Beïnvloeding van de `Neuromatrix of homeostasis`

N E U R O M AT R i x
Het SELF is het ‘Ik-bewustzijn’. Dat wil zeggen
het bewustzijn dat mijn hand, MIJN hand is, dat
mijn herinneringen MIJN herinneringen zijn en
Beïnvloeding van de
‘Neuromatrix of homeostasis’
Mogelijkheden van suppletie bij chronische vermoeidheid
dat de stem die ik hoor MIJN stem is. Dit bewustzijn is bijvoorbeeld bij schizofreniepatiënten
gestoord. Het gevolg van mijn SELF is ook dat
mijn waarneming altijd plaatsvindt op de achtergrond van de totaliteit van mijn vroegere ervaringen en het waardeoordeel daarover. Het SELF is
zo een soort van persoonlijkheidsstructuur.
Bram van Dam
in een aantal artikelen binnen deze uitgave van van Nature worden verschillende theorieën
weergegeven over het ontstaan van het Chronisch vermoeidheidssyndroom (CvS), de begeleidende symptomen van dit ziektebeeld en de combinaties van chronische vermoeidheid met andere ziektebeelden (zoals fibromyalgie). Eveneens geven de diverse auteurs
hun visies op de therapeutische benadering van dit ziektebeeld. Binnen het kader van mijn
artikel wil ik ingaan op het aspect ‘chronisch’. Bovendien wil ik, aansluitend op het concept
van de ‘neuromatrix of homeostasis’ (zie ook ‘U bent niet moe, u heeft dorst’ op pagina 40),
duidelijk maken dat chronische vermoeidheid, net als een aantal andere signalen van ons
lichaam (zoals jeuk, pijn en dorst), geïnterpreteerd moet worden als extreme hulpkreet van
het lichaam (een gestoord ‘SElF’). Therapie betekent dan ook de ‘neuromatrix of homeostasis’ (NOH) beïnvloeden. Chronische vermoeidheid is daarmee een efferent proces.
“Bewustzijn blijkt zo het product van enerzijds
corticale inhouden en anderzijds modulerende
invloeden vanuit de hersenstam te zijn”
De neuromatrix of homeostasis
Figuur 1 laat zien hoe verschillende input bijdraagt aan het tot stand
CVS, pijn, dorst, honger, jeuk
komen van de neuromatrix of homeostasis (NOH). Vooral van belang
zijn hier de regulatieve processen vanuit de hersenstam en wel voornamelijk vanuit het ‘Erweiterte retikuläre und thalamische Aktivierungssystem’ (ERTAS) [1]. Het ERTAS bestaat voornamelijk uit een aantal
kernen van de thalamus, uit delen van de hypothalamus [2], het ventro-
Intrinsieke neurale
inhibitie
segmentale gebied, de parabrachiale kernen, het periaquaductale grijs,
Visuele input
de nucleus coeroleus, de raphe-kernen en de formatio reticularis in de
eigenlijke zin van de betekenis. Dit deel van de hersenstam is verantwoordelijk voor de regulering van de corticale tonus en daarmee voor
de mate van prikkeling van ons centrale zenuwstelsel. Deze kernen pro-
Tonische input hersenen
(culturele leerprocessen,
collectief geheugen,
ervaringen, persoonlijkheidsvariabelen)
Fasische input hersenen
(anxiety, attentie, angst)
Endocriene modulatie
Auditieve,
Sensorische input
Neuromatrix of
homeostasis
Immuunsysteem
modulatie
Tonische somatische input
(trigger poins, deformiteiten)
duceren niet alleen talloze neurotransmitters en activeren zo corticale
Vicerale input
structuren, maar zijn vooral betrokken bij het moduleren en reguleren
Fasische cutane input
Opioide modulatie
Vegetatieve modulatie
Cytokinen
van de totaliteit van de viscerale interactie. Dit is van belang voor de
homeostase van de mens, zoals bijvoorbeeld thermoregulatie en het
Figuur 1. De neuromatrix of homeostasis.
handhaven van adaequate glucoseconcentraties in de bloedbaan. Deze
kernen ontvangen hiertoe vanuit de periferie informatie, zowel via de
klassieke hormonen als via neurotransmitters. Bewustzijn blijkt zo het
product van enerzijds corticale inhouden en anderzijds modulerende
invloeden vanuit de hersenstam te zijn.
PNi
KATERN
35
Corticale inhouden komen onder andere via de zintuigen tot stand, maar
Al deze factoren veroorzaken een stoornis binnen de biologische
vooral vóór de achtergrond van uiterst vroege levenservaringen. Het vir-
homeostase, waardoor neuronale-, endocriene- en gedragspatronen
tuele ‘SELF’ is dus vooral een visceraal SELF, de waarneming van mijn
worden geactiveerd met als doel het herstel van de homeostase. Juist
SELF (dat wat populair opgevat wordt als ‘bewustzijn’), geschiedt via
de adaptogene capaciteit op acute en chronische stressoren blijkt vooral
activering en modulering (hersenstam) van corticale inhouden. Dit be-
getraind (geprogrammeerd) te worden door ‘early life experiences’ [5].
invloedt weer de manier waarop emoties tot stand komen en de manier
Ervaringen die de metabolische programmering bepalen, waardoor een
waarop wij met behulp van onze zintuigen waarnemen. Waarnemingen
persoon al of niet verhoogd gevoelig wordt voor de ontwikkeling van
zijn altijd EIGEN waarnemingen en emoties altijd EIGEN emoties.
degeneratieve en/of systemische ziektebeelden [6]. Deze ‘early life ex-
Het individueel bepaalde patroon van output van ieders neuromatrix
periences’ zijn niet bewust en kunnen ook niet bewust zijn, omdat de
wordt “neurosignature” (NS) genoemd. De neurosignature bepaalt uit-
hippocampus, de kern van het limbische systeem en verantwoordelijk
eindelijk de unieke (persoonsgebonden) reactie (kwantitatief en kwali-
voor ‘herinneren’, gedurende de eerste twee tot vier levensjaren nog
tatief) en daarmee ons gedrag (bijvoorbeeld wel of geen pijn). Mannen
niet voldoende ontwikkeld is. Wèl zijn deze indrukken deel van het
en vrouwen vertonen een ander risicoprofiel voor de ontwikkeling van
impliciete geheugen en beïnvloeden ze als zodanig (onbewust) onze
chronische vermoeidheidssyndromen; twee van de drie mensen die lij-
keuzepatronen en instellingen met betrekking tot de meeste beslissin-
den aan een chronisch ziektebeeld met pijn, zijn vrouwen [3]. De basis
gen die we moeten nemen. Ook de stresstolerantie maakt deel uit van
voor dit verschil ligt in de aanwezigheid van andere hormonen bij de
dit impliciete geheugen [1].
man en de vrouw die de neuromatrix (het neurale netwerk) en de efferente activiteitspatronen (de neurosignature) verschillend beïnvloeden.
Niet alleen hormonen beïnvloeden de neuromatrix en daarmee de neurosignature (NS); ook een groot aantal andere stoffen en processen re-
“Juist de adaptogene capaciteit op acute en
chronische stressoren blijkt getraind (geprogrammeerd) te worden door early life experiences”
guleren of storen ze (zie afbeelding 1). Conclusie: het uiteindelijke reactiebeeld van de NOH wordt geproduceerd door activiteit van patronen
Chronisch vermoeidheidssyndroom (CvS)
binnen het neurale netwerk. De stimuli (o.a. hormonen en cytokinen)
Als we het voorafgaande combineren met het ziektebeeld van chroni-
kunnen deze patronen activeren, maar vormen ze niet.
sche uitputting, wordt begrijpelijk, dat iedere patiënt gezien en behan-
“Waarnemingen zijn altijd EIGEN
waarnemingen en emoties altijd EIGEN emoties”
deld dient te worden als een unieke patiënt: zijn SELF is persé uniek en
dus kunnen de talloze in de literatuur beschreven etiologische benaderingen die het ziektebeeld betreffen allemaal geldig zijn! Er zijn echter
twee verbindende factoren:
De neuromatrix en de neurosignature worden voor een (groot) deel bepaald door genetische invloeden en metabolic imprinting [4]. Ervarin-
1.
Het gaat steeds om een langdurige verandering van de homeostasis
en dus van de neuromatrix of homeostasis (NOH)!
gen, vroeg in het leven zullen de uiteindelijke (re)actiepatronen van de
2. Het blijkt dat de meeste mensen die lijden aan CVS een gestoorde
neuromatrix bepalen; stress is daarbij de belangrijkste programmeren-
adaptogene capaciteit vertonen voor stressoren [4]. De adaptogene
de factor. Daarbij wordt stress gedefinieerd als een biologisch systeem
capaciteit voor stressoren (uiteindelijk de stresstolerantie) wordt
dat geactiveerd wordt door:
vooral bepaald door ‘early life experiences’. Vroeg contact met stres-
•
Fysieke laesie
soren kan zowel positief als negatief werken op de stresstolerantie
•
Infectie
later in het leven.
•
Andere dreigingen die de biologische homeostase kunnen
verstoren (o.a. milieufactoren, zware metalen)
Een aantal stressoren is specifiek pathologisch. Daarvan zijn de vol-
•
Psychische dreiging
gende de meest bepalende voor de uiteindelijke risicokans voor de ont-
•
Stoornis vanuit het lichaam en dus binnen de viscerale
wikkeling van degeneratieve ziektebeelden en specifiek CVS op latere
responssystemen
leeftijd:
Tussengedachte
In een onderzoek werd aan een aantal deelnemers de opdracht gegeven, nauwkeurig een video van een ernstig ongeluk op een snelweg gade te slaan.
Al naar gelang het taalgebruik van de leider van het onderzoek, verschilden de resultaten bij de weergave van het geobserveerde. De leider gebruikte in
verschillende sessies van het onderzoek de volgende formuleringen: “talloze auto’s raakten elkaar aan” of “talloze auto’s reden op elkaar in”, dan wel
“knalden op elkaar”. Hoewel de beelden steeds gelijk waren, reageerden de deelnemers visceraal compleet verschillend (o.a. hartfrequentie en bloeddruk). Ze beantwoordden de vraag: “Waren er veel glasscherven te zien?” met “Ja” als de voorafgaande formule-ring was: “knalden op elkaar”, en met
“Nee” als de onderzoeksleider gesproken had van “raakten elkaar aan”. Conclusie: de neuromatrix is het SELF en interpreteert de wereld waarin we
leven. En bovendien: het ondervragen van getuigen van een misdrijf of een ongeluk is maar zeer beperkt zinvol!
36
N E U R O M AT R i x
1.
Tekort aan DHA en EPA tijdens sensibele ontwikkelingsfases van
het kind (zwangerschap, eerste negen maanden van het leven, groeifases 2 en 5 jaar, puberteit).
2. Separatie van de moeder. Kavelaars en vele andere onderzoekers
ton te acetyleren. Inactivatie geschiedt door het DNA te methy-
beschouwen de stress door scheiding van de moeder vroeg in het
leren en te deacetyleren. Vroeg in het leven wordt er een gen-
leven (eerste uren tot dagen) als belangrijkste factor voor de ont-
activatie patroon neergelegd dat kwantitatief de minima en de maxi-
wikkeling van een gestoorde metabolische programmering bij het
ma bepaalt voor in principe het hele leven. Stoornissen hierin kun-
kind [7]. Vroege scheiding van de moeder heeft als gevolg dat de
nen leiden tot een groot aantal ziektebeelden, waaronder spina bifida.
HPA-as (Hypothalamus-Pituary-Adrenal) later in het leven verminderd (adaptogeen) reageert op stressoren. Daarnaast blijkt dat vroege stress-ervaringen het immuunsysteem programmeren voor een
lage proliferatie-factor van lymfocyten [8].
3. Vroeg contact met endotoxinen (geproduceerd door bijvoorbeeld
een immuunreactie tegen een microbiële indringer). Het contact
met endotoxinen vroeg in het leven, heeft een aantal consequenties, afhankelijk van de grootte van de belasting [8]. Vroege belasting
met endotoxinen heeft specifieke consequenties met betrekking tot
neuro-endocriene-immunologische reacties later in het leven:
•
Overactiviteit van het complementaire immuunsysteem Th2
•
Verlaagde glucosetolerantie (verminderde insulinegevoelig-
Functies van Th1
Virus
Intracellulaire pathogenen
Pre-neoplastische cellen
Late sensibiliteit
Afweer alogenetisch
Functies van Th2
Extracellulaire pathogenen
Vroege gevoeligheid
Th1/Th2-balans
Bescherming tegen virus
Aids
Auto-immuunziektes
Diabetes
Allergieën
Astma
Infectieziekten
Arteriosclerose
Kanker
heid)
•
Mutatie van centrale leptine-receptor (zie afbeelding 2)
Tabel 1. Functies van Th1 en Th2. Een juiste verhouding tussen
•
Gevoeligheid voor de ontwikkeling van anxiety-syndromen
Th1 en Th2 beschermt de mens tegen de ontwikkeling van een
•
Verhoogde gevoeligheid voor de ontwikkeling van
groot aantal aandoeningen.
metastaserende kanker
•
Verlaagde latentietijd voor pijn
4. Tekort aan methylerende substanties tijdens de zwangerschap en
Overactiviteit complementaire immuunsysteem Th2
de eerste negen maanden van het leven. Hierdoor kunnen fouten
Het complementaire immuunsysteem is een enzymatisch systeem met
ontstaan in het proces van ‘metabolic imprinting’ en ‘metabolic
een dubbelfunctie: Th1 en Th2. Een normale programmatie betekent
programming’ [9]. De twee processen worden uitgevoerd via het
een juiste Th1/Th2-verhouding en bescherming tegen een groot aantal
creëeren van methylatie-deacetylatie patronen binnen het DNA.
ziektebeelden zoals kanker, ontsteking en zelfs aids (zie tabel 1) [10, 11].
Genen worden actief door het allel te demethyleren en het hisCytokinen bepalen de activiteit van het ene of het andere systeem; dezelfde cytokinen hebben een directe en indirecte invloed op belangrijke
De biologie van leptine
Receptor defect
Leptine
receptor
Defect in het
proximale signaal
Leptine
organen van de neuromatrix (hypothalamus, thalamus en limbisch sys-
Defect in het distale signaal
teem). Een incorrecte programmatie van het immuunsysteem kan de
genetisch bepaalde patronen in de neuromatrix fout programmeren,
Neuropeptide Y
waardoor de persoon later in het leven gevoeliger is voor de ontwikDefect op het niveau
van weefsels
Defect in transport door
de bloed-hersenbarrière
Eten van voedsel
Leptine
degeneratieve aandoeningen [12, 13].
Lichaamsbeweging
Verbruik van energie
Defect in de bloedsomloop
keling van chronische pijn- en vermoeidheidssyndromen en andere
Synthese/secretie van
andere hormonen
Defect in de synthese/secretie van vetcellen
Afbeelding 3 laat zien welke cytokinen (ook wel ‘colony stimulating
factors’ genoemd) een stimulerende invloed hebben op respectievelijk Th1 en Th2. Van groot belang zijn de regulerende stoffen zink en
glutathion. Glutathiondeficiëntie geeft een ‘tuning’ richting Th2 en
daarmee een verhoogde kans op auto-immuunziekten en allergieën.
Vetcel
Deficiëntie van zink veroorzaakt eveneens een verschuiving ten nadele
van Th2. Beide substanties zijn essentieel bij een behandeling die als
doel heeft het normaliseren van de activiteit van de neurosignature van
Afbeelding 2. Mutatie van leptinereceptor; oorzaak voor latere zeer moeilijk te
patiënten met chronische syndromen als allergieën, CVS en chronisch
controleren obesiteit, hart- en vaatziekten en andere degeneratieve ziektebeelden.
degeneratieve ziektebeelden.
PNi
KATERN
37
De behandeling van CVS
Colony stimulating factors
Th1
Regulatoren
Th2
IL2
INF
NO
Zink
IL10
GSH
Zink
IL4
IL6
LTB4
PgE2
CCR 3, 5
CXCR 4
Zink, selenium,
vitamine A, B,
C en E, DHA,
EPA, lentinan,
lactobacillen,
systemische
adaptogenen
Suiker
Alcohol
Stress
Progressive Adaptive Training Programs
(PATP)
(Whiting 2001)
Cognitive gedagstherapie
(Cleare 2003)
Foliumzuur
DHA-EPA
B-vitaminen
Curcumine
SAMe
(Van Dam, Pruimboom 2002)
Afbeelding 3. Th1- en Th2-beïnvloedende cytokinen, natuur-
Afbeelding 4. De integrale multifactoriële behandeling
lijke stoffen en een aantal levensgewoonten (uitleg zie
bij mensen met het Chronisch Vermoeidheidssyndroom
tekst).
(CVS).
De moderne behandeling van CVS is [2, 5, 14, 15]: een multifactoriële
Suppletie bij CvS
interventie met als hoofddoel het herstel van de adaptogene capaciteit
Vatten we de besproken gedachten samen, dan ontstaat het
c.q. stresstolerantie (zie afbeelding 4). Het lichamelijke trainingspro-
volgende suppletieschema. De dagelijkse hoeveelheden zijn
gramma is de ideale basis voor het herstel van de adaptogene capaciteit.
per dag:
Fysieke stress is namelijk ten eerste een ‘oude stressor’ (dus bekend
voor de neuromatrix) en ten tweede kan de intensiteit van een fysieke
Basissuppletie:
Methylering:
1 multisupplement
stressor worden aangepast aan de patiënt. Optimaal als bewegings-
1 tot 2 gram vitamine C
therapie is het uitvoeren van functionele taken met een intensiteit die
15 mg vitamine B6
in het absolute aërobe gebied blijft (1,0-1,5 mmol/dl melkzuur). Voor-
15 mcg vitamine B12
beelden zijn (dagelijks) tuinieren, lange wandelingen of fietsen.
700 mcg foliumzuur
Cognitieve gedragstraining heeft als doel de mentale stresstolerantie
400 - 800 mg SAMe
te vergroten. ‘Active coping’ training, relativering maar vooral yoga is
1 - 3 gram betaïne.
hierbij erg effectief [16].
Eventueel gedurende de eerste
TH1 tuning:
Genexpressie:
weken extra B-complex
DHA en EPA zijn basis voor het herstel van de receptorgevoeligheid
50 mg zinkorotaat, 100 - 200 mg
voor noradrenaline en cortisol. Glutathion en zink herstellen de Th1/
glutation,
Th2-verhouding, waardoor minder sympaticus-activerende cytoki-
200 mcg seleniummetionine,
nen worden geproduceerd. Methylatie-reprogrammatie wordt door de
weiproteïnen
combinatie van SAMe en B-vitamines bereikt, terwijl curcumine een
270 mg levertraan. Indien gewenst
voorbeeld is voor het gebruik van een systemisch adaptogeen werkend
kan de dosering in één maal voor de
fytotherapeuticum.
gehele week worden ingenomen
Adaptogene capaciteit:
675 - 1000 mg DHA
Nucleaire expressie
270 - 360 mg EPA
Zoals beschreven spelen enzymen, neurotransmitters en hormonen
500 - 1000 mg curcumine
een centrale rol bij het functioneren van de neuromatrix of homeostasis. De laatste jaren is er een duidelijker inzicht gekomen in de beteke-
Lichaamsbeweging (1-1,5 mmol/l lactaat). De lichaamsbeweging
nis van de dimere receptor bestaande uit calcitriol, vitamine A en DHA
opbouwen tot minimaal 45 minuten per dag. Beginnen met 30 mi-
bij de expressie van genen en daarmee in de betekenis van deze recep-
nuten om de dag, per week eerst het aantal dagen en daarna de
tor op de regulatie van proteïnen. Die proteïnen grijpen modulerend en
omvang opvoeren. Ontspanningstraining en meditatie/yoga kun-
regulerend in bij het tot stand komen van de resulterende toestand van
nen de behandeling afronden.
de neuromatrix of homeostasis. In de vorige uitgave van Van Nature
(Huid, maart 2006, pagina 30) kunt u dit nog eens nalezen in het artikel ‘Vitamine D, vitamine A en DHA’. <<
38
N E U R O M AT R i x
Referenties
1.
Solms M, turnbull O. Das gehirn und die innere Welt, patmos Verlag, 2004
2. pruimboom L, Ontwikkelingsstoornissen bij kinderen. Syllabus Bonusan 2002
3.
Berkley KJ. Sex differences in pain. 1997
4. Kirschbaum c, Stress, hormones and the immune system: age, sex and other individual differences pNIRS, titisee 2004
5.
cleare aJ, the neuroendocrinology of chronic fatigue syndrome. Endocr Rev. 2003 apr;
24:2,236-52
6. Kavelaars a. consequences of early behavioral or pharmacological interventions for the
severity of chrinic diseases in adult life. pNIRS, titisee 2004
7. Kavelaars a, Kuis W, Knook L, Sinnema g, heijnen cJ, Disturbed neuroendocrineimmune interactions in chronic fatigue syndrome.J clin Endocrinol Metab 2000 Feb
85:692-6
8. Shanks N, Larocque S, Meaney MJ Neonatal endotoxin exposure alters the development
of the hypothalamic-pituitary-adrenal axis: early illness and later responsivity to stress.
J Neurosci 1995 Jan 15:1 pt 1 376-84
9. pruimboom L. Neuromatrix, Syllabus Bonusan BV, 2004
10. Kidd p, th1/th2 balance: the hypothesis, its limitations, and implications for health and
disease. altern Med Rev. 2003 aug;8:223-46
11. Sprietsma JE. Modern diets and diseases: NO-zinc balance. Under th1, zinc and nitrogen monoxide (NO) collectively protect against viruses, aIDS, autoimmunity, diabetes,
allergies, asthma, infectious diseases, atherosclerosis and cancer. Med hypotheses.
m \iiXjj\e[\[ffiYiXXb
`ejlggc\k`\
1999 Jul;53:6-16
12. chrousos (voorletters). Regulation and dysregulation of the hypothalamic-pituitaryadrenal axis. the corticotropin-releasing hormone perspective. Endocrinol Metab clin
\jj\ek`‡c\m\kqli\e
North am. 1992 Dec;21(4):833-58
13. Sapolsky RM. Why zebras don´t get ulcers. holt and company, New York. 2004
14. Whiting p, Bagnall aM, Sowden aJ, et al. Interventions for the treatment and manage-
ment of chronic fatigue syndrome: a systematic review. JaMa.2001 Sep;286:1360-8
15. cleare aJ. Regulatory disturbance of energy. adv psychosom Med. 2001;22:17-34
16. Johnsson c. hair mercury levels versus freshwater fish consumption in household
members of Swedish angling societies. Environ Res. 2004 Nov;96(3):257-63
literatuur
Jfdd`^\ d\ej\e [\eb\e Y`a m`jfc`\ XXe _\k d\k \\e m`\j
^\q`Z_kn\^jc`bb\emXe\\ec\g\cc\m\ikiXXe%9feljXeFd\^X$*
;i`ebfc`\ jdXXbk \Z_k\i _\\c XXe^\eXXd [Xebq`a \\e ]i`j
eXkllic`ab Z`kif\eXifdX% ?\k `j [XXifd q\\i ^\jZ_`bk mffi
•
Dam, ac van. De uitgeputte mens, Syllabus Bonusan BV, 2003
•
Dam, ac van. Omega 3 vetzuren en hun rol voor de gezondheid, Syllabus Bonusan BV,
_ff^^\[fj\\i[\ m\kqllik_\iXg`\# dXXi ffb mffi YXj`j$
2004
jlggc\k`\%9feljXe_\\]k[XXieXXjk\\eZfdgc\k\j\i`\ql`m\i\
hodgson D. Effects of early-life immune activation on endocrine, metabolic, behavioral
\e ^\ZfeZ\eki\\i[\ m`jfc`\gif[lZk\e fekn`bb\c[ mffi k_\iX$
g\lk`jZ_\ kf\gXjj`e^% ;\ j\i`\ dXXbk \\e ^\i`Z_k\ k_\iXg`\
df^\c`ab d\k <G8# ;?8 f] \\e ZfdY`eXk`\ mXe Y\`[\%
•
and immune outcomes pNIRS. titisee 2004
•
Jankowsky JL, patterson ph. cytokine and growth factor involvement in long-term
potentiation. Mol cell Neurosci.1999 Dec; 14:273-86
•
Löffler g, petrides p., Biochemie und pathobiochemie Springer Verlag. tokio 2003
•
Nolan Y, Martin D, campbell Va, et al. Evidence of a protective effect of phosphatidylserine-containing liposomes on lipopolysacharide-induced impairment of long-term
potentiation in the rat hippocampus. J Neuroimmunol. 2004 Jun;151:12-23
•
•
parcell S, Sulfur in human nutrition and applications in medicine. altern Med Rev. 2002
\e kf\gXjj`e^j^\Y`\[\e mXe 9feljXe Fd\^X$* ;i`ebfc`\ f]
Feb;7:22-44
9feljXe6 b `ab fg nnn%YfeljXe%ec \e nnn%mXeeXkli\%ec
Lim gp, chu t, Yang F, et al. the curry spice curcumin reduces oxidative damage and
9feljXe9M#GfjkYlj.)()#*)/'88EldXej[fig
amyloid pathology in an alzheimer transgenic mouse. Neurosci. 2001 Nov;1,21:21
8370-7
•
K1'(/--,('))=1'(/--,+))(`e]f7YfeljXe%ec
teunis Ma, heijnen cJ, Sluyter F, et al. Maternal deprivation of rat pups increases
clinical symptoms of experimental autoimmune encephalomyelitis at adult age. J Neuroimmunol.2002 Dec;133:30-8
•
Moseley gL. a pain neuromatrix approach to patients with chronic pain. Man ther.
2003 aug 8:130-40
Rood vierkantje (pms 032) en grijze tekst (pms 430)
=pkfk_\iXg`\\efik_fdfc\ZlcX`i\
k_\iXg`\mffi[\giXbk`ab
39