Over het aanpakken van de gevolgen van de huidige

Over het aanpakken van de gevolgen van de huidige klimaatverandering in de
Over het aanpakken van de oorzaken en gevolgen van de huidige klimaatverandering in
gemeente Veere
de gemeente Veere
Think globally, act locally
Profielwerkstuk
Aardrijkskunde
Titel: Think globally, act locally
Naam: Lorinda de Korte en Anne Maljaars
Docent: M. Bloemhof
Datum: 15-02-2016
2
Think globally, act locally
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................................................ 5
Hoofdvraag en deelvragen.............................................................................................................. 6
Hypothese .................................................................................................................................... 7
Methode van onderzoek ................................................................................................................ 8
Theoretisch kader.........................................................................................................................11
1.
Mondiale klimaatverandering .............................................................................................11
1.1. Het Klimaatsysteem ........................................................................................................11
1.2. Oorzaken voor klimaatverandering op mondiaal niveau .....................................................11
1.2.1. Natuurlijke oorzaken.................................................................................................12
1.2.2. Menselijke oorzaken .................................................................................................13
1.3. Gevolgen van klimaatverandering op mondiaal niveau .......................................................13
1.3.1. Gevolgen op korte termijn .........................................................................................14
1.3.2. Gevolgen op lange termijn .........................................................................................14
2.
Nationale klimaatverandering.............................................................................................14
2.1. Oorzaken voor klimaatverandering op nationaal niveau .....................................................14
2.1.1. Menselijke oorzaken .................................................................................................14
2.2. Gevolgen van de huidige klimaatverandering op nationaal niveau .......................................15
2.2.1. Gevolgen op korte termijn .........................................................................................15
2.2.2. Gevolgen op lange termijn .........................................................................................16
2.3. De huidige bescherming tegen de gevolgen van de klimaatverandering................................16
2.3.1. Deltawerken ............................................................................................................16
2.3.2. Bescherming kustlijn .................................................................................................18
2.4 Scenario’s voor het klimaat in de toekomst ........................................................................18
Onderzoek ...................................................................................................................................20
Hoofdstuk 1 Gevolgen van klimaatverandering ..........................................................................20
1.1
Gemeente Veere ........................................................................................................20
1.1.1.
Ligging ...............................................................................................................20
1.1.2.
Bescherming tegen het water...............................................................................20
1.1.3.
Bevolkingskenmerken .........................................................................................21
1.1.4.
Beroepssectoren .................................................................................................22
1.1.5.
Bestuur ..............................................................................................................22
1.2 Gevolgen klimaatsverandering ..........................................................................................22
1.2.1. Waterstanden van binnenwateren en de zee...............................................................22
1.2.2. Temperatuur ............................................................................................................27
1.2.3. Het weer ..................................................................................................................29
1.3 Deelconclusie hoofdstuk 1 ................................................................................................30
3
Think globally, act locally
Hoofdstuk 2 Maatregelen: nu en in de toekomst ........................................................................31
2.1 Hedendaagse beleid gemeente Veere ................................................................................31
2.1.1 Hedendaagse mitigatiebeleid ......................................................................................31
2.1.2 Hedendaagse adaptatiebeleid.....................................................................................32
2.2 Mitigatie in de toekomst...................................................................................................33
2.2.1 Duurzaam leven.........................................................................................................33
2.2.2 Duurzaam wonen ......................................................................................................34
2.2.3 Mensen voorlichten ...................................................................................................36
2.3 Adaptatie in de toekomst..................................................................................................38
2.3.1 Zeespiegelstijging ......................................................................................................38
2.3.2 Zoetwatervoorziening ................................................................................................38
2.4 Deelconclusie hoofdstuk 2 ................................................................................................39
Hoofdstuk 3 Eisen voor deze maatregelen .................................................................................40
3.1 Klimaat- en energie doelen ...............................................................................................40
3.1.1. Bescherming ............................................................................................................40
3.1.2. Reductie CO2 -uitstoot................................................................................................40
3.1.3. Verduurzamen energieverbruik..................................................................................40
3.2 Duurzaam handelen .........................................................................................................41
3.2.1. Wat is duurzaam? .....................................................................................................41
3.2.2. Waarom duurzaam?..................................................................................................42
3.3 Methodisch handelen .......................................................................................................42
3.3.1. Doelgericht handelen ................................................................................................43
3.3.2. Systematisch handelen..............................................................................................43
3.3.3. Procesmatig handelen ...............................................................................................44
3.3.4. Bewust handelen ......................................................................................................44
3.4 Toepassing ......................................................................................................................44
3.4.1. Mitigatie ..................................................................................................................45
3.4.2. Adaptatie.................................................................................................................45
3.5 Deelconclusie hoofdstuk 3 ................................................................................................46
Conclusie .....................................................................................................................................47
Discussie ......................................................................................................................................48
Begrippenlijst ...............................................................................................................................50
Bronnenlijst .................................................................................................................................52
Bijlage 1................................................................................................................................58
Bijlage 2................................................................................................................................60
4
Think globally, act locally
Inleiding
Beste lezer,
De klimaattop in Parijs ligt ons nog vers in het geheugen. Afgevaardigden van alle deelnemende
landen kwamen bij elkaar om te spreken over dat ene onderwerp: ‘De klimaatverandering’. Op de
klimaattop in Parijs moest een nieuw klimaatverdrag worden gesloten. Dit klimaatverdrag moe t i n
combinatie met andere maatregelen de huidige klimaatverandering gaan bestrijden.
Wij hebben voor het onderwerp klimaatverandering gekozen, omdat we een onderwerp bi j he t vak
aardrijkskunde wilden doen. Ook vonden we het belangrijk dat het een actueel onderwerp was. We
waren het er snel over eens dat het ook iets met de invloed van de zee te maken moest hebben. Di t
omdat wij in een waterrijke gemeente wonen, die veel invloed kent van de zee.
Bij dit onderwerp hebben we gekozen voor de volgende hoofdvraag:
‘Hoe kunnen we op efficiënte wijze de gevolgen die de huidige klimaatverandering met zich
meebrengt, in gemeente Veere, verminderen en verzachten?’
Om een groot probleem als klimaatverandering aan te pakken is het van belang om klein te
beginnen. In het onderzoek dat voor u ligt, wordt onderzocht welke gevolgen de klimaatverandering
heeft voor een kleine gemeente in Nederland, de gemeente Veere. Daarnaast wordt onderzocht
welke maatregelen de gemeente Veere moet nemen om zich op de juiste manier aan te passe n e n
voor te bereiden op de gevolgen van de klimaat verandering. Als laatste wordt er onderzocht aan
welke eisen deze maatregelen moeten voldoen.
Wij zijn tot onze hoofdvraag en deelvragen gekomen aan de hand van de informatie die we hadde n
na de gelezen literatuur. Daarnaast hebben we gebruik gemaakt van de kennis die we in de
afgelopen jaren, als aardrijkskunde studenten, hebben opgedaan.
Voor de deelvragen worden beantwoord, worden in het theoretisch kader de oorzaken en ge vol ge n
van de huidige klimaatverandering op mondiaal en nationaal niveau behandeld. Om de oorzake n e n
gevolgen op lokale schaal goed te onderzoeken is het belangrijk dat eerst vanuit bredere
schaalniveaus wordt gekeken naar de oorzaken en gevolgen van de huidige klimaatverandering.
Verder vindt u in dit onderzoek een hypothese. In de hypothese wordt een voorlopig antwoord
gegeven op de hoofdvraag. Naast de hypothese vindt u de methode van onderzoek. Hierin wordt
beschreven welke bronnen gebruikt zijn en hoe de tijdsplanning van het onderzoek is ge weest. Aan
het einde van het onderzoek vindt u een discussie en een conclusie. In de discussie wordt een
reflectie op het onderzoek gegeven en in de conclusie wordt het uiteindelijk antwoord op de
hoofdvraag geformuleerd.
Naast de bovengenoemde onderdelen van het onderzoek bevat dit document ook enkele bijlagen. In
bijlage 1 vindt u een verslag van ons gesprek met Mark Minderhoud en in bijlage 2 vindt u de vrage n
van de enquête met de daarbij horende uitslagen.
Van deze plaats willen wij de gemeente Veere bedanken voor de goede same nwerking die wij
hebben ervaren. In het bijzonder willen we Mark Minderhoud bedanken voor alle informati e di e hi j
aan ons heeft gegeven. Naast de gemeente Veere willen we ook meneer Bloemhof bedanken voor de
begeleiding voor en tijdens ons onderzoek.
Anne Maljaars en Lorinda de Korte
5
Think globally, act locally
Hoofdvraag en deelvragen
Hoofdvraag:
‘Hoe kunnen we op efficiënte wijze de gevolgen die de huidige klimaatverandering met zich
meebrengt, in gemeente Veere, verminderen en verzachten?’
Deelvragen:
Deelvraag 1
Wat zien we in de gemeente Veere terug van de huidige klimaatsverandering en welke gevolgen
brengt dit met zich mee voor nu en in de toekomst?
Deelvraag 2
Met welke maatregelen kunnen we op een effectieve manier de oorzaken en de gevolgen van de
huidige klimaatsverandering nu en in de toekomst, in de gemeente Veere, bestrijden?
Deelvraag 3
Aan welke eisen moeten deze maatregelen voldoen om de gevolgen van de huidige
klimaatsverandering in de gemeente Veere zo goed mogelijk te bestrijden?
6
Think globally, act locally
Hypothese
In de gemeente Veere zijn ook, net als in andere delen van de wereld, de gevolgen van de hui di ge
klimaatverandering merkbaar. De gevolgen van deze klimaatverandering kunnen op lange termijn
ingrijpende gevolgen met zich mee brengen. Vooral voor een gemeente als Veere, die rondom in he t
water ligt, kunnen deze gevolgen groot zijn. Het is daarom van groot belang dat wij pre ve nti eve e n
beschermende maatregelen treffen voor zowel nu als in de toekomst.
Preventieve maatregelen moeten we treffen om te voorkomen dat de gemeente Veere ervoor zorgt
dat het versterkte broeikaseffect, wat de oorzaak is van de huidige klimaatverandering, verder
toeneemt. Dit kan de gemeente Veere in praktijk brengen door middel van het verminde ren van de
CO2 -uitstoot. Ook is het belangrijk dat de gemeente Veere ervoor zorgt dat het gebrui k van ande re
broeikaseffect versterkende elementen wordt verminderd of teruggedrongen.
Daarnaast is het van groot belang dat de gemeente Veere zich beschermt tegen de hedendaagse
gevolgen van de huidige klimaatverandering. Dit is van belang om de gevolgen van de huidige
klimaatverandering te verzachten. De gemeente Veere kan dit op verschillende manieren aanpakken.
Enige voorbeelden hiervan zijn: de dijkverzwaring en het opspuiten van de stranden.
Willen we de gevolgen van de huidige klimaatverandering op een efficiënte aanpakke n dan zul l en
deze maatregelen aan bepaalde eisen moeten voldoen. Deze bij deze eisen denken wij aan
doelgerichte en duurzame maatregelen.
7
Think globally, act locally
Methode van onderzoek
Tijdsplanning
Deeltaak
Inlezen onderwerp
Formuleren hoofd- en deelvragen
Vragen interview opstellen
Interview afnemen
Theoretisch kader afronden
Enquête maken en verspreiden
Deelvraag 1 afronden
Deelvraag 2 afronden
Deelvraag 3 afronden
Profielwerkstuk afronden
Verwachte tijd in uren
5
1
1
1
10
2
30
20
20
10
Gereed op
01-06-2015
10-09-2015
15-10-2015
21-10-2015
01-12-2015
01-12-2015
10-12-2015
09-01-2015
27-01-2015
28-01-2015
Door wie:
Anne & Lorinda
Anne & Lorinda
Anne & Lorinda
Anne & Lorinda
Anne & Lorinda
Anne & Lorinda
Anne
Lorinda
Anne & Lorinda
Anne & Lorinda
Vooraf
Om de gevolgen van klimaatverandering in de gemeente Veere te onderzoeken is het van groot
belang dat we nauw samenwerken met de gemeente zelf. We zijn daarom ons onderzoek begonne n
met een contactpunt binnen de gemeente te zoeken. Als eerste hebben wij een mailtje gestuurd
naar wethouder Jaap Melse, die het onderdeel milieu in zijn portefeuille heeft.
Wethouder Melse heeft ons doorverwezen naar Mark Minderhoud, die momenteel bezig is me t he t
opstellen van een nieuw klimaatbeleid. Met hem hebben we een afspraak gemaakt om een ge spre k
te voeren over de situatie in gemeente Veere als het gaat om het klimaat.
Om ons verder voor te bereiden op ons onderzoek zijn wij begonnen met het lezen van verschillende
websites. Wij dachten dat dit voldoende was omdat er al zoveel is geschreven over de
klimaatverandering. We hebben vooral de internetsite van het KNMI geraadpleegd. De ze he e ft ons
veel goed bruikbare informatie gegeven.
Overige bronnen die wij hebben gebruikt voor ons onderzoek zijn terug te vinde n onder he t kopje
bibliografie die te vinden is aan het einde van ons onderzoek.
Theoretisch kader
Klimaatverandering op mondiaal niveau
Om de gevolgen van klimaatverandering in de gemeente Veere te onderzoeken is het van belang om
klimaatverandering in een veel breder kader te plaatsen. We hebben aan de hand van verschi l l ende
websites onderzocht wat de oorzaken van de huidige klimaatverandering zijn. Daarnaast hebben we
onderzocht wat deze oorzaken voor gevolgen hebben voor het klimaat.
Klimaatverandering op nationaal niveau
De gemeente Veere is maar een hele kleine gemeente in Nederland. Wij hebben daarom voor ons
onderzoek eerst ook nog wat meer ingezoomd op Nederland. We hebben onderzocht met welke
gevolgen Nederland te maken heeft of zal krijgen. Daarnaast hebben we gekeken op we l ke mani er
Nederland zich nu al beschermd tegen de gevolgen van de huidige klimaatverandering.
Onderzoek
1.1 Gemeente Veere
Het is belangrijk dat we een duidelijk beeld krijgen van de gemeente Veere zodat we ons onde rzoek
op een goede manier kunnen vervolgen. We hebben daarom verschillende kenmerken van de
gemeente Veere wat beter onderzocht. We hebben dit vooral gedaan aan de hand van een
document van het Centraal Bureau van Statistiek. Deze hebben we gekregen van Mark Mi nde rhoud
8
Think globally, act locally
toen we met hem een gesprek mee hadden. Daarnaast gebruiken we internetsites om nog meer
informatie te krijgen over de gemeente Veere.
1.2 Gevolgen klimaatverandering
Om de gevolgen van de huidige klimaatverandering te onderzoeken gebruiken wij vooral bronnen die
wij direct of indirect hebben gekregen bij het gesprek met Mark Minderhoud.
Voor de informatie over de zeespiegelstijging rondom de gemeente Veere kijken wij naar de
waterstanden van de zee bij Vlissingen. Dit meetstation voor het meten van de waterstanden, ligt het
dichtst bij de gemeente Veere en is daarom ook het meest betrouwbaar.
Daarnaast gebruiken we de informatie over de waterstanden van de binnenwateren in de gemeente
Veere die wij ontvingen van waterschap Scheldestromen.
Ook bij het onderzoeken van de temperaturen in de gemeente hebben we gebruik gemaakt van
gegevens van een meetstation in Vlissingen. Opnieuw was er geen meetstation in de gemeente zelf.
Het weer in de gemeente hebben we onderzocht aan de hand van bijvoorbeeld he t ni e uws van de
afgelopen jaren, en de sites die op internet staan over extreem weer en dergelijke.
1.3 Deelconclusie
De conclusie hebben we gebaseerd op de verschillende gegevens uit hoofdstuk 1. We hebben
geprobeerd een duidelijk antwoord te geven op de deelvraag: ‘Wat zien we in de gemeente Veere
terug van de huidige klimaatsverandering en welke gevolgen brengt dit met zich mee voor nu en in de
toekomst?’
2.1 Huidige beleid
Het is belangrijk voor het vervolg van ons onderzoek dat we eerst een duidelijk beeld krijgen van he t
beleid dat nu in de gemeente Veere wordt gevoerd als het gaat over de huidige klimaatverandering.
Om hier een duidelijk beeld van te krijgen hebben we de hedendaagse maatregelen in de ge me ente
Veere onderzocht. We hebben dit gedaan aan de hand van de informatie die te vinden was op de site
van de gemeente Veere. Met behulp van andere websites hebben we deze maatregelen verder
uitgewerkt.
2.2 Toekomstig beleid mitigatie
Om een advies te geven welke maatregelen genomen moeten worden op het gebied van mitigatie i s
het belangrijk dat we eerst kijken op welke terreinen de gemeente Veere bijdraagt aan de hui di ge
klimaatverandering. Deze informatie hebben we afgeleid van hoofdstuk 1 van ons onderzoek. Daarna
zijn we zelf gaan nadenken welke oplossingen daarop bedacht konden worden. Hiervoor hebben we
ook onze enquête gebruikt. Deze oplossingen hebben we met behulp van meerdere websites verder
uitgewerkt.
2.3 Toekomstig beleid adaptatie
Om een advies te geven welke maatregelen genomen moeten worden op het gebied van adaptatie is
het belangrijk dat we eerst kijken op welke terreinen de gemeente Veere be dre igd wordt door de
huidige klimaatverandering. Deze informatie hebben we afgeleid van hoofdstuk 1 van ons onderzoek.
Daarna zijn we zelf gaan nadenken welke oplossingen daarop bedacht konden worden.
2.4 Deelconclusie
De conclusie is ook in dit hoofdstuk gebaseerd op alle gegevens van hoofdstuk 2. Dit keer hebben we
geprobeerd een zo duidelijk mogelijk antwoord te geven op de deelvraag: ‘Met welke maatregelen
kunnen we op een effectieve manier de oorzaken en de gevolgen van de huidige klimaatsverandering
nu en in de toekomst, in de gemeente Veere, bestrijden?’
9
Think globally, act locally
3.1 Klimaat- en energiedoelen
In deze paragraaf hebben we de klimaat- en energiedoelen die de gemeente Vee re he e ft opge zet
dankzij de doelen die Nederland heeft, verder onderzocht en deze beschreven.
3.2 Duurzaam handelen
Ten tweede dachten wij dat duurzaamheid erg belangrijk is voor het uitvoeren van de verschi lle nde
maatregelen uit hoofdstuk 2. We hebben daarom ook dit onderdeel verder onderzocht. Di t he bbe n
we gedaan aan de hand van verschillende websites. Daar hebben we gekeken of duurzaam handele n
echt belangrijk is voor het uitvoeren van maatregelen als het gaat om de huidige klimaatverandering.
3.3 Methodisch handelen
Om de juiste eisen te stellen bij de maatregelen uit hoofdstuk 2 hebben we eerst de maatregelen
goed doorgenomen. Daarna hebben we aan de hand van verschillende websites en onze eigen kennis
die we hebben over de maatregelen deze eerste eis onderzocht.
3.4 Toepassing
In paragraaf 4 hebben we de maatregelen uit hoofdstuk 2 getoetst aan de doelen die beschreven zijn
in paragraaf 1. Op deze wijze kunnen in de eindconclusie een rangorde opstellen voor het aanpakken
van de klimaatverandering.
3.5 Deelconclusie
De conclusie is ook in het laatste hoofdstuk gebaseerd op alle gegevens van het hoofdstuk. In het
laatste hoofdstuk hebben we geprobeerd een zo duidelijk mogelijk antwoord te geven op de
deelvraag: ‘Aan welke eisen moeten deze maatregelen voldoen om de gevolgen van de huidige
klimaatsverandering in de gemeente Veere zo goed mogelijk te bestrijden?’
10
Think globally, act locally
Theoretisch kader
Het klimaat verandert! Deze zin heeft in de laatste jaren al voor heel wat opschudding gezorgd en het
laatste is hierover ook nog niet gezegd; gemeentes schrijven een klimaatbeleid, landen probe ren de
beste oplossing te zoeken om zich aan te passen aan het veranderende klimaat, de Europese Unie
stelt verschillende doelstellingen op om de klimaatverandering te verminderen en tegen te gaan e n
ook op mondiaal niveau wordt er gevochten tegen gevolgen die deze klimaatverande r ing me t zi ch
meebrengt. Maar hoe zit het klimaatsysteem in elkaar? En wat zijn de oorzaken en gevol gen van de
klimaatverandering die gaande is voor zowel mondiaal als nationaal niveau?
1. Mondiale klimaatverandering
De huidige klimaatverandering krijgt op mondiale schaal veel aandacht. Dit komt omdat iedereen,
wereldwijd te maken heeft of krijgt met deze verandering van het klimaat. Om een duidelijk beeld te
krijgen van de huidige klimaatverandering gaan we in het vervolg van dit theoretisch kader
verschillende aspecten als het klimaatsysteem, de oorzaken en de gevolgen op mondiale schaal
verder toelichten.
1.1. Het Klimaatsysteem
De zon
In het klimaatsysteem(Figuur 1) speelt de zon een belangrijke rol. De zon verwarmt de aarde. De
helft van de zonnestralen waarmee de zon de aarde beschijnt, wordt teruggekaatst en de andere
helft wordt omgezet in warmte. Deze
warmte wordt tegen gehouden door
broeikasgassen zoals: CO2, methaan
en waterdamp. Deze broeikasgassen
vormen een warme deken om de
aarde. Zij zorgen ervoor dat een de e l
van de warmtestraling die vanaf de
grond
wordt
teruggekaatst
vastgehouden word. Zonder deze
broeikasdeken zou het een stuk
kouder zijn geweest op aarde. (KNMI,
sd)
Processen in het klimaatsysteem
Ook wind- en oceaanstromingen
spelen een belangrijke rol in het
klimaatsysteem. Deze stromingen
zorgen voor de warmte transport Figuur 1; Schematische weergave van de elementen, processen en onderlinge interacties
van het klimaatsysteem. (KNMI, sd)
tussen de tropen en de polen. De
relatie tussen de oceaan, de
atmosfeer, sneeuw en ijs, het landoppervlak en de biosfeer is van groot belang in het
klimaatsysteem. Elk afzonderlijk deel in het systeem brengt processen opgang. De ze ve rschill ende
processen kunnen elkaar versterken of juist afzwakken. Daarom is het erg lastig om in te zi e n we l ke
verstoringen in het klimaatsysteem doorwerken en daardoor voor de huidige klimaatverandering
zorgen. (KNMI, sd)
1.2. Oorzaken voor klimaatverandering op mondiaal niveau
Dat het klimaat verandert, heeft verschillende oorzaken. We kunnen deze oorzaken verdelen in twee
groepen: natuurlijke oorzaken en menselijke oorzaken. Het is bij het onderzoeken van de huidige
11
Think globally, act locally
klimaatsverandering erg belangrijk dat beide oorzaken tegenover elkaar worden gezet. Zo krijgen we
een duidelijk beeld van de klimaatverandering die gaande is.
1.2.1. Natuurlijke oorzaken
Er zijn verschillende natuurlijke oorzaken die een rol spelen bij klimaatverandering. De ze oorzaken
ontstaan door natuurlijke processen die zich voordoen zonder toedoen van menselijke acti vite iten.
Deze verschillende oorzaken zorgen voor een verandering in het klimaat. Deze verandering kan zowel
positief als negatief zijn voor de mensen op aarde. We behandelen de zonneactiviteit,
vulkaanuitbarstingen en El Nino.
Zonneactiviteit
Het aantal zonnevlekken en de magnetische polariteit van zonnevlekken op de zon varieert met e e n
periode van ongeveer 11 jaar. Deze 11 jarige zonnecyclus wordt ook wel de Schwabe cyclus
genoemd. Hoe meer zonnevlekken er te zien zijn op de zon, hoe actiever de zon is. De zonneactiviteit
heeft geen directe effecten op het klimaat, maar de zonneactiviteit zorgt wel voor indirecte effecten
door middel van versterkingsmechanismen. Een van deze versterkingsmechanismen is de variatie van
de zonneactiviteit die zorgt voor een variatie in de kosmische straling. (Gray, 2010) Bij een afname
van de zonneactiviteit zal de hoeveelheid kosmische straling toenemen. Deze toe name zorgt voor
een toename van laag hangende bewolking, wat zorgt voor een verkoelend effect. De ze kosmische
straling heeft niet in één bepaald gebied invloed. Hierdoor zal het een mondiaal effect te weeg
brengen. (van Schie, Hoebe, & Fernandes, 2011)
Vulkaanuitbarstingen
Grote vulkaanuitbarstingen hebben eveneens gevolgen voor het klimaat. Bij de uitbarsting van e e n
vulkaan komen grote hoeveelheden vulkanisch materiaal in de atmosfeer terecht. Dit vulkanische
materiaal bestaat uit gassen en stofdeeltjes. De stofdeeltjes die in de atmosfeer blijven hangen
reflecteren zonlicht, hierdoor hebben zij een verkoelend effect.
Het gevolg hiervan is dat de gemiddelde temperatuur op aarde daalt. Als er lange tijd achte r e l kaar
geen vulkaanuitbarstingen hebben plaatsgevonden neemt de gemiddelde temperatuur op aarde toe.
Vulkaanuitbarstingen zijn dus verstoringen in het klimaat. Deze verstoringen hangen nauw samen
met andere natuurlijke oorzaken, zoals de zonneactiviteit en El Nino. (DBNL, 2008)
El Nino
El Nino(Figuur 2) is een periode waarin
warm water zich ter hoogte van de
evenaar langs de kust over een groot
gedeelte van de Stille Oceaan uitstrekt
richting Peru. In de normale situatie
bevat de kust van Peru koud, vis- en
voedselrijk water. Als er zich een El
Nino voordoet merken vissers in Pe ru
dit direct. Het voedselrijke water
maakt plaats voor warm, minder
voedselrijk water, waardoor de
Figuur 2; El Nino
vangsten veel minder goed zijn. Niet
alleen in Peru zijn de gevolgen van een El Nino merkbaar, overal ter wereld veranderd het we er. Di t
is voornamelijk te merken aan de verandering van de temperatuur en de hoeveelheid neerslag. Zo i s
er in een droge woestijn opeens een overvloed aan regen. Op plaatsen waar er alti jd ve e l ne e rslag
valt, is er juist droogte. Het is lastig om met alle nauwkeurigheid te zeggen wanneer een El Nino zi ch
afspeelt. De El Nino komt ongeveer één keer in de drie tot zeven jaar voor. (van der Pol, 2010)
12
Think globally, act locally
1.2.2. Menselijke oorzaken
Menselijke oorzaken die een rol spelen bij klimaatverandering, zijn oorzaken die ontstaan door
toedoen van de mensen. Net als natuurlijke oorzaken zijn ook de menselijke oorzaken ni et we g te
denken bij de klimaatverandering. We behandelen de uitstoot van broeikasgassen en het kappen van
regenwouden.
Versterkt broeikaseffect
De belangrijkste veroorzakers van het versterkte broeikaseffect zijn de mens, auto’s, de industrie e t
cetera. De temperatuur op aarde stijgt omdat wij steeds meer fossiele brandstoffen gaan gebruiken.
(Rijksoverheid, sd) Bij het gebruik van fossiele brandstoffen komt veel CO 2 vrij dat honde rden jare n
geleden is vastgelegd door planten. Deze CO 2 kwam toen niet vrij omdat de plante n fossi lisee rden
nadat de plant dood ging. Deze CO 2 lag opgeslagen buiten de CO2-cyclus. Met het gebruik van
fossiele brandstoffen komt deze CO 2 als extra hoeveelheid in de atmosfeer. (Milieu ce ntraal , 2015)
Dit versterkt het natuurlijke broeikaseffect. De atmosferische deken wordt dikker. Dit zorgt e r voor
dat het op aarde steeds warmer wordt (Figuur3). (Dam, 2009) Ook broeikasgassen als methaan en
waterdamp
zorgen,
door
hun
toenemende hoeveelheid in de
atmosfeer, voor het dikker worden van
de atmosferische deken. Het toenemen
van methaan en waterdamp zorgt dus
ook voor een verandering in het klimaat
op aarde.
Ontbossing
Om meer landbouwgrond te krijgen
worden grote oppervlakten tropisch
regenwoud gekapt. Het kappen van
regenwouden voor uitbreiding van
landbouwgrond of andere doelei nden,
met menselijke invloed, noemt men
ontbossing. Deze ontbossing heeft
Figuur 3; Links: het normale broeikaseffect, Rechts: het versterkte broeikaseffect.
directe gevolgen op het klimaat. Als
bomen groeien, nemen ze CO 2 op uit de
lucht. Wanneer deze bomen worden gekapt komt de opgeslagen CO 2 uit de bomen weer vrij. Op di t
moment wordt gemiddeld 20 procent van de menselijke factoren op de huidige klimaatverandering
veroorzaakt door het kappen van regenwouden. (HIER, 2015) Naast het feit dat er bij ontbossing CO 2
vrijkomt wordt er ook steeds minder CO2 opgenomen omdat er minder bomen zijn die het proces van
fotosynthese mogelijk maken. Ontbossing heeft dus op twee manieren invloed op de
klimaatverandering.
1.3. Gevolgen van klimaatverandering op mondiaal niveau
We hebben in het voorgaande gezien dat er twee soorten oorzaken zijn die invloed hebben op de
huidige klimaatverandering. Maar welke gevolgen brengen deze huidige klimaatverandering met zich
mee? Dit hopen wij nader toe te lichten in het volgende gedeelte. We onderscheiden de gevolgen i n
twee groepen: gevolgen op korte termijn en gevolgen op lange termijn.
13
Think globally, act locally
1.3.1. Gevolgen op korte termijn
Temperatuurstijging
Broeikasgassen, zoals methaan en CO 2 , houden warmte vast. 1 Door de uitstoot van deze
broeikasgassen, door mensen, neemt de concentratie van de broeikasgassen in de atmosfeer toe.
Hierdoor
vindt
een
mondiale temperatuurstijging plaats.(Figuur 4)
De temperatuurstijging is
het belangrijkste gevolg
van
de
huidige
klimaatverandering. Alle
andere gevolgen van
klimaatverandering, zijn
gevolgen van de mondiale
temperatuurstijging. De
Figuur 4; Mondiale temperatuurstijging (Hagelaars)
opwarming van de aarde
zal niet op elke plaats in de wereld even sterk zijn. Vooral in gebieden rond de Noordpool zal de
temperatuur sterk toenemen. Dit is een gevolg van de afnemende albedo in het gebied. (HIER, 2015)
1.3.2. Gevolgen op lange termijn
Zeespiegelstijging
Door veranderingen in het klimaat stijgt de zeespiegel snel. We moeten bij de zeespiegelstijging
kijken naar de uitzetting van het zeewater, het smelten van gletsjers en kleine ijskappen en naar he t
smelten van de ijskappen op Groenland en Antarctica. (PBL, 2007) Doordat de luchttemperatuur
stijgt, wordt de temperatuur van het zeewater warmer. Eerst wordt het oppervlakte water warme r,
later gaat het warmere water ook de bodem van diepe oceanen bereiken. Als de temperatuur van
het water stijgt, zet het uit. Hierdoor gaat het water stijgen. (Sannelang, 2009) Door de
temperatuurstijging smelten gletsjers en kleine ijskappen. Water hiervan komt in de zee terecht,
waardoor de zeespiegel ook stijgt. Van ijskappen op Antarctica en op Groenland i s i n de afge l ope n
jaren al veel ijs gesmolten. Het ijs verdwijnt in de zee. Hierdoor stijgt ook op deze manier de
zeespiegel. (Kennislink, 2012)
2. Nationale klimaatverandering
Zoals het mondiale klimaat verandert, verandert ook het klimaat in Nederland. In welke mate draagt
Nederland bij aan de oorzaken van de klimaatverandering en wat zijn de gevolgen van deze
klimaatverandering voor Nederland? Op welke manier beschermen wij ons momenteel te ge n de ze
gevolgen? Dat hopen wij in de komende alinea’s uit te werken.
2.1. Oorzaken voor klimaatverandering op nationaal niveau
2.1.1. Menselijke oorzaken
Wanneer we kijken naar de Nederlandse bijdrage in de oorzaken van de huidige klimaatverandering,
zullen we alleen ingaan op de menselijke oorzaken. Dit omdat de natuurlijke oorzaken al be handel d
zijn op mondiaal niveau. Deze oorzaken zijn zowel op mondiale schaal als op nationale schaal de
belangrijkste oorzaken die de natuur zelf veroorzaakt.
1
Zie theoretisch kader, onder kopje ‘het klimaatsysteem’, pagina 11
14
Think globally, act locally
Industrie en energie
De totale CO2-uitstoot van Nederland bestaat voor een groot deel uit de uitstoot van de energi e - e n
industriesector, ongeveer 55% (Figuur 5). De totale CO2 uitstoot van
Nederland bedraagt 207 megaton. CO 2-uitstoot leidt tot het dikker
worden van de atmosferische deken2 . De Nederlandse industrie- en
energiesector neemt daarvan ook een percentage voor zijn re ke ni ng.
Waar komt de CO2 uitstoot in deze sector vandaan? Het ontstaat door
de verbrandingsprocessen van koolstof houdende stoffen, zoals
aardolie en aardgas. Bij de verbranding van deze stoffen blijft de CO 2
over, deze komt in de atmosfeer terecht. De industrie en energie
sector gebruikt deze stoffen voor het opwekken van energie en
warmte. (admin, 2012)
Verkeer en transport
Ook de transportsector is verantwoordelijk voor een belangrijk deel Figuur 5; Totale CO2-uitstoot van Nederland (ECN)
van de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen. De
transportsector stoot hoofdzakelijk CO 2 uit. Samen met al het andere verkeer dat op de wegen actie f
is, is de transportsector verantwoordelijk voor 22% van de Nederlandse uitstoot van CO 2. (Spaar he t
klimaat, 2005) Veel voertuigen komen en blijven in beweging door de verbranding van een brandstof
die koolstof houdende stoffen bevat. Bij de verbranding van deze brandstoffen komen grote
hoeveelheden CO2 vrij. Deze CO2 uitstoot is mede verantwoordelijk voor het versterkt broeikaseffect.
Huishoudens
Naast de industrieën en het verkeer zorgen ook de huishoudens voor een hoeveelheid CO 2 ui tstoot.
Elk huishouden in Nederland stoot gemiddeld 8 ton CO 2 per jaar uit. In de eerste pl aats wordt ve e l
energie gebruikt voor de verschillende huishoudelijke apparaten. Deze energie wordt in veel gevallen
opgewekt door kolencentrales, deze zijn verantwoordelijk voor grote hoeveelheden CO2 uitstoot.
Ten tweede wordt door veel mensen dagelijks gas gebruikt om te koken en voor het verwarme n van
het huis. (Milieucentraal, 2015) De cv-ketel verwarmt zijn water door het verbranden van gas. Bij
deze verbranding komt CO 2 vrij. (GasNed, 2013) Al deze dingen zijn voorbeelden van directe
CO2 uitstoot. Naast deze directe uitstoot hebben huishoudens ook een indirecte uitstoot. Deze
bedraagt ongeveer 15 ton CO2 per jaar. We kunnen hierbij denken aan de CO 2 uitstoot ten gevolge
van het maken van onze kleding en ons voedsel. Ook het produceren van ons interieur heeft voor de
nodige CO2 uitstoot gezorgd. (Milieucentraal, 2015)
2.2. Gevolgen van de huidige klimaatverandering op nationaal niveau
Ook in Nederland zullen de gevolgen van de huidige klimaatverandering zichtbaar worden. Deze
gevolgen zullen niet alleen in de natuur te merken zijn, maar ook in andere dimensies zullen ze ni e t
onopgemerkt blijven. We willen deze gevolgen opsplitsen in gevolgen op korte termijn e n ge volgen
op lange termijn.
2.2.1. Gevolgen op korte termijn
Temperatuurstijging
2
Zie theoretisch kader, onder kopje ‘versterkt broeikaseffect’, pagina 13
15
Think globally, act locally
Door allerlei oorzaken wordt de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer vergroot 3. De gevolgen
hiervan zijn ook in Nederland duidelijk merkbaar. Deze toename van de hoeveelheid broeikasgassen
leidt tot een wereldwijde temperatuurstijging4. Ook in Nederland is deze temperatuurstijging
merkbaar. De gemiddelde jaartemperatuur van Nederland is de afgelopen honderd jaar met
ongeveer 1,5⁰C gestegen. In de toekomst zal de gemiddelde jaartemperatuur blijven stijgen.
Ook de temperatuurverschillen tussen zomer en winter zullen in hoge mate toenemen, omdat de
temperaturen in de zomers harder zullen stijgen dan de temperaturen in de winter periode . (KNMI,
2014)
Extreem weer
Ook de intensiteit van de weersomstandigheden zal veranderen. Er zal vaker sprake zijn van extreme
weersomstandigheden. Eerst iets over de veranderende neerslag intensiteit. Er zal vaker sprake zi jn
van extreme vormen van neerslag. Dit is een gevolg van de stijging van de hoeveelheden waterdamp
in de atmosfeer. Dit wordt veroorzaakt door het opwarmende klimaat. De belangrijkste re de n voor
deze neerslag zijn de fronten die over ons land trekken. Deze fronten gaan vaak gepaard met
depressies en regenbuien. (KNMI, 2014)
Daarnaast zullen ook de temperaturen veranderingen laten zien. Het aantal ijsdagen zal sterk
afnemen. Dit is een gevolg van de temperatuurstijging die zowel op mondiale als nationale schaal
plaats vindt. In de zomer zal het aantal dagen met tropische temperaturen stijge n. Temperatuur
extremen zullen vaak voorkomen op zomerse dagen. (KNMI, 2014)
2.2.2. Gevolgen op lange termijn
Zeespiegelstijging
De oorzaken op mondiaal niveau van zeespiegelstijging5 zijn ook zichtbaar in Nederland. De
verwachtingen voor Nederland zijn dat de zeespiegel de komende jaren sneller zal gaan sti jge n dan
de afgelopen jaren het geval was. De afgelopen jaren steeg de zeespiegel me t onge ve er 2 mm pe r
jaar. Het huidige tempo van de zeespiegelstijging is ongeveer 3 millimeter per jaar en in de komende
jaren zal dit ongeveer 10 mm per jaar zijn. Deze toenemende stijging is een gevolg van de
toenemende temperatuur van het water van de oceanen en zeeën. (KNMI, 2014)
2.3. De huidige bescherming tegen de gevolgen van de klimaatverandering
Nederland moet zich beschermen tegen de gevolgen van de huidige klimaatverandering. Om ons
land te beschermen worden verschillende maatregelen genomen. Een deel van deze maatrege len i s
ook al uitgevoerd. Deze maatregelen beschermen ons nu en in de (nabije) toe komst tegen de
gevolgen van de huidige klimaatverandering. Nederland moet beschermd worden tegen de stijgende
waterstanden van zowel de binnenwateren, rivieren etc., als tegen de stijging van de zeespiegel.
2.3.1. Deltawerken
De deltawerken hebben als taak Nederland te beschermen tegen het zeewater. De deltawerke n zi jn
te vinden in Zeeland en Zuid-Holland. Toen men net met het deltaplan kwam dacht men dat het
noodzakelijk was alle zeearmen af te dammen. Dit bleek echter een plan wat niet realise erbaar zou
zijn. Enkele zeearmen zijn wel afgedamd, bij anderen bleek dit geen optie.
3
Zie theoretisch kader, onder kopjes mondiale- en nationale klimaatverandering: ‘menselijke oorzaken’, pagina
13,14,15
4 Zie theoretisch kader, onder kopje ‘versterkt broeikaseffect’, pagina 13
5 Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘zeespiegelstijging’, pagina 14
16
Think globally, act locally
Oosterscheldekering
Dit was ook het geval bij de Oostersche l de .
Het milieu en de visstand zouden teveel
schade oplopen, wanneer de Oosterschelde
zou worden afgedamd. Daarom werd een
alternatief plan opgesteld, wat uit zou lopen
tot een van de grootste bouwwerken op de
wereld: de Oosterscheldekering. In deze
kering zitten 62 openingen van elk 40 meter
breed, door deze openingen kan het
getijdewerking in stand gehouden
worden(Figuur 6). In deze 62 openingen
hangen grote schuiven. Bij extreme
weersomstandigheden of waterstanden
kunnen deze schuiven gesloten worden e n
is het land langs de Oosterschelde veilig.
(Deltawerken online, 2004)
Figuur 6; Werking Oosterscheldekering
Afsluitdijk
Ook de afsluitdijk heeft een beschermende functie. Zij beschermt de achterliggende pold ers
tegen de getijde wisseling en de extreme waterstanden van de zee. Door deze dijk wordt ook
voorkomen dat een grote afstand aan dijken onderhouden en telkens opgehoogd moet worden.
De afsluitdijk beschermt zo de laag liggende polders van onder andere Fl evoland.
Naast deze beschermende functie zorgt de afsluitdijk ook voor een belangrijk stukje
zoetwatervoorziening in Nederland. Het IJsselmeer dat ontstaan is door deze afsluitdijk is een
zoetwatervoorraad voor de omliggende polders en steden. Ook wordt he t IJsselmeer gebruikt als
drinkwater voorziening. (Rijkswaterstaat, sd)
Maeslantkering
Een ander onderdeel van de deltawerken is de
Maeslantkering. De Maeslantkering is een
stormvloedkering voor de Nieuwe Waterweg. Deze
stormvloedkering bestaat uit twee grote deuren di e
voor de opening van de Nieuwe Waterweg ge draaid
kunnen worden. Wanneer er extreme hoge
waterstanden zijn worden deze deuren voor de
monding van de Nieuwe Waterweg gedraaid en tot
zinken gebracht door het vol laten lopen van de
ballasttanks. Hiermee zorgen ze ervoor dat het
zeewater niet verder kan en dat Rotterdam
beschermt is tegen de hoge waterstanden. Wanne er
de deuren open zijn, ligt de vaarroute helemaal open
en wordt geen last ondervonden van de grote
deuren. (Deltawerken online, 2004)
17
Figuur 7; De Maeslantkering (Rijkswaterstaat)
Think globally, act locally
2.3.2. Bescherming kustlijn
Duinen en dijken beschermen de Nederlandse kust tegen het zeewater, maar ook langs de oevers
van de rivieren vinden we dijken die ons beschermen.
Zeedijken
Eerst iets over de zeedijken. Zeedijken zijn door mensen aangelegde zeeweringen. Ze beschermen
het achtergelegen land tegen het zeewater, zowel bij getijde wisselingen als bij extreme
waterstanden. Dijken bestaan
uit twee delen: de
dijkbekleding en het
dijklichaam(Figuur 8). Het
dijklichaam bestaat vaak uit
zand en grind. De daarover
liggende dijkbekleding bestaat
meestal uit asfalt en/of grote
betonblokken. De
dijkbekleding moet de dijk
beschermen tegen de erosie
die het golvende zeewater
aanricht. (Ecomare, 2015)
Duinen
Naast dijken kennen we in
Nederland ook de duinen.
Figuur 8; Opbouw van een zeedijk (Noorderzijlvest)
Duinen zijn natuurlijke
zeeweringen. Ze ontstaan door helmgras of andere planten die zandkorrels vast- e n te ge nhouden.
Doordat deze plantjes de zandkorrels tegenhouden worden de duinen steeds groter. Dit proce s gaat
jarenlang door, waarna uiteindelijk volwaardige duinen ontstaan. Alle losse duintjes die los van
elkaar zijn ontstaan, vormen uiteindelijk een duinenrij. Tegenwoordig worden de stranden vaak
opgespoten om duinen te beschermen tegen de zee. Doordat het stand hoger komt te liggen beuken
golven niet of minder hard tegen de duinen. Dit zorgt voor een betere weerstand tegen het
zeewater. (Deltawerken online, 2004)
Rivierdijken
Naast bescherming tegen het zeewater moet Nederland ook beschermd worden tegen de ri vi ere n.
Wanneer ineens grote hoeveelheden rivierwater Nederland passeren moet rivierdijken het
omliggende land beschermen tegen overstromingen. Een rivierdijk is even als een zeedijk door
mensen gemaakt. Rivierdijken zijn kleiner dan zeedijken, maar zeker net zo belangrijk.
2.4 Scenario’s voor het klimaat in de toekomst
Klimaatscenario’s
De situatie van de komende klimaatverandering in Nederland wordt samengevat in vie r sce nari o’s.
Deze scenario’s worden regelmatig aangepast op basis van nieuwe resultaten van onderzoe ken. De
meest recente versie is de KNMI’14-klimaatscenario’s. Deze versie geeft de verandering van het
klimaat weer in de periode van 2050 tot 2085 ten opzichte van de periode van 1981-2010. De vier
klimaatscenario’s die zijn gegeven, zijn afhankelijk van de mate waarin de wereldwijde temperatuur
stijgt en de mogelijk verandering van het luchtstromingspatroon. Bij beide f actoren zijn twee
mogelijkheden, bij de wereldwijde temperatuur zijn dit: gematigd en warm. Bij de
luchtstromingspatronen zijn dit: Lage waarde en hoge waarde.(Figuur 9)
18
Think globally, act locally
Op basis van deze twee factoren zijn vier scenario’s gevormd:
1. Gematigde temperatuurstijging gecombineerd met
een lage waarde van verandering in de
luchtstromingspatronen
2. Gematigde temperatuurstijging gecombineerd met
een hoge waarde van verandering in de
luchtstromingspatronen
3. Warme temperatuurstijging gecombineerd met een
lage waarde van verandering in de
luchtstromingspatronen
4. Warme temperatuurstijging gecombineerd met een
hoge waarde van verandering in de
luchtstromingspatronen (KNMI, 2014)
Figuur 9; Klimaatscenario's 2014 (KNMI, 2014)
Deze scenario’s kunnen we toepassen op verschillende
‘algemene veranderingen’. Voorbeelden van deze algemene
veranderingen zijn: blijvende temperatuurstijging, verandering neerslagintensiteit, blijvende
zeespiegelstijging.
De scenario’s zijn geen zekerheden, het zijn voorspellingen. Deze voorspellingen zijn gedaan op basi s
van onderzoeken. Deze onderzoeken zijn uitgevoerd door onderzoekers van het IPCC,
Intergovermental Panel on Climate Change, een organisatie van de Verenigde naties. Zij he bbe n al s
doel om de klimaatverandering te evalueren. Deze organisatie bestaat uit onderzoeksinstituten di e
zich over de hele wereld bevinden. (IPCC, 2012)
19
Think globally, act locally
Onderzoek
Hoofdstuk 1 Gevolgen van klimaatverandering
Over de gevolgen van de huidige klimaatverandering in gemeente Veere
Net als op mondiale en nationale schaal zijn de gevolgen van de huidige klimaatveranderi ng ook op
lokale schaal merkbaar. In dit hoofdstuk gaan we eerst de gemeente Veere wat beter onde rzoeken.
We kijken naar aspecten als ligging, bevolkingskenmerken en het bestuur. Daarnaast onde rzoe ke n
we welke gevolgen van de huidige klimaatverandering merkbaar zijn in de gemeente Veere. Ten
laatste gaan we onderzoeken met welke gevolgen de gemeente Veere nog te maken gaat krijgen.
1.1 Gemeente Veere
Om een duidelijk beeld te krijgen van de klimaatverandering in gemeente Veere, i s he t va n be l ang
om eerst verschillende kenmerken, als de ligging en bevolkingskenmerken, van het gebied wat be te r
te bekijken.
1.1.1. Ligging
De gemeente Veere ligt op het schiereiland
Walcheren in de provincie Zeeland. De gemeente
Veere bestaat uit dertien verschillende dorps- of
stadskernen en veertien buurtschappen. Daarnaast
hoort het voormalige werkeiland van Neeltje Jans,
wat onderdeel is van de Oosterscheldekering 6, tot
het grondgebied van gemeente Veere.
(Economische Impus Zeeland, 2014) De gemeente
Veere wordt omgeven door de Westerschelde, de
Noordzee en de Oosterschelde.
Het gebied van de gemeente Veere ligt bijna ove ral
onder het zeeniveau, ongeveer tussen de -1 en de 0
Figuur 1.1; Hoogteligging van de gemeente Veere
(AHN, 2015)
NAP. (Figuur 1.1) Vooral de gebieden die bestaan uit
de polders en de uitgestrekte landerijen liggen laag. De polders
bestaan uit oude opgevulde kreken en lager gelegen gronden met stugge klei en veen daaronder.
Hoe meer een stuk land of dorp richting de duinen ligt hoe hoger het komt te liggen. Ook de dorpe n
zelf liggen wat hoger. Zij liggen op de hoger gelegen kreekruggen. (Veere, 2007)
1.1.2. Bescherming tegen het water
De gemeente Veere is een gemeente die voor een groot deel omgeven wordt door water. Dit i s ni e t
zonder gevaar, daarom moet wij ons beschermen tegen dit water, maar hoe doen wij dat nu?
Duinen
In de gemeente Veere wordt de bescherming tegen het water vooral gedaan door middel van
duinen7 . Het kustgebied tussen Vrouwenpolder en Domburg wordt volledig beschermd door duine n.
Ook van Westkapelle tot Dishoek liggen duinen ter bescherming van de gemee nte Ve ere . Jaarl ijks
wordt een deel van de stranden, die ervoor zorgen dat het water niet voortdurend te ge n de di jke n
aanslaat, opgespoten. Dit wordt ook wel zandsuppletie genoemd.
6
7
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Oosterscheldekering’, pagina 17
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Duinen’, pagina 18
20
Think globally, act locally
Zandsuppletie
Wanneer de stranden worden opgespoten, gebeurt dit op de volgende manier(Figuur 1.2). Eerst
wordt met een schip zand van de bodem van de Noordzee gezogen ongeveer 10 km van de kust
vandaan. Het opgezogen zand wordt
opgeslagen in het laadruim van het
schip. Wanneer het laadruim vol is, zal
het schip richting de kust varen.
Daarna zijn er twee mogelijkheden: het
schip lost het zand voor de kust door
het regelrecht uit de ruimen in zee te
storten of door het te lossen in
pijpleidingen in combinatie met wate r.
Deze pijpleidingen voeren het zand met
Figuur 1.2; Opspuiten stranden (Kust op kracht, 2015)
het water richting het strand, daar
wordt het verder verdeeld door bulldozers. Welke manier wordt toegepast is afhankelijk van de
stromingen in het water. Rijkswaterstaat kiest er het liefst voor om het zand in zee te lossen,
wanneer dit niet mogelijk is wordt gekozen voor de pijpleidingen. (Rijkswaterstaat, 2014)
Dijken
Naast de bescherming van de duinen wordt gemeente Veere ook beschermt door een stukje zeedijk 8.
Deze zeedijk ligt op de kop van Walcheren, tussen Westkapelle en Domburg. Dit stukje dijk ligt hi e r,
omdat dit het meest vooruitstekende stukje land in de zee is. De golven beuken hier het hardst tegen
de kust. Wanneer er op dit punt duinen zouden liggen, zou er jaarlijks teveel zand weggeslagen
worden. Hierdoor is het niet goed mogelijk de veiligheid van de inwoners gemeente Veere te
waarborgen.
Oosterscheldekering
Naast de bescherming van dijken en duinen heeft gemeente Veere ook profijt van de
Oosterscheldekering9. De Oosterscheldekering zorgt er onder andere voor dat de waterstanden in
het Veerse Meer, een meer in het oosten van de gemeente Veere met een directe verbinding aan de
Oosterschelde, niet te hoog kunnen worden. Wanneer de waterstanden in de Oosterschelde, e n dus
ook in het Veerse Meer, hoog dreigen te worden zullen de schuiven in de Oosterscheldekering
gesloten worden.
1.1.3. Bevolkingskenmerken
De gemeente Veere is een relatief dun bevolkt gebied. Met
ongeveer 22000 inwoners, verspreid over 135 km 2 heeft
Veere een bevolkingsdichtheid van 165 inwoners pe r km 2 .
Hiermee ligt de gemeente Veere ruim onder de
Nederlandse bevolkingsdichtheid van 487 inwoners per km 2 . (CBS,
2010) De bevolking woont verspreid over de verschillende dorpen in de
gemeente. Veere telt 13 dorpskernen, waarvan Koudekerke de
grootste is met 3500 inwoners. (Veere, 2014)
De dorpen van de gemeente Veere liggen verspreid door de hele
gemeente(Figuur 1.3). Naast deze dorpskernen telt de gemeente
Veere meerdere buurtschappen en gehuchten. Buitenom de
dorpen en gehuchten wonen er nog mensen buiten de dorpen op
8
9
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Zeedijken’, pagina 18
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Oosterscheldekering’, pagina 17
21
Figuur 1.3; Bevolkingsspreiding gemeente Veere
(CBS, 2010)
Think globally, act locally
boerderijen of afgelegen huizen.
Relatief gezien ligt zowel de groene als de grijze druk in Veere hoger dan in de rest van Ne de rl and.
Dit leidt ertoe dat de demografische druk in de gemeente Veere ruim hoger ligt dan de
demografische druk in Nederland. In Veere is deze 77,3 in Nederland 64,0. (CBS, 2010)
1.1.4. Beroepssectoren
Al langere tijd neemt de werkgelegenheid
van de ‘oude’ economie af. De ‘oude’
economie houdt de verdiensten uit de
landbouw en industrie in. Deze ‘oude’
economie heeft moeten plaats maken voor
de dienstverlenende sector. In deze sector
bevinden zich vooral het toerisme en de
zorginstellingen. (KvK Zeeland, sd) Het
toerisme komt vooral tot uiting in de
detailhandel en horeca (Figuur 1.4).
Toerisme speelt in de gemeente Veere een
belangrijke rol. Dit komt vooral door de
uitgestrekte kustlijn die de gemeente kent.
Deze trekt veel toeristen aan. Toerisme is zowe l
direct als indirect belangrijk voor de economie
van gemeente Veere.
Figuur 1.4; Aandeel beroepsbevolking (CBS, 2010)
1.1.5. Bestuur
Het eerste bestuursorgaan van de gemeente Veere is de gemeenteraad. De gemeenteraad be staat
uit 19 raadsleden die elk op democratische wijze gekozen worden. In de gemeente Veere zijn de
verschillende christelijke partijen in hoge mate vertegenwoordigd. 9 van de 19 zetels zijn bezet door
SGP, CU en CDA. Zij hebben hierdoor veel invloed in het beleid dat wordt gevoerd. (Veere, 2014)
Deze 19 raadsleden hebben naast hun taak in de gemeenteraad nog een doel, zij zitten in de
commissie Ruimtelijke ontwikkeling of in de commissie Maatschappelijke ontwikkeling. Deze
commissies worden gevormd door een aantal raadsleden en nevenpersonen. Zij hebben al s taak de
gemeenteraad te adviseren op verschillende punten. Elke commissie heeft zijn eigen onde rwerpe n
waarover men adviseert. (Veere, 2014)
In het kader van de klimaatverandering krijgen we vooral te maken met de commissie Ruimtelijke
ontwikkeling. Zij hebben het onderwerp milieu onder hun hoede. Welk bele i d voe rt de ge mee nte
Veere nu als het gaat om milieu, duurzaamheid en klimaatverandering? Het motto van gemeente
Veere over duurzaamheid luidt als volgt: “Duurzaamheid voor Veere betekent dat we er voor zorge n
dat we een gezonde leefomgeving nalaten aan de volgende generaties (geen schade aan aarde,
milieu en mensen)”. (Veere, 2013) Gemeente Veere wil het milieu beschermen e n de me nsel ijke
oorzaken van klimaatverandering10 zoveel mogelijk terugbrengen.
1.2 Gevolgen klimaatsverandering
1.2.1. Waterstanden van binnenwateren en de zee
De stijging van de waterstanden is een belangrijk gevolg van de huidige klimaatverandering. Deze
stijging moet in de gaten worden gehouden. Als dit niet gebeurt, kunnen overstromingen of ande re
rampen zich voordoen. Bij het stijgen van de waterstanden kijken we naar het waterpeil van de
binnenwateren, maar ook wordt gekeken naar de stijging van de zeespiegel.
10
Zie theoretisch kader, onder kopje nationale klimaatverandering: ‘menselijke oorzaken’, pagina 14,15
22
Think globally, act locally
Zeespiegel
Rondom de gemeente Veere ligt veel water, zoals de Westerschelde, de Noordzee en de
Oosterschelde. Het is daarom water voor de gemeente Veere een van de grootste gevaren als het
gaat om klimaatverandering. Maar is er wel genoeg reden om te zeggen dat klimaatverandering in de
gemeente Veere zichtbaar wordt in het stijgen van de waterstanden van de Noordzee?
Waterstanden Noordzee (+/-1900-2014)
De zeespiegel zou sinds het begin van de 20e eeuw
wereldwijd 15 centimeter moeten zijn gestegen
volgens de schattingen van het IPCC, het klimaat
panel van de Verenigde Naties. Deze
zeespiegelstijging geldt ook voor de Ne de rl andse
kust, waar de kust van de gemeente Veere ook
onder valt. (Figuur 1.5) De zeespiegelstijging wordt
veroorzaakt door het stijgen van de gemiddelde
temperatuur op aarde. (Ecomare, 2015) Het
tempo van de zeespiegel de afgelopen jaren was
ongeveer 2 millimeter per jaar.
Wij hebben gekeken naar de waterstanden
van de zee bij Vlissingen. (BMM, 2002) Deze
hebben we verwerkt in de volgende grafiek:
Figuur 1.5; verschillende schattingen zeespiegelstijging (Ecomare, 2015)
Waterstanden Noordzee in centimeters (1980-2014)
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Hoog water
Laag water
Gemiddelde (Hoog water)
Gemiddelde (Laag water)
Het gaat in bovenstaande grafiek om de waterstanden van de zee tussen 1980 en 2014. In de periode
tussen 1980 en 1988 laat de grafiek eerst een dalende lijn zien. In deze periode is de hoogte van de
zeespiegel afgenomen, in tegen stelling tot wat men verwacht. Toch laat de grafiek een gemi ddel de
stijging zien van ongeveer 10 centimeter verdeeld over 34 jaar. We kunnen hieruit opmaken dat de
zeespiegel in de afgelopen jaren gestegen is.
23
Think globally, act locally
Waterstanden Noordzee (2016-2050)
Het KNMI heeft verschillende scenario’s opgesteld als het gaat over de stijging van het zeewater aan
de Nederlandse kust in de toekomst. Voor het onderzoeken of deze zeespiegelstijging ook ge volge n
heeft voor gemeente Veere, kunnen wij gebruik maken van deze scenario’s omdat ook de gemee nte
Veere een onderdeel is van de Nederlandse kust. Naast deze scenario’s maken we gebruik van de
voorspelde waterstanden van het zeewater bij Vlissingen.
Men verwacht dat de zeespiegel in de toekomst zal stijgen met een tempo tussen de 3 millimeter per
jaar, het huidige tempo, en 10 millimeter per jaar, het tempo wat voorspeld wordt voor de toekomst.
Van de hoogte van de zee bij Vlissingen zijn gegevens beschikbaar tot 2021. Deze gegevens zijn
verwerkt in de volgende grafiek:
Waterstanden Noordzee (2016-2021)
6
5
4
3
2
1
0
1-1-2016
1-1-2017
1-1-2018
1-1-2019
Hoog water
1-1-2020
1-1-2021
Laag water
De komende twee jaar, 2016-2018, zal de zeespiegel gaan stijgen volgens de voorspellingen. Daarna
zakt de grafiek naar beneden, lager dan waar de grafiek in 2016 begon. Na 2019 begint de
hoogwaterlijn in de grafiek weer te stijgen, maar de laagwaterlijn begint juist te dal e n. Doordat de
grafiek alleen gegevens tot 2021 geeft, weten we niet met zekerheid of de zeespiegel bi j Vl issingen
zal blijven stijgen. Op basis van de gegevens uit deze grafiek kunnen we dus niet heel nauwkeurig
bevestigen of de zeespiegel in de toekomst nog verder zal stijgen.
Wel moeten we rekening houden met de voorspellingen die gedaan worden, door bijvoorbe eld he t
KNMI, als het gaat om het stijgen van de zeespiegel. Zelfs bij de laagste schatting (Figuur 1.5), zal de
zeespiegel stijgen.
Ook de grafiek ‘waterstanden Noordzee(1980-2014)’ laat een stijging van de hoogte van de zee zi e n.
Het gaat om een stijging van ongeveer 10 centimeter. verdeeld over 34 jaar. Dit gege ve n wi l le n we
ook meenemen in onze conclusie.
Op basis van de grafiek ‘waterstanden zee (2016-2021)’, de grafiek ‘waterstanden Noordzee (19802014)’ en de kennis die we hebben van de verschillende scenario’s van het KNMI, kunnen we
concluderen dat de zeespiegel verder zal gaan stijgen in de toekomst. Dit geldt ook voor de ze e aan
24
Think globally, act locally
de kust van de gemeente Veere. Het water van de zee zal in de toekomst hoger komen te staan.
Hierdoor wordt de overstromingskans groter. De kust zal in de toekomst nauwkeurig onderhoud
nodig hebben.
Bodemdaling
Naast de absolute zeespiegelstijging die hierboven is
beschreven heeft de gemeente Veere ook te maken met
bodemdaling. Door het dalen van de bodem zal de
waterstand van sloten, meren en kanalen hoger worden.
Relatief gezien zal ook de grondwaterstand stijgen door
bodemdaling. (de Graaf, 2015)
De bodem van de gemeente Veere bestaat voornamelijk
uit zeeklei. (Figuur 1.7) Deze zeeklei is in verschillende
lagen afgezet. Deze verschillende lagen drukken op elkaar,
waardoor de onderste lagen op een natuurlijke wi jze hun
vocht verliezen. De bodem daalt hierdoor. Dit proces
noemt men ook wel inklinking. (TNO-NITG, sd)
In de gemeente Veere bedraagt deze bodemdaling
ongeveer 30-40 cm tussen de huidige situatie en 2050.
(Figuur 1.6)
Figuur 1.6; De verwachte daling en stijging van het oppervlak van
Nederland* voor het jaar 2050 ten opzichte van de huidige situatie
*De groene pijl wijst de gemeente Veere aan.
Door de absolute zeespiegelstijging en de bodemdaling
samen ontstaat er een steeds groter wordend verschil tussen de zee en het land. Dit wordt relatieve
zeespiegelstijging genoemd. De kans op overstromingen van de zee wordt door bodemdaling
vergroot. Volgens het IPCC zal de absolute zeespiegelstijging tot het jaar 2100 ongeveer 18-59 cm
bedragen. Als de invloed van bodemdaling ook mee wordt gerekend dan krijgt de gemeente Veere te
maken met een mogelijke stijging van 65-130 cm tot het jaar 2100. (NGV Geonieuws, 2009)
Figuur 1.7; Grondsoorten provincie Zeeland. (Geocoaching, 2016)
25
Think globally, act locally
Binnenwateren
Evenals aan de hoogte van het zeewater, kunnen de gevolgen van de klimaatverandering ook ge zi e n
worden aan de hoogte van het water in sloten en watergangen. Het peil van deze binnenwateren
stijgt door middel van meer neerslag 11 . Wij hebben gekeken naar drie verschillende binnenwatere n.
Stuw Bieweg is een stuw bij de Veerse kreek in Gapinge, stuwingang Hof Domburg i s e e n ove rgang
tussen een watergang en een sloot in Domburg en gemaal Pauwenburgweg is een gemaal in een
watergang in Vlissingen. De gegevens van deze binnenwateren hebben we in drie verschillende
grafieken gezet:
STU W B I EWEG, I N STR OOM
Waterstanden onder NAP zomer
-1,15
1996
1998
2000
2002
2004
Waterstanden onder NAP winter
2006
2008
2010
2012
2014
2016
-1,2
-1,25
-1,3
-1,35
-1,4
-1,45
GEMA A L PA A U WEN BU RGWEG, I N STR OOM
Waterstand onder NAP zomer
-1,58
1996
-1,6
1998
2000
2002
2004
Waterstand onder NAP winter
2006
2008
-1,62
-1,64
-1,66
-1,68
-1,7
-1,72
-1,74
-1,76
-1,78
11
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘extreem weer’, pagina 11
26
2010
2012
2014
2016
Think globally, act locally
STU WI N GA N G HOF DOMB U R G, I N STR OOM
Waterstanden onder NAP zomer
0
1996
-0,1
1998
2000
2002
2004
Waterstanden onder NAP winter
2006
2008
2010
2012
2014
2016
-0,2
-0,3
-0,4
-0,5
-0,6
-0,7
-0,8
-0,9
-1
Aan de hand van deze grafieken willen we een conclusie trekken met betrekking tot het sti jge n van
het waterpeil in binnenwateren.
Als we kijken naar de bovenstaande grafieken zien we dat er geen stijging zit in de stand van het
waterpeil. Wel zit er af en toe een piek in de hoogte van het water. Deze pieken ontstaan als er in
een jaar veel neerslag is gevallen.
Dat de lijn van de waterstanden in alle drie de grafieken weinig stijgt of daalt, komt door de
goedwerkende gemalen die al het teveel aan bijvoorbeeld regenwater wegpompen. De ze ge mal en
pompen het overschot van het water in bijvoorbeeld de Oosterschelde, de Westerschelde en het
Veerse Meer. (Scheldestromen, 2010)
Naast de snellere stijging van de zeespiegel zal de waterstand van sloten, meren e n kan al e n hoge r
worden. Ook de bodemdaling zal voor de nodige problemen gaan zorgen. Door de bode mdal ing zal
de grondwaterstand relatief stijgen. Dit komt doordat de bodem daalt en de grondwaterstand
absoluut gezien gelijk blijft.
Uit de hoogte van de waterstanden van binnenwateren kunnen we dus niet opmaken of het kl i maat
aan het veranderen is. Wel wordt duidelijk dat men in gemeente Veere niet bang hoeft te zijn dat de
binnenwateren in de toekomst voor overlast zullen gaan zorgen.
1.2.2. Temperatuur
Net als de stijging van de waterstanden is de stijging van de temperaturen op aarde ee n ge vol g van
de huidige klimaatverandering12 . We gaan onderzoeken of dit gevolg van de klimaatverandering ook
terug te zien is in de gemeente Veere.
De KNMI heeft voor de periode vanaf 1906 tot 2015, de gegevens bijgehouden van de hoogte van de
temperatuur. De temperaturen zijn gemeten bij het meetstation in Vlissingen. Het gaat bij de
gegevens om de gemiddelde temperatuur per dag in de zomer en in de winter. We hebbe n voor de
12
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Temperatuurstijging’, pagina 14
27
Think globally, act locally
gemiddelde temperatuur in de winter 1 januari als uitgangspunt genomen. Voor de gemiddel de
dagtemperatuur in de zomer hebben we 1 juli gebruikt.
We hebben deze gegevens verwerkt in de onderstaande grafiek:
Gemiddelde dagtemperatuur
30
25
20
15
10
5
0
-5
-10
Winter
Zomer
Gemiddelde zomer
Als we kijken naar de zomertemperaturen, zien we dat er van 1910 tot 1935 eerst een stijging is in de
hoogte van de temperatuur. Vanaf 1935 tot ongeveer 1980 blijft daalt de temperatuur en vanaf 1980
begint de temperatuur weer te stijgen.
In de hoogte van de wintertemperaturen zitten veel pieken en dalen. In de grafie k i s ni e t dui deli jk
een stijgende lijn te zien, maar ook geen dalende lijn.
Op basis van deze gegevens kunnen we niet met zekerheid zeggen dat de temperatuur in de
komende jaren zal blijven stijgen. In de perioden van 1910 tot 1935 is de temperatuur ook gestege n,
maar in de jaren tussen 1935 en 1980 daalde de temperatuur ook weer.
Om een goede conclusie te trekken of de temperatuur in de toekomst zal blijven stijgen, moeten we
ook kijken naar de temperatuurstijging op mondiale schaal 13. Deze mondiale temperatuurstijging
heeft ook betrekking op de temperatuur in de gemeente Veere. Op mondiaal niveau is er vanaf 1970
een stijging van hoogte van de temperatuur. Deze temperatuurstijging zet zich nog steeds door. (van
Oldenborgh & Haarsma, 2008)
Op basis van het bovengenoemde kunnen we stellen dat de temperatuur in de toekomst nog ve rde r
zal gaan stijgen. Dit concluderen we met betrekking tot het feit dat de temperatuur op mondiaal
niveau ook sterk stijgt. Toch is het mogelijk dat de hoogte van de temperatuur in de toekomst zal
gaan dalen. Als deze daling doorzet, wordt deze veroorzaakt door verstoringen in het
klimaatsysteem14 .
13
14
Zie theoretisch kader figuur 4
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘processen in het klimaatsysteem’, pagina 11
28
Think globally, act locally
1.2.3. Het weer
Een belangrijke gevolg van de huidige klimaatverandering is, net als temperatuurstijging en
zeespiegelstijging, de verandering van het weer. Hierbij kan gedacht worden aan de verandering van
de neerslagintensiviteit. Daarnaast wordt de kans op extreem weer steeds groter. Dit houdt in dat e r
in de toekomst onder andere vaker heftige onweersbuien en meer hittegolven zullen plaatvinden.
Extreem weer
De Noordzee, de Oosterschelde en de Westerschelde hebben een grote invloed op he t kl i maat van
de gemeente Veere. Deze invloed zorgt ervoor dat er in de wintermaanden zelden langdurige vorst
voorkomt. Ook zorgt deze invloed voor gematigde temperaturen in de zomermaanden. Dit
gematigde klimaat, waarin de zee een belangrijke rol speelt, zorgt ervoor dat er zelden extreme
weersomstandigheden plaatsvinden.
Wij verwachten dat er in de toekomst ook zelden extreme weersomstandigheden zullen
plaatsvinden, omdat de invloed van de Noordzee, de Oosterschelde en de Westerschelde aanwe zig
blijft. Het extreem weer zal in de toekomst geen ingrijpende gevolgen hebben voor de gemeente
Veere.
Verandering van de neerslag intensiteit
In de periode van 1910 tot 2010 is de gemiddelde hoeveelheid neerslag toegenomen aldus
wetenschappers bij het KNMI. De gemiddelde jaarneerslag laat toenamen zien van 30 tot 35 procent.
Het aantal dagen met extreme neerslag laat nog sterkere toenamen zien. (KNMI, 2011) Deze extreme
neerslag valt vaak na een droge periode. Dit komt door toenemende hoeveelheid wate rdamp i n de
atmosfeer15.
Wij kunnen niet met zekerheid zeggen of de gemeente Veere ook last zal gaan krijgen van de
verandering van de neerslagintensiteit. Dit omdat wij niet beschikken over voldoende ge gevens om
de neerslagintensiteit te kunnen onderzoeken. Wel weten we dat de droge periodes in de zomer, die
de gemeente kent, vaak gevolgd worden door zware regenbuien. Hierdoor verandert de i nte nsi teit
van de neerslag op bepaalde momenten wel.
Het aantal droge periodes
De afgelopen jaren werd de gemeente Veere steeds opnieuw geteisterd door droge pe ri odes i n de
zomer. Vaak werd een dergelijke droogte gevolgd door enorme hoeveelheden water. Een voorbe el d
hiervan is 2010: na een lange periode van droogte, waarin zelfs een verbod kwam op het bere ge ne n
van gewassen, kwam de regen met bakken uit de lucht vallen. (Omroep Zeeland, 2010) Ook in de
jaren die volgden viel er steeds een lange periode geen neerslag. Wel zat er elk jaar ve rschi l tusse n
de lengte van de droogte en het moment van de droogte. De periodes met droogte zijn daardoor
moeilijk te vergelijken. (KNMI, 2015)
De droge periodes ontstaan door hoge temperaturen en wind, waardoor verdamping optreedt.
(KNMI, 2015) Als de temperatuur in de toekomst zal blijven stijgen, heeft dit dus ge vol gen voor de
droge periodes in de gemeente.
Deze droge periodes hebben ook gevolgen voor het oppervlaktewater in de ge me ente Ve ere . Ee n
mogelijk probleem wat zich voordoet is verzilting. Langs de kust van Nederland, dus ook in gemeente
Veere, drukt zoet grondwater op het zoute zeewater, dat daar onder ligt. Als het zoete grondwate r
wordt weggepompt, om gebruikt te worden voor het besproeiing van het land en andere zaken,
komt het zoute water naar boven. (Dolman, 2004) Hierdoor wordt het grond- en oppervlaktewater
15
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘extreem weer’, pagina 16
29
Think globally, act locally
zouter. Dit kan schade opleveren bij gewassen die afhankelijk zijn van zoet water, de
drinkwaterproductie en in de rest van de natuur. (Rijkswaterstaat, sd)
1.3 Deelconclusie hoofdstuk 1
Aan het einde van dit hoofdstuk wordt het duidelijk dat de gemeente Veere een gemeente is die al te
maken heeft met de gevolgen die de huidige klimaatverandering met zich mee brengt.
Op basis van de gegevens van de hoogte van de Noordzee, durven we niet te concluderen dat de
zeespiegel de afgelopen jaren zoveel gestegen is dat dit gevolgen kan hebben voor de gemeente
Veere. Wel willen we, om een goede afweging te maken, zodat we de juiste maatregelen treffen,
rekening houden met de voorspellingen, die onder andere worden gedaan door het KNMI. In de
toekomst zal de zeespiegel gaan stijgen.
Op basis van de gegevens over de hoogte van de binnenwateren in de gemeente Veere kunne n we
niet zeggen of er een klimaatverandering gaande is. Daarnaast hebben we geen concrete gegevens of
de hoogte van de binnenwateren in de toekomst zal gaan stijgen. Wel weten we dat de ge me e nte
Veere goede gemalen kent, waardoor de hoeveelheid water in de binnenwateren altijd op het jui ste
peil gehouden kan worden. We denken daarom dat de stijging van de hoogte van de binnen wateren
geen specifiek gevaar vormt voor de gemeente Veere.
In dit hoofdstuk hebben we ook gekeken naar de temperatuur van de afgelopen jaren en de
temperatuur voor de toekomst. De afgelopen jaren is er voor de gemeente Veere geen duidelijke
temperatuurstijging te zien. Voor de toekomst trekken we, vooral op basis van de voorspellingen van
het KNMI en de lichte stijging van de temperatuur vanaf 1980, de conclusie dat de temperatuur
momenteel stijgt en in de toekomst verder zal stijgen.
Als laatste hebben we in dit hoofdstuk gekeken of de klimaatverandering zorgt voor het verande re n
van de weersomstandigheden. Door de gematigde weersomstandigheden heeft de gemeente Ve ere
nu en in de toekomst waarschijnlijk niet vaak te maken met extreem weer. Dit komt doordat de
gemeente Veere is omgeven door water.
Wel zal de gemeente vaker last krijgen van droge periodes. Deze droge periodes zijn in de afgelopen
jaren al zichtbaar geworden. Vaak worden deze periodes gevolgd door zware buien. Deze buien
zorgen er voor dat de intensiteit van de neerslag zal gaan veranderen. Deze droge periode s kunnen
ook leiden tot de verzilting van het grondwater, waardoor gewassen minder goed zouden kunnen
gaan groeien.
30
Think globally, act locally
Hoofdstuk 2 Maatregelen: nu en in de toekomst
Over het aanpassen aan en het tegengaan van de gevolgen van de huidige klimaatverandering
Op verschillende niveaus wordt besproken welke maatregelen genomen kunnen worden om de
huidige klimaatverandering te bestrijden. Deze bestrijding gebeurt op twee manieren, door mitigatie
en door adaptatie. In dit hoofdstuk willen we onderzoeken wat de gemeente Veere doet om de
huidige klimaatsverandering te bestrijden. Daarnaast willen we onderzoeken wat de gemeente Veere
in de toekomst kan doen om de huidige klimaatsveranderingen te blijven bestrijden. Het daarbij gaat
voornamelijk om het bestrijden van de gevolgen van klimaatverandering, die genoemd zijn in
hoofdstuk 1.
2.1 Hedendaagse beleid gemeente Veere
Om te weten te komen wat de gemeente Veere in de toekomst kan doen om de huidige
klimaatsverandering te bestrijden, is het belangrijk dat we weten welk beleid de gemeente Veere op
dit moment voert. Dit is belangrijk, omdat we daarop verder kunnen bouwen. Ook kunnen we op
deze manier te weten komen waarom het beleid wat nu gevoerd wordt niet voldoende i s e n wat e r
dan aan veranderd moet worden. In deze paragraaf willen wij laten zie n wat de gemeente Veere
doet op het gebied van mitigatie en adaptatie.
2.1.1 Hedendaagse mitigatiebeleid
Het belangrijkste doel van mitigatie is het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen 16. Naast
deze vermindering van broeikasgassen gaat het om het tegengaan van ontbossing en het stimul ere n
van bebossing en herbebossing. In deze paragraaf hopen wij inzicht te geven in het beleid wat de
gemeente Veere nu op dit gebied voert.
Duurzaam (ver)bouwen
De gemeente Veere zet zich in om duurzaam bouwen te stimuleren. Met duurzaam bouwe n wordt
bedoeld dat er milieuvriendelijk wordt gebouwd. Dit milieuvriendelijk bouwen gebeurt op twee
terreinen. Ten eerste milieuvriendelijk zijn tijdens het bouwen en ten tweede een huis bouwen dat
milieuvriendelijk is of verbouwen tot het milieuvriendelijk is.
Eerst onderzoeken we de milieuvriendelijkheid zijn het bouwen. Wanneer nieuwe hui zen ge bouwd
worden komt het vaak voor dat er veel afval overblijft. Men gaat niet zuinig om me t de mate ri al e n
waardoor grote reststukken overblijven. De gemeente Veere stimuleert het zuinig omgaan met
materialen, zodat er minder afval zal overblijven. Dit afval hoeft niet verwerkt te worde n. Dat komt
ten goede aan het milieu. De gemeente Veere stimuleert dit door middel van het afsluiten va n
contracten met projectontwikkelaars. Deze contracten bevatten eisen die gelden op dit gebie d. Ook
aan particulieren stelt de gemeente Veere eisen, deze zijn te vinden in het koopcontract. (Veere,
2015)
Om een verbouwing tot een duurzaam huis te stimuleren, worden duurzame leningen verstrekt.
Wanneer iemand zijn of haar woning met een investering wil verduurzamen, bestaat de mogelijkheid
een goedkope lening af te sluiten. Bij investeringen om uw woning te verduurzamen kunt u d e nke n
aan het aanschaffen van zonnepanelen en zonneboilers en natuurlijk veel andere dingen. De
duurzame leningen die u kunt afsluiten om deze investering te financieren hebben een laag
rentepercentage van 1% en een looptijd van twintig jaar. (Veere, 2014)
16
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘versterkt broeikaseffect’, pagina 13
31
Think globally, act locally
Ook bij nieuwbouwprojecten probeert de gemeente duurzaamheid te stimuleren. Dit wordt ge daan
door eisen te stellen in koopcontracten van particulieren. Er wordt onder andere aandacht be ste e d
aan goede isolatie van de huizen. Een goede isolatie beperkt het warmteverlies van de woning,
waardoor minder energie nodig is om het huis warm te houden. (Milieucentraal, sd)
Duurzame projecten
Naast het stimuleren van duurzaam bouwen en verbouwen houdt de gemeente Veere zich ook
intensief bezig met duurzame projecten. Deze duurzame projecten vinden we terug in alle dimensies
van de samenleving.
Het eerste duurzame project wat gaande is in de gemeente Veere , is Het Zon Effect. Dit project is
toepasbaar op huishoudens, maar ook op bedrijven en overheid. De gemeente Veere ke nt jaarl ijks
een groot aantal zonuren, om deze zonuren optimaal te benutten, stimuleert men het aanschaffen
van zonnepanelen. Dit gebeurt door het gezamenlijk inkopen van zonnepanelen . Wanneer men
zonnepanelen in de massa koopt, zijn ze goedkoper. Dit is dus aantrekkelijker voor de consume nt.
Huishoudens en bedrijven zullen hierdoor sneller investeren in zonnepanelen. (Veere, 2015)
Een tweede project is het internationale Green Key project, dit project is uitsluitend gericht op
bedrijven. De gemeente Veere helpt bedrijven door middel van financiële steun om dit keurme rk te
bemachtigen. (Veere, 2015)
Naast deze twee grote projecten heeft de gemeente ook verschillende klei nere projecten. Enke le
hiervan willen wij benoemen. In Grijpskerke, een dorpje in de gemeente Veere, is mede door
toedoen van de gemeente de eerste CO 2 neutrale straat van Nederland gebouwd. De huizen in de ze
straat hebben een lage energiebehoefte, dit komt door de goede isolatie en doordat me n opti maal
gebruik maakt van invallend zonlicht. Naast de lage energiebehoefte is deze straat ook
klimaatvriendelijk. (Wooneco, sd)
2.1.2 Hedendaagse adaptatiebeleid
Naast een mitigatiebeleid is het noodzakelijk een adaptatiebeleid te voeren. Wanneer wij alleen
proberen de oorzaken van de huidige klimaatverandering tegen te gaan, zullen wij bedrogen
uitkomen, als blijkt dat de gevolgen van de huidige klimaatverandering nog een lange tijd zullen
doorwerken op onze planeet. Om de gemeente Veere te beschermen tegen deze gevolgen is het
adaptatiebeleid van groot belang. In de volgende paragraaf hopen wij u een inzicht te ge ve n i n he t
huidige beleid van de gemeente Veere op het gebied van adaptatie.
Zeespiegelstijging
Op mondiaal, nationaal en regionaal schaalniveau is gebleken dat zeespiegelstijging nu en in de
toekomst een gevolg van de klimaatverandering is17 . Met dit gevolg moet ook in de gemeente Vee re
rekening gehouden worden.
Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor de bescherming van onze kust. Zij zijn momenteel me t e e n
tweejarig plan bezig. In 2015 en 2016 zullen grote hoeveelheden zand door middel van zandsuppletie
op het strand tussen Westkapelle en Domburg worden afgezet. Bij Westkapelle zal dit ongeveer
600.000 m3 zand zijn en bij Domburg ongeveer 350.000 m3.
Naast deze zandsuppletie zullen ook grote zandruggen in zee aangelegd wo rden door
Rijkswaterstaat. (Strand Nederland, 2015) Deze zandruggen moeten de erosie op de stranden
vertragen door de stroming op te vangen en de golven te breken. Op de andere strande n e n aan de
dijken en duinen in de gemeente Veere wordt momenteel niet gewerkt. Wel worden deze stranden
en de dijken en duinen goed in de gaten gehouden. Rijkwaterstaat houdt overal in Nederland de
17
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘zeespiegelstijging’, pagina 14 en hoofdstuk 1.2.1
32
Think globally, act locally
dijken en duinen goed in de gaten. Dit is ook het geval in de gemeente Veere. Wanneer blijkt dat e r
schade is, zullen gelijk acties ondernomen worden. Dit geldt ook bij verzwakking van de dijken en
duinen.
Zoetwater tekorten
De klimaatverandering hebben er mede toe geleid dat er in de zomer vaker sprake is van extreme
droogte. Deze droogte zal ervoor zorgen dat er een tekort aan zoetwater zal zijn.
De gemeente houdt zich bezig met de zoetwatervoorziening van de gemeente Veere. Waterhouderij
Walcheren zorgt ervoor dat in droge tijden ook voldoende zoetwater is om het land te be re ge ne n.
Dit zoetwater wordt in de winter verzameld, wanneer er meer zoetwater in de vorm van neerslag
valt dan nodig. De waterhouderij zorgt ervoor dat dit overtollige water wordt opgeslagen in sloten en
overloopterreinen.
Wanneer het in de zomer lange tijd niet regent en er niet genoeg water is om de gewassen te
beregenen, zal dit opgeslagen water gebruikt worden. De gewassen zullen worden beregend,
waardoor de oogst minder of geen schade op zal lopen.
Door deze maatregel kan de gemeente Veere voor een hoog percentrage zelfvoorzienend worden op
het gebied van de zoetwatervoorziening.
2.2 Mitigatie in de toekomst
In de vorige paragraaf hebben we gekeken welk beleid de gemeente Veere nu voert. Echte r wat nu
wordt gedaan is niet voldoende er moeten maatregelen genomen worden die het beleid verbeteren.
In de komende paragraaf hopen wij een advies te geven wat er in de toekomst gedaan kan worden in
de gemeente Veere op het gebied van mitigatie. Er zullen nieuwe dingen naar vore n kome n di e op
dit moment nog niet in de praktijk zijn gebracht, maar ook dingen die een uitbreiding zij n van het
huidige beleid.
2.2.1 Duurzaam leven
Wij denken dat het belangrijk is dat de inwoners van de gemeente Veere duurzamer gaan leven.
Door duurzamer te leven zal de CO 2 -uitstoot verder teruggedrongen worden. Om de inwoners
duurzamer te laten leven is het belangrijk dat dit gestimuleerd wordt. Wij hebben verschillende
maatregelen bedacht die het duurzamer leven, van de inwoners van de gemeente Veere zou kunnen
stimuleren. Deze maatregelen zullen in de volgende alinea’s worden uitgewerkt.
Vervoer
Het verkeer zorgt voor een groot gedeelte van de CO 2-uitstoot in de wereld 18. Ook i n de ge me ente
Veere wordt bijgedragen aan de CO 2 -uitstoot door het verkeer. In de gemeente Veere zou deze
uitstoot verminderd kunnen worden. De inwoners van de gemeente Veere en de vakantiegasten
moeten vaker de auto laten staan. Dit besef is er ook bij de bewoners van onze gemeente. In een
korte enquête 19 hebben wij de inwoners van de gemeente Veere vragen gesteld over hun bi jd rage
aan de klimaatverandering. Uit deze enquête kwam vaak naar voren, dat men vaker de auto zou
moeten laten staan. Natuurlijk moeten hier alternatieven voor worden aangeboden. Wij maken
hierin onderscheid tussen twee alternatieven, een alternatief voor lange afstanden en een alternatief
voor korte afstanden.
Er is een eenvoudig alternatief voor de korte afstanden: de fiets. Bij veel mensen wordt deze niet
vaak gebruikt en wordt ook voor korte afstanden de auto gepakt. De gemeente Veere zou er goed
aan doen, door een campagne het fietsgebruik te stimuleren. Fietsgebruik is namelijk niet alleen
18
19
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Verkeer en transport’, pagina 15
Zie bijlage 2
33
Think globally, act locally
goed voor het milieu, maar ook voor de mensen zelf. Het zorgt namelijk onder andere voor mi nder
stress en voor de verbranding van meer vet. (Seidell, 2014)
Om het fietsgebruik ook onder vakantiegasten te stimuleren kunnen diverse maatregelen ge nomen
worden. Zo zou de gemeente ervoor kunnen zorgen dat de tarieven voor fietsenverhuur omlaag
zouden gaan door middel van subsidie. Een andere mogel ijkheid is dat de geme e nte grati s fi e tse n
beschikbaar stelt. Deze gratis fietsen kunnen vakantiegasten voor de periode dat men op vakanti e i s
lenen.
Ten tweede hebben we een alternatief voor de lange afstanden. Wanneer inwoners of
vakantiegasten van de gemeente Veere langere afstanden moeten overbruggen, is he t ge brui k van
de fiets meestal geen goede oplossing. We willen daarom een tweede alternatief aandragen: het
verbeteren van het openbaarvervoer. In de huidige omstandigheden is het gebruik van het ope nbaar
vervoer niet aantrekkelijk. De enige vorm van openbaar vervoer in de gemeente Veere is het
busvervoer. Op veel plaatsen schiet dit busvervoer tekort. Er zijn meerdere dorpen waar ze l den tot
nooit een bus komt. Het is voor mensen uit deze plaatsen gee n mogelijkheid om met he t ope nbaar
vervoer te reizen, omdat dit voor veel vertraging zal zorgen. Wanneer het gebruik van openbaar
vervoer eenvoudiger gemaakt wordt zal het ook aantrekkelijker zijn. Mensen nemen sne ll er de bus
wanneer de dienstregelingen goed geregeld zijn.
Een tweede verandering in het openbaar die belangrijk is, is het verlagen van de kosten. Wanneer de
prijs van het openbaar vervoer zal dalen, zullen meer mensen gebruik gaan maken van het openbaar
vervoer. Het openbaarvervoer kan goedkoper worden door meer concurrentie. In de gemeente
Veere heeft Connexxion het monopolie op het gebied van het busvervoer. Wanneer andere
busmaatschappijen de mogelijkheid krijgen toe te treden op de markt, zullen er meer aanbieders
zijn. De prijs zal dan automatische dalen. (Robin, 2015)
Duurzame producten
In producten worden grote hoeveelheden grondstoffen verwerkt. De meeste grondstoffen zijn
schaars, wanneer meer grondstoffen gebruikt worden dan nodig bij het produceren van een product,
gaan grondstoffen onnodig verloren. Bij het produceren van duurzame producten wordt di t zove e l
mogelijk vermeden. Er wordt gebruik gemaakt van minder grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen.
Bovendien wordt er gedurende het productieproces op gelet, dat dit zo duurzaam mogelijk gebeurd.
(Scheepmaker, sd) Duurzame producten zijn dus erg belangrijk. Zij moeten de gewone producten
vervangen.
Het consumeren van duurzame producten moet in de gemeente Veere gestimuleerd worden. Dit kan
door het verlagen van de prijzen van duurzame producten. Voor een gedeelte zou di t ge fi nanci erd
kunnen worden door subsidies van de overheid. Door deze prijsverlaging zal het aantal verkochte
producten stijgen. Dit heeft als gevolg, dat de kosten over meer producten verspreid worden,
waardoor de prijs nog verder zal dalen.
2.2.2 Duurzaam wonen
Duurzaam leven is echter niet genoeg, want wat hebben wij aan een duurzaam leven wanneer wij
niet duurzaam wonen. Het is dus belangrijk dat wij naast duurzaam leven ook duurzaam wonen. He t
beleid dat nu gevoerd wordt in de gemeente Veere is niet voldoende op dit gebied. Wij hope n i n de
komende paragrafen advies te geven over een nieuw beleid op het gebied van duurzaam wonen.
Deels zal dit een uitbreiding van het huidige beleid en ook zullen daar nieuwe dingen aan toegevoegd
worden.
Nul-op-de-meterwoningen
34
Think globally, act locally
Woningen waar de inkomende en uitgaande energiestromen op jaarbasis in balans zijn, zouden e en
oplossing vormen voor mate waarin woningen bijdrage n aan de CO2-uitstoot. Nul-op-demeterwoningen voldoen hieraan. Deze woningen zorgen voor grote stappen op he t ge bi e d van de
energiebesparing. Gewone woningen zorgen voor een uitstoot van 8 ton CO 2 per jaar20 , deze uitstoot
zal verdwijnen wanneer nul-op-de-meterwoningen worden gebouwd. (Beek, 2015)
Wij adviseren de gemeente Veere deze woningen te laten bouwen om ze daarna te ve rkope n of te
verhuren. De gemeente Veere moet investeren in de duurzaamheid van de gemeente. Daarnaast i s
het mogelijk huizen te laten verbouwen tot nul-op-de-meterwoningen. In bestaande huizen worden
dan allerlei aanpassingen gedaan, die ervoor zorgen dat deze huizen duurzaam worden. Deze
investering moet van de woningbezitters zelf komen. Het is de taak van de gemeenteraad van de
gemeente Veere om bewoners te stimuleren deze investering te doen. Dit kan door middel van extra
financiële steun, maar ook door middel van campagnes.
De bouw van en verbouw tot deze woningen zal op meerdere terreinen voordelen opleveren.
Het eerste voordeel hebben we net al genoemd: ze zijn klimaatvriendelijk. De gemeente zou een
grote stap kunnen zetten op het gebied van duurzaamheid, wanneer deze investering zal worden
doorgezet. De CO2-uitstoot zal meer dalen naar mate meer van deze huizen gebouwd zullen worden.
Met deze investering kan dus worden meegewerkt aan een groener Nederland. (Beek, 2015)
Een tweede voordeel is dat het voor meer werkgelegenheid zorgt voor bedrijve n. Bi j de bouw van
deze woningen zijn veel verschillende bedrijven nodig. Wanneer de werkgelegenheid in e e n ge bi ed
toeneemt, zal ook de welvaart in hetzelfde gebied toenemen. Er zijn dus ook economische voordelen
aan de bouw van nul-op-de-meterwoningen.
Het derde voordeel dat wij willen behandelen, bevindt zich in de rekeningen die huishoudens krijgen.
Jaarlijks krijgen huishoudens de energierekening thuisbezorgd. Wanneer men in ‘gewone’ huizen
woont, bevatten deze rekeningen hoge bedragen. Wanneer men in een nul -op-de-meterwoning
woont, zal deze rekening veel lager zijn. Door deze investering zullen de woonlasten vo or mensen
veel lager uitvallen. In figuur 2.1 zien we welke kostenbesparing er optreedt voor huishoudens
wanneer men een nul-op-de-meterwoning in bezit heeft. (TBV wonen, sd)
20
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘Huishoudens’, pagina 15
35
Think globally, act locally
Figuur 2.1; doorsnede van een nul-op-de-meter-woning, met overzicht van de bespaarde kosten. (Energieplein, 2012)
Natuurlijk moet om van dit voordeel te profiteren ook een behoorlijke investering gedaan worden.
De kosten die deze investering met zich meebrengt zullen echter lager zijn dan he t re nde me nt van
deze investering. Wij zullen de getallen van deze investering op een rijtje zetten, we make n hi erbij
onderscheidt tussen nieuwbouw en verbouw.
Wanneer bij nieuwbouw gelijk een nul-op-de-meterwoning wordt gebouwd, zorgt dit voor extra
kosten van ongeveer €15.000, -. Deze kosten worden extra gemaakt ten opzichte van de bouw van
een gewoon huis. Deze kosten kunnen worden terugverdiend wanneer we alleen al ki jken naar de
energierekening. De energierekening van de gewoon huishouden bedraagt elke maand ongeveer
€175, -. Wanneer we alleen naar de besparing op de energierekening kijken en de andere voordele n
achterwege laten, duurt het dus €15.000, -/(12 maanden*€175, - )≈7 jaar voor deze extra kosten zi jn
terugverdiend. (Beek, 2015)
Bij deze berekening zijn de andere voordelen nog weggelaten, maar wanneer u onder andere
bedenkt dat deze investering er ook toe leidt dat het huis voor meer geld verkocht kan worden, zult u
begrijpen dat deze investering veel sneller terugverdiend is.
Wanneer een huis verbouwd wordt tot een nul-op-de-meterwoning, kost dit afhankelijk van welk
huis er wordt verbouwd tussen de €30.000, - en €60.000, -. Dit lijkt een grote investering en dat is
het ook, maar daar staat tegenover dat er de komende jaren geen energierekening hoeft be taald te
worden. Het is best goed mogelijk dat in de toekomst elektriciteits- en gasprijzen zullen gaan stijge n,
omdat de gas en kolen voorraden opraken. Ook wanneer deze prijsstijging door zal zetten l e vert di t
dan geen extra kosten op. (Harms, 2015) Bovendien hoeft deze investering niet alleen gefinancierd te
worden, met behulp van subsidies van het Ministerie van Economische Zaken wordt een deel van
deze kosten betaald. (RVO, 2016)
Behouden oude beleid
Naast het doorvoeren van nieuwe maatregelen, is het goed het oude beleid te handhaven. Het is
goed om mensen bewust te maken dat er duurzaam gebouwd moet worden. Mensen moeten zui nig
omgaan met de grondstoffen, die wij tot onze beschikking hebben. Er moet voorkomen worden dat
bij een bouw onnodig veel afval overblijft 21 . Het is belangrijk dat de gemeente Veere, de maatregelen
die daar nu aan gesteld worden, blijft handhaven. Dit zal zeker ten goede komen van het milieu.
Ook is het belangrijk dat duurzame leningen versterkt blijven worden, zodat inwoners ook aan de
financiële middelen kunnen komen, die ze nodig hebben om een investering te kunnen financieren.
2.2.3 Mensen voorlichten
Een van de nieuwe punten in het beleid komt neer op mensen uit de onwetendheid he l pe n. Onde r
de inwoners van de gemeente Veere hebben wij een enquête gehouden. Uit deze e nquête 22 kwam
sterk naar voren dat de inwoners onwetend zijn. Zo bleek dat ongeveer een vijfde van de i nwone rs
niet beseft dat zij mede-veroorzakers zijn van de opwarming van de aarde. Zij schreven de
opwarming van de aarde toe aan bedrijven23. (Inwoners veere, 2015) Daarnaast is ongeveer de he l ft
van de ondervraagden bereid om zijn/haar levensstijl aan te passen, zodat de oorza ken van de
opwarming van de aarde verminderd worden, zij weten echter niet hoe zij dit moeten doen. 24
(Inwoners veere, 2015)
21
Zie hoofdstuk 2.1.1.
Zie bijlage 2
23 Zie bijlage 2
24 Zie bijlage 2
22
36
Think globally, act locally
Het is belangrijk dat deze onwetende mensen ervan bewust worden dat zij mede -veroorzakers zi jn,
maar ook dat zij daar iets aan kunnen veranderen. Het moet voor mensen concreet worden wat zij
kunnen doen voor het milieu.
In de komende paragrafen geven wij advies hoe de mensen in de gemeente Veere hi ervan be wust
kunnen worden.
Scholen
Het is belangrijk om de jeugd te betrekken bij plannen die worden gemaakt. De jeugd is de deur naar
de toekomst. Het is daarom belangrijk dat op scholen voorlichting gegeven wordt, over hoe wij
bewust om moeten gaan met het milieu. Wij stellen voor dat er speciaal opgeleide mensen
voorlichting gaan geven op scholen. Deze mensen moeten ten eerste goed weten waar ze he t ove r
hebben en ten tweede goed met jeugd om kunnen gaan, zodat hun boodschap zal blijven hangen.
Het is goed als tijdens deze voorlichtingen aansprekende beelden en leuke proefjes gebruikt worden.
Wanneer leerlingen een leuke dag of een leuk dagdeel hebben, zal de boodschap langer blijven
hangen.
Daarnaast nemen de kinderen hun ervaringen mee naar huis en vertellen daar thui s ove r. Op de ze
manier komen ook ouders in aanraking met de boodschap die gebracht is. Zo worden in een keer
meerdere generaties bereikt.
Deze voorlichtingen moeten zowel op basisscholen als op het voorgezet onderwijs gegeven worden.
Het is goed om daar vaste leerjaren voor af te spreken zodat het niet gaat vervelen voor de
leerlingen, bijvoorbeeld in groep 7 en klas 4. Wanneer onderwerpen te vaak terugkomen, gaan
leerlingen met tegenzin deze voorlichtingen bijwonen en is het effect weg.
Lezingen
Naast het onderwijs voor de jeugd is het ook belangrijk de overige generaties te bereiken. Zij zi jn de
generaties die het nu uit moeten voeren. Deze generatie kan bereikt worden door lezingen te ge ve n
op verenigingsbijeenkomsten. Wij kunnen hierbij denken aan sportverenigingen, zangverenigingen of
kerkelijke verenigingen. Op deze manier komen mensen in aanraking met dit onde rwerp e n kan e r
verder over nagedacht worden. Mensen zullen zich hierdoor bewust worden, wat zij kunnen
bijdragen aan een groener Nederland.
Naast lezingen op verenigingsbijeenkomsten kunnen ook gewone informatieavonden georganisee rd
worden. Op deze avonden kunnen professionele sprekers uitleggen wat de aanwezigen ze l f kunne n
doen. Het is belangrijk dat deze avonden een aantrekkelijk karakter hebben. Er moet op deze
avonden ook gelegenheid zijn tot gesprek.
Reclame en media
Naast onderwijs en leningen is het mogelijk mensen op andere manieren te bereiken. Zo kunnen
reclameposters in bushokjes en op andere plekken een duidelijke boodschap overbrengen. Wanneer
krachtige oneliners gebruikt worden, zullen deze blijven hangen bij de lezers. Zij zullen deze woorden
in gedachten houden en er over na blijven denken.
Ook artikelen in bijvoorbeeld de Veerse Bode en de Klapbank zullen effect hebben op het l e ve n van
mensen. Deze artikelen moeten krachtig en aansprekend geschreven zijn, zodat de boodschap ervan
duidelijk is. Ze moeten mensen bewust maken en opwekken daadwerkelijk iets te gaan doe n aan de
oorzaken van de opwarming van de aarde.
37
Think globally, act locally
2.3 Adaptatie in de toekomst
Wanneer alleen maatregelen genomen worden op het gebied van mitigatie zal het ons duur kome n
te staan. We zijn dan niet beschermd tegen de gevolgen van de huidige klimaatverandering, want al
doen we nog zo ons best op het gebied van mitigatie, de eerstvolgende jaren zullen de gevolgen van
de huidige klimaatverandering nog duidelijk merkbaar zijn. Het is daarom belangrijk dat wi j onsze lf
beschermen tegen deze gevolgen. Ons advies voor de gemeente Veere op het gebied van adaptati e
leest u in de volgende paragrafen. Het advies zal gebaseerd zijn op het oude beleid.
Uit de enquête 25 , die wij hebben verspreid onder de inwoners van de gemeente Veere , i s ge ble ke n
dat de inwoners van de gemeente Veere zich over het algemeen veilig voe le n i n de ge me ente. Ze
vertrouwen vooral op de gemeente Veere zelf en gaan er van uit dat deze het beste zoeken voor hun
inwoners. Het is daarom van groot belang dat ook in de toekomst de gemeente Vee re goed blijft
handelen op het gebied van het aanpassen aan klimaatverandering.
2.3.1 Zeespiegelstijging
Uit de klimaatscenario’s van het KNMI hebben we kunnen afleiden dat de zeespiegel van de
Noordzee verder zal blijven stijgen 26 . Mark Minderhoud zei in ons gesprek: ‘De dijken zijn hoog
genoeg voor de scenario’s die gesteld worden door de KNMI, als het gaat om de waterstande n. We l
moeten de stranden regelmatig opgespoten worden’. (Minderhoud, 2015) Op het gebied van
zeespiegelstijging hebben we dus nog geen gevaar te vrezen. Toch is het belangrijk dat we de di jke n
en duinen in de gaten blijven houden. Het is belangrijk dat alle stranden regelmatig worden
opgespoten, zodat het zeewater niet tegen de duinen en dijken kan komen. Wanneer dit wel gebeurt
worden deze zeeweringen beschadigd, dat kan ernstige gevolgen hebben.
In de gemeente Veere is het belangrijk dat wordt gekeken wanneer men moet opspuiten. In de
zomer kunnen de stranden niet opgespoten worden, omdat de gemeente Ve ere sterk afhankeli jk i s
van het toerisme 27. Deze toeristen komen naar de gemeente Veere om te genieten van het strand en
om te zwemmen in de zee. Het is belangrijk voor de gemeente Veere dat deze toeristen blijven
komen, omdat zij voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor de inkomsten van de gemeente
Veere.
De stranden moet dus worden opgespoten in de maanden dat het toerisme er de minste schade van
ondervindt. De maanden november tot en met maart zijn hier het meest geschikt voor, omdat in
deze maanden de weeromstandigheden het niet toelaten te zwemmen in de zee of uitgebreid te
verblijven op het strand.
2.3.2 Zoetwatervoorziening
Eerder in dit onderzoek hebben we gezien dat het aantal periodes van extreme droogte in de
gemeente Veere zal toenemen. Deze droge perioden kunnen leiden tot verzilting, drinkwater
tekorten en schade aan de landbouwgewassen28. Om deze problemen zoveel mogelijk te ve rmi jden
wordt in de gemeente Veere gewerkt aan het project ‘Waterhouderij Walcheren’ 29 .
Voor de toekomst is het belangrijk dat dit project verder wordt uitgebreid. Om in alle tekorten te
voorzien is veel zoetwater nodig. Het is belangrijk dat de opslagplaatsen worden ui tgebrei d , zodat
meer zoetwater opgeslagen kan worden. In periodes van extreme droogte zal er dan meer zoetwater
25
Zie bijlage 2
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘klimaatscenario’s’, pagina 18,1 9 en hoofdstuk 1.2.1.
27 Zie hoofdstuk 1.1.4.
28 Zie hoofdstuk 1.2.3.
29 Zie hoofdstuk 2.1.2.
26
38
Think globally, act locally
beschikbaar zijn om de schadelijke gevolgen van deze droge periodes zoveel mogelijk te kunnen
beperken.
2.4 Deelconclusie hoofdstuk 2
Aan het einde gekomen van dit hoofdstuk kunnen we concluderen dat in de gemeente Veere al
meerdere maatregelen zijn genomen op het gebied van zowel adaptatie als mitigatie . Door mi ddel
van diverse projecten wordt geprobeerd de oorzaken van de klimaatverandering te verminderen.
Daarnaast wordt er voor gezorgd dat wij beschermd zijn tegen de gevolgen van de huidige
klimaatverandering.
De huidige maatregelen die zijn genomen op het gebied van mitigatie zijn echter niet genoeg,
daarom is het belangrijk dat er toevoegingen komen op het huidige beleid. Het is onder andere
belangrijk dat het vervoer van mensen aangepakt word. Mensen moeten gestimuleerd worden vaker
de fiets of het openbaar vervoer te nemen. Daarnaast is het ook belangrijk dat de mensen meer
duurzame producten gaan kopen.
Naast het duurzaam leven wat in de voorgaande alinea is beschreven, is ook duurzaam wonen erg
belangrijk. Door duurzaam te wonen, kan de uitstoot van CO 2 sterk verminderd worden. Het bouwen
van nul-op-de-meterwoningen is de duurzaamste manier van wonen.
De huidige maatregelen die genomen zijn op het gebied van adaptatie, zijn in hoge mate toereikend.
Wel is het belangrijk dat de zoetwatervoorziening wordt uitgebreid. Ook is het belangrijk dat de
zeeweringen door middel van zandsuppletie goed beschermd worden tegen het zeewater. Het is
belangrijk dat deze zandsuppletie in de meest geschikte maanden plaatsvindt.
39
Think globally, act locally
Hoofdstuk 3 Eisen voor deze maatregelen
Over de eisen waaraan de maatregelen voor het aanpassen aan en het tegengaan van de gevolgen
moeten voldoen
De maatregelen die in hoofdstuk 2 genoemd zijn, moeten op de juiste manier uitgevoerd worden. De
inwoners van de gemeente Veere moeten zich op zo’n manier aanpassen aan de gevolgen van de
klimaatverandering, dat ze er het minst last van krijgen. Daarnaast moeten de maatregelen effi cië nt
genoeg zijn om te zorgen dat de klimaatverandering zich niet verder doorzet, zodat de gevolgen van
de klimaatverandering niet erger worden. In dit hoofdstuk zal beschreven worden aan welke eisen de
te nemen maatregelen moeten voldoen zodat de doelstellingen die eerst beschreven worden,
bereikt kunnen worden.
3.1 Klimaat- en energie doelen
In Nederland zijn verschillende doelstellingen opgesteld om de klimaatverandering i n de toe komst
tegen te gaan. Ook zijn er doelstellingen voor het aanpassen aan de gevolgen van de huidige
klimaatverandering. Deze doelstellingen zijn naast Nederland ook van belang in de gemeente Ve ere .
In deze paragraaf willen we deze doelstellingen verder uitwerken.
3.1.1. Bescherming
Een doelstelling op het gebied van adaptatie is de bescherming van de gemeente Veere tegen onder
andere overstromingen tot 2050. Het is belangrijk dat de dijken en duinen goed onderhouden
worden, zodat ook in de toekomst de zee het land niet zal kunnen bereiken. Door de stijgi ng van de
zeespiegel zal er in de toekomst steeds meer moeten worden gedaan om de dijken en duinen ste vig
genoeg te houden.
Naast de zeespiegelstijging, moet de gemeente Veere ook beschermd worden tegen andere gevolgen
van de huidige klimaatverandering, zoals verdroging met als gevolg verzilting. Dit kan onde r ande re
worden gedaan door organisaties als Waterhouderij Walcheren. Doormiddel van bescherming tege n
de verschillende gevolgen zullen ook toekomende generaties veilig in de ge me e nte Vee re kunne n
blijven wonen.
3.1.2. Reductie CO2-uitstoot
Een van de doelstellingen voor zowel Nederland, als de gemeente Veere is het terugbrengen van de
CO2 -uitstoot. Voor de gemeente Veere geldt dat in 2020 de uitstoot van CO2 met 30% moet zijn
verminderd ten opzichte van 1990. (Veere, 2013) Dit betekent dat fabrieken, auto’s en andere
bronnen van CO2 -uitstoot minder CO2 moeten uitstoten. Bedrijven kunnen emi ssi erechten kope n ,
zodat ze een bepaalde hoeveelheid CO2 mogen uitstoten. De prijs die betaald wordt voor deze
emissierechten komt tot stand op de markt voor emissierechten. (Milieuloket, sd) Di t zorgt e rvoor
dat de hoeveelheid CO 2 in de atmosfeer zal afnemen. Op deze wijze kan de doelstelling van een
reductie van 30% behaald worden.
3.1.3. Verduurzamen energieverbruik
Er zijn nog andere doelstellingen die Nederland, en ook de gemeente Veere stellen om
klimaatverandering tegen te gaan. Het gaat om de volgende doelstellingen: In 2020 moet 20% van
het energieverbruik duurzaam zijn, moet het energieverbruik in woningen/gebouwen met 50%
omlaag en nieuwbouw moet klimaatneutraal zijn. (Veere, 2013) Om het energieverbruik van
40
Think globally, act locally
nieuwbouwwoningen klimaatneutraal te maken zijn nul-op-de-meterwoningen van groot belang. Om
het energieverbruik in woningen/gebouwen met 50% omlaag te krijgen zullen verbouwingen nodig
zijn.
Om het energieverbruik in 2020 voor 20% duurzaam te laten zijn, is
groene energie belangrijk. De groene energie kan worden opgewekt
met zonnepanelen, windmolens en andere duurzame energiebronnen.
Waarom duurzaam handelen verder van belang is, wordt onderzocht in
de volgende paragraaf.
Figuur 3.1; harmonieuze verwevenheid van
de 3 p's (van Mierlo, 2014)
3.2 Duurzaam handelen
Zowel de maatregelen die genomen worden om de gemeente Veere te
beschermen tegen de gevolgen van de huidige klimaatverandering, al s
de maatregelen die genomen worden om de klimaatverandering tegen te gaan, moeten op de jui ste
manier worden uitgevoerd. Daarnaast is het van belang dat deze maatregelen duurzaam zi jn. Di t i s
voor zowel het milieu als de inwoners van de gemeente Veere nodig.
3.2.1. Wat is duurzaam?
Een duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van he t he de n zonder
het vermogen van de toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te
brengen. (Harlem, 1987) Kortom, duurzaamheid kijkt naar de huidige behoefte die de mensen op de
aarde hebben en hoe dit in de toekomst ontwikkeld kan worden, zonder dat de mensen, he t mi l ie u
of de economie in gevaar komt. (Duurzaamheid Platform, 2010) De term duurzaam wordt vaak
verbonden met de drie p’s: People (mensen), profit (opbrengst/winst) en planet (milieu/aarde). Deze
drie elementen zijn een harmonieuze verwevenheid die in figuur 3.1 duidelijk te zien is. (van Mie rl o,
2014) Wat deze drie p’s precies inhouden, wordt kort uitgewerkt.
People
Bij de eerste van de drie p’s gaat het om het belang van mensen. Wat doet een bepaalde maatre gel
met de mensen? Vervullen we alle behoeftes die een mens heeft? Voor de ge me ente Vee re ge l dt
vooral dat er gelet moet worden op de veiligheid van zijn inwoners. Voor zowel nu als voor in de
toekomst. Daarnaast is het belangrijk dat de gemeente Veere de mensen betrekt bij datgene wat e r
in hun directe omgeving gebeurt. Een duurzame samenleving heeft gemeenschapsgevoel nodig.
(Zeist, 2015)
Profit
De winst van een bepaalde maatregel is ook van belang. Zaken moeten tegen elkaar afgewogen
worden. Het is van belang dat er gekeken wordt naar het budget, dat beschikbaar kan worden
gesteld voor een bepaalde maatregel. Duurzame projecten van de gemeente Veere zullen wat
kosten, maar er moet ook gekeken worden naar de opbrengst. Op lange termijn zal de
duurzaamheidswinst zichtbaar worden. Daarnaast kan door efficiënte en besparende maatregelen in
de levenshouding, duurzaamheid juist kosten besparen. (GWW, sd)
Planet
Bij de laatste van de drie p’s staat vooral het behoud, bescherming en beheer van de aarde centraal .
Het gaat vooral om duurzaamheid in tijd. Het gaat om de vraag op welke manier we de wereld
kunnen behouden, zodat latere generaties ook nog steeds om deze aarde kunne n wonen zoal s wi j
dat nu ook doen. (Zeist, 2015) De gemeente Veere kan dit doen door een actief klimaatbeleid te
voeren. Daarnaast kan de gemeente dit doen door het vergroten van de kennis van duurzame l e ven
onder de inwoners.
41
Think globally, act locally
3.2.2. Waarom duurzaam?
Duurzaam leven is van groot belang. Zeker met het oog op toekomstige generaties zullen de
maatregelen die getroffen worden, in de gemeente Veere, duurzaam moeten zijn. Gebeurt di t ni e t,
dan zal het vermogen van de toekomstige generaties, op deze aarde, in gevaar komen. Om dui del ijk
te krijgen waarom wij duurzaam moeten leven, staan in de volgende paragraaf enkele zaken omtrent
duurzaam leven beschreven.
Natuurlijke hulpbronnen
De natuurlijke hulpbronnen zijn te onderscheiden in vernieuwbare hulpbronnen en
niet-vernieuwbare hulpbronnen. Vernieuwbare hulpbronnen bestaan uit levende organismen, zoals
planten en dieren. Het zijn vernieuwbare hulpbronnen, omdat ze zich kunnen voortplanten. Er zi jn
planten en dieren die uitsterven. Deze vernieuwbare hulpbronnen hebben een beperkte capaci te it
om zich te kunnen vernieuwen. (de Wolf, 2011)
Niet-vernieuwbare hulpbronnen zijn vooral te vinden in de grond. Het zijn fossiele en minerale
grondstoffen, die vooral worden gebruikt in de industrie. Fossiele grondstoffen zijn aardolie, aard gas,
bruinkool en steenkool. Deze grondstoffen worden gebruikt voor benzine, kerosine en het opwekken
van elektriciteit. Deze grondstoffen zijn niet-vernieuwbaar omdat de winbare voorraden in de aarde
eindig zijn. (de Wolf, 2011)
CO2 -uitstoot
Bij het winnen van deze fossiele brandstoffen komt veel CO2 vrij dat vroeger niet is vrij gekomen,
doordat planten en andere organismen fossiliseerden 30 . Daarnaast leidt het gebruik van de
hulpbronnen tot ernstige milieuvervuiling. Beide zaken zorgen voor het veranderen van het kli maat.
Het duurzaam gaan leven, dus minder fossiele brandstoffen gebruiken, zal ervoor zorgen dat de
klimaatverandering niet versterkt wordt. De gemeente Veere moet zich daarom vooral i nze tten op
duurzaamheid.
Duurzame energie
De niet-vernieuwbare hulpbronnen zijn niet onuitputtelijk. De vorming van de ze hul pbronne n, al s
fossiele brandstoffen, duurt honderden jaren. Het gebruik van de hulpbronnen gaat veel snell er. Di t
zorgt ervoor dat de voorraden opraken. Het is goed mogelijk dat de volgende generatie, zo niet onze
generatie, te maken krijgt met het probleem van uitputting van de hulpbronnen (Buijze, sd) . He t i s
daarom van belang om nieuwe energiebronnen te zoeken. Hierbij kan gedacht worde n aan groene
stroom. Deze duurzame energie is een goede vervanging voor het uitputtingsprobleem van de ni e t vernieuwbare hulpbronnen. Ook hierop kan de gemeente Veere goed inspelen. Vooral door mi ddel
van het stimuleren van het gebruik van groene energie.
Groene energie komt uit duurzame bronnen. Het stimuleren van het gebruik van groene energie
zorgt ervoor dat men in de toekomst minder afhankelijk zal zijn van andere hulpbronnen, als fossie le
brandstoffen. (MilieuCentraal, 2015) Wanneer deze hulpbronnen uitgeput zijn, zullen de toekomstige
generaties in de gemeente Veere nog steeds energie, in welke vorm ook, kunnen blijven gebruiken.
3.3 Methodisch handelen
Het is belangrijk dat de maatregelen die de gemeente Veere zal nemen op ee n me thodische wijze
behandeld zullen worden. Dat houdt in dat er gewerkt wordt via een vooraf samengesteld pl an. Di t
plan moet de leidraad zijn bij het uitvoeren van de bepaalde maatregelen. (Petra, 2007) Methodi sch
handelen heeft een aantal kenmerken die belangrijk zijn voor het uitvoeren van de maatregelen.
30
Zie theoretisch kader, onder kopje: ‘versterkt broeikaseffect’, pagina 13
42
Think globally, act locally
Hierbij moeten we denken aan doelgericht handelen, systematisch handelen, procesmatig handel en
en bewust handelen.
3.3.1. Doelgericht handelen
Handelen is pas methodisch als het helemaal gericht is op het bereiken van een vooropgesteld doel .
(Blanksma, Bijpost, Jelti, Zijlstra, & van Tol, 2002) Voor de gemeente Veere betekent dit dat de
maatregelen die in hoofdstuk 2 benoemd worden, zoals het in de gaten houden van de dijken en
duinen en het opspuiten daarvan, als belangrijkste doel worden gezien voor het aanpasse n aan de
gevolgen van de klimaatverandering. Ook moet er alle aandacht gegeven worden aan het voorkomen
van de gevolgen van de huidige klimaatverandering, door de inwoners van de gemeente Veere te
stimuleren duurzamer te gaan leven.
Adaptatie
Bij de adaptatie van de gevolgen van de huidige klimaatverandering is het belangrijk doe l ge richt te
werk te gaan. Dit houdt in dat de gemeente Veere zorgt dat de inwoners van de gemeente goed
beschermd zijn tegen de gevolgen de klimaatverandering. Het constant in de gate n houde n van de
staat van de dijken en duinen is daar een voorbeeld van. Als de gemeente Veere de dijken en duinen
doelgericht in de gaten houdt, zullen de inwoners van gemeente Veere nu en in de toe komst ve i l ig
zijn. Dit geldt ook voor het opspuiten van de stranden. Als hier niets meer aan gedaan wordt , zal de
zee op de duur over de duinen heen op het vaste land terecht komen. Het doel wat de gemeente
Veere steeds voor ogen moet houden, is de veiligheid van zijn inwoners. Dan hebben de maatregelen
het meeste effect.
Mitigatie
Net als bij de adaptatie moet ook bij de mitigatie van de huidige klimaatverandering doelgericht
gewerkt worden. Dit houdt voor de gemeente Veere in dat het doel van alle maatregelen voor
mitigatie is dat de klimaatverandering minder zal worden. Hoewel de gemeente Veere een heel klein
deel van de aardbol is, is het toch van groot belang dat er ook op dit niveau aandacht wordt beste e d
aan het mondiale probleem van klimaatverandering. Deze aandacht kan besteed worden door het
stimuleren van de inwoners van de gemeente om duurzamer te gaan leven. Op deze manier kan er in
de gemeente Veere minder CO2 worden uitgestoten. Dit lijkt nutteloos, omdat de gemeente Veere zo
klein is. Om een groot probleem aan te pakken moeten we klein beginnen
3.3.2. Systematisch handelen
Naast doelgericht handelen is het bij methodisch handelen ook van belang om op een systematische
wijze te handelen. Dit houdt in dat bij het uitvoeren van de maatregelen door de ge me ente Ve ere
sprake is van een volgorde waarnaar gewerkt wordt. Er moet een bepaalde structuur zijn waarop
gewerkt wordt. Hierbij is een bepaalde volgorde erg belangrijk. (Mind Academy, sd) Voor de
gemeente Veere houdt dit in dat de belangrijkste maatregel voor zowel het aanpassen aan de
gevolgen, als het voorkomen van de gevolgen van de huidige klimaatverandering als eerste moet
worden behandeld.
Adaptatie
Bij adaptatie is het van belang om de belangrijkste maatregel de hoogste prioriteit te geven. Dit
gebeurt om de veiligheid van de inwoners voorop te stellen. Dit is belangrijk voor zowel nu al s i n de
toekomst. Wij denken dat het vooral van belang is de dijken goed te onderhouden. Op de ze mani e r
krijgen de mensen in de gemeente Veere het minste last van de gevolgen van de huidige
klimaatverandering. De gemeente Veere heeft namelijk vooral te maken met de gevolgen die te
maken hebben met water, omdat de gemeente rondom in het water ligt.
43
Think globally, act locally
Mitigatie
Ook bij de mitigatie van de gevolgen van de klimaatverandering moet de belangrijkste maatregel
voorop gesteld worden. Het is bij het probleem van de klimaatverandering belangrijk dat naast de
gevolgen, ook de oorzaak aan gepakt wordt. Het belangrijkste daarbij is dat de manier van leve n van
de mensen in de gemeente Veere moet gaan veranderen. De gemeente Veere moe t zi jn i nwoners
gaan stimuleren om duurzamer te leven. Als iedereen meehelpt om de CO2-uitstoot te vermindere n,
zal dit een positieve uitwerking hebben op het probleem van klimaatverandering. De gemeente
Veere kan zijn inwoners stimuleren door subsidies, maar het is bovenal van belang dat de geme e nte
zijn inwoners bewust maakt van de deelname aan het CO 2 -gebruik.
3.3.3. Procesmatig handelen
Ten derde is ook procesmatig handelen belangrijk voor het op een methodische wijze uitvoere n van
een bepaalde maatregel. Het houdt in dat een maatregel op zo’n manier wordt behandeld dat elk
onderdeel van de maatregel zorgt voor een succesvolle volbrenging van het volgende onderdeel van
de maatregel. De route die wordt gevolgd om op een procesmatige wijze een doel te bere iken ke nt
als beginpunt de huidige situatie en als eindpunt de situatie die gewenst is. (Remmerswaal, 2015)
Adaptatie
De huidige situatie bij de klimaatverandering in de gemeente Veere is, dat veranderingen in het
klimaat zorgen voor een gevolg als zeespiegelstijging. Willen we dit probleem op een proce smatige
wijze behandelen dan zullen we een doel voor ogen moeten houden. Voor de gemeente Veere houdt
dit doel in dat alle inwoners veilig zijn, ook in de toekomst. De gemeente Veere moet beschermd
worden tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Dit kan onder andere door middel van het
opspuiten van de standen. Het doel is bereikt wanneer ook in de toekomst de inwoners van de
gemeente Veere nog steeds veilig zullen zijn.
Mitigatie
In de gemeente Veere moet de hoeveelheid CO 2 -uitstoot moet worden aangepakt ook al is de
gemeente Veere maar een heel klein gedeelte van de wereld. Toch moet dit grote probleem op
lokaal niveau al worden aangepakt. Het doel is om uiteindelijk de hoeveel heid CO2 -uitstoot te rug te
dringen. Dit kan alleen als er op een juiste manier met de CO 2 omgegaan wordt. Het is daarom van
belang om de mensen goed in te lichten over het feit dat ze bijdragen aan de CO 2-uitstoot. Daarnaast
is het belangrijk dat de mensen worden ingelicht op welke manier ze de CO 2 -uitstoot kunnen
verminderen.
3.3.4. Bewust handelen
Als laatste is het van belang dat er bij methodisch handelen kritisch wordt terug geblikt op datge ne
wat er uitgevoerd is. Het is bedoeld om van de fouten die gemaakt zijn te leren. Op deze manie r kan
een maatregel die genomen wordt, zo efficiënt mogelijk worden uitgevoerd met als gevolg het beste
resultaat. De dijken zullen in de toekomst genoeg bescherming geven, zodat de inwoners van de
gemeente Veere zich veilig voelen en ook de uitstoot van CO 2 zal worden terug gedrongen.
3.4 Toepassing
De maatregelen die in hoofdstuk 2 behandeld zijn moeten worden getoetst aan de doelstellingen die
aan het begin van dit hoofdstuk behandeld zijn. Wanneer de maatregelen die in hoofdstuk 2
genoemd zijn overeenkomen met de doelstellingen uit paragaaf 1 en op de juiste manier worden
uitgevoerd31 , zullen ze efficiënt zijn.
31
Zie hoofdstuk 3.2 en 3.3, blz. 41-44
44
Think globally, act locally
3.4.1. Mitigatie
Vervoer
De maatregel ‘vervoer’ houdt in dat de inwoners van de gemeente Veere de auto vaker thuis moeten
laten staan32 . In plaats van de auto moet vaker gebruik worden gemaakt van de fiets of het openbaar
vervoer.
Wanneer deze maatregel getoetst wordt aan de doelstellingen die gesteld zijn, kan ge concl udee rd
worden dat deze maatregel bijdraagt aan de reductie van CO 2. Wanneer de inwoners van de
gemeente Veere hun auto minder gebruiken, zullen deze auto’s geen brandstof verbruiken en zal e r
dus geen CO2 worden uitgestoten. Wanneer het autogebruik wordt vervangen door het gebruiken
van het openbaar vervoer kunnen we veronderstellen dat één bus minder CO 2 uitstoot dan een
aantal auto’s. Wanneer gekozen wordt voor het gebruik van de fiets, zal helemaal geen CO 2-uitstoot
plaatsvinden.
Duurzame producten
De maatregel ‘duurzame producten’ houdt in dat de inwoners van de gemeente Veere meer
producten gaan kopen die uit duurzame grondstoffen bestaan en die duurzame wijze geproduce erd
zijn33 .
Wanneer deze maatregel wordt getoetst aan de gestelde doelstellingen, kan worden geconclude erd
dat deze maatregel niet duidelijk overeenkomt met één van de doelstellingen.
Nul-op-de-meterwoningen
De maatregel ‘nul-op-de-meterwoningen’ houdt in dat in de gemeente Veere nieuwbouwwijken
moeten komen met deze woningen. Ook houdt het in dat bestaande woningen worden verbouwd tot
nul-op-de-meterwoningen34.
Wanneer deze maatregel wordt getoetst aan de doelstellingen, kan worden geconcludeerd dat de ze
maatregel voldoet aan alle doelstellingen op het gebied van mitigatie. Deze huizen dragen bij aan de
reductie van CO2 -uitstoot, hun energie verbruik is voor meer dan 20% duurzaam en er wordt mi nde r
energie verbruikt dan in gewone woningen. Ze dragen bij aan de reductie van CO 2-uitstoot doordat
ze minder energie gebruiken, bovendien is de energie die gebruikt wordt duurzaam van aard. De ze
woningen verbruiken minder energie doordat ze goed geïsoleerd zijn.
Mensen voorlichten
De maatregel ‘mensen voorlichten’ houdt in dat de inwoners van de gemeente Veere ingelicht
worden over duurzaamheid en de klimaatsverandering 35 .
Wanneer deze maatregel wordt getoetst aan de doelstellingen, kan worden geconcludeerd dat zij
niet direct voldoet aan de doelstellingen. Deze maatregel heeft echter een andere functie: de
voorlichtingen moeten de inwoners van de gemeente Veere opwekken om aan bovengenoemde
doelstellingen te voldoen. Deze maatregel zorgt er dus op indirecte wijze voor dat aan de
doelstellingen wordt voldaan.
3.4.2. Adaptatie
Zeespiegelstijging
Deze maatregel heeft betrekking tot de bescherming tegen de zeespiegelstijging 36 i n de ge me e nte
Veere. Deze zeespiegelstijging is een gevolg van de huidige klimaatverandering. De gemeente Ve ere
wordt beschermd doormiddel van duinen en dijken.
32
Zie hoofdstuk 2.2.1., onder kopje: ‘vervoer’ blz. 33
Zie hoofdstuk 2.2.1., onder kopje: ‘duurzame producten’, blz. 34
34 Zie hoofdstuk 2.2.2., onder kopje: ‘nul -op-de-meterwoning, blz. 34
35 Zie hoofdstuk 2.2.3. blz. 36
36 Zie hoofdstuk 2.3.1. blz. 38
33
45
Think globally, act locally
Wanneer deze maatregel wordt getoetst aan de doelstellingen, kan worden geconcludeerd dat zij
voldoet aan de doelstelling op het gebied van adaptatie, de bescherming. Mark Minderhoud 37 he e ft
in het interview gezegd dat de dijken bestand zijn tegen de scenario’s van het KNMI, tot 2050. We l
moeten de stranden regelmatig opgespoten worden. (Minderhoud, 2015)
Waterhouderij Walcheren
Deze maatregel heeft eveneens betrekking op de adaptatie, zij houdt in dat de gemeente Veere
beschermt wordt tegen verdroging, met als gevolg verzilting38.
Wanneer deze maatregel wordt getoetst aan de doelstellingen, kan worden geconcludeerd dat zij
voldoet aan de doelstelling op het gebied van adaptatie. Zij voldoet hieraan, omdat zij ervoor zorgt
dat er geen verdroging kan plaatsvinden. Wanneer geen verdroging optreedt zal er ook geen
verzilting plaatsvinden.
3.5 Deelconclusie hoofdstuk 3
Er zijn verschillende doelen die de gemeente Veere stelt om in de toekomst de klimaatverande ring
tegen te gaan. Ook zijn er doelen voor het aanpassen aan de klimaatverandering. Het gaat
voornamelijk om doelen die de uitstoot van CO 2 ver minderen. Niet al de voorgestelde maatre gel en
uit hoofdstuk 2 voldoen helemaal aan de verschillende doelen die de gemeente Veere stelt. Voor
onze eind conclusie is het van belang om hierin een rangorde op te stellen.
Het wordt duidelijk dat op een duurzame manier handelen erg belangrijk is. Het zorgt er voor dat ook
in de toekomst, de inwoners van de gemeente Veere nog op een veilige en goede manier in de
gemeente kunnen leven.
Om de maatregelen op de juiste manier aan te pakken is het van belang dat er wordt ge ke ke n naar
de drie p’s van duurzaamheid. Wanneer er met alle drie de p’s rekening zal worden gehouden, he eft
het behandelen van de maatregelen op een duurzame manier het meeste effect. Alleen dan zal
onder andere de CO 2 -uitstoot verminderd worden. Daarnaast zal alleen op deze wijze de
toekomstige generatie nog gebruik kunnen maken van energiebronnen.
Zonder de methodische wijze van handelen zullen de maatregelen die in hoofdstuk 2 zijn beschreven
nooit op de juiste manier kunnen worden uitgevoerd. Het is belangrijk dat er op een syste mati sche
manier wordt gewerkt aan alle maatregelen, zodat ze allemaal op een effectieve manier kunnen
worden uitgevoerd. Er moet worden gestreefd naar het doel dat voor ogen ligt: het verminderen van
en het aanpassen aan de gevolgen van de huidige klimaatverandering. Dit doel kan alleen bereikt
worden als er steeds opnieuw bewust gehandeld wordt.
37
38
Zie bijlage 1
Zie hoofdstuk 2.3.2. blz. 38
46
Think globally, act locally
Conclusie
In deze conclusie hopen we antwoord te geven op onze hoofdvraag, namelijk : ‘Hoe kunnen we op
efficiënte wijze de gevolgen die de huidige klimaatverandering met zich meebrengt, in gemeente
Veere, verminderen en verzachten?’
In de gemeente Veere spelen de volgende gevolgen van de huidige klimaatverandering een rol. De ze
gelden voor zowel nu als in de toekomst. Het gevolg wat de gemeente Veere het meest zal
beïnvloeden is zeespiegelstijging. Dit wordt veroorzaakt door de ligging van de gemeente Ve ere. De
gemeente ligt namelijk rondom in het water. Andere mogelijke gevolgen van de huidige
klimaatverandering zijn: een verdere stijging van de temperatuur en het toenemen van droge
periodes.
Om de klimaatverandering tegen te gaan is het van belang dat er maatregelen worden getroffen di e
een mitigerende werking hebben. Ook moet de gemeente Veere zich aanpassen aan de gevolgen di e
de huidige klimaatverandering met zich mee brengt.
Om de bovenstaande maatregelen efficiënt aan te pakken, moeten ze voldoen aan enkele doelen die
de gemeente Veere heeft opgesteld. Het gaat bij het aanpassen aan de gevolgen van de
klimaatverandering om het beschermen tegen overstromingen tot 2050. De belangrijkste maatregel
hiervoor is: het blijven onderhouden van de dijken en duinen tegen de zeespiegelstijging. Daarnaast
is het ook van belang om het regenwater op een juiste wijze op te slaan, zodat het in drogere tijden
gebruikt kan worden.
Voor het tegen gaan van de klimaatverandering zijn er ook verschillende doelen opgesteld. Het gaat
om de volgende vier klimaat- en energiedoelen: de CO2-uitstoot moet in 2020 met 30% zijn
verminderd ten opzichte van 1990, in 2020 moet 20% van het energieverbruik duurzaam zijn, in 2020
moet het energieverbruik in woningen/gebouwen met 50% omlaag en nieuwbouw moet in 2020
klimaatneutraal zijn.
Deze doelen kunnen bereikt worden met verschillende maatregelen. Het is van belang dat deze
maatregelen op een systematische wijze worden uitgevoerd. De maatregel die het meest efficiënt is
moet de hoogste prioriteit krijgen. Wij hebben de volgende rangorde opgesteld:
1. Nul-op-de-meterwoningen
2. Mensen voorlichten
3. Vervoer
4. Duurzame producten
Als bovenstaande volgorde wordt gehandhaafd zullen de klimaat- en energiedoelen die opgesteld
zijn door de gemeente Veere bereikt kunnen worden. Het wel van belang dat er op een methodische
wijze gehandeld wordt, zodat de kans van slagen het grootst is.
47
Think globally, act locally
Discussie
Vooraf dachten we dat de samenwerking met de gemeente Veere voor moeilijke heden zou kunnen
zorgen. Omdat deze samenwerking van groot belang is zou dit voor ons onderzoek een groot
struikelblok kunnen worden. Tot nu is gebleken dat de gemeente V eere ons alle hulp, medewerking
en vertrouwen geeft om ons onderzoek uit te kunnen gaan voeren. Het is natuurlijk mogelijk dat
deze samenwerking nog voor problemen zal gaan zorgen.
Voor zover wij de situatie verder kunnen inschatten zijn er geen moeilijkheden te verwachten die ons
onderzoek tegen zullen werken.
Bij het werven van informatie voor ons onderzoek zochten wij contact met Waterschap
Scheldestromen. Van hen ontvingen we een zeer negatieve reactie dat zij niet me e wi l de n werke n
aan ons onderzoek. In het vervolg moet ervoor worden gezorgd dat er beter met de organisaties
gecommuniceerd word. Zodat hopelijk ook meer begrip zal ontstaan voor het onderzoek waar wij
mee bezig zijn.
Bij het vervolg van het onderzoek, door middel van het beantwoorden van onze deelvragen en
daarmee ook onze hoofdvraag, hebben we de juiste bronnen kunnen raadplegen. Vrijwel alle
informatie hebben we van internet gehaald. Dit had anders gekund. Het was efficiënter gewe est al s
we van te voren meer boeken hadden gelezen waardoor we meer achtergrondinformatie hadden
gehad.
Bij het gebruik van de bronnen hebben we vooral gebruik gemaakt van bronnen die de juiste
informatie boden voor ons onderzoek. We zijn er in ons hele onderzoek vanuit gegaan dat er een
klimaatverandering gaande is. Er zijn ook bronnen die het tegenovergestelde lat en zien. Deze
bronnen beweren dat er geen sprake is van een klimaatverandering maar dat verande ri ngen i n he t
klimaat altijd al een rol hebben gespeeld in het klimaatsysteem.
Ook over de uitputting van hulpbronnen zijn de meningen verdeeld. Sommige wetens chappers zi jn
van mening dat fossiele brandstoffen onuitputtelijk zijn. Zijn geloven dat de toekomstige ge neratie
nog net zoveel gebruik kan maken van de fossiele brandstoffen als de huidige generatie. Te ge nover
deze mening staat de mening van andere wetenschappers die zeggen dat de niet-vernieuwbare
hulpbronnen tegen aanzienlijke tijd uitgeput zullen zijn. Voor ons onderzoek hebben we gebruik
gemaakt van de wetenschappers die van mening zijn dat de niet-vernieuwbare hulpbronnen uitgeput
zullen raken.
In ons theoretisch kader hebben we genoemd welke bijdrage Nederland levert aan het veroorzake n
van de huidige klimaatverandering. Wij zijn er in ons onderzoek vanuit gegaan dat de gemeente
Veere op dezelfde manier zijn bijdrage levert aan het veroorzaken van de klimaatverandering als
Nederland. Het is mogelijk dat de oorzaken in de gemeente Veere en in Nederland op kleine punte n
van elkaar verschillen.
In hoofdstuk 2 van het onderzoek zijn verschillende maatregelen genoemd. Deze maatregelen l ijke n
ons goede oplossingen bij het probleem van de huidige klimaatverandering. De werking van deze
48
Think globally, act locally
maatregelen zijn niet allemaal wetenschappelijk bewezen. Dit kan er toe leiden dat de maatre ge l e n
die wij genoemd hebben niet allemaal het resultaat zullen hebben wat wij voor ogen hadden.
In de conclusie hebben we een rangorde opgesteld voor de mitigatie van klimaatverandering. He t i s
natuurlijk de vraag of deze rangorde werkelijk de juiste is, zodat de klimaat- en energiedoelen bereikt
kunnen worden. Wetenschappelijk is niet aangetoond dat deze rangorde juist is.
In veel onderzoeken wordt ervan uitgegaan dat onze aarde al miljoenen jaren bestaat. Vanui t onze
christelijke visie kunnen wij hiermee niet instemmen. Wij geloven dat de aarde onge ve e r 6000 jaar
oud is. In ons onderzoek hebben we laatst genoemde visie aangehouden. Dit kan ervoor zorge n dat
de jaartallen die genoemd zijn in ons onderzoek niet overeenkomen met jaartallen die
wetenschappers noemen in hun onderzoek.
Naast deze beperkingen in ons onderzoek is ons onderzoek goed verlopen. De samenwerking was
vanaf het eerste moment goed. We hebben elkaar steeds geholpen om juiste beslissingen te make n
in het kader van ons onderzoek. Ook de samenwerking met PWS-begeleider is onzes inziens goed
verlopen.
De planning van het uitvoeren van het onderzoek hadden wat beter kunnen spreiden. We hebben i n
de laatste paar weken van het onderzoek relatief veel moeten doen, wat eigenlijk ook eerder had
gekund. Dit was praktischer geweest in het verloop van ons onderzoek.
Wanneer er een aanvullend onderzoek uitgevoerd zou worden, zou het interessant zijn om de
gemeente Veere te vergelijken met andere gemeentes in Nederland. Op deze wijze komt er een goed
overzicht van de klimaatbestendigheid van heel Nederland.
49
Think globally, act locally
Begrippenlijst
Absolute zeespiegelstijging: Absolute zeespiegelstijging is de daadwerkelijke stijging van het
zeeniveau.
Adaptatie: Het proces waarbij samenlevingen zich aanpassen aan de klimaatverandering die gaande
is of waarbij zij profiteren van de kansen die een veranderend klimaat biedt.
Albedo: De hoeveelheid zonnestralen die door een oppervlak teruggekaatst worden.
Bodemdaling: Het zakken van het niveau van de bodem ten opzichte van een vast referentie punt,
bijvoorbeeld het NAP.
Broeikasgassen: Gassen die de uitgestraalde warmtestralen van de aarde goed opnemen en later
weer terug stralen naar de aarde, zoals CO2 , methaan en waterdamp. Deze stoffen vormen zo een
warmte deken rondom de aarde.
Deltaplan: Het deltaplan zijn alle beslissingen en plannen die worden gemaakt ter bescherming van
Nederland, tegen het water.
Drie p’s: Het is een term uit de duurzame ontwikkeling die staat voor: People (mensen), Profit
(opbrengst/winst) en Planet (aarde/milieu). Deze drie p’s moeten op een harmonieuze wijze met
elkaar gecombineerd worden.
El Nino: Langs de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan, bij Peru, komt in de loop van sommige jaren
een sterke opwarming van het normaal koele zeewater voor die van invloed is op het weer in grote
delen van de wereld, waaronder soms ook Europa.
Fossiele brandstoffen: Fossiele brandstoffen zijn stoffen die zijn ontstaan uit resten van plantaardig
en dierlijk leven in het geologisch verleden van de aarde. Hieronder vallen aardolie, aardgas,
steenkool en bruinkool.
Groene stroom: Groene stroom is de elektriciteit die opgewekt word uit duurzame energiebronnen.
Het begrip wordt gebruikt om onderscheid te maken tussen de gewone elektriciteit, die grijze stroom
genoemd wordt.
Inklinking: Het dalen van het grondoppervlak, door de afscheiding van water.
Klimaatneutraal: Wanneer iets klimaatneutraal is, levert het geen bijdrage aan de
klimaatverandering.
Klimaatsysteem: Systeem waarin alle afzonderlijke delen in het klimaat, als de oceanen en sneeuw
en ijs, processen opgang brengen. Deze verschillende processen in het systeem kunnen elkaar
versterken of juist verzwakken.
Kosmische straling: Protonen, alfadeeltjes en andere hoge-energiestralen, die vanuit het
zonnestelsel en van buiten de Melkweg in de aardatmosfeer doordringen.
Kreekruggen: Voormalige dichtgeslibde getijdengeul in het rivierenlandschap die na inpoldering
zichtbaar werd omdat de omliggende zeeklei door de ontwatering inklonk.
Magnetische polariteit: De richting waarnaar het magnetisch veld gericht is.
Menselijke oorzaken: Oorzaken van de klimaatverandering die ontstaan door toedoen van de
menselijke activiteiten.
Mitigatie: Het proces waarbij samenlevingen de klimaatverandering proberen te voorkomen of te
beperken.
NAP: Staat voor Normaal Amsterdams Peil. Het is de referentiehoogte waaraan hoogtemetingen in
o.a. Nederland worden gerelateerd.
Natuurlijke oorzaken: Oorzaken van de klimaatverandering die ontstaan door natuurlijke processen
die zich voordoen zonder toedoen van menselijke activiteiten.
Neerslagintensiteit: Hoeveelheid neerslag per tijdseenheid, vaak uitgedrukt in millimeters per uur.
50
Think globally, act locally
Niet-vernieuwbare hulbronnen: Het zijn fossiele en minerale grondstoffen, die vooral worden
gebruikt in de industrie. Van deze hulpbronnen zijn de winbare voorraden in de aarde eindig.
Ontbossing: Het kappen van regenwouden voor uitbreiding van landbouwgrond of andere
doeleinden, met menselijke invloed.
Relatieve zeespiegelstijging: de som van de toename van de hoogte van het zeeniveau (absolute
zeespiegelstijging) en de lokale bodemdaling.
Schwabe cyclus: Het aantal zonnevlekken en de magnetische polariteit van zonnevlekken op de zon
varieert met een periode van ongeveer 11 jaar.
Wind- en oceaanstromingen: Belangrijke stromingen in het klimaatsysteem. Deze stromingen zorgen
voor het warmte transport tussen de tropen en de polen.
Vernieuwbare hulpbronnen: Deze hulpbronnen bestaan uit levende organismen zoals planten en
dieren. Het zijn vernieuwbare hulpbronnen omdat ze zich kunnen voortplanten waardoor de
voorraden niet snel opraken.
Verzilting: Het geleidelijk toenemen van het zoutgehalte in de bodem.
Zandsuppletie: Proces waarbij sediment, meestal zand, opgespoten wordt om bestaande stranden te
verbreden of nieuwe stranden aan te leggen.
51
Think globally, act locally
Bronnenlijst
admin. (2012, april 10). Info over CO2-opslag. Opgehaald van Website van CO2.nl:
http://www.co2.nl/co2-opslag/
AHN. (2015). Info over hoogteligging Nederland. Opgehaald van Website van actuele hoogtebestand
Nederland: http://www.ahn.nl/pagina/postcodetool.html
Beek, K. (2015, oktober 27). Info over nul op de meter woningen. Opgehaald van Website van olino:
http://www.olino.org/articles/2015/10/27/nul-op-de-meter-woning
Blanksma, N., Bijpost, D., Jelti, N., Zijlstra, P., & van Tol, M. (2002). Info over de kenmerken van
methodisch handelen. Opgehaald van Webstite van werkgroep methodisch handelen:
http://werkgroep-oam6b.blogse.nl/log/de-kenmerken-van-methodisch-handelen/dekenmerken-van-methodisch-handelen.html
BMM. (2002). Getijden van 1980 tot 2020. Getijden van 1980 tot 2020. Brussel, Belgie: BMM.
Buijze, L. (sd). Info over Reserve predictions ores and fossil fuels (Modelberekening). Opgehaald van
Website van energie ontwikkeling:
http://www.hoesnel.nl/energie_ontwikkeling/samenvatting-voorspellingen-reservesbrandstoffen.html
CBS. (2010). Gemeente op maat. Den Haag: Centraal Bureau van Statistiek.
CBS. (2010). Gemeente op maat. Den Haag: Centraal bureau van Statistiek. Opgehaald van Website
van .
Dam, B. (2009, november 11). Duurzame energie, een materiële kwestie? Opgehaald van Website van
TU Delft: repository.tudelft.nl
DBNL. (2008, oktober 29). Info over veranderingen in het klimaat. Opgehaald van Website van DBNL:
http://www.dbnl.org/tekst/crut001vera01_01/crut001vera01_01.pdf
de Graaf, C. (2015). Info over bodemdaling. Opgehaald van Website van commissie bodemdaling:
http://www.commissiebodemdaling.nl/
de Wolf, M. (2011). Over duurzame ontwikkeling. Antwerpen: Maklu.
Deltawerken online. (2004). Info over de deltawerken. Opgehaald van Website van stichting
deltawerken online: http://www.deltawerken.com/deltawerken/16.html
Deltawerken online. (2004). Info over de Maeslantkering. Opgehaald van Website van stichting
deltawerken online: http://www.deltawerken.com/Maeslantkering/55.html
Deltawerken online. (2004). Info over het duinlandschap. Opgehaald van Website van stichting
deltawerken online: http://www.deltawerken.com/het-duinlandschap/36.html
52
Think globally, act locally
Dolman, H. (2004, Oktober 1). Info over Klimaatverandering beïnvloedt hydrologische cyclus.
Opgehaald van Website van geografie:
http://www.geografie.nl/geografie/index.php?id=640&tx_ttnews%5Bpointer%5D=11&tx_ttn
ews%5Bswords%5D=klimaatverandering%20water&tx_ttnews%5Btt_news%5D=580&tx_ttne
ws%5BbackPid%5D=502&cHash=a8dc0281ee
Duurzaamheid Platform. (2010, februari 12). Info over wat is duurzaamheid. Opgehaald van Website
van platform duurzaamheid: http://www.platformduurzaamheid.net/
ECN. (sd). Verdeling broeikasgasemissies naar sector, 2008 . Referentieraming energie en emissies.
Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten.
Ecomare. (2015). Info over zeedijken. Opgehaald van Website van Ecomare:
http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/mens-en-milieu/water-enkustbeheer/kustbescherming/zeedijken/
Ecomare. (2015). Info over zeespiegelstijging. Opgehaald van Website van ecomare:
http://www.ecomare.nl/ecomare-encyclopedie/natuurlijkmilieu/waterhuishouding/zeespiegelstijging/
Economische Impus Zeeland. (2014). Info over Gemeente Veere. Opgehaald van Website van impuls
Zeeland: http://www.impulszeeland.nl/1-vestigen/1-Informatie-over-Zeeland/4Gemeenten/86-Veere
Energieplein. (2012, november 27). Info over Uw woning als voorbeeld? Opgehaald van Website van
energieplein Deventer-Salland: http://www.haafkes.nl/lees-artikel/30253/uw-woning-alsvoorbeeld-energieplein-deventer-salland/full
GasNed. (2013, november 25). Info over hoe werkt een cv-ketel. Opgehaald van Website van GasNed:
http://kenniscentrum.gasned.nl/hoe-werkt-een-cv-ketel/
Geocoaching. (2016, januari 18). Info over Geocache Description:. Opgehaald van Website van
Geocoaching: https://www.geocaching.com/geocache/GC37G28_quade-saterdach
Gray, L. (2010, Oktober 30). Info over SOLAR INFLUENCES ON CLIMATE. Opgehaald van Website van
NASA: http://pubs.giss.nasa.gov/docs/2010/2010_Gray_etal_1.pdf
GWW. (sd). Info over de drie p's. Opgehaald van Website van aanpak duurzaam GWW:
http://www.aanpakduurzaamgww.nl/
Hagelaars, J. (sd). De anomalie van de jaargemiddelde wereldgemiddelde temperatuur (GISTEMP,
NASA/GISS), waarin gebieden zonder metingen geïnterpoleerd worden. 2014 is een schatting
gebaseerd op de metingen van januari-november en persistentie voor december.
klimaatverandering.wordpress.
Harlem, G. (1987). Our common future. Oslo: Verenigde Naties.
Harms, M. (2015). Info over nu op de meter huizen. Opgehaald van Website van u-thuis: http://uthuis.nl/nul-op-de-meter/
HIER. (2015). Info over Temperatuurstijging: meer dan opwarming alleen. Opgehaald van Website
van hier, klimaatbureau: http://hier.nu/klimaatbureau/pagina/temperatuurstijging-meerdan-opwarming-alleen
53
Think globally, act locally
HIER. (2015). Ontbossing: zowel een oorzaak als een gevolg. Opgehaald van Website van HIER
klimaatbureau: http://hier.nu/klimaatbureau/pagina/ontbossing-zowel-een-oorzaak-als-eengevolg
Inwoners veere. (2015, december 1-20). De gemeente Veere en de opwarming van de aarde. (L. de
Korte, & A. Maljaars, Interviewers)
IPCC. (2012, juli). Info over organisation. Opgehaald van Website van IPCC:
http://www.ipcc.ch/organization/organization.shtml
Kennislink. (2012, november 30). Info over De ijskappen smelten echt. Opgehaald van Website van
kennislink.nl: http://www.kennislink.nl/publicaties/de-ijskappen-smelten-echt
KNMI. (2011). Info over Ruimtelijke verdeling van neerslagtrends in Nederland in de afgelopen 100
jaar. Opgehaald van Website van KNMI: https://www.knmi.nl/kennis-endatacentrum/achtergrond/ruimtelijke-verdeling-van-neerslagtrends-in-nederland-in-deafgelopen-100-jaar
KNMI. (2014). Info over KNMI'14-klimaatscenarios. Opgehaald van Website van het KNMI:
http://www.klimaatscenarios.nl/scenarios_samengevat/index.html
KNMI. (2014). Klimaatscenario's voor Nederland. Delft: KNMI.
KNMI. (2015). Info over droogte. Opgehaald van Webstie van KNMI: https://www.knmi.nl/kennis-endatacentrum/uitleg/droogte
KNMI. (sd). Info over hoe werkt het klimaat? Opgehaald van Website van KNMI; ministerie van
Infrastructuur en Milieu: http://projects.knmi.nl/klimaat/klimaatverandering/deel6.html
Kust op kracht. (2015). Info over we gaan de zuid in. Opgehaald van Website van kust op kracht:
http://www.kustopkracht.nl/actueel/2014/we-gaan-de-zuid-in.html
KvK Zeeland. (sd). Info over Trendmonitor Toerisme Veere. Opgehaald van Website van provincie
Zeeland: http://www.zeeland.nl/digitaalarchief/zee0700466
Milieu centraal. (2015). Info over energie en milieu in het dagelijks leven. Opgehaald van Website van
Milieu centraal: http://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/energiebronnen/kolen-olieen-gas/
Milieucentraal. (2015). Info over Bereken je CO2-uitstoot. Opgehaald van Website van Milieucentraal:
http://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/klimaatverandering/bereken-je-co2uitstoot/
MilieuCentraal. (2015). Info over groene stroom. Opgehaald van Website van milieu centraal:
https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/energiebronnen/groene-stroom/
Milieucentraal. (sd). Info over Isoleren en besparen. Opgehaald van Website van Milieucentraal:
http://www.milieucentraal.nl/energie-besparen/energiezuinig-huis/isoleren-en-besparen/
Milieuloket. (sd). Info over emissiehandel. Opgehaald van Website van Milieuloket:
http://www.milieuloket.nl/9353000/1/j9vvhurbs7rzkq9/vhurdyxqxfmg
Mind Academy. (sd). Info over wat is systematisch werk? Opgehaald van Website van mind academy:
http://www.mindacademy.nl/nlp/systemisch-werk
54
Think globally, act locally
Minderhoud, M. (2015, oktober 21). Klimaatverandering gemeente Veere. (L. de Korte, & A.
Maljaars, Interviewers)
NGV Geonieuws. (2009, juli 6). Info over Nederland: zeespiegel, bodemdaling en watermanagement.
Opgehaald van Website van kennislink.nl: http://www.kennislink.nl/publicaties/nederlandzeespiegel-bodemdaling-en-watermanagement
Noorderzijlvest, W. (sd). Opbouw van een zeedijk. Opbouw van een zeedijk. Waterschap
Noorderzijlvest, Groningen.
Omroep Zeeland. (2010, juli 12). Info over na weken droogte plenzende regen in Zeeland. Opgehaald
van Website van Omroep Zeeland: http://www.omroepzeeland.nl/nieuws/na-wekendroogte-plenzende-regen-zeeland#.VoqKY_nhDIU
PBL. (2007, februari 2). Info over Zeespiegelstijging in IPCC rapport. Opgehaald van Website van
Planbureau voor de leefomgeving: http://www.pbl.nl/publicaties/2007/ConclusiesIPCCrapport
Petra. (2007, maart 3). Info over methodisch werken. Opgehaald van Website van infoNu.nl:
http://mens-en-samenleving.infonu.nl/diversen/2842-methodisch-werken.html
Remmerswaal, J. (2015). Begeleiden van groepen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Rijksoverheid. (sd). Info over klimaatbeleid. Opgehaald van Website van de Rijksoverheid:
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/inhoud/klimaatbeleid
Rijkswaterstaat. (2014). Info over kustonderhoud. Opgehaald van Website van Rijkswaterstaat:
http://www.rijkswaterstaat.nl/water/waterbeheer/bescherming-tegen-hetwater/maatregelen-om-overstromingen-te-voorkomen/kustonderhoud/veelgesteldevragen.aspx
Rijkswaterstaat. (sd). Info over belang van de afsluitdijk. Opgehaald van Website van Rijkswaterstaat:
http://www.rijkswaterstaat.nl/water/waterbeheer/bescherming-tegen-hetwater/waterkeringen/dijken/afsluitdijk/belang-van-de-afsluitdijk.aspx
Rijkswaterstaat. (sd). Info over droogte en watertekort. Opgehaald van Website van Rijkswaterstaat:
https://www.rijkswaterstaat.nl/water/waterdata-enwaterberichtgeving/waterberichten/droogte-en-watertekort/index.aspx
Rijkswaterstaat. (sd). Maeslantkering, stormvloedkering in de nieuwe Waterweg. Tekening
bovenaanzicht variant. Maeslantkering stormvloedkering in de nieuwe Waterweg .
Rijkswaterstaat, Zuid-Holland.
Robin. (2015, maart 12). Info over Monopolie: oorzaken, soorten, voor- en nadelen. Opgehaald van
Website van wetenschap.info: http://wetenschap.infonu.nl/economie/153037-monopolieoorzaken-soorten-voor-en-nadelen.html
RVO. (2016). Info over Investeringssubsidie duurzame energie (ISDE) . Opgehaald van Website van
Rijksdienst voor ondernemend Nederland: http://www.rvo.nl/subsidiesregelingen/investeringssubsidie-duurzame-energie-isde
Sannelang. (2009, juni 8). Info over oorzaken zeespiegelstijging. Opgehaald van Website van infonu:
http://wetenschap.infonu.nl/natuurverschijnselen/16761-oorzaken-vanzeespiegelstijging.html
55
Think globally, act locally
Scheepmaker, J. (sd). Info over duurzame producten. Opgehaald van Website van Ecofys:
http://www.ecofys.com/nl/expertise/duurzame-producten/
Scheldestromen. (2010, november 13). Info over gemalen draaien op volle toeren. Opgehaald van
Website van Waterschap Scheldestromen:
http://www.scheldestromen.nl/actueel/nieuwsberichten/@205159/gemalen_draaien_op/
Seidell, J. (2014, april 2). Info over 5 redenen om te fietsen . Opgehaald van Website van
dokterdokter: http://www.dokterdokter.nl/gezond-leven/bewegen/5-redenen-om-de-fietste-pakken/
Spaar het klimaat. (2005). Info over Isolatie en klimaat. Opgehaald van Website van Spaar het
klimaat: http://www.spaarhetklimaat.nl/Isolatie/energiegebruik_gebouwen.htm
Strand Nederland. (2015). Info over rijkswaterstaat laat stranden Domburg en Westkapelle
opspuiten. Opgehaald van Website van Strand Nederland:
http://www.strandnederland.nl/rijkswaterstaat-laat-stranden-domburg-en-westkapelleopspuiten/
TBV wonen. (sd). Info over Nul-Op-de-Meter-renovaties van sociale huurwoningen. Opgehaald van
Website van tilburg virtueel: http://tilburgvirtueel.nl/index.php/sociaal-duurzaam/2520-nulop-de-meter-renovaties-van-sociale-huurwoningen
TNO-NITG. (sd). Info over Bodemdaling. Opgehaald van Website van Natuurinformatie:
http://www.natuurinformatie.nl/ndb.mcp/natuurdatabase.nl/i000331.html
van der Pol, R. (2010, Januari 1). Info over Klimaatvraagstukken Toelichting KNMI 2009. Opgehaald
van Webiste van Pol Education & Coaching & Writing:
http://www.rinivanderpol.com/2010/01/klimaatvraagstukken-toelichting-knmi.html
van Mierlo, A. (2014, maart 24). Info over People, Planet, Profit (3 P's) is een term uit de duurzame
ontwikkeling. Opgehaald van Website van viba-Expo: http://www.vibaexpo.nl/home/people--planet---profit
van Oldenborgh, G., & Haarsma, R. (2008). Info over de langjarige trend gaat door. Opgehaald van
Website van KNMI: http://www.knmi.nl/kennis-en-datacentrum/publicatie/stijgingwereldgemiddelde-temperatuur-de-langjarige-trend-gaat-door
van Schie, C., Hoebe, N., & Fernandes, F. (2011, februari 7). Info over Het effect van kosmische
straling op het klimaat . Opgehaald van Website van INSTITUUT VOOR INTERDISCIPLINAIRE
STUDIES: http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=501708
Veere. (2007, februari 20). Info over Waterplan Veere. Opgehaald van Website van Veere:
www.veere.begrotingsapp.nl
Veere. (2013, maart 14). Info over Op weg naar een Energieneutrale gemeente. Opgehaald van
Website van gemeente Veere:
http://www.veere.nl/document.php?m=37&fileid=106383&f=4ad279799e31a9cac4afc895e5
3a1bd3&attachment=0&c=66815
Veere. (2014). Feiten en Cijfers. Domburg: Gemeente Veere.
Veere. (2014). Info over raadsleden gemeente Veere. Opgehaald van Website van gemeente Veere:
http://www.veere.nl/gemeenteraad/raadsleden_48357/
56
Think globally, act locally
Veere. (2014). Info over Verordening Stimuleringslening Duurzame Particuliere Woningverbetering 2.
Opgehaald van Website van gemeente Veere:
http://www.veere.nl/bestuur/regelgeving_47657/item/verordening-stimuleringsleningduurzame-particuliere-woningverbetering-2_1207.html
Veere. (2015). Info over duurzaam bouwen. Opgehaald van Website van gemeente Veere:
http://www.veere.nl/inwoners/producten-en-diensten_47493/product/duurzaambouwen_387.html
Veere. (2015). Info over Duurzame projecten. Opgehaald van Website van gemeente Veere:
http://www.veere.nl/inwoners/duurzame-projecten_47975/
Wooneco. (sd). Info over Nimmerdor klimaatwoningen Grijpskerke. Opgehaald van Website van
Wooneco: http://www.wooneco.nl/referentieprojecten/nimmerdor
Zeeland voor beginners. (2014). Info over klimaat in Zeeland. Opgehaald van Website van Zeeland
informatie: http://www.zeelandvoorbeginners.nl/weer-en-beste-reisperiode.htm
Zeist. (2015). Info over People, profit, planet. Opgehaald van Website van Zeist Energiek:
http://www.zeistenergiek.nl/zeist-duurzaam/duurzaamheid-in-zeist
57
Think globally, act locally
Bijlage 1
Gesprek met Mark Minderhoud
58
Think globally, act locally
Gesprek met Mark Minderhoud
Op woensdagmiddag, 21 oktober 2015, hebben wij een gesprek gehad met Mark Minderhoud. Hij is
voornamelijk bezig met het klimaatbeleid voor de gemeente Veere. We hebben hem van te voren via
de mail verschillende vragen gesteld, zodat hij rustig de tijd had om op deze vragen een antwoord te
vinden. De vragen die we hem stelden, gingen over de gevolgen van de klimaatverandering in de
gemeente Veere. Daarnaast hebben we hem ook gevraagd welke voorzorgsmaatregelen de
gemeente Veere al heeft getroffen als het gaat om de gevolgen van het veranderende klimaat. Door
middel van dit gesprek hebben wij heel wat meer inzicht gekregen in de situatie van gemeente
Veere, als het gaat om de klimaatverandering.
Op de vraag wat gemeente Veere op dit moment aan kan op het gebied van klimaatverandering,
antwoordde Mark Minderhoud: ‘De gemeente Veere kan nog steeds alles wat ze zouden willen. De
dijken zijn hoog genoeg voor de scenario’s die gesteld worden door de KNMI, als het gaat om de
waterstanden. Wel moeten de stranden regelmatig opgespoten worden’. (Minderhoud, 2015)
Ook hebben wij tijdens dit gesprek tips gekregen om aan verschillende organisaties, gegevens te
vragen. We hebben deze verschillende organisaties als waterschap Scheldestromen en
Rijkswaterstaat voor deze gegevens gemaild. Toen wij vroegen om gegevens van de verschillende
organisaties gaf Mark Minderhoud ons verschillende sites waar we bruikbare informatie kunnen
vinden voor het uitvoeren van ons onderzoek.
59
Think globally, act locally
Bijlage 2
Enquête opwarming van de aarde
&
de gemeente Veere
60
Think globally, act locally
Enquête opwarming van de aarde & gemeente Veere
Om er achter te komen hoeveel de inwoners van de gemeente Veere weten over de opwarming van
de
aarde en de gevolgen daarvan, hebben we een enquête verspreid. Op deze enquête hebben we in
totaal 207 reacties gekregen, waarvan er 191 reacties waren van mensen die in de gemeente Veere
wonen. Van deze 191 mensen was 57,6% vrouw en 42,4% man. De resultaten van de enquête vi ndt u
hieronder:
Bij het antwoord: ‘Ja, ik ben bereid eventuele oorzaken aan te pakken’, werd een vervolgvraag
gesteld. Deze luidde als volgt: ‘Op welke manier wilt u de oorzaken van de opwarming van de aarde
aanpakken?' De meesten gaven hier antwoorden als:
• Minder met de auto
• Zonnepanelen leggen
• Minder douchen
• Duurzamer leven
• Andere energie gaan gebruiken
• Centrale Verwarming minder hard stoken
• Lampen alleen laten branden als het echt nodig is
61
Think globally, act locally
Aan het einde van de enquête vroegen we de inwoners van gemeente Veere een cijfer te geven als
het gaat om hun veiligheidsgevoel op het gebied van de klimaatbestendigheid van de gemeente.
Het antwoord 1 betekent, dat iemand zich helemaal niet veilig voelt en het antwoord 10 betekent
dat iemand zich heel erg veilig voelt.
62