Presentatie sociale mobiliteit (Joris Wauters)

Sociale mobiliteit en Roma
Een theoretische analyse
Joris Wauters
[email protected]
Colloquium Romani Luma
De Centrale - Gent, 29 januari 2016
‘Roma’
• ‘De’ Roma = politiek streven > sociologische
realiteit
– Grote interne diversiteit binnen de Roma
•
•
•
•
•
Herkomstregio (geschiedenis, politiek systeem…)
Religie
Taal/dialect
SES en opname in de samenleving
Zelfidentificatie (bv. Tsjechië: 250k geschat vs 12.000
officieel) & identiteit
• Traditionaliteit
• In deze presentatie: doelen op de groepen Roma
in een multi-problem situatie (spectrum) in
Vla/Bxl.
Een ‘Roma’-probleem?
• Populaire perspectieven (en hun oplossingen)
– Overlastperspectief: repressief en hard aanpakken
• ? Neemt dit de oorzaken weg?
– Cultureel perspectief: Roma zetten zichzelf buiten de
samenleving
• ? Is er dan wel extra ondersteuning nodig?
• ? Hoe komt dit?
– Armoedeperspectief: Roma zullen mee profiteren van
het algemene armoedebeleid (dat is de kern)
• ? Is er niet meer aan de hand dan armoede?
Roma en sociale mobiliteit
• Poging tot meer volledige analyse
– Adhv 3 theoretische concepten (P. Bourdieu)
• ‘Veld’ (en subvelden)
• ‘Habitus’ (disposities)
• ‘Kapitaal’ (hulpbronnen)
niet los van elkaar te begrijpen
Ongunstige uitgangspositie voor ‘onze’ Roma
in alledrie concepten.
Met elkaar verweven oplossingen nodig.
Veld
- Velden: te onderscheiden, relatief autonome
domeinen in de samenleving
- ‘de wereld van…’
- politiek, kunst, onderwijs, criminaliteit, het topvoetbal,
hiphop, London Eye bankers, topmodellen etc.
- Specifieke veldlogica: spelregels, code of conduct
- Welke eigenschappen worden gewaardeerd?
- Welk gedrag is er wenselijk?
- Verschillende (ongelijke) sociale posities binnen
eenzelfde veld
Habitus
• Habitus:  socialisatie
= geheel van (vaak onbewust) geïnternaliseerde waarden,
overtuigingen, opvattingen, principes, gedragingen, ambities…
 ‘disposities’
“De mens in de wereld en de wereld in de mens”
Wordt mee bepaald door:
- de velden waarbinnen men zich beweegt; alsook door
- de sociale positie die men in die velden inneemt (bv. kunst).
 bv. Humor, muzieksmaak, mode (voornamen…) in relatie met
sociale strata
Kapitalen
• Hulpbronnen in het streven naar sociale
mobiliteit
– Financieel kapitaal (bv. kunstverzamelaar)
– Cultureel kapitaal
• diploma’s (bv. kunstkenner), vaardigheden (bv. kunstenaar),
kennis van wat wenselijk geacht wordt, gedragingen…
– Sociaal kapitaal
• Hulpbronnen te mobiliseren via sociale netwerken (bv.
informatie, emotionele ondersteuning etc.)
– ...
– Symbolisch kapitaal = term voor de soorten kapitaal
die gewaardeerd worden (als legitiem worden erkend)
in een bepaald veld.
Sociale mobiliteit?
• Sociale mobiliteit in een veld afhankelijk van:
– Werking van het veld (spelregels, code of conduct)
• Weten wat er gewaardeerd wordt
– Doelen die men zich stelt vanuit de habitus
– Beschikbaarheid van het benodigde symbolisch
kapitaal (mix van kapitalen) om die doelen te
bereiken
Wisselwerking tussen:
HABITUS
(disposities)
VELD
(structuur en spelregels)
KAPITALEN
(beschikbaarheid symbolisch kapitaal)
! Macht en sociale reproductie
• Wiens socialisatie vanuit een dominante positie
in een bepaald veld gebeurt :
– Internaliseert gedrag, houdingen, opvattingen, mode etc.
die gewaardeerd worden in dat veld;
– Zal er bijna intuïtief in bewegen;
– Kan doorgaans beschikken over de netwerken en het
benodigd symbolisch kapitaal om die positie te handhaven.
– Bv.:
• 2de generatie politici (VDBossche, Decroo, Tobback, De Gucht,
Declercq, Detiège, Michel, Schiltz etc.)
• Leerlingen met hoogopgeleide ouders
• Symbolisch geweld en geslotenheid van velden
TOEPASSING OP ‘ONZE’ ROMA
Habitus
• Segregatie, discriminatie en armoede in
herkomstlanden:
– Internaliseren van bepaald gedrag
(overlevingsstrategieën)
• Denken op korte termijn (tijd, ook financieel)
• Argwaan tav Gadjé en staat (instellingen &
vertegenwoordigers)
• Nomadic mindset (‘motiliteit’)
• Sterke interne (familiale/clan) solidariteit
• Bedelen, kraken of ook criminele feiten (relatie met
specifieke gemeenschap)
• Ambities: relativiteit van deprivatie
– ! Ook bij Roma die NIET (meer) in armoede zitten
Velden
• Als nieuwkomers, zeer vaak laagopgeleid tot
analfabeet en (afhankelijk van herkomstregio)
sterk gemarginaliseerd:
– Nauwelijks kennis van spelregels/codes of conduct
in verschillende maatschappelijke velden
• Bv. Weinig vertrouwdheid met
– onderwijs (structuren, werking);
– ander gebruik openbare ruimte (sluikstorten, nachtlawaai…);
– arbeidsmarkt (op tijd komen) etc.
Velden
• Openheid van de velden?
– Racisme als onderdeel van code of conduct
• bv. arbeidsmarkt of woningmarkt
– Dominante paradigma’s nog geldig? 
superdiversiteit
• Minderheid-in-meerderheidsverhaal; of op zoek naar
nieuw gedeeld burgerschap in majority-minority
context?
• One size fits all-inburgeringsbeleid; of ruimte voor
experiment en maatwerk?
Beschikbaar kapitaal
• Financieel kapitaal: erg beperkt!
• Sociaal kapitaal:
– Meestal erg gesloten, homogene (familiale/clan)
netwerken
• Mobility trap: krabbenmand en beperkte/beperkende info
• Cultureel kapitaal: vanuit habitus, weinig
compatibel met dominante schema’s.
(‘wrong currency’)
 Sleutelfiguren maken vooral hiermee het
verschil!
AAN DE SLAG MET DIT
THEORETISCH MODEL?
Holistisch perspectief aanhouden
• Rechtstreeks ingrijpen op habitus is moeilijk
Werken op velden en kapitalen; habitus
(perspectief/perceptie actor) meenemen bij
ontwerpen beleid/interventies
– Habitus zal volgen (LT)
Op alle domeinen samen vooruitgang maken!
Beschikbaarheid van kapitalen
vergroten
• Cultureel kapitaal verhogen: leren bewegen in
bepaalde velden en vertrouwd maken met
codes of conduct
– Onderwijs: brugfiguren
– Brugfiguren naar werk, coachingprogrammma’s
– Samenleven: buurtstewards
! LT inspanning vs interventies op projectbasis
! Standaard cursus NL + MO is onvoldoende
Beschikbaarheid van kapitalen
vergroten (!)
• Sociaal kapitaal verhogen: inbreken op
netwerken (overbruggen)
– (gezien habitus): 1 vertrouwde hulpverlener met
mandaat (ketenaanpak)
- (gezien habitus): werken op bestaande netwerken ipv
individualiseren
- Belangrijke rol voor vrijwilligers en zelforganisaties als
hubs (! Poortwachters) – ook Roma mediators!
 Zo ook betere kijk op noden (ifv maatwerk)
Beschikbaarheid van kapitalen
vergroten
• Financieel kapitaal verhogen: ook financiële
slagkracht versterken
– Kan rechtstreeks (caritatief);
• ! (habitus): geldbeheer?
– Of onrechtsreeks (randvoorwaarden voorzien)
• Bv. Housing first*
Velden
• Openheid van de velden verbeteren
– Paradigmashift superdiversiteit
• Kader en ruimte voor experiment en maatwerk
• Symbolisch kapitaal in vraag durven stellen (sociale
reproductie tegengaan)
– Bv. vaardigheden vs diploma-debat
– Racisme weren als deel van de spelregels in
bepaalde velden (arbeidsmarkt, woningmarkt)
– Beeldvorming in ontvangende samenleving
(draagt bij tot habitus ‘gadjé’)
Tot slot
• Beschamende stilte van FedGov en VlaReg:
– Lokale besturen, middenveldactoren, Roma zelf,
vrijwilligers... kunnen een cruciale rol spelen
•  zie verwijzingen naar projecten in de presentatie
• Oproep om:
– Samen aan hetzelfde zeel te trekken, steeds vanuit
holistisch perspectief – krachten te bundelen
• Ketenaanpak (?)
– Blijvend de grenzen van de ‘discretionaire ruimte’ op te
zoeken, te experimenteren
• Daarbij sterker in te zetten op netwerken en sociaal kapitaal
– Beleidsmakers blijvend aan te sporen om velden open te
breken en oude paradigma’s te vervangen door nieuwe.
Bedankt voor uw aandacht!
Colloquium Romani Luma
De Centrale - Gent, 29 januari 2016
Vb: internaliseren van genderrollen
ROMA?
Vrij verkeer in de EU
Vrij verkeer in de EU
Aantal Roma
• Schattingen KM-I: tussen de 15k en 20k voor
Vlaanderen en Brussel
– ! Cijfers obv nationaliteit, niet etniciteit
– Mensen zonder wettig verblijf niet opgenomen
– Terughoudendheid zich als Rom(ni) te uiten
 Wellicht hoger aantal
(cijfers 2012)
Grote interne diversiteit
• Grote interne diversiteit binnen de Roma
– Herkomstregio (geschiedenis, politiek systeem…)
– Religie
– Taal/dialect
– SES en opname in de samenleving
– Zelfidentificatie (bv. Tsjechië: 250k geschat vs
12.000 officieel) & identiteit
– Traditionaliteit
OORZAKEN VAN ROMAMIGRATIE
Push-factoren
• Push-factoren:
– cirkel van armoede, discriminatie, segregatie,
(institutionele) uitsluiting;
– versterkt door de economische malaise na 2008
Push-factoren
Enkele ‘sfeer’beelden
“Ik wil niet leven in
een Zigeunerstaat”
“Wij tolereren
geen parasieten”
Bron afbeeldingen: Touquet & Wets (2013),
HIVA
Push-factoren
Wie dat maken een diploma in Slovakije? Daar niemand
maken een diploma met de Roma. Met Slovaaks, met
gadjé wel. Met Roma niet. Gadje in Slovakije, met
Roma ni wil studeren met Roma, alleen gadje. Ni
samen, kan ni. Bij jullie: jij bent Belg, ik ben Roma.
Samen kan studeren hier. (…) In Slovakije, jij bent gadje,
ik ben Roma. Jij ni wil bij mij studeren samen.
Push-factoren
Ik wil hier blijven. (…) Daar is echte Slovaaks mens
racist. Die zeggen: Roma komen wonen, Roma stinkt,
Roma dit, Roma dat. Roma moet weg. Als Roma naar
winkel gaat om iets te kopen, brood of melk, of iets
anders, die zeggen: neenee weg. Hij is racist in
Slovakije.
Push-factoren
– Niet louter economische motieven (<-> bv. Polen)
– Oorzaken grotendeels in landen van herkomst
• (Minstens een deel van) de oplossing dus ook
• Druk op EU en herkomstlanden
• City-to-city (bv. Gent en EUROCITIES)
– Terugkeer geen optie, eerder ‘doormigreren’
– Relativiteit van deprivatie
• Kraakpand hier kan ‘upgrade’ zijn
Pull-factoren
• Netwerken zijn belangrijkste pullfactor
• Aanzuigeffect sociale zekerheid?
• Positieve ervaringen hier:
– Minder discriminatie
– Opvang door caritas, middenveld ea.
– Kraakpanden (Slowaken)
– Bedelplaatsen (Roemenen)
– Turkssprekende gemeenschap + (informele)
economie (Bulgaren)
Intermediaire factoren
• Opportuniteitsstructuur:
• Politieke transformatie (jaren ’90)
• Toetreding toetreding tot de EU (2004/7)
• Vrije toegang tot de arbeidsmarkt (Roemenen en Bulgaren
vanaf 2012)
• Betere transportmogelijkheden (bv. Eurolines)
• Betere communicatiemogelijkheden (GSM, Skype etc.)