De kracht van biologische voeding

VoeDInG
De kracht van
biologische voeding
Lucy van de Vijver was als voedingskundige
en epidemioloog ruim twaalf jaar werkzaam
bij onder meer de Erasmus Universiteit en
TNO. Sinds anderhalf jaar werkt ze bij het
Louis Bolk Instituut. Ze houdt zich bezig met
de opzet en uitvoering van studies naar het
effect van biologische voeding op gezondheid
en met het meten en verhogen van de kwaliteit van biologische producten.
lucy van de Vijver
Voor veel mensen is een biologisch product een product dat geproduceerd is zonder chemische bestrijdingsmiddelen.
het is echter veel méér dan dat. biologisch wil zeggen dat voedsel geproduceerd wordt onder zo natuurlijk mogelijk
omstandigheden, waarbij zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met milieu, plant, dier en mens. elk onderdeel binnen
de keten krijgt aandacht; van een goede bodem, een gezonde plant, een gezond dier tot uiteindelijk gezond voedsel voor
de consument. De teelt is er op gericht om organismes gezond te houden zodat ze zelf - zonder hulp van pesticiden en
antibiotica - een goede weerstand hebben tegen eventuele ziektes. Deze systeembenadering levert voordelen voor zowel
de natuur als voor de kwaliteit van het eindproduct: het biologische voedsel. biologische landbouw wordt algemeen als een
duurzame vorm van landbouw gezien, die beter is voor het milieu. Door de biologische productiewijze worden de plant, het
dier en daarmee de voedingsproducten tot een optimale groei en rijping aangezet. Dit zorgt zowel voor een optimale balans
in belangrijke nutriënten, als ook in levenskrachten en weerstand van de plant.
het Louis Bolk Instituut heeft een duidelijke visie op de kracht van
geen probleem. Een ander bijkomend voordeel is dat de bodems en
biologische voeding. Binnen het biologische landbouwsysteem wordt
sloten rondom biologische bedrijven minder last hebben van verzuring
een harmonieus product geteeld dat de consument op velerlei aspecten
en vermesting en dat er minder bestrijdingsmiddelen in het opper-
een meerwaarde biedt. voor biologische producten geldt: één halen is
vlaktewater terecht komen [2]. Ook is er op biologische bedrijven een
zeven halen. Je haalt één product en je krijgt: biodiversiteit, geen pesti-
bredere diversiteit aan bloemen, planten en kruiden en komen meer
ciden en chemische toevoegingen, smaakvoller, beter voor het milieu,
insecten, vogels en andere dieren voor. De afwezigheid van chemische
diervriendelijker, mogelijk gezonder en het levert een bijdrage aan een
bestrijdingsmiddelen, waar bijvoorbeeld vlinders erg gevoelig voor zijn,
mooi landschap.
het terugbrengen van ‘vergeten groenten’, de ruime vruchtwisseling en
de natuurlijke begroeiing rondom de landbouwgronden verhoogt deze
Biologische landbouw als systeem
biodiversiteit [3,4,5]. Een ander belangrijk aspect binnen de biologische
Reeds in 1943 beschreef lady Eve Balfour, één van de oprichters van de
landbouw is het dierwelzijn. Dieren kunnen in de buitenlucht rondlopen
Britse Soil association [1], het belang en de afhankelijkheid van alle orga-
en hebben voldoende ruimte. Biologische koeien lopen wèl in de wei en
nismen binnen het landbouwkundig systeem. ‘the health of soil, plant,
dragen zo bij aan een mooi Nederlands landschap.
animal and man is one and indivisible’ (1943). Met andere woorden,
een gezonde bodem is een voorwaarde voor de optimale groei van een
De kwaliteit van het biologische product
plant. het resultaat is een gezonde plant, in optimale balans gegroeid
De consument is bekend met de bovengenoemde voordelen. Echter,
en gerijpt met een goede weerstand om zichzelf te kunnen beschermen
de belangrijkste aankoopredenen om biologische producten te kopen,
tegen eventuele ziektes, een plant die gezond is als voeding voor mens
zijn de kwaliteiten van het eindproduct. Smaak, gezondheid en de hoge
en dier. Kortom, biologische landbouw is een volledig systeem, dat ook
kwaliteit worden als belangrijkste aankoopmotieven genoemd [6].
om een systeembenadering vraagt en daarmee op meerdere plaatsen in
Biologische producten krijgen meer tijd om te groeien. Doordat de
de biologische keten een voordeel kan opleveren.
groei niet wordt opgejaagd, heeft het product een grotere kans om
op smaak te komen. hierdoor, en door de raskeuze die afwijkend kan
Biodiversiteit, landschap en milieu
zijn van gangbare rassen, smaken biologische producten vaak anders.
Op meerdere vlakken draagt biologische landbouw bij aan een betere
Door veel consumenten wordt de smaak als authentieker beschreven.
en mooiere natuur. Omdat een goede bodem met een goede structuur
andere termen zijn ‘voller van smaak’ en ‘minder waterig’. Dit komt
en bodemleven de basis vormt voor een goed biologisch product, wordt
overeen met analytische studies waarin aangegeven wordt dat het
veel tijd en zorg besteed aan het verbeteren van de bodemstructuur
drogestofgehalte in biologische producten gemiddeld hoger ligt en
en het verhogen van het bodemleven. Organische mest is hierin een
dat er meer secundaire plantmetabolieten worden gevormd, die onder
belangrijke factor. Doordat binnen de biologische landbouw geen kunst-
andere kleur en smaak aan een product geven [7]. >>
mest en chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt en er wordt
gestreefd naar gesloten kringlopen, vormt bijvoorbeeld mestoverschot
van Nature nr. 5 - 2007
59
“Een plant wordt
zodanig geteeld,
of het dier zodanig
verzorgd, dat het zelf
kan uitgroeien tot een
sterk organisme dat
ook de mogelijkheden
moet hebben om zich
voort te planten”
In een studie, waarin twee teeltsystemen voor sla zijn vergeleken, werd
c, meer antioxidanten en een hoger drogestofgehalte hebben (zie
de invloed van groeisnelheid en het teeltsysteem op smaak en andere
tabel 1) en dat in biologische zuivelproducten meer gezonde vetzuren
kenmerken van een plant duidelijk [8]. Biologisch geproduceerde sla
voorkomen [10].
werd vergeleken met sla, geteeld op substraat waaraan nutriënten
Naast deze inhoudsstoffen zijn wij vooral geïnteresseerd in het andere,
(kunstmest) in afgepaste hoeveelheid werden toegevoegd om de
het minder goed meetbare extra dat goede voeding kan hebben. De
plant optimaal te laten groeien. De slaplanten gevoed met kunstmest
westerse mens is gewend om te denken in voedingsstoffen en de vraag
groeiden sneller dan de biologische planten, die de nutriënten uit de
of we wel voldoende vitamines en mineralen binnen krijgen. Echter,
bodem moesten halen. De opgejaagde groei resulteerde echter in een
een product bezit naast bouwstenen ook een structuur, samenhang
mindere smaak, hoger nitraatgehalte en een lager suiker- en drogestof-
en levenskracht. alle losse onderdelen van een appel vormen nog geen
gehalte dan in de langzaam groeiende biologische variant. De bladeren
appel; het is van belang in welk systeem een product is gegroeid. Maar
waren slap en de sla was kort houdbaar. Kortom, de plant was niet tot
hoe belangrijk is dit méér, die structuur, die innerlijke kwaliteit, voor de
rijping gekomen en kon geen vorm vasthouden. Daarnaast bleek de
kwaliteit van het product, en wat betekent het voor onze gezondheid als
‘snelle’ plant uiteindelijk het vermogen om bloem te vormen, en zich
consument?
dus voort te planten, verloren te hebben. Door ervaring met deze en
andere studies is een nieuw concept voor biologische kwaliteit ontwik-
Meten van innerlijke kwaliteit en samenhang
keld, waarin het accent ligt op de juiste balans tussen groei en afrijping
voor het onderzoek naar mogelijke gezondheidseffecten van deze inner-
[9]. Met dit kwaliteitsconcept wordt recht gedaan aan de systeembena-
lijke kwaliteit (ook wel levenskracht of energetische kwaliteit genoemd),
dering. Een plant wordt zodanig geteeld, of het dier zodanig verzorgd,
worden methodes ontwikkeld om deze innerlijke kwaliteit en samenhang
dat het zelf kan uitgroeien tot een sterk organisme dat ook de mogelijk-
te kunnen meten. analytische methodes bieden onvoldoende moge-
heden moet hebben om zich te kunnen voortplanten. Kortom, met oog
lijkheden hiervoor. verschillende methodes zijn in ontwikkeling, zoals
voor de integriteit van het organisme.
het stijgbeeldonderzoek en het biofotonenonderzoek waarbij de lichtemissie van een product wordt gemeten [11]. Bij het Louis Bolk Instituut
Het geheel is meer dan de som der delen
wordt vooral gewerkt met de beeldvormende methode van de voedings-
In totaal zijn er ruim honderd studies uitgevoerd waarin biologisch
kristallisaties [12,13]. Samen met collega’s van de Universiteit van Kassel
en gangbaar geproduceerde producten op inhoudsstoffen zijn beoor-
en BRaD (Biodynamic Research Insitute Denmark) is de voedingskris-
deeld. hieruit blijkt dat biologische groenten en fruit natuurlijk minder
tallisatietechniek gestandaardiseerd volgens ISO-normen en wordt de
residuen van pesticiden bevatten en verder gemiddeld meer vitamine
techniek verder gevalideerd. voor de uitvoer van een voedingskristallisatie mengen we sap van een product, bijvoorbeeld wortel of melk,
minder
Gelijk
meer
vitamine c
X
X
Eiwit kwaliteit
X
X
Mineralen
X
X
X
Droge stof
antioxidanten
60
X
X
X
pesticide residuen
X
Nitraat
X
X
Mycotoxines
X
X
met koperchloride en laten dit uitkristalliseren. De hypothese is, dat de
ordening van de kristalstructuur iets zegt over de innerlijke samenhang
van de wortel. Ook als de bestanddelen (vitamines, mineralen, etc.)
vrijwel gelijk zijn, kunnen twee wortels een heel verschillende kristalstructuur laten zien. De kristallisatiebeelden worden zowel visueel als
met de computer beoordeeld aan de hand van een aantal morfologische criteria. Een optimaal ontwikkelde wortel geeft een evenwichtig
kristalbeeld (afbeelding 1). Een te zwaar bemeste wortel die te snel is
gegroeid, herken je aan een andere, meer onsamenhangende vorm van
de kristallen. Biologische producten laten vaak een meer evenwichtige
Tabel 1. Inhoudsstoffen op biologisch fruit en groenten in vergelijking tot gangbaar
structuur zien dan gangbare producten, maar ook hier geldt dat een
geteelde groenten en fruit (gebaseerd op een overzicht van de literatuur [7,10]).
biologisch product, opgejaagd in de groei, een onevenwichtig beeld
van Nature nr. 5 - 2007
VoeDInG
geeft, terwijl een rustig gegroeid, gangbaar product een evenwichtig
beeld kan geven. Door tijdens de teelt een goede balans tussen groei
Op verschillende plaatsen (supermarkt/natuurvoedingswinkel/markt)
en rijping na te streven, kan een teler het beste uit zijn product halen
waren producten aangekocht. In verband met het onderzoeksbudget zijn
[14,15].
alle producten van één productiesysteem bij elkaar gevoegd, waarna het
mengproduct is geanalyseerd. Deze gemiddelde waarden bleken niet
Gevolgen voor gezondheid
verschillend van elkaar. Dit is geen verrassend resultaat, omdat op basis
De vraag is nu welke invloed die innerlijke structuur of levenskracht
van mengmonsters alle spreiding tussen de producten wordt uitgemid-
heeft op de gezondheid van mensen. Stel, we eten een krop sla die zo’n
deld. Uitschietende waarden van bijvoorbeeld pesticiden worden zo
goede weerstand heeft, dat hij uit zichzelf, zonder bestrijdingsmiddelen,
niet ontdekt. hier tegenover staat een aantal studies waarin afzonder-
gezond is gebleven. vergelijk dat met een krop sla die dankzij kustmest
lijke producten zijn onderzocht en waar wel regelmatig een verschil in
twee keer zo snel is gegroeid en dankzij bestrijdingsmiddelen niet door
samenstelling is gevonden. In een onderzoek naar de voedselveiligheid,
ziektes is aangetast. geeft die weerbare krop sla ons meer weerstand,
blijkt het heersende vooroordeel dat biologische producten meer bacte-
en heeft een product waarbij we een mooier gebalanceerd kristallisatie-
riën of schimmels zouden bevatten, niet overeenkomt met de onder-
beeld zien, een meerwaarde voor onze gezondheid?
zoeksresultaten. Biologische producten bleken minstens even veilig en
Binnen het instituut hebben we de hypothese dat een product, dat even-
in sommige opzichten veiliger dan gangbare producten. De reden dat
wichtig is gegroeid en zelf een goede weerstand heeft opgebouwd, ook
dit vooroordeel blijft bestaan, is vooral de gedachte dat een plant pesti-
gezonder is voor de mens. Er is echter nog maar heel beperkt weten-
ciden nodig heeft om gezond en veilig te zijn. De biologische landbouw
schappelijk onderzoek gedaan. vorig jaar is daarom gestart met een
werkt anders. Door extensief te werken, producten op eigen tempo te
groot onderzoek bij kippen om het effect van biologische voeding op
laten groeien en rijpen, wordt het organisme ondersteund. gevolg: een
gezondheid te onderzoeken. Bij deze voerproef krijgen kippen óf gang-
plant die zelf sterk is en voldoende weerstand tegen ziektes kan bieden
baar óf biologisch voer. De effecten van het voer op een groot aantal
zonder hulp van bestrijdingsmiddelen. <<
parameters van gezondheid worden onderzocht [16]. voor het bepalen
van de kwaliteit van het voer, worden zowel analytische bepalingen van
het voer (mineralen, vitamines, pesticideniveau’s) als beeldvormende
Referenties
methoden gebruikt, zodat een volledig beeld van de kwaliteit wordt
1.
verkregen. voor het meten van gezondheid wordt een groot scala aan
2. www.Biologica.nl
immunologische parameters, maar ook geavanceerde methodes zoals
3.
of hohenheim, 127 pp
4. hole Dg. Does organic farming benefit biodiversity? Biological conservation 2005:122:
van kippen. Dit als een eerste stap voor het aantonen van een eventueel
gezondheidseffect voor de mens. Resultaten van het voerexperiment
worden najaar 2007 verwacht. Uitgangspunt bij de studie is, dat we niet
naar losse onderdeeltjes willen kijken, maar naar de samenhang van een
Stolze M, piorr a, häring a, et al. the environmental impacts of organic farming in
Europe. Organic farming in Europe: Economics and policy; volume 6, 2000. University
metabolomics en genomics uitgevoerd. het uiteindelijke doel is, om
een goed beeld te krijgen van de effecten van het voer op de gezondheid
www.soilassociation.org
113-130
5.
Mäder p. Fliessbach a, Dubois B, et al. Soil fertility and biodiversity in Organic farming.
Science 2002: 296:1694-1697
6. Baltussen WhM, Wertheim-heck ScO, Bunte FhJ, et al. Een biologische prijsexperiment; grenzen in zicht. Lei Rapport 7.06.19, 2006. www.lei.wur.nl
groot aantal parameters en de effecten op levende organismen.
7. alfödli t, granado J, Kieffer E, et al. Qualität und Sicherheit von Bioproducten. FIBL dos-
Natuurlijk verschijnt er ook af en toe een artikel waarin geen verschillen
8. Lammerts van Bueren E, hospers M. technologisch groen versus biologisch groen. Een
tussen biologische en gangbare producten worden gevonden. In februari
onderzoek naar de kwaliteit van industrieel en biologisch dynamisch geteeld pluksla.
sier nr. 5 Januari 2006. www.fibl.org
2006 verscheen in de consumentengids een artikel over het gebrek aan
verschil tussen biologisch en gangbaar geproduceerde groenten en fruit.
publicatie Louis Bolk Instituut, 1991
9. Bloksma J, huber M. Levensprocessen in voedingsgewassen. groei en Differentiatie.
Louis Bolk publicatie nr gW 02-NL. www.louisbolk.nl
10. huber M, adriaansen-tennekes R, van de vijver LpL. verantwoorde en communiceerbare gezondheidsargumenten bij biologische producten. Rapport Louis Bolk Instituut
Febr 2006. www.Louisbolk.nl
11. Strube J, Stolz p. Lichtspeicherung und Lebensmittelqualität. Ökologie & Landbau 2001;
117 (1):15-19
12. Leaflet Kwaliteit in beeld: voedingskristallisaties. www.louisbolk.nl
13. Bloksma J, Northolt M, huber M. parameters for apple quality. Louis Bolk Instituut
Report 2001. www.louisbolk.nl
14. Northolt M, van der Burght gJ, Buisman t, et al. parameters for carrot quality. Louis
Bolk Instituut report 2004. www.louisbolk.nl
15. Start nieuw onderzoek naar gezondheidseffecten van biologische producten. persbericht
27 sept 2005, www.louisbolk.nl
Afbeelding 1. Links een optimaal ontwikkelde wortel (evenwichtig patroon).Rechts een
16. hoe logisch is biologisch. consumentengids februari 2006: 52-55.
te zwaar bemeste en te snel gegroeide wortel (onsamenhangend patroon).
van Nature nr. 5 - 2007
61