Moeder zonder zwangerschapsverlof
advertisement
veterinair welzijn Embryotransplantatie Moeder zonder ­zwangerschapsverlof Professor dr. Tom Stout is ­hoog­­­leraar inwendige ziekte en voort­planting van het paard. Hij is een expert op het gebied van embryo­transplantatie. Over Toms boeiende clinic tijdens de KFPS-Hengstenkeuring werd nog lang nagepraat. ‘Een sportmerrie hoeft op deze manier geen ­zwangerschapsverlof te nemen.’ Tekst: Janine Verschure Foto: Arnd Bronkhorst Op de vraag waar zijn fascinatie voor die bij draagmerries inbrengen. vruchtbaarheid en voortplanting bij Dankzij embryotransplantatie kun je paarden vandaan komt, antwoordt uit je beste merries meerdere veu­ Tom: ‘Ik ben Engelsman, in Engeland lens fokken. Als het goed gaat kun je opgegroeid en zoals veel Engelsen tijdens het voortplantingsseizoen heb ik jarenlang paardgereden. Als per merrie om de twee tot drie we­ student werkte ik op een stoeterij en ken een embryo proberen te spoelen. daar werd mijn belangstelling voor Voor de meeste merries vormt dat voortplanting bij het paard gewekt. geen belasting en zou je dus een Ik wilde na mijn studie Diergenees­ keer of zeven per jaar een veulen kunde graag iets in voorplanting kunnen ‘maken’. Wel zijn er merries doen en hoewel ik zeker ook affini­ die het proces minder leuk vinden. teit heb met andere dieren, besloot Sommige ruiters merken dat hun ik me te richten op het paard. Bij merrie door de hormoonwisselingen paarden zijn er qua voortplanting in anders reageert. Haar gedrag kan de praktijk veel meer mogelijkheden veranderen. In dat geval kun je dan bij vele andere dieren. Koeien, ­ervoor kiezen om minder vaak een varkens en schapen worden geslacht embryo te spoelen.’ als het niet lukt met de voortplanting en bij honden vindt de baas het jam­ Risico’s mer als het niet werkt, maar meer Zijn er aan het spoelen van embryo’s ook niet. Mensen hebben meestal risico’s verbonden voor de donor­ geen honden of katten puur om er­ merrie? ‘Nee, het spoelen op zich mee te fokken, wel paarden. Daarom vormt geen risico. Wel is het in prin­ ‘mag’ je als dierenarts bij paarden cipe voor elke merrie goed om een veel meer. Dat maakt het voor mij zo keer zelf een veulen te krijgen. Als interessant.’ je jarenlang alleen embryo’s spoelt, wordt de baarmoedermond strakker, De dierenarts brengt met een pipet de embryo’s via de baarmoedermond (foto) in de baarmoeder van de draagmerrie, zonder die te beschadigen of te infecteren. Voordelen waardoor je vruchtbaarheids­ Een van de voordelen van embryo­ problemen kunt krijgen, moeilijk­ transplantatie is dat je uit je beste heden om drachtig te worden. Maar merrie meerdere veulens per jaar dat geldt voor elke merrie, niet al­ kunt fokken. Tom: ‘Een merrie die in leen voor merries waarbij embryo’s de sport loopt, kan op deze manier worden gespoeld. Sommige merries veulens produceren zonder zwanger­ vinden het niet prettig dat je met de schapsverlof te nemen. Ook voor cyclus aan het rommelen bent, maar merries die problemen hebben met als je ze dan wat rust gunt, komt dat de voortplantingsorganen kan wel weer goed. Heel soms raakt een embryo­­­transplantatie een uitkomst embryo door het proces beschadigd, zijn. Stel dat een merrie een bescha­ maar dat risico is heel gering. digde baarmoedermond heeft waar­ Als het veulen wordt geboren, heeft door ze niet meer in staat is om een het een andere ­biologische moeder, dracht te volbrengen, dan kun je maar als de draagmoeder geschikt is, toch haar embryo’s spoelen en vormt dat ook geen enkel risico. 9 welzijn veterinair veterinair welzijn Tom Stout kwam een aantal jaren geleden vanuit Engeland naar Utrecht en werd universitair hoofddocent en later chef de clinique van de voortplantings- kliniek voor paarden en ook hoogleraar Een gespoeld embryo wordt ingebracht braaf zijn, gemakkelijk te hanteren. Ze diepgevroren sperma. Bij vers sperma bij een draagmerrie. Deze draagmoeder gaan een tijdje in quarantaine voordat ligt de kans op het winnen van een krijgt de belangrijke taak het veulen te ze in het koppel komen. En als alles in ­embryo boven de 70%. Gekoeld of voldragen, te baren en op te voeden. Het orde is, is na transplantatie de kans op ­bevroren zaad levert een gemiddeld spreekt voor zich dat er dus nogal wat dracht 80%.’ slagings­percentage tussen de 35 en 50%. eisen worden gesteld aan de draag­ Niet alleen de draagmoeders, ook de Tom: ‘Dat wil niet zeggen dat ik diep­ embryo, 7 dagen oud ontdooid embryo embryo van slechte kwaliteit merrie. ‘Wij hebben op de kliniek zo’n ­embryo’s worden nauwlettend gecon­ vriessperma afraad. Het is wel belang­ vijftien potentiële draagmoeders. Dat troleerd. ‘Bij paarden is gelukkig min­ rijk dat je er als fokker van op de hoog­ zijn merries die gezond zijn, in goede stens 90% van de embryo’s van goede te bent dat het minder vlot kan lopen. Tom: ‘Een normaal embryo van 7 tot 8 dagen oud zoals we dat spoelen bij een donormerrie en vervolgens in een draagmerrie plaatsen bij een ‘normale’ embryotransplantatie.’ conditie, voldoende groot en die bij kwaliteit,’ vertelt Tom. ‘Meestal spoelen Het verschilt ook enorm per hengst. Er Tom: ‘We maken nog weinig gebruik van bevroren en ontdooide embryo’s. We werken nog aan de optimalisatie van het proces aangezien bevriezen en ontdooien de kwaliteit van paardenembryo’s negatief beïnvloedt.’ Tom: ‘Ruim 90% van de gespoelde embryo’s zijn van goede kwaliteit. De andere 10% heeft weinig kans op gezonde ontwikkeling na de transplantatie, zoals dit embryo. De donkere kleur duidt op dode cellen.’ voorkeur al eerder een veulen hebben we op de achtste dag en dan is het zijn hengsten met wier diepgevroren gekregen. Het is belangrijk dat de draag­ ­embryo tussen een kwart millimeter en sperma je geen merrie drachtig krijgt, Het is dus belangrijk om verschillende vervolgens de sport ingaat. En als dan ­ moeder qua grootte niet al te veel af­ een halve millimeter groot. Een normaal maar er zijn er ook met een slagings­ verdunners uit te proberen, maar helaas blijkt dat ze succesvol is, kun je het wijkingen al voor de geboorte elimineren wijkt van de merrie waaruit het embryo embryo is een doorzichtig lichtgekleurd percentage van 70%. In N ­ ederland wordt neemt lang niet iedereen die moeite, ­embryo gaan gebruiken. doordat je de ­em­­­bryo’s erop selecteert. werd gespoeld. Een embryo van een strak balletje. Soms zie je dat er wat van Friese hengsten nauwelijks diep­ met als gevolg dat er nogal wat zaad Op dit moment is het nog niet gemak­ Op dit moment wordt er onder andere in Fries paard moet je niet terugplaatsen in dode cellen bij zitten. Die dode cellen vriessperma gebruikt, maar er zijn col­ van matige kwaliteit wordt verkocht. kelijk om embryo’s te exporteren buiten Utrecht en Wageningen, maar ook aan een ponymerrie. We weten dat een eer­ zijn vaak wat groter dan de gezonde lega’s in het buitenland die veel moeite Daarmee krijg je als land of als ras een Europa. Daar zijn nog geen duidelijk facul­teiten in andere landen hard gewerkt ste veulen van een m ­ aiden-merrie vaak cellen en ze zijn herkenbaar als donkere hebben merries drachtig te krijgen met ­slechte naam en dat is jammer.’ ­regels voor. Maar in de toekomst kunnen aan dit o ­ nderzoek. We weten nu wel wat kleiner is. En daarnaast weet je van stukken op de buitenkant van het diepgevroren sperma van Friese wellicht embryo’s worden verkocht naar ­ongeveer in welk gebied van de chromo­ een ervaren merrie hoe ze met haar ­embryo. Het spreekt voor zich dat veel ­heng­sten. Zoals gezegd kan dat liggen Invriezen van embryo’s het verre buitenland.’ somen we moeten zoeken. Ik denk dat ­veulens omgaat. We hebben goede dode cellen of vertraagde ontwikkeling aan de hengst, maar ook aan de nauw­ Niet alleen sperma, ook embryo’s kun­ ­ervaringen met tuigpaard­achtige mer­ van het embryo een slecht teken is. keurigheid waarmee het sperma wordt nen worden ingevroren. ‘Embryo’s kun Goed nieuws voor Friezen ries, zeker in combinatie met een Fries af­wij­­­kingen. Zo kun je ras­gebonden af­ het nog drie à vier jaar duurt tot we de betreffende genen ­hebben ­gevonden.’ ingevroren. Het is erg belangrijk dat je je moeilijker invriezen dan zaadcellen,’ Een ontwikkeling die in de nabije toe­ paard. T ­ uigpaardmerries zijn relatief Vers versus diepvries een verdunner kiest die bij de hengst vertelt Tom. ‘Maar het is wel degelijk komst tot de mogelijkheden gaat beho­ goedkoop, groot en ze hebben een Uit verschillende onderzoeken blijkt dat past. De ene hengst is de andere niet en mogelijk. Wanneer een embryo op de ren, en dat is met name voor de Fries Superovulatie ­ruime buik. Draagmerries mogen geen de kans op succes met vers sperma be­ ­sommige verdunners werken niet bij het zesde dag wordt gewonnen, is het rede­ paard erg goed nieuws, is dat uit een Bij koeien kunnen toegediende hormo­ gedrags­problemen hebben, moeten duidend groter is dan met gekoeld of sperma van een bepaalde hengst. lijk invriesbaar, maar zodra ze groter gespoeld embryo een biopt kan worden nen ‘superovulatie’ teweeg­brengen. Dat zijn, wordt de kans op succes veel min­ genomen – dat kan zonder het levens­ wil zeggen dat je gemiddeld in plaats der. Je moet eigenlijk de merrie meer­ vatbaarheid van embryo te aan te tasten van een of soms twee embryotjes, dere keren per dag controleren om er – dat vervolgens wordt onderzocht op gemiddeld zes tot soms wel dertig (!) voor te zorgen dat ze op het optimale genetische afwijkingen. Daarnaast kun je embryo’s per koe kunt spoelen. ‘Dat moment wordt gespoeld. Het kan dan het geslacht van het embryo vast­stellen. zou bij merries ook mooi zijn,’ zegt wel, maar goede resultaten vereisen veel Tom: ‘Op dit moment zijn we bezig om Stout. ‘Maar helaas loopt dat moeilijk. Bij embryotransplantatie wordt er uit een donormerrie, dus de ervaring. De potentiële voordelen van een aantal genetische afwij­kingen dat ook Paarden blijken minder gevoelig voor biologische moeder van het toekomstige veulen, een bevruchte het invriezen van embryo’s zijn groot, bij het Fries paard nog wel eens voor­ zulke hormonen dan andere dier­ eicel oftewel embryo ‘gespoeld’. Een flushcatheter wordt in de met name voor het Fries paard. Op de komt, in kaart te brengen. We weten nog soorten. Het hormoon waar het om baarmoeder ingebracht. Vervolgens spoelen enkele liters warme eerste plaats zou je een embryo kunnen niet precies welk gen bij de Fries een gaat werd in het verleden uit hersenen spoelvloeistof het embryo letterlijk uit de baarmoeder. De spoelen van een tweejarige merrie die waterhoofd of dwerggroei geeft en waar van geslachte paarden gewonnen, maar dat gen zich bevindt.’ is in Nederland niet verkrijgbaar. In Paardenembryo’s zijn relatief makkelijk te verkrijgen. De baarmoeder van de merrie wordt zeven à acht dagen na de ovulatie gespoeld met een isotone oplossing. Die wordt gefilterd en de embryo’s worden opgevangen in een speciaal daarvoor bestemde container. Embryotransplantatie in een notendop vloeistof wordt opgevangen en gefilterd, zodat het embryo wordt gevonden. Daarna wordt dit veulen in spe geïmplanteerd Amerika is men op dit moment bezig bij een donormerrie die het voldraagt, baart en opvoedt. Kosten Testen op afwijkingen deze stof kunstmatig aan te maken en Bij het opstarten van een embryotransplantieprogramma is het De extra kosten voor het voortbrengen ‘Bij onder andere Quarter Horses en wellicht komt dat in de toekomst belangrijk dat er voldoende potentiële draagmerries beschikbaar van een embryotransplantatieveulen ­Arabieren is al wel een aantal genetische beschikbaar. Maar vooralsnog is zijn (minstens twee per donor merrie) omdat de draagmoeder in bedragen zo’n 5.000 euro, exclusief afwijkingen gelokaliseerd. Als je weet van superovulatie nog geen optie bij hetzelfde stadium van de cyclus moet zitten als de donormerrie. dekgeld. welk gen de afwijking afhangt, kun je paarden. embryo’s laten testen op deze 10 mei 2012 11
