Handleiding voor docenten
advertisement
Hilfe! ¡Ich ne parle español! Een artikel over het communicatiever maken van spreekoefeningen Waarom spreken mijn leerlingen nog zo weinig de doeltaal? Wat leren ze eigenlijk van spreekoefeningen en in hoeverre kunnen ze zich daarmee redden in het buitenland? Taakgericht Onderwijs Het belangrijkste doel van Taakgericht Onderwijs is volgens Willis het stimuleren van gespreksvaardigheid van leerlingen door het uitvoeren van realistische spreektaken. (Willis, 1996). In spreektaken komen realistische situaties of problemen aan de orde, die leerlingen moeten voorbereiden op spontane communicatie met native speakers. Dit zijn enkele vragen die MVTdocenten zich stellen. Wij, als beginnende docenten Duits, Frans en Spaans, hoopten dat onze leerlingen mondiger zouden zijn in de doeltaal. Na een paar maanden voor de klas te hebben gestaan, moesten wij helaas een laag niveau van gespreksvaardigheid constateren. Volgens ons komt dit mede door onrealistische spreekoefeningen uit lesmethodes. Hiermee bedoelen wij spreekopdrachten, zonder realistische of functionele inhoud, waarin alleen standaardzinnen gebruikt worden en daarmee niet levensecht zijn. Wij zijn van mening dat gespreksvaardigheidstraining van leerlingen verbeterd kan worden door het aanbieden van communicatieve spreektaken. Om taaldocenten tegemoet te komen, hebben wij een schema voor hen ontworpen om eenvoudiger spreektaken te maken. Onze aanpak is gebaseerd op de ideeën van Taakgericht Onderwijs, zoals beschreven in het werk van Jane Willis (Willis, 1996) Een taak bestaat volgens Willis uit drie fases, namelijk de pretaak, de taak zelf en een afsluitende fase, de posttaak. Tijdens de pretaak wordt de instructie gegeven en worden taalmiddelen verzameld of aangeboden door de docent zelf. Dit kan zowel individueel als in groepjes gebeuren, maar ook klassikaal. Bij de taak zelf komt de spontane communicatie tussen de leerlingen tot stand en wordt de opdracht uitgevoerd. In de posttaak vindt de evaluatie en presentatie van het resultaat plaats. Deze fase is belangrijk om de leerlingen bewust te maken van wat ze geleerd hebben, waar hun gebreken liggen en wat het nut is voor het echte leven. Een taak moet volgens Willis aan een aantal voorwaarden voldoen: er moet sprake zijn van positieve wederzijdse afhankelijkheid. Hiermee wordt bedoeld dat leerlingen elkaar nodig moeten hebben voor de uitvoering van de taak. Leerlingen leren ook naar elkaar te luisteren. Dit kan op verschillende manieren bereikt worden, bijvoorbeeld door het creëren van een informatiekloof. In dit geval hebben beide leerlingen een deel van de 1 informatie. Een andere manier is het aanwijzen van verschillende rollen binnen de groepjes, bijvoorbeeld een voorzittersrol, een tijdbewaker of een notulist. Verder is het aanbieden van input in de doeltaal ook een belangrijk aspect, bij voorkeur in de vorm van authentiek materiaal. Volgens Westhoff wordt de input effectiever naarmate deze “natuurlijker, levensechter en functioneler is” (Westhoff, 2). Daarnaast is het cruciaal dat het gebruik van de doeltaal gestimuleerd wordt tijdens het uitvoeren van de taak. Doordat de leerlingen als ware gedwongen worden om in de doeltaal te spreken, produceren ze een pushed output (Westhoff, 2). Hierdoor worden leerlingen zich bewust van hun eigen taalvaardigheid. Om docenten (en onszelf) te helpen, hebben we een schema ontworpen voor het maken van taken. Het schema geeft keuzemogelijkheden voor verschillende thema’s, situaties en hoe een pretaak, een taak en een posttaak eruit kunnen zien. We hebben in totaal 22 MVT-docenten van het Deltion College te Zwolle, het Goois Lyceum te Bussum en Het Streek te Ede gevraagd taken te maken met behulp van ons schema en een bijbehorend stappenplan. Dit stappenplan bestaat uit vragen over het gebruik van het schema. Dit was ook uitgelegd in onze handleiding. Door het invullen van het stappenplan zouden docenten stapsgewijs een taak kunnen ontwerpen. Vervolgens hebben de docenten een enquête ingevuld over hun mening over Taakgericht Onderwijs en het nut van ons schema. De vraag die we willen beantwoorden is: In hoeverre helpt ons schema docenten een goede, communicatieve spreektaak te ontwikkelen? Tenslotte speelt samenwerkend leren een belangrijke rol bij de uitvoering van de taak. Dit concept is voor het eerst geïntroduceerd door de Russische psycholoog Liev Vygotski. Volgens Vygotski is de samenwerking tussen leerlingen de meest effectieve manier om een taal te verwerven. Gespreksvaardigheid wordt vooral bevorderd wanneer leerlingen met elkaar communiceren in het oplossen van problemen (Vygotsky in Nassaji & Swain, 2000). Resultaten In onze enquête hebben we aan de docenten gevraagd wat ze al van Taakgericht Onderwijs weten en hoe gespreksvaardigheid in hun lessen geoefend wordt. Daarnaast hebben we hun mening over ons stappenplan en schema gevraagd. Ten slotte hebben we gevraagd in hoeverre ze de spreektaken in de toekomst zullen gebruiken. Het onderzoek Zoals eerder aangegeven zijn wij van mening dat spreekoefeningen uit lesmethodes niet realistisch zijn. Ook in de literatuur wordt er kritiek geuit op deze spreekoefeningen (Bolte, 2005). Communicatieve taken kunnen gespreksvaardigheidstraining mogelijk verbeteren. Wij zeggen niet dat leerlingen door het uitvoeren van spreektaken vloeiend de doeltaal zullen leren spreken, maar het oefenen van gespreksvaardigheid wordt wel realistischer, effectiever en communicatiever. Voorkennis docenten De meeste docenten die mee hebben gewerkt aan ons onderzoek geven aan te weten wat Taakgericht Onderwijs inhoudt. Slechts één docent Engels gaf een negatief antwoord op deze vraag. Opvallend is dat vijf docenten hun antwoord niet toelichten ondanks dat het hen wel gevraagd werd. Bovendien kon het merendeel van de docenten niet onder woorden brengen wat Taakgericht Onderwijs inhoudt. Het 2 antwoord van een docente Frans luidt bijvoorbeeld: Soms nuttig. Verder vinden de docenten het schema overzichtelijk en een handig hulpmiddel voor het maken van taken. Een docent Engels aan het woord: Het is net een soort ’checklist’ die je kunt gebruiken om ervoor te zorgen dat je bij het maken van een taak goed nadenkt en niets vergeet. Docenten vinden over het algemeen niet dat het schema veel nieuwe lesideeën geeft. Dit was ook niet onze opzet. Ons doel was juist het geven van een scala aan mogelijkheden voor spreektaken. Een docente Spaans vat dit mooi samen: Het is een goed overzicht van allerlei mogelijkheden, die ik zo in mijn les kan gebruiken. Het maakt het veel makkelijker om een serie lessen spreekvaardigheid te doen. Belangrijk is dat docenten aangeven dat ze zowel dankzij het stappenplan als het schema meer inzicht hebben gekregen in het maken van taken en waaraan een goede spreektaak moet voldoen. Docenten hebben ook hun kritiekpunten en suggesties geformuleerd. Eén docente Frans schreef over het schema: Ik denk dat het voor de bovenbouw bruikbaarder is. In de onderbouw ben je toch meer bezig met de basis. Je hebt dan nog echt de structuur van het boek nodig. Een andere docente Frans gaf aan dat ze het in de praktijk niet zal gebruiken: Goed bedoeld en leuk bedacht, maar ik denk dat je het in de praktijk niet gaat gebruiken. Tenslotte werd de suggestie gedaan om een kolom voor de tijdsduur in het schema te verwerken en werd er gevraagd naar een stappenplan voor de leerling. Vooral het laatste punt spreekt ons erg aan en zou een goede aanvulling kunnen zijn op ons schema. Gespreksvaardigheid in de les en spreekoefeningen Alle docenten die mee hebben gedaan aan ons onderzoek vinden gespreksvaardigheid de belangrijkste vaardigheid voor leerlingen in het vreemde taalonderwijs. Daarnaast vinden ze dat de leerlingen zich uiteindelijk in het buitenland moeten kunnen redden in de doeltaal. Ook is de meerderheid het er over eens dat het belangrijkste bij een spreekoefening het overbrengen van de boodschap is. Echter, docenten verschillen van mening over het oefenen van gespreksvaardigheid. Ongeveer de helft maakt geen gebruik van authentiek materiaal. Bovendien hebben docenten verschillende opvattingen over het uitvoeren van spreekoefeningen. Het merendeel van de docenten vindt het belangrijk dat leerlingen inspraak hebben op het verloop van de dialoog en dat ze vrij zijn hun eigen taalmiddelen te kiezen. Verder geven docenten aan (op één docent na) dat leerlingen sleutelzinnen uit de methode moeten leren, de zogenaamde ‘chuncks’. Stappenplan & schema De mening van docenten over het stappenplan is positief. Docenten geven aan dat ze het stappenplan moeiteloos konden doorlopen en dat de vragen duidelijk waren. Het stappenplan is vooral nuttig voor docenten die voor de eerste keer met het schema werken. Bijna alle docenten geven namelijk aan dat ze het stappenplan in de toekomst niet meer nodig hebben, omdat het schema voldoende is. Spreektaken in de les en evaluatie Het laatste onderdeel in onze enquête ging over de toepassing van de (zelfgemaakte) spreektaken in de les en in welke mate zij betere oefening bieden dan standaard dialoogoefeningen. Wij hebben kunnen Het is net een soort ’checklist’ 3 vaststellen, dat er geen eenduidige reden aan te wijzen is, waarom docenten wel of niet een taak zouden willen uitvoeren. Vrijwel alle docenten zijn het er echter over eens dat spreektaken een leuke, realistische manier zijn om gespreksvaardigheid te oefenen: de leerlingen leren naar elkaar te luisteren, omdat de gesprekpartners afhankelijk van elkaar worden. Opmerkelijk is, dat er 2 (van de 22) docenten zijn die spreektaken niet realistischer vinden dan de spreekoefeningen uit de methode (!). Gelukkig geeft de meerderheid aan, spreektaken wel realistischer te vinden. Toch blijkt ook uit de enquête, dat docenten nog steeds in ruime mate gebruik blijven maken van de dialogen uit de methode. Hoewel de docenten aangeven, dat leerlingen hun eigen gemaakte zinnen of zelfgemaakte woordenlijsten eenvoudiger leren dan kant-en-klare dialogen uit de methode, blijkt uit de vragenlijst ook dat de docenten hun leerlingen wel de standaarddialogen/-zinnen laten leren. Taakgericht Onderwijs, bleek dat docenten dit niet goed onder woorden konden brengen. Dit is ook te wijten aan de vraagstelling, die helaas niet eenduidig was. Het was beter geweest om naar de definitie van Taakgericht Onderwijs te vragen. Ideaal gezien, zouden wij alle docenten op hetzelfde moment hebben moeten instrueren, zodat ook het belang van Taakgericht Onderwijs duidelijk werd. Wij vermoeden dat docenten nu het belang van het invoeren van spreektaken (nog) niet (volledig) inzien. Slechts 2 docenten houden zich niet aan de methode en maken wel al gebruik van spreektaken. Naar onze mening is dit nog veel te weinig. We hebben gezien dat docenten over het algemeen spreektaken realistischer vinden dan de spreekoefeningen uit de methode. Desondanks blijven docenten nog steeds in ruime mate gebruik maken van de dialogen uit de methode. Hun ideeën komen dus niet overeen met hun werkwijze. Dit doet ons afvragen of docenten kritisch genoeg zijn op het materiaal dat ze aanbieden en de manier waarop ze dit aanbieden. Helaas kunnen we hier niet nader op ingaan, omdat ons onderzoek daar niet op gericht is. Conclusie en discussie De vraag die we wilden beantwoorden was in hoeverre ons schema docenten helpt een goede, communicatieve spreektaak te ontwikkelen? Wanneer we de reacties bekijken, kunnen we concluderen, dat we in onze opzet, een handig hulpmiddel te creëren, geslaagd zijn. De reacties van de docenten wijzen uit dat ze positief tegenover het schema staan. Een aantal docenten Frans en Engels schreven dat ze het schema zeker gaan gebruiken! Wat hoop geeft, is dat de docenten het schema positief waarderen en het een handig en overzichtelijk hulpmiddel vinden, dat ideeën geeft. Of docenten echter ook het belang inzien van het daadwerkelijk gebruiken van het hulpmiddel en of ze daarmee regelmatig spreektaken in de lessen gaan inzetten is nog de vraag. Hier zou verder onderzoek naar gedaan kunnen worden. Ten slotte zou het interessant zijn om de taken die de docenten ontworpen hebben nader te bekijken en uit te proberen in de klas. Toch moeten er wat kanttekeningen gemaakt worden. Bij het aanbieden van ons schema en stappenplan zijn wij er bijvoorbeeld van uitgegaan, dat de bijgevoegde handleiding genoeg zou zijn om docenten te informeren over de visie van het Taakgericht Onderwijs. Wanneer wij echter terugvroegen naar de gedachten van de docenten over Auteurs: Joanne Ekeris, Karen García en Suzan van de Rijt. 4 Literatuur Bolte, H. (2005). Aus dem Paradigma tanzen. Dialogisches Sprechen in der Fremd-/Zweitsprache als Orchester von Stimmen. In: OBST 69, 11-44. Duisburg: OBST-Redaktion. Nassaji, H. en M. Swain. (2000). A Vygotskian perspective on corrective feedback in L2: The effect of random versus negotiated help on the learning of English articles. In: Language Awareness 9.1, 34-52. Westhoff, G.J. (2002b). Een "schijf van talenonderwijs. Bedrijvige talen (26), 9-15. Willis, J. (1996). A Framework for Task-Based Learning. Essex: Pearson Education Limited. 5 vijf" voor het vreemde- Bijlage: schema Hoe maak ik een taak? Thema Situatie *Pretaak (taal) hulpmiddelen (authentieke) hulpmiddelen *Taak *Posttaak Vakantie Methode (chunks) Rollenspel Toerist/ hotelpers. Toerist/ campingpers Toerist/ VVVpers. Toerist/inwoner Toerist/tram,trein,bus, metro, taxi personeel Toerist/ ANWB Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Hotel Camping VVV De weg vragen Openbaar vervoer Pech onderweg Eigen vakantie Het weer Woordenboek Zelfgemaakte woordenlijst Internet Email Brochures Folders Reclame Advertenties Krant Tv Radio Muziek Film Theater Tekst/boek Literatuur Poëzie Eigen ervaring Vertellen over elkaar vakantie De weg uitleggen naar school Beschrijving Camping/hotel beschrijven (Ideale) vakantie beschrijven Het weer beschrijven Voorstellen Werk Jezelf voorstellen Familie Voorstellen Huis Woonplaats Stamboom maken, uitleggen Hobby’s presenteren, beschrijven CV opstellen Sollicitatie Methode (chunks) CV opstellen Sollicitatie Beroepen Vakantie-, bijbaantje Zakgeld Loon Methode (chunks) Woordenboek Zelfgemaakte woordenlijst Woordenboek Zelfgemaakte woordenlijst Internet Email Brochures Folders Reclame Advertenties Krant Tv Radio Muziek Film Theater Tekst/boek Literatuur Poëzie Rollenspel Toerist/inwoner Werknemer/baas Internet Email Brochures Folders Reclame Advertenties Krant Tv Radio Muziek Rollenspel Toerist/inwoner Werknemer/baas 6 Eigen ervaring Hobby’s presenteren aan andere lln Beschrijving Woning/woonplaats beschrijven Familie beschrijven Hobby’s beschrijven Eigen ervaring Vakantie-, bijbaantje vertellen Loon/zakgeld vergelijken Wat wil je later Winkelen Uitverkoop Inkopen doen voor kerst, sint Verlanglijstje Prijzen/ afrekenen Winkels Op de markt Advies/hulp vragen Methode (chunks) Bijzondere (lokale) recepten Lievelingseten Wat lus je wel/niet? Dieet, lijnen Kookboek, kookprogram. Keukengerei Restaurant Bar/ Café Methode (chunks) Methode (chunks) Naar de dokter Naar het ziekenhuis 112 bellen Eerste hulp bieden Lichaamsdelen Aangifte doen Hulp vragen Weg vragen Methode (chunks) Eten Gezondheid Politie Woordenboek Film Theater Tekst/boek Literatuur Poëzie Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s worden? Beroep van je ouders Beschrijving Ideale beroep beschrijven Baantje beschrijven Rollenspel Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst Liefde Liefdesgedicht voordragen, maken Valentijnsdag Datingsites Speeddaten Ideale man/vrouw Liefde op het eerste gezicht. Trouwen Methode (chunks) Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst 7 Sport School Methode (chunks) Eigen sport Sport presenteren Spelregels Topsport Topsporters Volkslied Sportjournaal Vakkenpakket Leraren Rooster Examen Klasgenoten Methode (chunks) Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Nationale feestdagen Tradities en gewoontes Volklied Vlag Belangrijke steden Muziek Film Staatshoofd Typisch… Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Evalueren op inhoud Evalueren op vorm Combinatie van beide Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst Cultuur Methode (chunks) Woordenboek Dezelfde hulpmiddelen als de andere thema’s Rollenspel Eigen ervaring Beschrijving Zelfgemaakte woordenlijst 8
