Zorgplicht school

Aansprakelijkheid
Scholen
Mr. B.M. (Brechtje) Paijmans
KBS Advocaten / Universiteit Utrecht
26 november 2010
1
www.kbsadvocaten.nl
NRC Handelsblad 11 maart 2006
2
Schade op school:
aansprakelijke partijen
• School(bevoegd gezag) –> onderwerp vandaag
• Schoolbestuur –> art. 2:9 BW (hoge drempel)
• Werknemer/vrijwilliger –> art. 6:162 BW
(doorgaans is ook de school aansprakelijk)
• Leerling/ouders –> art. 6:162 of 6:169 BW
(wellicht is de school ook aansprakelijk)
• Een derde -> art. 6:162 BW
3
(soms is ook de school aansprakelijk)
Aansprakelijkheid school
Jegens eigen werknemers/ambtenaren
Jegens leerlingen/ouders
Jegens derden
4
Aansprakelijkheid school
jegens leerlingen
1. Gebrekkig gebouw en inrichting
 risicoaansprakelijkheid
2. ongevallen en gymongevallen
3. pesten, misbruik en geweld
4. kwaliteit onderwijs
 schuldaansprakelijkheid
5
(1) Gebrekkig gebouw
of
gebrekkige inrichting
6
7
Gebrekkige roerende zaak
Art. 6:173 BW
De school als
• bezitter
• van een roerende zaak
• die gebrekkig is
• en daardoor gevaar oplevert
• met welk gevaar de school bekend is
is aansprakelijk voor de daaruit komende schade
8
Gebrekkige opstal
Art. 6:174 BW
De school als
• bezitter
• van een opstal
• die gebrekkig is
• en daardoor gevaar oplevert
is aansprakelijk voor de daaruit komende schade
-> Rb Utrecht 26-03-08, BC7697 (asbest)
-> Rb Assen 04-12-01, AD6739 (klimtoestel)
9
(2) Ongevallen
10
Ongevallen
•
•
•
•
•
In de school
Op het schoolplein
Buiten schooltijd
Tijdens gymnastiek
Bij …
11
Toetsnorm
Onrechtmatige daad
• onrechtmatig handelen of nalaten
school (of docent ex art. 6:170 BW)
• toerekenbaarheid
• causaal verband
• schade
• relativiteit
12
Ook indien overeenkomst
Rb Dordrecht 3 aug 2005, NJ 2005, 438:
Als al zou moeten worden aangenomen dat
tussen [eisers c.s.] en CSG een
(onderwijs)overeenkomst heeft bestaan — dit
kwalificatievraagstuk is geenszins helder —
dan wordt die overeenkomst zozeer beheerst
door dezelfde normen dat de uitkomst niet
anders is bij de subsidiair gestelde
rechtsverhouding, de onrechtmatige daad. De
rechtbank laat de kwalificatie dan ook in het
midden.”
13
Onrechtmatig
handelen/nalaten
Art. 6:162 BW:
“Als onrechtmatige daad worden aangemerkt
(...) een doen of nalaten in strijd met (...)
hetgeen volgens ongeschreven recht in het
maatschappelijk verkeer betaamt (...)”
ook wel: strijd met de zorgvuldigheid
ook wel: strijd met de zorgplicht
14
Zorgplicht school
Art. 1403 oud BW:
“De schoolonderwijzer en werkmeesters zijn
verantwoordelijk voor de schade door hunne
leerlingen en knechts veroorzaakt, gedurende
den tijd dat dezelfve onder hun toezigt staan.”
Jurisprudentie:
“In het algemeen gesproken rust op een leraar
een bijzondere zorgplicht onder meer ten aanzien
van de gezondheid en de veiligheid van de
leerlingen, die aan zijn zorg zijn toevertrouwd en
onder zijn toezicht staan.”
15
Inspanningsverplichting; geen resultaatsverbintenis
Uitgangspunt
onrechtmatigheid
HR 9 dec 1994, NJ 1996, 401 (Zwiepende tak)
niet reeds de enkele mogelijkheid van een
ongeval doet gedrag onrechtmatig zijn;
gevaarscheppend gedrag is slechts onrechtmatig
indien de mate van waarschijnlijkheid van een
ongeval zo groot is, dat de dader zich naar
maatstaven van zorgvuldigheid van dat
gedrag moet onthouden.
16
Zorgplicht nader ingevuld
HR 5 nov 1965 NJ 1966, 136 (Kelderluik)
A. de mate van waarschijnlijkheid waarmee de
niet-inachtneming van de vereiste
oplettendheid en voorzichtigheid kan worden
verwacht
B. de hoegrootheid van de kans dat daaruit
ongevallen ontstaan
C. de ernst die de gevolgen daarvan kunnen
hebben
D. de mate van bezwaarlijkheid van de te
17
nemen veiligheidsmaatregelen
Zorgplicht nader ingevuld
Verdere criteria
• de kans op verwezenlijking gevaar (schade)
• de mate waarin de benadeelde zelf invloed
heeft uitgeoefend op de verwezenlijking van
het gevaar
• de gebruikelijkheid van bepaalde
voorzorgsmaatregelen
• het belang dat met de gevaarzetting is
gediend
Vgl. noot Brunner bij HR 6 nov 1981, NJ 1982,
18
567 (bloedprik)
Jurisprudentie
ongevallen
• Op schoolplein
Rb Rotterdam 13 mei 2009, JA 2009, 103
(val leerling op hek)
• In klaslokaal
Ktr Zutphen 12 aug 2003, NJ 2004, 260
(duw techniekles, lokaal twee delen)
• Na schoolzwemmen
Rb Leeuwarden 29 nov 2007, VR 2008, 75
(leerling onder bus na zwemles)
•Buiten schooltijd
Hof Den Bosch 15 apr 1992, NJ 1994, 760
19
(open dag scheikunde)
Gymongevallen
Toetsingskader
• HR 9 december 1994, NJ 1996/403
(zwiepende tak)
• HR 5 november 1965, NJ 1966/136
(kelderluik)
• HR 6 oktober 1995, NJ 1998/190 (disloque)
20
Gymongevallen
Bijzondere zorgplicht, zwaarder dan algemeen
Indeling in drie fasen
• voorfase
de randvoorwaarden
• uitvoeringsfase
tijdens de gymoefening
toezicht: van algemeen naar concreet
• nazorg
nadat schade is ontstaan
21
Jurisprudentie
gymongevallen
• Voorfase
Hof Amsterdam 8 mei 2008, RAV 2008, 98
• Uitvoeringsfase
HR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 (‘dodensprong’)
HR 19 januari 2007, NJ 2007, 456 (cola)
• Nazorg
HR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 (‘dodensprong’)
Rb Zwolle 22 apr 2009, JA 2010, 4 (stoeispel)
22
Eigen schuld?
HR 8 december 1989, NJ 1990, 778
“In geval van onzorgvuldigheid van een derde
jegens een kind, wordt in beginsel geen eigen
schuld bij dit kind aangenomen, indien van dit
kind in verband met zijn jonge leeftijd slechts
een beperkt inzicht in het betreffende gevaar en
een beperkt vermogen zich naar dit inzicht te
gedragen mag worden verwacht.”
 Eerst bij relatief oudere kinderen komt “ eigen
schuld” aan de orde.
23
(3) Pesten, misbruik &
geweld
24
25
26
27
Aansprakelijkheid voor
nalaten
HR 22 november 1974, NJ 1975, 149 (Struikelende
broodbezorger):
“… dat voor de waarnemer van een gevaarsituatie pas een
rechtsplicht ontstaat de waargenomen gevaarsituatie op te
heffen of hiervoor te waarschuwen wanneer de ernst van
het gevaar tot de waarnemer is doorgedrongen.”
Voorbehoud voor de waarnemer die een speciale
relatie heeft met o.m. het slachtoffer . dan kan
op de waarnemer een bijzondere verplichting tot
zorg en oplettendheid rusten. Zo’n waarnemer
hoeft zich de ernst van de situatie niet te
28
realiseren.
School als toezichthouder
• informatie verzamelen
• een oordeel daarover vormen
• zonodig ingrijpen
Anders gezegd:
Algemeen toezicht:
Er is niets aan de hand –> toezicht houden
Concreet toezicht:
Er is iets aan de hand -> ingrijpen
29
• Beleid?
• Gevaarsituatie kenbaar? (of: in hoeverre had
de gevaarsituatie kenbaar kunnen of moeten
zijn?)
Zo ja, ingrijpen, maar welke maatregelen?
• in hoeverre bezwaarlijk voor de school?
• in hoeverre noodzakelijk voor de leerling?
Belangenafweging: bezwaarlijkheid vs.
noodzakelijkheid
Permanent toezicht = bezwaarlijk
30
Pesten




Vzr Rb Utrecht 28 mrt 2002, LJN: AE0771
Rb Den Bosch 14 feb 2007, JA 2007, 129
Hof Arnhem 11 mrt 2008, RAV 2009, 50
Rb Utrecht 25 jun 2008, LJN: BD5252
 (nog) geen vordering geslaagd
31
Misbruik
 Rb Arnhem 4 juli 2002, NJ Kort 2002, 52
 Rb Zwolle-Lelystad 6 jan 2010, JA 2010, 33
 (nog) geen vordering geslaagd
32
33
Geweld
 Rb. Groningen 28 feb 2003, VR 2003, 123
 Rb Den Bosch 30 aug 2006, NJF 2006, 541
 (nog) geen vordering geslaagd
34
(4) Kwaliteit onderwijs
35
 ‘Zaak Schaapman’ 1999
36
Kwaliteit
Zorgplicht school – in concreto?
Adequaat beleid
maar:
• inrichten naar eigen inzicht
• toetsing door rechter marginaal
Als: onregelmatigheden, lln presteert niet op
niveau et cetera
• passende maatregelen
• rechter toetst concreet
37
Kwaliteit
Toegewezen:
 Rb Amsterdam 26 mei 1999, AB 2000, 104
 Rb Leeuwarden 24 januari 2007, JA 2007, 68
38
Kwaliteit
Afgewezen:
 Hof Arnhem 13 juni 2006, LJN: AY9107
 Rb Amsterdam 14 mei 2008, NJF 2008, 260
 Hof Den Haag 17 juli 2008, JA 2008, 147
 Rb Rotterdam 17 feb 2010, NJF 2010, 169
 Rb Utrecht 7 juli 2010, LJN: BN5636
Toenemend aantal zaken: trend?
39
Verwijdering
i.c.m. kwaliteit
 Rb Haarlem 25 nov 2009, JA 2010, 38
40
Kortom
Veilige “randvoorwaarden”
• inrichting school, lokalen, schoolplein
• beleid
• opstelling (gymnastiek)oefeningen e.d.
• gekwalificeerde mensen et cetera
• strenge normen
Toezicht & ingrijpen
• voldoende toezicht, vooral sport & spel
• zo nodig ingrijpen
41
Kortom: een bijzondere zorgplicht,
maar geen absolute waarborg
42
43
Bestuursaansprakelijkheid
Art. 2:9 BW:
‘Elke bestuurder is tegenover de rechtspersoon
gehouden tot een behoorlijke vervulling van de
hem opgedragen taak. Indien het een
aangelegenheid betreft die tot de werkkring van
twee of meer bestuurders behoort, is ieder van
hen voor het geheel aansprakelijk terzake van
een tekortkoming, tenzij deze niet aan hem is te
wijten en hij niet nalatig is geweest in het
treffen van maatregelen om de gevolgen
daarvan af te wenden.’
44
Bestuursaansprakelijkheid
Nader ingekleurd door jurisprudentie.
Een bestuurder:
moet op zijn taak berekend zijn en deze
nauwgezet vervullen
is pas aansprakelijk indien hem een ernstig
verwijt kan worden gemaakt, hetgeen dient te
worden beoordeeld aan de hand van alle
omstandigheden van het geval
45
Relevante omstandigheden
•
•
•
•
•
de aard van de uitgeoefende activiteiten
de daaruit voortvloeiende risico's
de taakverdeling binnen het bestuur
de voor het bestuur geldende richtlijnen
de gegevens waarover de bestuurder
beschikte of behoorde te beschikken ten tijde
van de aan hem verweten beslissingen of
gedragingen
• het inzicht en de zorgvuldigheid die mogen
worden verwacht van een bestuurder (die
voor zijn taak berekend is en deze nauwgezet
46
vervult)
Conclusie
Een school kan aansprakelijk zijn vanwege
slecht beleid; de bestuurder hoeft niet
aansprakelijk te zijn.
47
Good Governance
Doelen:
Verbetering van bestuurlijk instrumentarium om
als overheid slagvaardig te kunnen optreden bij:
• ernstige/langdurig tekortschietende
onderwijskwaliteit;
• bestuurlijk wanbeheer;
• een combinatie van beiden.
Stimulering principes van goed bestuur, door:
• functiescheiding van bestuur / intern
toezicht;
48
• een wettelijke basis voor (sector)codes voor
Good Governance
Hoofdlijnen
• Eisen aan minimumkwaliteit van onderwijs in
PO en VO
• De mogelijkheid van een “aanwijzing” bij
bestuurlijk wanbeheer
(naast de bestaande bekostigingssanctie)
• Bekostigingsvoorwaarde: scheiding tussen
bestuur en intern toezicht (vormvrij)
• Stimulering van de ontwikkeling van
sectorcodes (verplichting gezagsorganen tot
verantwoording in bestuursverslag)
49