hier de berichten van Augustus - September

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 1
VAN DE EERSTE VERDIEPING
In Frankrijk werden tijdens WO-II 80.000 Joden weggevoerd. Van de toenmalige 300.000 hebben het dus 75
% overleefd en als men de vluchtelingen niet meetelt, zelfs 90 %. In België is dat slechts 55 % en in
Nederland 20 %. Vreemd , en dat in een land waar het Vichy regime meewerkte aan de vernietiging. Eén
van de antwoorden ziet u op de volgende bladzijden: Chambon-sur-Lignon is alvast een mooi voorbeeld.
Antisemitisme verhinderde niet een solidariteit tussen de mensen.
De vraag is dus: in welke mate laat men zich gewoon meeslepen met de grote hoop? In welke mate durft
men de houding van pers, ONG’s, ja zelfs de eigen gemeente kritisch doorlichten? Zelf of in groep. Zijn we
nog juist bezig? Wat doen wij met de oproep van Leviticus 18: 3 (Wajikra) “volg niet de leefwijze van de
Egyptenaren bij wie je gewoond hebt…” (die trouwens lijkt op die van Ef 4/20 “maar gij geheel anders “ in
de NBG)? Volg niet de wetten van anderen. Laat u niet meeslepen in een assimilatie. Daar eens op
studeren? “Wat is nu het eigene”, daar heeft men de hele geschiedenis mee gevochten. Een onderscheid
maken om uiteindelijk in een eigen groep te leven? Om beter een taak uit te voeren? Wat is dan die
“Yiddischkeit”? (zie ook B. Berkowitz: Defining Jewish Difference, Cambridge 2012) . Het aanleren van die grondhoudingen zal de komende dagen weer intensief gebeuren bij de vieren van de grote herfstfeesten. Eerder
dan feitelijke gegevens herinneren gebeurt daar het aanleren van de juiste reflexen. Voor hier en nu.
Iets van dit alles wordt vanaf april al getoond in het pas geopende Museum of the History of the Polish
Jews, waar in Warschau - op de plaats van het Joodse getto - een cultuur getoond wordt opgebouwd in
1000 jaar aanwezigheid. Een verhaal dat niet begon en niet eindigde met de sjoa. In 1939 was daar de
grootste Joodse gemeenschap (3.300.000 !). Wij kunnen al eens gaan zien via de site
www.jewishmuseum.org.pl . In het voorjaar van 2014 moet de collectie afgerond zijn.
Dat men kan leren van elkaar werd in juni-juli nog eens getoond in de internationale conferentie van de
ICCJ. U leest een uitvoerig verslag met genoeg materiaal rond de Franse lekenstaat en de herinnering aan
Jules Isaac die voor het tweede Vaticaans Concilie (Nostra Aetate) belangrijk is geweest.
We zijn bezig aan een reeks over specifiek Joodse bronnen. De Tora, de eerste 5 boeken van de Bijbel gaf
de weg aan. Probleem was echter dat de levensgewoonten veranderden – men was verbannen en
geconfronteerd met heel nieuwe situaties – en daaruit ontstond de Misjna. Die blijft gebaseerd op de Tora,
maar daarnaast en met evenveel gezag werd ook de mondelinge leer bewaard. Over de Joodse traditie
schreef dr. G.F. Willems uit Knokke een aantal bijdragen in Kerkmozaïek (van de VPKB). Nu over Gamaliël.
Bij het Joodse Nieuwjaar van 5 en 6 september 2013 wensen wij aan onze Joodse abonnees dat zij mogen
opgeschreven staan voor een goed jaar
leSjana Tova
________________________________________________________________________________
Dit tijdschrift wordt normaal slechts toegestuurd aan de leden van de gespreksgroepen, de Vrienden van de Antwerpse
Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen ( zij die ons werk van onderling contact willen steunen met
minstens 25 EUR per jaar ) en aan hen die 2,50 EUR per jaar betalen voor de portokosten. Als U het Berichtenblad
verder wenst te ontvangen, stort dan even 2,50 of 25 EUR. Naast de Berichten van de Antwerpse Contactgroep - met
meer inhoudelijke artikels - bestaat er ook de Mailkrant. Met die uitgave kunnen wij vlug op de bal spelen, en u
verwittigen als er iets belangrijks gaat gebeuren, zoals een voordracht, een presentatie, een concert, enz. Achteraf
kunnen nog altijd de vroegere Mailkranten teruggevonden worden op de site van de ACJCB. Indien U belangstelling
hebt geef dan even een seintje op [email protected]. Vermeld wel in de e-mail uw reële naam. Het spreekt vanzelf
dat U altijd de mogelijkheid hebt om een einde te stellen aan toezending.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 2
Ter Herkenning : 15 jaar reeds
15 jaar geleden hield het uitzonderlijk tijdschrift ‘Ter Herkenning’ op te bestaan. Uitzonderlijk omdat dit
‘tijdschrift voor christenen en joden’ er in 26 jaar in geslaagd was zich een aparte plaats te verwerven. Met
een redactie die bestond uit liberale en orthodoxe joden, katholieken en protestanten uit België en
Nederland slaagde men er in om 5 en later 4 keer per jaar telkens op 72 bladzijden materiaal aan te reiken
dat niet enkel de nieuwsgierigheid wou tegemoet komen maar tevens aan de weg wilde timmeren om
elkaar beter te leren kennen en op die manier iets van de onbekendheid met elkaar weg te nemen. Het
gesprek bevorderen heette dat toen. Inderdaad er zijn niet zoveel mogelijkheden geweest – zijn ze er
vandaag? -om elkaar rond de tafel vragen te stellen en namen te noemen van auteurs (ook uit het
buitenland) waarvan iets bij ons moest doorklinken. We werkten toen samen.
Terwijl theologische tijdschriften rond 1998 abonnees verloren, bleef het bestand van TH ongeveer gelijk.
Door de opkomst van de moderne media oordeelde de uitgever echter om een streep te moeten trekken
onder het verschijnen van TH. Voor België werd de administratie gedaan door de Zusters van Sion in Brussel
en later door de ACJCB. Het is met spijt dat we het tijdschrift zagen verdwijnen.
Wij meenden dat al dit materiaal een nieuw leven verdiende. Een aantal zaken zijn vragen van die tijd
toen, maar heel wat onderwerpen helpen ook vandaag nog om de blik te verruimen, en om het contact te
zoeken.
Met dat doel is een inventaris gemaakt van alle onderwerpen die die 26 jaar behandeld zijn. Dit overzicht is
opgemaakt in een Word-file - gemakkelijk doorzoekbaar dus - en staat op onze site. Van dit overzicht kan
een exemplaar toegestuurd worden. De artikels kunnen geconsulteerd worden op onze permanentie.
Indien nodig wordt een fotokopie van een artikel gemaakt. We kunnen ons indenken dat hiermee heel wat
materiaal ontsloten is dat bruikbaar voor gesprekskringen, of kan gebruikt worden bij eindwerken.
Wij brengen hierbij graag hulde aan ds.dr. W. Zuidema (zaliger gedachtenis) en prof.em.dr. L. Dequeker die
van in het begin in 1973 tot het eind in 1998 de redactie gedragen hebben.
Dit overzicht werd mede gemaakt bij het afscheid van ds.dr. G.F. Willems van de Werkgroep Jodendom van
de VPKB, waarvan hij secretaris, en later voorzitter was.
Wij noemen hen graag leraren van de kerk. Zij hebben vensters geopend en doen dat hopelijk nog lang.
D. Rouges
PS: De volledige set van het Tijdschrift Ter Herkenning is op dit ogenblik te koop bij Antiquariaat Müller,
Vlaardingen (zie http://www.mullerbook.nl/boek.php?boekId=31785 ).
BIJ ONZE BUREN
Instituut voor Joodse Studies
Wij verwittigen zo vlug mogelijk voor de nieuwe reeks lezingen op donderdagen om 20.00 uur in de
Universiteit Antwerpen, Rodestraat 14, 2000 Antwerpen. Ondertussen kan reeds ingeschreven worden
voor de taalcursussen modern Hebreeuws en Jiddisch.
Meer informatie: http://www.ua.ac.be/main.aspx?c=*IJS , tel. 03 265 52 43 en via e-mail: [email protected]
__________________________________
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 3
MATERIAAL
Tenachon Bij de vroegere Folkertsma Stichting voor Talmudica, nu PaRDeS, verschijnt een nieuwe reeks,
met verwijzingen naar de westerse cultuur. Geen tijdschriftformaat meer op A4, maar kleurrijke brochures,
op 32 tot 52 bladzijden. Het eerste nummer ging over ‘Schepping en menselijke identiteit’, 2 over ‘Satan en
het kwaad’, 3 ‘Sabbat –een uitdaging voor de mens’, 4 ‘Goddelijke identiteit: Stem of Beeld?’,
5‘Fanatisme: hart en verharding’, 6 ‘Grenzeloos vertrouwen, in het voetspoor van Abraham’ , 7
‘Uitverkoren?’, 8 ‘Offer: achterhaald of actueel?’ , 9 ‘geboden: gebonden vrijheid’, 10 ‘Yehuda
Aschkenasy, een rabbijn met lev’ , 11 ‘Kidoesj Hasjeem, martelaarschap’, 12 ‘de lijdende knecht’, 13
‘Ballingschap en terugkeer’, 14 : ‘Oud en Nieuw Verbond’ , en nu 15: ‘Particulier of universeel’. Telkens
wordt naast het hoofdstuk ook literatuur aangegeven om verder te lezen. De abonnementsprijs is € 52,50 per
jaar met 5 deeltjes per jaar. Los nummer € 12,50. Bankgegevens: IBAN: NL37 INGB 0000 1793 86, BIC
INGB NL2A . Verdere informatie op [email protected] , Rapenburgstraat 45, NL-1011 TV
Amsterdam. Site: www.stichtingpardes.nl .
Door de Nederlandse Stichting De Profeten Nu (Nieuwe Laaklaan 6, NL-3881 MH Putten) verschijnt in het najaar
bij de uitgeverij Skandalon te Vught (NL) een Nederlandse vertaling van De Profeten van Abraham Joshua
Heschel. Kan nu al besteld worden aan 35 + 7,50 verzendingskosten = 42,50 EUR op bankrekening
IBAN: NL 03 RABO 0152 5034 98 , BIC : RABONL2U
Een terugkeer naar de wortels. “Volgens Heschel is de boodschap van de profeten voor alle tijden en de
toekomst van de westelijke wereld zal afhangen van de manier waarop wij met de Bijbel omgaan, een Bijbel
waarin de profeten ons Gods stem laten horen wanneer Hij spreekt voor de stemlozen, armen, verdrukten.”
__________________________________
MEDEDELINGEN
Op 29 september is het weer de Europese dag van het Joodse Cultureel Erfgoed en is de synagoge van de
Bouwmeesterstraat in Antwerpen (achter het Museum van Schone Kunsten) ’s middags open. Zie ook de
affiche in onze mailkrant van 010813 op onze site.
Jubileumviering Nes Ammim
Op zaterdag 21 september 2013 vindt in Amersfoort (NL) de viering plaats van 50 jaar Nes Ammim onder
het motto : ‘Van rozenkassen naar dialoog’. Meer informatie op www.nesammim.nl . ’
Nes Ammim in Noord-Israël is in 1963 gesticht om bij te dragen aan de nieuwe verhoudingen tussen Joden
en christenen. Kwetsbaar en ondernemend als altijd, staat het dorp voor nieuwe uitdagingen. De dialoog
wordt meer en meer in context gezien. Er worden huizen gebouwd, bedoeld om bewoond te worden door
Joden en Arabieren. Er is het nieuwe centrum Learning and Dialogue. Niet alleen het leren van de Joodse
traditie staat centraal, maar ook het bouwen aan vredevolle relaties tussen diverse sociale groepen, vooral
tussen Joodse en Arabisch-Palestijnse Israëli’s. (E. van der Linden in Kerk en Israël 14/4)
Op 11 november 2013 zal in Brussel het derde colloquium plaatsvinden in de reeks « Juif-chrétiens engageonsnous! ». Dit jaar is het thema « Peuple de Dieu, Peuples de Dieu ». De sprekers zullen Jacques Vermeylen en
Thomas Gergely zijn. Nadere informatie volgt.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 4
In Jeruzalem studeren?
De “Oudste Moderne Taal in de Wereld”
“Van Mozes tot Mozes was er geen als Mozes”
‫משה בירושלים‬
Van af 9 juli tot en met 30 juni 2014 bestaat er de mogelijkheid deel te nemen aan een bijzonder
studieverblijf in Jeruzalem. Het Swedish Theological Institute –in het centrum van West Jeruzalem
organiseert in samenwerking met de Stichting CoME uit Nederland een internationaal seminar. Onderwerp
van dit seminar zal de relatie van taal (het Hebreeuws) en identiteit(en) in Israël zijn onder de titel “Van
Mozes tot Mozes was er geen als Mozes”.
Elke taal is het de uitdrukking van waar het bij identiteit om gaat. Dit is van toepassing in het bijzonder bij
de Hebreeuwse taal: Lezen, horen en de taal verstaan geeft de mogelijkheid de complexe maar vaak ook
inspirerende werkelijkheid van Israël beter te begrijpen.
De deelnemers van het seminar krijgen de gelegenheid drie weken lang in Jeruzalem te leven, te leren,
ontmoeten, discussiëren, horen en het Hebreeuws in praktijk te brengen.
De voertaal ( lezingen, excursies e.d.) in het seminar zal Engels zijn. Het Hebreeuws is onderwerp en basis
van de activiteiten: door het bestuderen van teksten uit Bijbelse tijd tot die uit moderne literatuur en de
dagelijkse kranten.
Het seminar is toegankelijk voor iedereen die geïnteresseerd is in een intensief studieverblijf in Jeruzalem
met een nadruk op culturele onderwerpen, geschiedenis en literatuur, bijbel en de uitleg daarvan in de
rabbijnse tradities, kortom de fundamenten van de Joodse identiteit in de bijzondere situatie van Israël.
Voorwaarde is ten minste een basiskennis van Bijbels Hebreeuws. Alle teksten zullen ook in de Engelse
vertaling gegeven worden.
Aspecten van het programma:





Lezen van de parasha van de week
Lezingen over taal, geschiedenis, cultuur van Bijbelse tijd tot de moderne tijd.
Excursies in de voetsporen van moderne schrijvers
Workshops, waarin rabbijnse teksten, moderne literatuur en kranten teksten aan de orde komen.
Ontmoetingen, excursies buiten Jeruzalem etc.
Kosten: € 2500,- Inbegrepen: vlucht naar en van Israël; vol pension van maandag tot en met vrijdag; in het
weekend half pension (zaterdag en zondag); het studie programma; studiemateriaal; excursies.
Verdere informatie:
Håkan Bengtsson: [email protected]
Tina Blomquist: [email protected]
Douwe van der Sluis: [email protected]
http://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?id=706496
http://www.stichting-come.nl/
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 5
Le Chambon-sur-Lignon : belletje ?
Gaat er een belletje rinkelen bij deze naam? Bij de Joodse mensen wel , tot in Amerika toe. En hoe!
In dit onooglijk dorp op 60 km ten westen van de autoroute du soleil, ter hoogte van Valence zijn door
protestantse mensen tijdens de tweede wereldoorlog honderden Joodse mensen gered. In een radiouitzending van France Culture 1 , films2 en nieuwe boeken 3 wordt daar opnieuw aandacht aan besteed. Op
3 juni 2013 werd daar een nieuw museum geopend. Vandaar. Vluchtelingen werden opgevangen,
verborgen, beschermd en sommige naar Zwitserland overgebracht. Er werd een heel systeem van
samenwerking opgezet tussen verschillende gehuchten in de buurt met als kenmerk: het grote zwijgen.
Het meest verwonderlijke is dat deze oproep tot spirituele weerstand van de predikanten André Trocmé en
Edouard Theis gevolgd werd door heel de bevolking. Hoe is het mogelijk geweest dat een eenvoudige
bevolking zo ging samenwerken dat het bekend werd in heel Frankrijk en dat men mensen die moesten
onderduiken zelfs naar daar doorsluisde, en dat ook de Joodse weerstand van dat kanaal ging gebruik
maken. Was het hun gevoeligheid – zij hadden een traditie opgebouwd om in de zomer mijnwerkers uit
Saint-Etienne op te vangen – of was het een reflex uit een verder verleden waar zij als protestanten in een
zee van katholieken, ook nu weer iets beleefden van de vervolging van de hugenoten. Toen de
vervolgingen tegen Joden begonnen, zijn ze onmiddellijk op gevaar van hun leven tot de actie overgegaan.
Zij wisten gewoon dat dit moest gedaan worden. Overigens stonden Joden niet zo ver van hen vandaan.
Hun geschiedenis uit de Bijbel was maar al te zeer bekend. Daarenboven zijn in september 1941 de
stellingen van Pomeyrol opgesteld, een theologische reflectie over de fundamenten van het evangelie om
de kerk te laten spreken. Net zoals met de ‘Barmer Thesen’ in 1934 met o.a. Karl Barth, waar de
‘Bekennende Kirche’ afstand nam van de ‘Deutsche Christen’, is ook hier gesteld door een groep van 15
mensen - predikanten en gewone gelovigen – hoe de houding moest zijn tegenover de bezettingsmacht.
Zich baserend op de bijbel zegt men in stelling 7 duidelijk dat men plechtig protesteert tegen elke
maatregel om Joodse mensen uit de samenleving te bannen4. Men wilde toen reeds het christelijk
antisemitisme uitroeien. Men wilde de kerk niet laten vervallen in defaitisme.
Yad Vashem, als de officiële staatsinstelling van Israël voor het herdenken van de Joodse slachtoffers van
de Holocaust (om hen een graf te geven) en het herdenken van de redders van Joden, heeft tweemaal een
uitzondering gemaakt om een groep mensen als rechtvaardigen onder de volkeren aan te duiden. De
gemeente van Le Chambon-sur-Lignon is er één van. Normaal worden enkel individuele personen
genoemd. Hier 90 inwoners. De laatste daarvan stierf in 2010.
1 Met veel profijt terug te beluisteren op
http://95.81.147.19/1UccjJAEJkvMfwrPMd6mOl7CTigjP_YX82qg=/podcast09/10182-12.05.2013-ITEMA_204792930.mp3
2
http://www.chambon.org/armes_formulaire_fr.htm
3
Patrick Cabanel, Philippe Joutard, Jacques Sémelin et Annette Wieviorka, La Montagne Refuge, Accueil et sauvetage
de Juifs autour du Chambon-sur-Lignon , éditions Albin Michel, 2013. ISBN : 978-2-226-24547-2
A. Gril-Mariotte, Lieu de Mémoire au Chambon/Lignon, Le Plateau, terre d’acceuil et de refuge, éditions Dolmazon,
2013, ISBN 978-2-911584-46-6, met P. Cabanel (voorwoord)
4
« C’est pourquoi, tout en reconnaissant que l’Etat se trouve en face d’un problème auquel il est tenu de donner une
solution, elle élève une protestation solennelle contre tout statut rejetant les Juifs hors des communautés humaines »
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 6
De woorden van de burgemeester blijven nazinderen: “Wanneer nu de mondelinge traditie stilaan wegvalt,
zijn wij het aan onze jongeren verplicht om deze wonderlijke geschiedenis door te geven”. Voor de eerste
keer zullen nu in het nieuwe museum de persoonlijke getuigenissen en de originele stukken getoond
worden. Zo kan men de dorpelingen van toen en hun motivatie te leren kennen. Het pedagogische doel is
duidelijk: leren begrijpen waarom de mensen daar zeer snel begrepen hebben wat rechtvaardig was, wat
moest gedaan worden en wat niet. Verscholen in de natuur werd de geschiedenis anders beleefd dan
elders. In een land dat bezet was , waar collaboratie alles vergiftigde, zijn deze mensen trouw gebleven aan
hun principes en hun godsdienstige overtuiging. Zij voelden zich één met de vervolgden.
D. Rouges
Het nieuwe museum van Le Chambon-sur-Lignon met de herdenkingsplaat
__________________________________
Internationale Conferentie van de ICCJ 2013 in Aix-en-Provence
“Secularity, Opportunity or Peril for Religions, The French Experience and global Perspectives”,
“La laïcité : une chance ou un défi pour les religions ? En France et dans le monde”.
Plaats van handeling
De Joodse aanwezigheid heeft zich in het zuiden van Frankrijk in het verleden verspreid van de Pyreneeën
tot de Alpen en gaf kleur aan de steden van in de Middeleeuwen. Met de vereniging van de afzonderlijke
streken onder de Franse kroon, kwam ook de verbanning en uitwijzing van de Joden. De Pausen van
Avignon nemen het dan voor hen op en geven bescherming in wat de Pauselijke Staten werd genoemd, in
de Comtat Venaissin (later opgenomen in de Vaucluse). Er waren wel beperkingen want zij moesten gaan
wonen in de ‘carrières’, eigenlijk straten die ’s avonds afgesloten werden, moesten een kenteken dragen in
hun kleding en later een gele hoed, wat uitsluiting betekende maar ook een zekere vorm van
verdraagzaamheid gaf met bescherming van de Pausen. In de steden van Avignon, Cavaillon, l’Isle-sur-laSorgue, Pernes-les-Fontaines, Carpentras is zelfs een eigen liturgie ontwikkeld. Na de Franse revolutie en de
aanhechting van het graafschap bij Frankrijk in 1791 zal de integratie zich snel doorzetten. Uitgerekend in
Aix-en-Provence is Jassuda Bédarride in 1848 de eerste Joodse burgemeester.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 7
Congres
Na het internationaal congres van de ICCJ van 2011 in Krakau , van 2012 in Manchester, was Aix-enProvence het toneel voor het internationaal congres dit jaar. Aanleiding was mee de 50ste verjaardag van
het overlijden in Aix van Jules Isaac, pionier van het joods-christelijk gesprek.
Het congres had plaats van zondag 30 juni tot woensdag 3 juli 2013, met daarna de algemene vergadering
van het ICCJ op donderdag 4 juli.
Het thema was deze keer het specifieke van de Franse laïcité.
205 deelnemers werkten zich door een druk programma van voordrachten en workshops, 20 landen waren
vertegenwoordigd waaronder Nieuw-Zeeland, Australië, USA, Israël, Argentinië, Brazilië, 18 workshops in
het Frans en het Engels, enz. Twee jaar voorbereiding gaf een mooi geoliede conferentie. Overnacht werd
in de Campanile van Aix-en-Provence Sud en de conferentie ging door in het centrum ‘La Baume’ even
buiten Aix. Verder waren er bezoeken aan het Camp des Milles, het enige overblijvende interneringskamp
en wegvoeringskamp in Frankrijk (op een totaal van meer dan 200) nu een pedagogisch en actueel
memoriaal, was er een verkenning van de stad en een ontmoeting met het stadsbestuur, en een slotdiner.
Hier werd een warm dankwoord uitgesproken gericht aan Liliane Apotheker, voorzitster van het
voorbereidingscomitee van de conferentie en aan Dick Pruiksma, aftredend secretaris-generaal van de ICCJ.
De rooms-katholieke kerk was aanwezig met 6 bisschoppen, Mgr Pontier, aartsbisschop van Marseille en
huidig voorzitter van de Franse bisschoppenconferentie, Mgr Dufour, aartsbisschop van Aix-en-Provence,
Mgr Dagens, een van de sprekers, Mgr Beau, hulpbisschop van Parijs, die Mgr Vingt-trois
vertegenwoordigde, de vorige voorzitter van de bisschoppenconferentie, Mgr Jordy, voorzitter van de Raad
voor de Eenheid van de christenen en van de relaties met het jodendom en Mgr Deniau, oud-bisschop van
Nevers.
Ook veel predikanten van de Verenigde Protestantse Kerk van Frankrijk (sinds dit jaar 2013 het samengaan
van de Église Réformée de France en de Église évangélique luthérienne de France ) waren aanwezig, naast
predikante Florence Taubmann (huidig voorzitster van de AJCF). Ds. Alain Massini vertegenwoordigde de
Fédération Protestante de France, Gilles Pivot de regio Provence-Alpes-Côte d'Azur (PACA) en ds. Davaine
als predikant van Aix-en-Provence.
Opperrabbijn Haïm Korsa gaf een schitterende toespraak.
Volgend jaar in 2014 zal de conferentie georganiseerd worden in Buenos-Aires, en in 2015 in Rome omwille
van 50 jaar Nostra Aetate.
Het volledige programma van de conferentie kan bekeken worden op de site van de ICCJ
(http://www.iccj.org/index.php?id=4291 ) met de conferenties integraal downloadbaar, met de bijhorende
foto’s op de site van de Amitié Judéo-chrétienne de France : http://www.ajcf.fr/spip.php?article1685 .
Programma
Zondag 30 juni 2013 was er de openingssessie met Dr Debbie Weissman, voorzitster van de ICCJ, Dr
Edouard Robberechts met een inleiding over leven en werk van Jules Isaac, en een verwelkoming door
Liliane Apotheker.
(laïcité die leidde tot een ‘double rempart’ tegen machtswellust en onderstreept het ‘citizenship’)
(als inspecteur onderwijs ontdekt Jules Isaac dat de kerk een ander verhaal vertelt dan in het Nieuwe
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 8
Testament; hij schrijft ‘Jésus et Israël’ in 1948 en heeft ontmoeting met de Paus, schrijft ‘Enseignement du
mépris’ en legt de nadruk op de Joodse context van het NT. We hoorden de stem van Jules Isaac zelf).
Maandag 1 juli spraken Mgr. Claude Dagens over : Foi en Dieu et Démocratie (fr.) en opperrabbijn Haïm
Korsia over : La Laïcité: une chance ou un défi pour les religions? (fr.).
(mgr.Dagens: 1. Wij zijn erfgenamen van de geschiedenis, maakten de opkomst mee van de democratie,
geen gesloten systeem maar constant in realisatie; na 1905 geen aanwezigheid meer van de godsdienst op
de publieke plaats; tegen totalitarisme, de heiliging van het openbare gezag
2. Vandaag moeten wij ons verzetten tegen de verzwakking van de westerse democratie en de verzwakking
van de godsdiensten, onder druk van het individualisme en de nostalgie om bij een groep te horen.
Godsdienst is niet enkel individueel, maar iets dat verbindt; personen die zich ontmoeten)
(opperrabbijn Korsia: een maatschappij van onverschilligheid is de wereld van Sodom; 1905 was gericht
tegen de macht van de katholieke kerk; in het proces van Pétain is nooit het woord ‘jood’ of ‘israëliet’
gevallen; in 1953 zijn de joodse feesten bekend en wordt op die data geen examen afgenomen: ‘het is niet
omdat je thuis iets anders beleeft, dat dat in gemeenschap niet kan’; 2004: niemand moet zich
verontschuldigen voor een afwezigheid wegens godsdienst; wij moeten meer bezig zijn met wat wij kunnen
aanbrengen aan de maatschappij; laïcité bracht alle godsdiensten op hetzelfde vlak. Levinas leerde ons: het
materiële voordeel van de ander wordt mijn hoogste spirituele doel).
De workshops werden ingeleid door 1. dr. Edouard Robberechts: Jules Isaac: un historien laïc (fr) met als
moderatrice dr. Danielle Delmaire,
( geboren in de Elzas in een geassimileerde Joodse familie, gaat Jules Isaac na de ervaringen in de oorlog de
wortels van de Sjoa zien in het christelijk anti-judaïsme en richt mee de Amitié Judéo-chrétienne op)
2. Père Jean Gueit: la perception de la laïcité par l’orthodoxie, gemodereerd door Sandrine Caneri,
3. Rev. Canon Hosam Naoum : the christian presence in the holy land, moderator dr. Abi Pitum
(christenen in het Midden-Oosten geloven dat zij een belangrijke rol kunnen spelen in de verzoening; in
Israël is er een spanning tussen de seculiere staat en de religieuze traditie)
4. Dr. Olivier Rota : Edmond Fleg and Jules Isaac : two different contributions to inter-religieous dialogue,
moderator: dr. Murray Watson
(Fleg en Isaac stierven in hetzelfde jaar; voor Fleg waren de J-C relaties: ‘relation de controverse’, Daniélou
bracht een spirituele lezing en Fleg legt de nadruk op dat wat de joodse traditie verwacht van de Messias
niet gerealiseerd is: het was toen een ‘dialoog van doven’, maar geen loutere oppositie, men erkende twee
manieren van trouw zijn (2 fidélités); voor Jules Isaac telde de geschiedkundige aanpak; deze moet de basis
worden van de theologie ; een eigen overtuiging die kan bevraagd worden van buiten uit.)
5. Dr. Peter A. Pettit : New Paths : reframing Israel’s narrative in North American Christian communities
(eng), moderator: rev. dr. Michael Trainor
( in de USA zijn er in christelijke middens twee lezingen om Israël te verstaan: de liberale vleugel geeft Israël
de schuld van het lijden van de Palestijnen, terwijl christelijke zionisten Israël zien als de drager van Gods
beloften; wat echter met de resterende 70%? Men zoekt nieuwe wegen in een project met nadruk op het
verbond, en men probeert een positiever beeld van Israël te geven. Dit alles vanuit een Amerikaans
standpunt. Er is nood aan een brede Europese consultatie. De werkgroep “Promise, Land, Hope” van ee ICCJ
kan hierbij helpen).
6. An informal meeting with Sheikk Ghassan Manasra from Nazareth (fr), mod. Liliane Apotheker
In de namiddag werd een bezoek gebracht aan het ‘Camp des Milles’, het splinternieuwe memoriaal
(september 2012) waar Fransen in een vroegere dakpannenfabriek in de periode 1939-1942 buitenlanders
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 9
en later joden samenbrachten en wegvoerden naar de vernietigingskampen. Onder hen waren heel wat
kunstenaars. Na een verwelkoming door de directeur Alain Chouraqui, gaf Pater Patrick Desbois een
voordracht over Genocides and modernity. ’s Avonds was er een moment rond klezmer en psalmen door
Rose Bacot.
Dinsdag 2 juli spraken Dr. Gilles Bourquin: La modernité peut-elle survivre sans religion ? (fr) met een
antwoord van dr. Debbie Weissman
( een eenvoudig antwoord: neen, maar welke zijn de argumenten? Functie en feiten: al bij al is die
moderniteit toch een recent verschijnsel: 5 eeuwen sinds de Renaissance en 3 eeuwen sinds de Verlichting;
de godsdienstige factor lijkt onvermijdelijk; de moderniteit geeft geen antwoord aan de dood,
onwetendheid, onrechtvaardigheid, het lijden en het absurde; de ‘laïcité’ begraaft niet de godsdiensten
maar moet de scheidsrechter zijn; er zijn niet enkel de functies van godsdienst (want dat kunnen sport, e.d.
ook) ; het monotheïsme leidt naar universalisme en interiosatie, spiritualiteit; pas in de Middeleeuwen
gebruikt men het woord ‘godsdienst ‘ in het meervoud; het jodendom heeft een opening gelaten om de wet
te interpreteren, het christendom heeft een canon opgesteld van zaken die men moet geloven; de studie van
de geschiedenis van de heilige teksten heeft de mogelijkheid gecreëerd om deze polemiek te overstijgen;
scheiding van kerk en staat heeft daarbij geholpen)
(DW: we hebben een identiteit nodig, voor een deel door verhalen, en die worden gelezen in een
gemeenschap; GB en Australië hebben modellen waar volledige scheiding van kerk en staat niet werkt zoals
in Frankrijk; een individu kan misschien godsdienst laten links liggen maar niet een groep; islam heeft
problemen met situaties waar de islam minoritair is). In de discussie wordt nog gewezen op het 7de van de
geboden van Noach waar een juridisch systeem wordt geëist, dit is geen spiritualisatie.)
De workshops waren van
1. Dr. Markus Himmelbauer: Hungary’s depressingly familiar anti-semitism (E) met moderator dr. Stanislaw
Krajewski
(in hoeverre kunnen wij als buitenstaander iets inbrengen?; de partij Jobbik had in 2010 17% van de kiezers,
maar heeft grote invloed: 59% van de bevolking staat positief tegenover Jobbik; antisemitisme al sinds
1920; de regering zou voorbereidingen maken om Nostra Aetate te herdenken; Roma en Joden voelen zich
alleen gelaten; de ‘grote duivel is het communisme, de kleine het nazisme’! Voor een stuk maakt ook de taal
dat Hongarije geïsoleerd is: geen inwijking behalve van oud-Hongaren.)
2. Sheikh Ghassan Manasra: a Sufi Muslim Palestinian Israeli, moderator: Wendy Fidler
3. Rev. Friedhelm Pieper: Male circumcision in contradiction to human rights? , mod. William Szekely
4. Dr. Liliane Vana en dr. Blandine Chelini-Pont: droits des femmes, moderatrice : Nadine Iarchy-Zucker
( prof. Vana verdedigt vrouwen volgens het talmoedisch recht; dr. Chelini is historica geschiedenis en religie
aan de universiteiten van Aix en Marseille; er wordt een stand van zaken opgemaakt van de situatie van de
vrouwen, onderworpen aan religieuze tradities in Frankrijk waar het burgerlijke huwelijk het enige is dat
door de staat erkend wordt)
5. ICCJ Young Leadership Council : a ‘natural’ alternative to secularity ?
6. Een informele ontmoeting met dr. Raymond Cohen uit Jeruzalem, modertatrice: Rosine Voisin
‘s Middags was er een herinneringsmoment rond het heengaan van mevrouw Ruth Weyl, en een geleid
bezoek aan de stad Aix-en-Provence met ontvangst door het stadsbestuur in de tuinen van Pavillon
Vendôme.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 10
Woensdag 3 juli spraken prof. Dominique Avon, dr. Mustafa Baig en prof. Liliane Vana over Vrijheid van
meningsuiting en godslastering, met als voorzitter prof. Jean Duhaime.
(de belediging van God bij de Grieken wordt bij de Romeinen zo niet meer gebruikt: kan de eer van God
gekwetst worden zoals men die van mensen kan kwetsen? Dit alles in de context van het monotheïsme; één
en ander komt in een draaikolk terecht als men in Iran, Pakistan, Indonesië ‘fatwa’s’ gaat uitspreken; er
komen wetten (bvb. in Egypte) wanneer godsdienst en de ‘goede zeden’ worden aangevallen; alle
godsdiensten worden bedoeld, maar uiteindelijk zullen alleen beledigingen tegen de islam gesanctioneerd
worden; in Libanon kent men in 1949 geen godslastering maar wordt wel een ministeriële commissie
ingesteld die in 2012 een inventaris opmaakt van artistieke werken met een Joods karakter ‘The Great
Dictator’, ‘Ben Hur’, ‘Rabbi Jacob’, of ‘Schindler’s List’; één van de gevolgen was dat door lobby-werk van
een katholiek centrum ook de verkoop van de ‘Da Vinci Code’ verboden werd. We spreken van verschillen in
culturen in Europa en daarbuiten, maar anderzijds is er de mondialisatie. In 2006 is er een voorstel van wet
geweest om elke aanval op het geloof te verbieden, met een amendement ‘dat elke godsdienstlaster en elke
aanval op de profeten niet compatibel is met de vrijheid van meningsuiting’, maar uiteindelijk zal dit alles
verworpen worden door de Europese en de Amerikaanse leden van de Raad van de Rechten van de Mens.
Ook in Europa ontbrak het niet aan mensen die een zeker verbod op godslastering genegen waren, in 2012
waren ook in de islamitische wereld verdedigers van een vrijheid van mening (tot op zekere hoogte), en in
dat alles zijn er mensen geweest als Vaclav Havel om de haat te veroordelen en die de vrijheid van
meningsuiting verdedigd hebben en het respect tegenover gelovigen)
( JD had vooraf in de inleiding gewezen dat in 2010 de Europese Commissie een tekst gepubliceerd had :
‘Blasphemy, insult and hatred : finding answers in a democratic society’ waarin haat, religieuze haat
veroordeeld wordt en aandringt om wetten rond godslastering die in sommige Europese staten nog
bestaan uit het plaatselijke recht te verwijderen.)
(MB wees er op dat er in de islam geen woord bestaat voor godslastering ken geen straf voor godslastering.
Een dergelijke straf kan niet toegepast worden in het westen, en moslims mogen die wetten van het land
niet overtreden)
(LV legt de nadruk dat één van de wetten van Noach – voor Israël en heel de wereld - gaat over
godslastering maar ook over autoriteit; staat ook voor respect voor de sociale orde, niet enkel religieus
maar algemeen ). In de discussie achteraf wordt nog eens benadrukt dat de laïcité, zowel de gelovige als de
ongelovige wil verdedigen. Men zal ook moeten definiëren wat men ziet als ‘godsdienst’.
De workshops waren met
1. Dr. Edouard Robberechts en Francesca Frazer: religion and education in secular and religious schools,
moderator: dr. Donizeti Ribeiro
( FF: in GB zijn de meeste scholen door de staat opgericht – van 5 tot 18 jaar is godsdienst verplicht - ; 57%
van de scholen steunen op een eigen godsdienst; probleem is dat in religieuze scholen het aanleren van
respect voor andere godsdiensten niet vanzelf is, en dat in de andere scholen we een vacuum hebben, waar
men ongewapend is voor elke vorm van godsdienstigheid; de vraag is dus om aan leerlingen een positieve
en kritische houding aan te leren tegenover godsdienst).
2. Ds. Florence Taubmann: controverse rond de besnijdenis, moderator: ds. Alain Massini
3. Dr. Raymond Cohen: Is Israel a secular state?, moderator: ds. Dick Pruiksma
4. Rabbi Ehud Blandel en Rev. dr. Michael Trainor: bijbelstudie rond ‘Belofte, Land en Hoop’ (‘Promise,
Land and Hope’) naar aanleiding van Genesis 12: 1-3
(de context is van het universele naar het particuliere, van de schepping, over Noach naar Abraham;
gerechtigheid gaat in de Schrift vooraf aan het land)
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 11
5. ICCJ Young Leadership Council: Faith and Identity in a secular world
( 4 soorten dialoog worden gepropageerd: dialoog over het leven, die een gemeenschappelijke band
beoogt, dialoog van de dienst en de aktie , dialoog van de expressie door bezoek aan synagoge, moskee en
kerk, dialoog van de theologische interfaith uitwisseling in volle respect voor elkaar
6. Een informele ontmoeting met Rev. Canon Hosam Naoum uit Jeruzalem
’s Middags een plenum gemodereerd door Debbie Weissman over het project ‘Promise, Land, Hope’ met
dr. Raymond Cohen en dr. Peter Pettit,
(RC: in christelijke termen is het land heilig omwille van de heilige plaatsen die te maken hebben met het
leven van Jezus; in Joodse termen heeft de heiligheid van het land te maken met een belofte aan Abraham
en zijn kinderen op voorwaarde dat zij zich loyaal opstellen tegenover het Bijbels verbond, het is een
eeuwige erfenis, de setting voor de vervulling van de beloften aan het Joodse volk; na de onafhankelijkheid
ontstond een beweging van ‘greater Israël’; (met revisionisten, Gush Emonim en een zwijgende groep van
sympathisanten; de spirituele bronnen van hen komen uit de Middeleeuwen uit de tijd van de kruistochten;
niet allen hebben het materiële land gezien als noodzaak maar de vervolgingen en de onveiligheid hebben
meegespeeld. Een mystieke betekenis van het land wordt belangrijker).
(PP: gedurende de volgende 5 jaar zal gewerkt worden aan een studie met de naam ‘Promise, Land, Hope’
met de bedoeling om ons engagement voor een vrede te vergroten. Religieuze argumenten zullen bekeken
worden, lezingen met elkaar vergeleken; er zijn 4 topics : 1. tradities over het land zoals het religieus, in de
teksten een cultureel wordt gezien, 2. hermeneutische methoden om met de teksten om te gaan, 3.
theologische inbreng vanuit de joods-christelijke toenadering van de laatste jaren, 4. specifieke manieren
van ontmoeting tussen Israëli’s en Palestijnen)
en een samenvattende sessie van het geheel door Francesca Frazer en dr. Olivier Rota, gemodereerd door
Liliane Apotheker, met ’s avonds een afsluitende maaltijd.
waarbij genoemd werd dat christendom en jodendom zich gemakkelijk bewegen in de ‘laïcité; moderniteit
veronderstelt dat men de godsdiensten op hetzelfde niveau plaatst; de laïcité heeft dus gevolgen voor het
interreligieus gesprek. De laïcité geeft kansen, er is geen gevaar voor de godsdiensten van de kant van de
regering. In de discussie werd gewezen op het feit dat vrijheid van godsdienst in bepaalde landen heel
recent is (bvb. Spanje); de staat wordt verondersteld om al de godsdiensten/sekten te kennen.
Niet enkel hebben de sprekers hun teksten achteraf beschikbaar gesteld (zie de sites) maar ook in het
programmaboekje werden de thema’s uitvoerig ingeleid.
Algemene Jaarlijkse Vergadering
Donderdagmorgen kwam het verslag van Algemene Vergadering van Manchester aan bod. De Noorse
delegatie werd opgenomen in de lijst van landen, vertegenwoordigd in de ICCJ. De financiële situatie van de
ICCJ is voor de volgende 2 à 3 jaar gezond, gaf de penningmeester Andreas Pitum mee. Bij de inkomsten
komt een behoorlijk deel (€ 70.000) van de Duitse regering (Ministerie van Binnenlandse Zaken). De audit
van PricewaterhouseCoopers ligt voor . In dit verslag vinden wij voor 2011 een betaling van € 395 (091012)
en voor 2012 € 395 (091012) als ledenbijdrage van België (OCJB). Een gelijkaardig bedrag voor 2013 staat
nog open. Voor het geheel van de werking in 2013 staat € 215.680 ingeschreven in het budgetplan, naast
het toegewezen bedrag van Binnenlandse Zaken (€ 70.000) en subsidies van privé instituties (€ 45.000).
Men wijst op steun die mag verwacht worden van privé-personen of organisaties (*). Hier kan nog aan
gewerkt worden. We kregen een verslag van het Young Leadership en het Abrahamic Forum.
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 12
Een nieuw document : “As long as you believe in a living God, you must have hope” staat op de site en kan
bediscussieerd worden. Deutsche Koordonieringsrat (DKR) gaat in 2014 werken op Hongarije. De
internationale conferentie van het ICCJ is in 2014 in Buenos Aires omwille van 1994 (bom op de Joodse
synagoog), het is tevens het land van de huidige Paus, de infrastructuur is aanwezig, een rabbijnenopleiding
ter plaatse en de conferentie zal gehouden worden van zondag 17 augustus tot 20 augustus 2014 met de
AV op 210814. Het thema wordt gekozen in samenspraak met Argentinië.
Een opvolger voor de secretaris-generaal Dick Pruiksma zal in augustus 2013 gekozen worden.
Referenties voor het geheel:
http://www.iccj.org/Conference-2013.4291.0.html met overzicht van het programma en de voordrachten,
waar u kan doorklikken om één en ander live mee te maken
http://www.ajcf.fr/spip.php?rubrique90 overzicht van de Amitié Judéo-chrétienne de France
Gebruik werd gemaakt van het verslag van Rosine Voisin en de gegevens in het programmaboekje; met
dank ook aan dr. en mevr. J. Iarchy en ds. en mevr. P. Janssen voor bijdragen uit hun workshops
D. Rouges 270813
(*) Dit kan op rekening IBAN: DE20509514690000121350 , BIC: HELADEF 1 HEP, van de ICCJ, Postfach 1129, D-64629
Heppenheim
__________________________________
SINDS MOZES OP DE SINAI
de joodse traditie
in het heilige land.
06 - Rabban Gamliël I, of de Oudste (ca.30-40)
Rabban Gamliël de Oudste wordt doorgaans beschouwd als de kleinzoon van Hillel, hoewel
daar geen harde bewijzen voor bestaan. Officiële brieven komen zelden voor in de rabbinica, wij
vertalen daarom het volgende:
BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP –
augustus-sept.-oktober 2013 - blad 13
Ziehier het geval van rabban Gamliël en Oudsten die bovenaan de trappen van de
tempelberg stonden en Jochanan de schrijver bevond zich voor hen. Rabban Gamliël zei:
Schrijf!
1. Aan onze broeders de inwoners van … Galilea … uw vrede zij overvloedig! […]
2. En aan onze broeders de inwoners van … het Zuiderland […]
3. En aan onze broeders de inwoners van de diaspora van Babel … van Medië … van de
diaspora’s van Israël […]. Daar het mij en mijn collega’s behaagt, voegen wij aan dit jaar
dertig dagen toe.
(tSanhedrin 2,6 drie brieven in het Aramees)
Men moet allereerst de vraag stellen om welke rabban Gamliël het gaat, de eerste of de tweede
(ca.90). Dat het gebeuren vóór 70 plaatsvindt, daarvoor pleit de tempelberg. Er wordt echter niet
gesproken over de hogepriester of de tempel zelf… Men zal het waarschijnlijk zo moeten verstaan
dat rabban Gamliël I en Oudsten een speciale Farizeese groep vormden binnen het grote sanhedrin.
Deze mensen zorgden er via brieven voor dat de tienden uit Galilea en uit Judea werden afgedragen.
In de wereldwijde diaspora moest men weten hoe het stond met de joodse kalender en de viering
der feesten. Rabban Gamliël I besloot samen met zijn collega’s de Oudsten, een schrikkelmaand toe
te voegen. Vanuit de tempel van Jeruzalem zag deze ‘commissie van het sanhedrin’ toe op het
joodse leven.
Nog op het niveau van de halacha nam rabban Gamliël de Oudste onder meer maatregelen
ten voordele van de vrouw. Zo wordt overgeleverd dat hij toeliet dat een vrouw hertrouwde
wanneer één enkele getuige - en dus niet de wettelijk vereiste twee! - verklaarde dat haar echtgenoot
dood was (mJebamot 16,7). Hij deed dit toen in Tel Arza mannen gedood waren. Door de
Romeinen, of door rovers, of door vrijheidsstrijders… het is niet bekend. De rabbi wist te reageren
in noodsituaties en de wet aan te passen ter wille van de weduwen.
Wordt er ergens in de rabbinica een duidelijk verband gelegd tussen rabban Gamliël I en de
Pèsachmaaltijd? Dit is ongetwijfeld het geval in mPesachim 7,2. Rabbi Tsadoq (ca.70) vertelt er dat
rabban Gamliël eens aan zijn slaaf Thabi de opdracht gaf om het paaslam op een rooster te braden.
Er staat niet bij ‘de Oudste’ maar het leidt geen twijfel dat hij wordt bedoeld, aangezien de
lammeren nog in de tempel geslacht konden worden.
Merkwaardig is de overlevering die vertelt dat rabban Gamliël I een targum (Aramese
vertaling) van het boek Job liet inmetselen in een muur op de tempelberg te Jeruzalem (tSjabbat
13,2 Lieberman). Dit gebeurde wellicht voordat de herbouw van de tempel van Herodes voltooid
werd in het jaar 63. De rabbijnen hielden niet van geschreven targums, de Aramese vertaling moest
mondeling blijven, maar zij wilden deze geschriften toch ook weer niet vernietigen, wel begraven
(verbergen). Hierbij moet men weten dat in Qumran twee targums van Job gevonden werden
(4Q157 en 11Q10).
Een zeer uitzonderlijk feit is ook dat deze rabbijn genoemd wordt in het Nieuwe Testament!
De apostel Paulus zegt in zijn verdedigingsrede voor het volk in het jaar 58 (?) dat hij bij rabban
Gamliël de Oudste (Gamaliël) in Jeruzalem gestudeerd heeft (Handelingen 22,3). Belangrijk is
vooral Handelingen 5,34-39. Men ziet er rabban Gamliël I optreden in het sanhedrin aan het begin
van de jaren 30. De hogepriester is daar duidelijk de leider, de voorzitter. De rabbijn is een gewoon
lid, een Farizeeër, een wetsleraar maar wel met groot gezag bij het hele volk. Dit beeld stemt
overeen met wat wij vernamen uit de rabbijnse bronnen wanneer men ze nauwkeurig leest.
Dr. Gerard F. Willems