Ons geheugen is geen dvd

Oefening 3.6 A bij Met recht begrepen!
3.6
samenvatten A
Lees het artikel ‘Ons geheugen is geen dvd-recorder’.1
Ons geheugen is geen dvd-recorder
Oude herinneringen aan misbruik door katholieke geestelijken niet altijd te vertrouwen
Onze hersenen zijn in staat om pseudoherinneringen te fabriceren. Houd daar rekening mee
voordat je iemand van misbruik beschuldigt.
Door Marko Jelicic
De laatste tijd besteden de media veel aandacht
aan seksueel kindermisbruik door rooms-katholieke geestelijken. Onlangs nog werd oud-bisschop
Gijsen beschuldigd van het begluren van een jongen die bezig was om zichzelf in bed te bevredigen.
Het bespieden zou ongeveer vijftig jaar geleden
hebben plaatsgevonden op de priesteropleiding in
Rolduc.
De zaak Gijsen is niet uniek. Ook de meeste andere
meldingen van misbruik door katholieke geestelijken hebben betrekking op gebeurtenissen die zich
lang geleden op internaten zouden hebben voorgedaan. Deze meldingen zijn gestoeld op herinneringen aan voorvallen die de slachtoffers dertig tot
zestig jaar geleden zouden hebben meegemaakt. In
de media worden amper vraagtekens geplaatst bij
de accuraatheid van hun geheugen. Zijn herinneringen aan gebeurtenissen die zich lang geleden
hebben voorgedaan wel te vertrouwen?
Psychologisch onderzoek laat zien dat het geheugen van mensen niet kan worden beschouwd als
een dvd-recorder. Voorvallen uit het verleden worden niet als kopieën van de gebeurtenissen voor
ons geestesoog afgedraaid. Integendeel, ons geheugen werkt in sterke mate constructief. En dat
geldt vooral voor zaken die zich tientallen jaren
geleden hebben voorgedaan.
1
Als we zulke gebeurtenissen trachten op te diepen,
dan moeten de hersenen aan de hand van geheugensporen een herinnering creëren. Beelden, geluiden en soms ook geuren worden dan omgezet in
een soort van filmclip. Zulke clips zijn gebaseerd op
wat we daadwerkelijk hebben meegemaakt, maar
worden vervormd door fantasie, verwachtingen,
stereotypen en informatie die wij van anderen
krijgen. In bepaalde gevallen herinneren mensen
zich zelfs gebeurtenissen die zich in werkelijkheid nooit hebben voorgedaan. Te denken valt aan
mensen die hun vorige levens in geuren en kleuren
kunnen beschrijven. Dan spreken psychologen van
pseudoherinneringen.
Een mooi voorbeeld van een pseudoherinnering
aan een gebeurtenis van lang geleden kan worden
gevonden in De Heimweefabriek van de Groningse
psycholoog Douwe Draaisma. Dit boek bevat een
interview met de beroemde neuroloog Oliver
Sacks. Sacks vertelt dat hij zich jarenlang goed kon
herinneren dat er in de Tweede Wereldoorlog een
brandbom tot ontploffing kwam in de Londense
straat waar hij woonde. De vuurzee en de paniek
van de buurtbewoners waren op zijn netvlies gebrand. Ook kon Sacks zich de heldhaftige rol van
zijn vader bij het blussen van de brand nog goed
voor de geest halen. De herinneringen aan de brand
tekende hij op in zijn autobiografie Oom Wolfraam
en mijn Chemische Jeugd. Toen Sacks zijn boek opstuurde naar zijn broer Michael, liet deze weten
dat Oliver de brand helemaal niet had meegemaakt. Ten tijde van de brand zaten de gebroeders
Sacks op kostschool in Schotland. Volgens Michael
M. Jelicic,, ‘Ons geheugen is geen dvd-recorder’, NRC-Next, 27 september 2010.
p. 1 van 3
Oefening 3.6 A bij Met recht begrepen!
kregen zij een brief van hun broer David waarin
de brand tot in detail werd beschreven. Omdat de
gebeurtenissen zo realistisch waren opgetekend,
moet de jonge Sacks beelden van de brand in zijn
hoofd hebben gevormd. Kennelijk is hij deze beelden later voor echte herinneringen gaan aanzien.
Sommige personen die beweren door geestelijken
te zijn misbruikt zijn al aardig op leeftijd. Dat is
relevant omdat we uit neuropsychologisch onderzoek weten dat bepaalde mensen extra vatbaar
zijn voor pseudoherinneringen. Bij het ophalen
van geheugendetails en het reconstrueren tot een
goedlopend verhaal moet de opgediste informatie op accuraatheid worden getoetst. Dat gebeurt
door de voorste hersenschors. De hersengebieden
daar werken op latere leeftijd lang niet altijd meer
optimaal, waardoor ouderen moeite kunnen hebben met onderscheid maken tussen voorvallen die
zij werkelijk hebben meegemaakt en fictieve gebeurtenissen.
Al met al is er een gerede kans op pseudoherinneringen als je voorvallen uit het verre verleden
probeert op te diepen. Het is daarom heel goed
denkbaar dat sommige meldingen van seksueel
misbruik door geestelijken niet op ware gebeurtenissen berusten.
Onderscheid maken tussen echte herinneringen
en pseudoherinneringen kan een lastig karwei
zijn. Maar in bepaalde gevallen is er bijkomende
informatie die de herinneringen van slachtoffers
ondersteunt. Dan gaat het bijvoorbeeld om een
oud dagboek van het slachtoffer waarin het misbruik wordt beschreven. Of om medische gegevens
die het misbruikverhaal bevestigen.
Een andere manier om de accuraatheid van herinneringen te toetsen is nagaan of de herinneringen
van het (vermeende) slachtoffer werden beïnvloed
door factoren die pseudoherinneringen in de hand
werken. Heeft men zich het misbruik altijd kunnen herinneren, of is betrokkene zich pas iets gaan
herinneren toen hij of zij in therapie werd aangemoedigd er eens goed over na te denken? Als dat
laatste het geval is, dan is de kans op pseudoherinneringen aan misbruik aanzienlijk groter.
Op dit moment onderzoekt de commissie Deetman
honderden meldingen van seksueel misbruik door
rooms-katholieke geestelijken. Het zal een tijdje
duren voordat deze commissie haar bevindingen
publiceert. Het interviewen van een groot aantal
slachtoffers en het in kaart brengen van hun verhalen is nu eenmaal een tijdrovend karwei. Er zijn
groeperingen zoals de stichting Mea Culpa die
het oordeel van de commissie Deetman niet willen afwachten en mogelijke daders nu al aan de
schandpaal nagelen. Dat is onverstandig. Uit de
rechtspsychologie weten we dat onjuiste beschuldigingen enorme psychische schade toebrengen
aan mensen die niets op hun kerfstok hebben.
Dr. Marko Jelicic universitair hoofddocent forensische psychologie aan de Universiteit Maastricht.
Opdracht
Geef een samenvatting van de tekst ‘Ons geheugen is geen dvd-recorder’.
p. 2 van 3
Oefening 3.6 A bij Met recht begrepen!
p. 3 van 3