiele brandstoffen).
Wees kieskeurig op het vlak van
verpakkingen: plastic verpakkingen
komen bij de groeiende afvalhoop
terecht en kunnen niet gemakkelijk
worden gerecycled.
Koop producten in een recyclebare
of composteerbare verpakking en
gebruik een herbruikbare tas om
de boodschappen mee naar
huis te nemen.
Wist je dit al?
De gemiddelde koolstofv
oetafdruk
van een Europeaan is 7 to
n CO2
per jaar.
BELANG
R
IJKSTE
TIPS
26
 Als g
ad
by blijve gets zoals tv's
en comp
n staan
, word
uters
verbruik
t. Schak t stroom uit he in standel je toe
t stopco
uit. Je k
s
u
n
energie nt hiermee we tellen dus helem tact
l 10 % va
kosten b
a
al
n
esparen
, die je g de jaarlijkse
dingen
ezin aan
kan bes
andere
teden.
 Zet d
e
t
h
e
rmostaa
koolstof
t 1 °C
vo
worden etafdruk van je lager. Zo kan d
en kan d
e
woning
300 kg
e energ
lichter
iereken
ing van
10 % dale
je gezin
n.
 Draa
i de kra
an dicht
tanden
terwijl je
poetst.
je
Z
o
b
e
meerde
s
re liters paar je
water.
CO2-compensatie
CO2-compensatie betekent dat
de hoeveelheid koolstof van een
activiteit wordt berekend, bijvoorbeeld
van een vlucht, en dat een
organisatie wordt betaald om ergens
anders de uitstoot te verminderen
of in sommige gevallen om bomen
te planten. Dat klinkt goed, maar
sommige mensen vinden het beter
om gewoon te vermijden om koolstof
uit te stoten. Wat vind jij?
Als afval opnieuw
wordt gebruikt,
wordt hersteld
en gerecycled,
worden de
schaarse
natuurlijke
grondstoffen
bespaard,
verbruiken we
n
minder energie e
wordt minder CO2
uitgestoten.
1.
Het is nog niet te
laat om het klimaat te
herstellen
Laat van je
horen!
Jonge
Europeanen
nemen het
voortouw
Toen Felix Finkbeiner uit
het Duitse München negen
was, gaf hij op school
een spreekbeurt over de
klimaatcrisis. Geïnspireerd
door het verhaal van
een Keniaanse vrouw,
Wangari Maathai, die een
boomplantcampagne had
opgezet, daagde Felix zichzelf
en leerlingen over de hele
wereld uit om een miljoen
bomen te planten in elk land
ter wereld.
De eerste boom werd in zijn
school geplant. Felix is nu
17 en in het kader van zijn
initiatief Plant-for-the-Planet
hebben ongeveer 100 000
kinderen miljarden bomen
geplant over de hele wereld.
Het plan is nu om een triljoen
bomen te planten tegen 2020.
Deze drie dingen mag
je niet vergeten:
Zin om zelf te helpen?
Misschien krijg jij wel een idee dat de
toekomst kan veranderen!
Bereid je argumenten voor en
neem deel aan het debat over
klimaatverandering op school en
thuis. En als je je echt wil inzetten,
kun je campagnes voeren over
klimaatverandering:
kk praat over de problemen met
familie en vrienden en zorg dat ze
zich betrokken voelen. Je kunt de
onderwerpen met hen bespreken op
een manier die impact heeft. En als
ze zien hoe jij je inzet, zetten zij zich
misschien ook meer in;
kk moedig je gezinsleden aan om
gewoontes te veranderen, thuis en in
hun dagelijks leven;
kk ga na welke klimaatacties jouw
school onderneemt;
kk schrijf naar burgemeesters, politici
en bedrijfsleiders om hen aan te
moedigen om actie te ondernemen.
Vertel ons wat jij vindt van
klimaatverandering en wat je doet om
ze te bestrijden:
ec.europa.eu/clima/citizens/youth/
Meer klimaatvriendelijke tips vind je
hier: ec.europa.eu/clima/citizens/tips/
Bekijk onze recentste films op:
youtube.com/EUClimateAction
2.
Jij kunt het verschil
maken
3.
Geen enkele actie
is te klein
27
Gabriela,
15, Spanje
Johannes,
13, Finland
gen over
Maak je je zor
randering?
de klimaatve
omst. Als de
orgen om de toek spiegel stijgen en
z
e
m
k
aa
m
Ik
.
Ja
zee
smelten, zal de
t
ijskappen blijven het wild vernietigd. Ik vind da
in
n
worden de dieren olstofdioxide en andere gasse
ko
t
an
he
v
om
ot
beperkt
de uitsto
moeten worden
as
g
of
st
ik
st
ls
zoa
te verminderen.
broeikaseffect
en?
limaat te help
k
t
e
h
m
o
j
ji
e
Wat do
t ik dicht bij de
ar school, omda
om de
Ik ga te voet na
ook een beetje
k
lij
en
g
ei
ik
lp
we
he
school woon. Zo ikasgassen te verminderen. En
oe
.
uitstoot van br mogelijk met de auto te rijden
g
ni
ei
w
proberen zo
Wat moet er
volgens jou ge
beuren om de
klimaatveran
dering aan te
pakken?
We m
oeten ons zeke
en ik vind dat we r richten op hernieuwbare ener
gie
da
dat Spanje al vee t al goed doen in Europa. Ik wee
t
l heeft geïnves
teer
energie en in Nede
rland worden vee d in zonnede kust gebouw
l windturbines la
d.
ngs
Heb jij je manie
r van leven aa
ngepast aan
de klimaatvera
ndering?
Ik probeer zo wei
nig
omdat ik weet da mogelijk buiten Europa te reiz
en
t vliegtuigen vee
l CO2 uitstoten.
probeer niet te
Ik
vee
produceert en oo l vlees te eten, omdat vee met
haan
k
landbouwers boss veel ruimte inneemt, waardoor
en gaan omkappen
dat is ook niet go
voor hun koeien
, en
ed.
Kazuki,
1
6, Japan
Welke g
evolgen
van de
klimaat
verande
ring bar
jou het
en
meest z
o
r
g
e
n?
Ik maak m
e
verande zorgen over de
rin
st
verande g in het weerpat ijgende zeespie
rin
ge
r
hebben o g van de seizoe oon, maar ook ov l en de
nen, die e
p de dier
er de
en
en
Ik vind da
t de biod in het wild en op grote invloed
zodat to
de biodiv
iversite
it
e
e
de wereld komstige genera moet worden be rsiteit.
s
tie
c
zoals hij
er nu uit s ook kunnen ge hermd,
ziet.
n
ieten va
Wat doe
n
jij om d
e uitsto
ot van
sgassen
te verm
Ik probee
inderen
r minder
?
plas
pla
broeika
stic is g
tic te
veroorz emaakt van olie gebruiken, want h
, wat koo
aakt.
lstofuit et meeste
stoot
28
lië
a
t
I
,
6
1
,
Luigi
t
f
oed hee
l
v
n
i
e
p
k
Wel
ering o
d
n
a
r
e
tv
klimaa
l
nd?
eger hee n nu
a
o
l
r
v
w
ie
u
d
o
j
e
n in Italië
uw, word
t
gebiede
e landbo
Sommige ar waren voor d roog klimaat, me
d
a
n
b
.
e
t
n
tot e
vruch
plante
wat leidt n van dieren en
,
r
e
m
r
a
w
e
ariëteit
minder v
?
planeet
e
en
d
j
i
j
p
, maar to n
's
o
t
u
a
Hoe hel
e
é
e
eger tw en we het met é heel
o
r
v
n
e
d
ven
beerd
We had
den, pro eften dat ons le s te
is
u
h
r
e
v
u
s
we
n. We be de tram en de b ede
e
o
d
e
t
auto
egon
n twe
erd. Ik b
ltijd gee
anders w e hebben nog a
w
nemen en cht.
o
k
auto ge
Vincent,
12, Nederland
George,
15,
Verenigd
Koninkrijk
generatie
Wat kan jouw
g te
aatveranderin
m
li
k
m
o
n
e
o
d
bestrijden?
clen en
Wat doe jij om
klimaatvera
ndering
te bestrijden
?
We recyclen thu
is
en plastic flesse glas, blikjes, papier en kart
on
n. We doen ook
he
geen licht nodi
g is en we versp t licht uit als er
illen geen water
want we gebru
iken
,
bewust van onz een watermeter. We zijn ons
e
betalen de ext koolstofvoetafdruk en we
ra kosten om o
nz
verminderen w
anneer we het e voetafdruk te
vliegtuig nemen
.
recy
der geval meer
We moeten in ie van hernieuwbare energie
en
delijke
we moeten vorm
en klimaatvrien at we
's
to
au
e
ch
is
bekijken, elektr r fossiele brandstoffen, zod
oo
alternatieven v nnen verminderen.
ku
t
oo
st
een
de CO2-uit
ant methaan is
w
,
en
ek
kw
ee
v
der
En misschien min
.
em
groot proble
t:
ps van Vincen
ste ti
De belangrijk
enbaar
probeer het op de fiets.
e,
cl
cy
re
t,
ui
t of met
Doe het licht
en of ga te voe
ik
ru
eb
g
te
r
oe
verv
n.
dingen die telle
Het zijn de kleine
Driti, 1
2, Indi
a
Welke
gevolg
en
klimaa
tveran van de
dering
jij voo
heb
ral gez
ien?
Er zijn
m
stijgen eer gevallen v
de temp
a
wordt a
eratuu n hitteberoer
r.
angeta
t
st, iede Dus niet allee es door de
n
r
e
de
e
n lijdt e
Hoe he
ronder natuur
lp jij o
.
m
klimaa
tvera
Antwoorden op de quiz:
nderin
Op scho
g te
ol steu
nen we
helpt d
ee
ie
We heb overstromin n goed doel da
gen heb
ben geld
t mense
b
liefdad
igheids ingezameld tijd en meegemaak n
week. W
t.
bewust
ens een
e
t
hebben e maken van d proberen and speciale
e
e
e
daarbij en beloftekaa klimaatveran ren ook
b
d
r
zullen u eloftes make t opgesteld. ering en
n, bijvo
Mensen
itdoen
o
als er g
een lich rbeeld dat ze kunnen
t nodig
het lich
is.
t
1 A 2 B 3 A 4 B 5 C
jden?
6 C 7 B 8 C 9 B 10 B
bestri
29
1 Wat is het percentage waarmee de EU haar broeikasgasuitstoot tegen 2020 zal verminderen?
A 2 0 % in vergelijking met
het niveau van 1990
B 1 2 % in vergelijking met het
niveau van 1990
C 1 7 % in vergelijking met het
niveau van 2005
2 Welke van deze gassen draagt bij tot de opwarming van de aarde?
A Zuurstof
B Methaan
C A rgon
3 Welke van de volgende is een oorzaak van de stijging van de zeespiegel?
A Warmere oceanen
B Zware schepen
C D e erosie van stranden
4 Stel dat je je familie aan de andere kant van het land gaat bezoeken. Wat is de „groenste” manier
van reizen?
A Met de auto
B Met de trein
C M
et het vliegtuig
5 Welke van deze is geen hernieuwbare energie?
A Geothermische
stroom
B Zonne-energie
C Steenkoolenergie
6 Welk middel gebruikt de EU om de uitstoot van broeikasgassen uit energiecentrales en de zware
industrie te beperken?
A Het Montrealprotocol
B D e Europese
Houtverordening
C D e EU-regeling voor de
handel in emissierechten
7 Om gevaarlijke klimaatveranderingen te voorkomen heeft de internationale gemeenschap
afgesproken om de stijging van de globale temperatuur onder een bepaald niveau te houden. Welk
niveau is dat?
A 4 °C boven de
temperatuur vóór de
Industriële Revolutie
B 2 °C boven de
temperatuur vóór de
Industriële Revolutie
C 2 °C
onder de temperatuur
van toen Leonardo de
Vinci werd geboren
8 Bij welke van de volgende komt geen koolstofdioxide vrij in de atmosfeer?
A Bosbranden
B Ontbossing
C O pvang en opslag van
koolstof
9 Welk aandeel van het voedsel dat in de hele wereld wordt geproduceerd wordt elk jaar verspild?
A 1/4
B 1/3
C 1 /5
10 Welke van de volgende uitspraken is waar?
A Het is te laat om het
klimaat te herstellen
B Iedereen kan zijn
steentje bijdragen om
te vechten tegen de
klimaatverandering
C D e klimaatverandering
is alleen het gevolg van
natuurlijke oorzaken
(Antwoorden op bladzijde 29)
ML-06-14-050-NL-N
Ben jij een klimaatexpert?