Samenvatting Arm en rijk H1+2 H1 Mexico en de Verenigde Staten

Samenvatting Arm en rijk H1+2
H1 Mexico en de Verenigde Staten: een
wereld van verschil
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Hoe zijn de economische, de demografische en de sociaal-culturele
kenmerken aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens te
verklaren?
1.1 Kennismaking met het grensgebied
Deelvragen
1 Hoe is de grens tussen Mexico en de V.S. tot stand gekomen?
2 In hoeverre zijn de economische, demografische en sociaal-culturele
kenmerken van het grensgebied verschillend van de nationale kenmerken
van de V.S. en Mexico?
koloniën
De strijd ging vooral om
de huidige staat Texas.
Geschiedenis
► Voor de koloniale tijd kende Mexico grote Indiaanse beschavingen. Vanaf
1500 werd het land overheerst door Spanje. Na de koloniale tijd (na 1821) waren
er diverse dictators en burgeroorlogen.
● Vanaf 1940 leidden olievondsten tot een snelle economische groei. Die groei
stagneerde in de jaren tachtig door een daling van de olieprijzen, een groeiende
schuldenlast en toenemende inflatie. Nu heeft Mexico de kenmerken van een
ontwikkelingsland: lage lonen, ongelijke inkomensverdeling, hoge werkloosheid.
► De Verenigde Staten zijn gevormd vanaf 1776. Eerst bestonden ze uit 13
staten, de voormalige Britse koloniën, maar later breidde het grondgebied fors uit.
Het land trok miljoenen immigranten van overal ter wereld. Nu zijn de VS een
economische en politieke grootmacht.
Grensgebied
► De huidige grens Verenigde Staten en Mexico dateert van 1848. In het
grensgebied is in 19e eeuw veel oorloggevoerd, waarbij Mexico veel land aan de
V.S. af heeft moeten staan.
● Lang werd het grensgebied door de V.S. en Mexico beschouwd als een
oninteressant woestijngebied.
● Nu is het grensgebied een honderd kilometer brede zone met een lengte van
meer dan 3000 kilometer van de Grote Oceaan tot de Golf van Mexico. Opvallend
is dat er veertien dubbelsteden zijn (in tweeën gesplitste stad).
Demografisch =
beschrijving van de
bevolking naar bepaalde
kenmerken, zoals
leeftijdsopbouw,
geslacht, opleiding.
bevolkingsdichtheid
De werkgelegenheid en
de nabijheid van de V.S.
zijn twee grote
pullfactoren.
Verschillen
► Het karakter van het grensgebied tussen een rijk en arm land uit zich in de
economische, demografische en sociaal-culturele kenmerken.
● Zo is de Mexicaanse regio welvarender dan de rest van Mexico; het
grensgebied aan de V.S.-zijde is juist minder rijk dan de rest van de V.S.
● Er wonen meer dan 13 miljoen mensen, waarvan 9 miljoen in Mexico.
Ongeveer de helft woont in California en Baja California. Door deze concentratie
heeft een groot deel van het grensgebied een lage bevolkingsdichtheid.
● De bevolking groeit aan beide zijden erg snel.
● Het grensgebied is een multiculturele samenleving.
■ Mexicanen worden door de Amerikaanse cultuur beïnvloed, maar bewaken
toch hun Mexicaanse identiteit in Mexico.
■ De Mexicanen die aan de V.S.-zijde wonen, ondergaan een sterkere invloed,
vooral vanwege de taal.
■ Bij de Amerikanen is veel minder invloed te merken door de Mexicaanse
cultuur; voor hen is er minder noodzaak om zich daarop te richten.
1.2 Noord-Amerika als handelsblok
Deelvragen
3 Wat is de invloed van de NAFTA op de economie van Mexico?
internationalisering
Veel producten en
diensten zijn in Mexico
en Canada goedkoper
dan in de V.S.
De wereld wordt kleiner
► In de twintigste eeuw nam de (economische) globalisering enorm toe:
nationale economieën raakten steeds nauwer met elkaar verbonden. Een
belangrijke oorzaak is dat de relatieve afstanden kleiner zijn geworden (sneller
verkeer en telecommunicatie).
● Het gevolg van internationalisering is dat grenzen vervagen en lokale markten
samensmelten tot één grote wereldmarkt.
● Twee belangrijke multilaterale instellingen zijn de GATT (General Agreement on
Tariffs and Trade) en haar opvolger de WTO (World Trade Organization).
Uitgangspunt is dat ieder land moet produceren waar het het best in is.
NAFTA
► In 1994 werd de NAFTA (North American Free Trade Agreement) ingesteld:
een economisch samenwerkingsverband tussen Canada, de Verenigde Staten
en Mexico. Het doel van NAFTA is de tariefmuren tussen de landen af te breken
en zo vrijhandel mogelijk te maken.
● De opkomst van Azië en de samenwerking binnen de EU zijn de redenen voor
de oprichting.
● Binnen de NAFTA is de belangrijkste rol weggelegd voor de V.S. Canada en
Mexico vervullen slechts een bijrol.
Voor- of nadelig?
► Van de samenwerking werden voordelen verwacht: afname (illegale)
migranten, meer werkgelegenheid, efficiëntere manier van werken en een stijging
van de inkomens.
► Er werden ook nadelen gezien. De V.S. waren bang voor een daling van de
werkgelegenheid in eigen land door de lage lonen en de minder strenge
milieueisen in Mexico. Daar tegenover stond dat juist Mexico risico liep door de
hogere arbeidsproductiviteit van Amerikaanse arbeiders, en doordat Mexicaanse
bedrijven moesten concurreren met Canadese en Amerikaanse bedrijven, die
meer financiële draagkracht hebben.
Aantal valt relatief gezien
mee.
Na vijftien jaar NAFTA
► De V.S. hebben sinds 1994 ongeveer één miljoen arbeidsplaatsen verloren
doordat Amerikaanse bedrijven zich in Mexico hebben gevestigd.
► Het resultaat van de NAFTA is dat de Mexicaanse import en export enorm is
gestegen, net als de hoeveelheid buitenlandse investeringen in Mexico.
● De grote verliezers zijn de Mexicaanse boeren, zij kunnen niet concurreren
tegen de lage maïsprijzen in de V.S. Het gevolg is dat vele duizenden boeren
gedwongen werden te verhuizen. Zij trekken naar het grensgebied en naar de
V.S.
● Ook is de milieuvervuiling in de grensstreek sterk toegenomen.
1.3 Maquiladoras
Deelvragen
4 Waarom trekken veel Mexicanen naar de maquiladoragebieden?
5 Wat zijn de gevolgen op lokale schaal van de trek naar de maquiladoras?
6 Waarom treedt er een verschuiving in de ligging van de
maquiladoragebieden op?
assemblagebedrijven
De meeste maquiladoras
zijn in Amerikaanse
handen, maar ook
Japanse en sommige
Europese multinationals
investeren in dit soort
ondernemingen.
Om concurrentie op de
vervoersmarkt tegen te
gaan, mogen
Amerikaanse en
Mexicaanse
vrachtwagens in
beperkte mate de grens
oversteken.
liberalisering
internationale
arbeidsverdeling
Mexico is ook voor
Europese en Aziatische
bedrijven een aantrekkelijk vestigingsland
geworden om van
daaruit de Amerikaanse
markt te bedienen.
semiperifeer land
centrumland
periferieland
Lage lonen
► Vanaf 1965 is het beleid van de Mexicaanse regering om buitenlandse
ondernemingen aan te trekken in het grensgebied met V.S. Dit zijn vooral
assemblagebedrijven (maquiladoras). Zij importeren halffabricaten, bewerken die
en exporteren deze als eindproduct. Voor goederen die worden ingevoerd, hoeft
geen belasting te worden betaald. Bij uitvoer wordt alleen belasting geheven over
de toegevoegde waarde voor exportproducten.
► Eerst waren de maquiladoras alleen toegestaan in een straal van twintig
kilometer van de grens met de V.S. Dat had als voordelen dat de lonen daar laag
waren en dat transportkosten van en naar de V.S. laag konden blijven. Het gevolg
was dat veel mensen migreerden van Centraal- naar Noord-Mexico.
Transport
► De Amerikaanse grenssteden werden transportknooppunten. Er was ook
behoefte aan allerlei hoogwaardige, dienstverlenende bedrijven, zoals
banken, verzekeringsmaatschappijen, accountants en advocaten.
Meer werk
► Na 1965 bemoeide de regering zich minder met de markt (liberalisering).
Vooral door de NAFTA groeide het aantal werknemers in de maquiladoras sinds
1980 en is de handel tussen de V.S., Canada en Mexico vereenvoudigd.
Tussen tafellaken en servet
► In de internationale arbeidsverdeling is Mexico door de lage lonen een
aantrekkelijk vestigingsgebied. Dat heeft voordelen, maar ook het nadeel dat
Mexico afhankelijk wordt van welvarende landen. Die vestigen alleen hun
productie in Mexico en niet de research- en ontwerpafdelingen.
Mexico wordt aangeduid als een semiperifeer land: het behoort niet tot de rijken in
de wereld (de centrumlanden), maar het is ook geen periferieland.
● Vanaf 2007 verplaatsen maquiladoras hun productie naar landen zoals
China, waar de arbeidslonen nog lager liggen.
Dubbelstad
ecologische draagkracht
Er zijn zelfs gebieden die
zich hebben
gespecialiseerd in één
product.
Twee landen – één stad
► Met name de steden Tijuana en Ciudad Juárez trokken in het begin veel
bedrijven aan. Ciudad Juárez groeide in veertig jaar uit van een onbeduidend
stadje tot de op vier na grootste stad van Mexico.
● El Paso-Ciudad Juárez is een bekende dubbelstad.
■ El Paso, 600.000 inwoners, ligt in het zuidwesten van staat Texas (V.S.). De
stad groeide in de twintigste eeuw door ‘cattle, copper, cotton en climate’.
■ Ciudad Juárez in Mexico, 2 miljoen inwoners, groeit snel. De arbeidsintensieve
bedrijven trekken veel mensen van platteland aan.
Recente ontwikkelingen
► Door een versoepeling van de vestigingseisen komen ook maquiladoras in
andere delen van Mexico.
● Deze verschuiving landinwaarts kwam op gang doordat de minimumlonen
landinwaarts nog lager zijn dan in het grensgebied, het arbeidsaanbod daar groot
is en de vakbonden er minder machtig zijn.
● Met milieueisen neemt men het niet zo nauw, met name bij het dumpen van
afval. De ecologische draagkracht heeft het in sommige gebieden zwaar te
verduren.
● De grensstreek is nog altijd goed voor ongeveer 80% van de
werkgelegenheid in de maquiladoras. De maquiladoras in het binnenland zijn
zich gaan toeleggen op de productie van laagwaardige goederen, terwijl in het
grensgebied hoogwaardigere goederen worden geassembleerd.
Samenvatting Arm en rijk H2
H2 Een betere toekomst
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Wat zijn op diverse ruimtelijke schaalniveaus de oorzaken en de gevolgen van
de verschillende migratiebewegingen van de Mexicanen?
2.1 Trek naar het grensgebied
Deelvragen
1 Waarom trekken veel Mexicanen naar de maquiladoragebieden?
2 Welke gevolgen heeft de migratie van arbeiders naar de
maquiladoragebieden voor de herkomstgebieden?
In 1960 zes miljoen
Mexicanen, nu meer dan
twintig miljoen.
Enorme groei
► Al tientallen jaren trekt het grensgebied van Mexico mensen aan.
● De belangrijkste vertrekgebieden vormen momenteel de droge
landbouwgebieden van Midden-Mexico. De migratie verloopt vaak
stapsgewijs.
● Vooral vrouwen in de leeftijdsgroep van 15 tot 35 jaar doen aan de migratie
mee. Het geboortecijfer is daardoor hoger dan het landelijke gemiddelde en het
sterftecijfer is lager.
push- of pullfactoren
kettingmigratie
Kettingmigranten helpen
elkaar bij het vinden van
huisvesting en werk en
zorgen voor een
vertrouwde omgeving.
Weggaan of blijven?
► Er zijn twee typen migranten: economische en niet economische (bijvoorbeeld
asielzoekers). Iemand vertrekt alleen als er push- of pullfactoren (afstotings- of
aantrekkingsfactoren) zijn.
● Ook de netwerken waar een migrant deel van uitmaakt spelen een rol bij de
beslissing wel of niet te migreren. Informatie en goede berichten van anderen
zetten mensen aan te verhuizen. Zo ontstaat kettingmigratie.
krottenwijk = colonias
De investeringen in de
infrastructuur zijn ook ver
onder de maat.
De invloed van de kerk
vermindert.
Nogmaals Ciudad Juárez
► Een voorbeeld van groei die bijna uit de hand loopt, is de stad Ciudad Juárez.
Naast de huisvestingsproblemen (en gebrek aan woonruimte en krottenwijken),
zijn de voorzieningen op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg slecht.
■ Reizen tussen wonen en werk kost veel tijd en is niet zonder gevaren.
■ Inwoners van de krottenwijken knappen deze vaak op.
● Door de sterke groei is het oude stadscentrum niet meegegroeid. Het is een
stad zonder hart.
● Er zijn ook grote milieuproblemen. De lucht is verontreinigd door de industrieën
en het verkeer.
● De groei leidt ook tot steeds meer watergebruik. Er wordt al jaren meer
water gebruikt dan op natuurlijke wijze wordt aangevuld.
De vertrekgebieden
► De leegloop van gebieden waar mensen wegtrekken, heeft grote gevolgen.
Allereerst is er een verlies aan arbeidskrachten voor de landbouw.
● De achterblijvers, vaak ouderen, zijn voor hun inkomen vaak afhankelijk van het
geld dat vertrekkers toesturen.
● Het ontvangen geld wordt meestal niet geïnvesteerd in de lokale economie.
● Terugkomers gebruiken hun opgedane werkervaring ook nauwelijks in het
eigen dorp (ervaring in de industrie is niet zo bruikbaar op het platteland).
● Tot slot worden de sociaal-culturele waarden en normen van de stad steeds
meer gemengd met die van het platteland, als migranten eenmaal in contact zijn
geweest met de stad en het westen. Oude waarden verdwijnen op die manier.
2.2 Migratie naar de V.S.
Deelvragen
3 Welke fasen kenmerken de arbeidsmigratie tussen Mexico en de V.S.?
4 Wat zijn voor elke periode de push- en pullfactoren?
Chinezen kon je niet zo
makkelijk terugsturen
naar huis.
Noodzakelijke hulp
► In 1848 werden grote delen van Mexico ingelijfd bij de V.S. Hun inwoners
kregen zo onvrijwillig het Amerikaanse staatsburgerschap.
● Rond 1880 waren er in de V.S. goedkope arbeidskrachten nodig om spoorlijnen
aan te leggen. Dit trok veel migranten aan. Na het werk bij de spoorwegen volgde
ander werk: katoenpluk, koper delven in de mijnen en oogsten in de tuinbouw.
Vooral het westen van de V.S. had grote vraag naar arbeidskrachten.
● Tijdens de Eerste Wereldoorlog namen Mexicaanse arbeidskrachten de plaats
in van Amerikaanse soldaten.
● Tussen de twee wereldoorlogen werd de migratie weer teruggeschroefd
vanwege de economische crisis.
Braceroprogramma
► In de Tweede Wereldoorlog werd weer een beroep gedaan op Mexicaanse
arbeidskrachten. De overheid startte het braceroprogramma: Amerikaanse
koppelbazen mochten officieel arbeidskrachten verhuren aan grote Amerikaanse
landbouwbedrijven (minimumloon en transport werden verzekerd).
● Veel braceros ondertekenden de contracten zonder te weten wat erin stond.
● In 1964 werd het braceroprogramma beëindigd. Tijdens het
braceroprogramma was de illegale migratie van Mexicanen veel kleiner dan in
de perioden daarvoor.
informele sector
Bijna 40 miljoen
Mexicanen leven onder
de armoedegrens.
cirkelmigratie
Economische noodzaak
► Een pushfactor is de slecht draaiende economie van Mexico. Dit dwingt veel
mensen te werken in de informele sector, een armoedig bestaan.
● Verder heeft de Mexicaanse overheid de subsidies op landbouwproducten
teruggedraaid en is de bevolking van Mexico in de twintigste eeuw explosief
gegroeid.
Springplank
► De migranten gebruiken de grenssteden vaak als een springplank naar de
V.S. In sommige grenssteden is een hele economie ontstaan rond de illegale
migratie.
● Ook bij de migratie naar de V.S. is er sprake van kettingmigratie.
● Meestal is er ook sprake van cirkelmigratie. De migranten gaan slechts voor
een paar maanden of hooguit een paar jaar naar de V.S. en keren dan weer
terug naar Mexico.
■ Vaak beschikken de migranten in Mexico over meer en betere informatie
over de beschikbaarheid van sommige soorten werk dan de Amerikanen.
Gevolg: etnische spanningen.
Vertrekgebieden
►Meer dan 80% van de migranten is afkomstig uit vijf staten: Jalisco, Michoàcan,
Zacatecas, Durango en Oaxaca. Ze komen vaak uit de kleine
plattelandsgemeenten, maar steeds vaker ook uit grote steden.
Het grootste deel jonge,
laaggeschoolde
mannen.
geldzendingen
In sommige staten
maken de
geldzendingen 15% van
het BBP uit.
De huidige migranten
► Mexicaanse migranten in de V.S. zijn illegaal of legaal. Er zijn
seizoenarbeiders (cirkelmigranten) die heen en weer reizen tussen de V.S. en
Mexico, zij krijgen lage lonen. Vooral jonge laaggeschoolde mannen.
● De andere groep bestaat uit Mexicanen die zich permanent in de V.S. vestigen.
Zij zijn beter geschoold en vaker buiten de landbouw werkzaam. Bestaande uit
mannen en vrouwen met een hoger opleidingsniveau en kennis van het Engels.
Overboekingen
► Een belangrijke pulfactor zijn de hogere lonen in de V.S. Een deel van het
verdiende geld wordt overgemaakt naar Mexico. Het totale bedrag aan
geldzendingen wordt steeds hoger.
● Uit de allerarmste staten komen relatief weinig migranten – daar is het geld niet
om de migratie te bekostigen.
► Het geld zorgt voor een afname van de inkomensongelijkheid in Mexico. Het
grootste deel wordt besteed aan voedsel, onderwijs, huishoudelijke goederen en
gezondheidszorg.
● Soms maken mensen afkomstig uit één dorp gezamenlijk geld over.
■ De Mexicaanse overheid stimuleert met speciale programma’s dat het geld ook
ten goede komt aan de lokale gemeenschappen.
2.3 Mexicanen in de V.S.
Deelvragen
5 Welke voor- en nadelen kent de vestiging van de Mexicanen in de V.S.?
6 Heeft de toetreding tot de NAFTA geleid tot een afname van de (il)legale
migratie van de Mexicanen naar de V.S.?
In 1990 trokken de
oorspronkelijke
vestigingsstaten nog
89% van alle
nieuwkomers aan, maar
in 2008 was dit gedaald
tot 66%.
Vestigingsgebieden
► In de Verenigde Staten zijn California, Texas, Arizona en Illinois de
belangrijkste vestigingsstaten. Dat loopt sinds 1990 licht terug. De nieuwe
(illegale) migranten slaan het zuidwesten van de V.S. steeds vaker over, omdat
de kans om opgepakt te worden hier veel groter is, en de kans op werk kleiner.
● Het zuidoosten van V.S. is een nieuw vestigingsgebied. Daar is werk in de
slachterijen, de bouw en de lichte industrie. Veel Mexicanen trekken ook weg
uit de van oudsher bekende vestigingsstaten, zoals California.
Legalisering
► Om meer grip te krijgen op de migratie werden in 1986 alle illegalen die
konden aantonen dat ze sinds 1982 in de Verenigde Staten woonden,
gelegaliseerd. Twee miljoen mensen maakten gebruik van de mogelijkheid.
● In april 2006 ontstond veel protest tegen een nieuwe anti-illegalenwet, die
illegaliteit en ook hulp aan illegalen als crimineel beschouwt. Voor de 12 miljoen
illegale werknemers zit er voorlopig geen verblijfsvergunning in.
Mexico verliest de strijd
met de V.S. vooral door
een gebrek aan
irrigatiemogelijkheden
en een minder
hoogontwikkelde
technologie.
Uittocht?
► Welk effect had de oprichting in 1994 van de NAFTA op de migratie van
Mexicanen naar de V.S.?
● Het effect lijkt averechts te zijn: in plaats van de verwachte afname, nam de
emigratie toe.
● Mexicaanse maïsboeren worden namelijk weggeconcurreerd door de
Amerikanen, die efficiënter kunnen produceren.
■ Zowel kwantitatief en kwalitatief gezien voeren de V.S. in maïsproductie de
boventoon, Mexico blijft achter.
► Het verwachte gevolg is een ‘Great Migration’ van het Mexicaanse platteland.
● Die komt bovenop de nu al grote legale en illegale migratie naar de V.S.
(ongeveer 1 miljoen per jaar).
migratie
Prikkeldraad wordt grensmuur
► Om de illegale migratie een halt toe te roepen, is de Amerikaanse regering
overgegaan tot een strenge bewaking van de grens..
● In het grensgebied van El Paso wordt de grens 24 uur per dag bewaakt.
● Over een grote lengte is een hoge metalen grensmuur met een moderne
veiligheidsuitrusting gebouwd.
● Potentiële migranten, geholpen door mensensmokkelaars, beproeven hun
geluk daarom in minder streng bewaakte zones.