beelden

F
1)
I
L
M
E
N
H
O
L
O C
A
U
S
T
INLEIDING
Het is moeilijk voorstelbaar in onze actuele door de massamedia overspoelde wereld, maar
er bestaan nauwelijks ‘beelden’ die rechtstreeks getuigen van de verschrikkingen van de
holocaust. Er bestaan slechts enkele clandestiene foto’s van openluchtverbrandingen in
kampen, bedoeld als bewijsmateriaal voor verzetslui die ze buiten wilden smokkelen.
Bewegende beelden over Duitsland in de jaren ’30 en tijdens de oorlog zijn er wel, maar die
vallen meestal in de categorie ‘propaganda’. Bij de bevrijding van de kampen werden ook
filmreportages gemaakt door de Britten, Fransen, Russen en Amerikanen, bedoeld als
journalistieke verslagen , maar ook om als (juridisch) bewijsmateriaal te dienen op
oorlogstribunalen. Deze beelden dateren van 1945 als de oorlog voorbij is.
Over de jaren ‘42-’44, toen de Duitse uitroeiingspolitiek haar hoogtepunt bereikte, bestaan
zoals gezegd geen beelden. Zo cynisch waren de Duitsers niet, dat ze de kampbrutaliteiten
vastlegden op pellicule. Het uitroeiingsprogramma zelf was al bij al een geheim aan het oog
onttrokken drama.
Films over de holocaust, documentaires en speelfilms zijn dus per definitie na-oorlogse
producten, gemaakt vanuit de kennis van de afloop van de oorlog met haar miljoenen
slachtoffers.
In deze module kijken we naar enkele van deze naoorlogse holocaustfilms. Aan de hand
van enkele filmfragmenten en deskundig commentaar van kenners, gaan we op zoek naar
vorm, inhoud, kwantiteit en kwaliteit van deze films en de evolutie gedurende de afgelopen
60 jaar. Is je interesse voldoende gewekt, kan je ze nadien beter ongeknipt bekijken. Indien
je ergens vastloopt in dit opdrachtentraject, kan je even te rade gaan bij je leraar.
Werkwijze (met timing van totaal tijdsbudget van 60’)
1) Jullie bekijken achtereenvolgens drie filmfragmenten uit zgn. holocaustfilms (12’)
2) Voor elke verschillende film vullen jullie telkens de toegevoegde analysebladzijde in
(12’)
3) Verwerk de opdrachten i.v.m. de evolutie van holocaustfilms (10’)
4) Bekijk de twee geselecteerde filmfragmenten uit de documentaire’ Hollywood en
Holocaust’ en beantwoord de vragen.(10’ + 10’)
5) Los in groep de synthesevragen bij deze module op.(6’)
1
2)
ANALYSE FILMFRAGMENT
Omcirkel wat van toepassing is en vul gegevens aan . Laat blank wat je niet kan
afleiden uit het filmfragment. Met behulp van verdiepend tekst-en filmmateriaal in de
loop van deze module, kan je deze schema’s verder aanvullen.
Lokatie filmfragment
www.youtube.com Tik naam van film in- selecteer volledige film 30’=
tweede filmpje En proceso(Cortos_11) - bekijk minuten 19.58 t.e.m.
24.00 (4’)
Titel van de film
Nuit et Brouillard
Regisseur +
Alain Resnais, Fransman
nationaliteit
Productiejaar
1955
Genre
Documentaire - Historische speelfilm
Waarheidsgetrouwe leidraad – fictieve leidraad
Korte inhoud
Fotomontage met beelden van Himmler die een uitroeiingskamp bezoekt,
filmfragment
zich over plannen en maquettes buigt; beelden van deportaties en selecties;
beelden van de werking van gaskamers, verbrandingsovens, van
slachtoffers
Sfeer van
somber – lichtvoetig – ernstig – dramatisch – realistisch – dromerig -
filmfragment
Hoe wordt de
fictie – getuigen – archiefbeelden – locaties – historici – actuele
holocaust in beeld
beelden - gaskamers – crematie-ovens – lijkenbergen – slachtoffers –
gebracht?
daders – impliciet – expliciet ….
Specifieke aandacht
Ja – nee - onduidelijk
voor joden?
Geluid
muziek - voice-over (= commentaarstem) – stemmen hard - zacht , dominant geluid – achtergrondgeluid, stilte
contrast met beeld – bevestiging van beeld ,
geluid offscreen (nadien gemonteerd) – geluid onscreen (synchroon
met actie)
Kleurgebruik
Zwart/wit - kleur , warm – koud , licht – donker, …
Doelpubliek
Select publiek - massapubliek , jong – oud , ingewijde historici ,
joden, intellectuelen …
2
Lokatie filmfragment
www.youtube.com Tik naam film in + bekijk de trailer van deze film
(04.07’)
+ bekijk de getuigenis van Abraham Bomba in het compilatiefilmpje
uit ‘Shoah’ (Tik in Shoah Bomba) bekijk minuten (7.40’ –9.40’)
Titel van de film
Shoah
Regisseur +
Claude Lanzmann, Fransman
nationaliteit
Productiejaar
1976-1985
Genre
Documentaire - Historische speelfilm
Waarheidsgetrouwe leidraad – fictieve leidraad
Korte inhoud
(1)Compilatiefilmpje:
filmfragment
(2)Claude Lanzmann interviewt de holocaustoverlevende kapper,
Abraham Bomba in zijn kapsalon in Tel Aviv.
Sfeer van de
somber – lichtvoetig – ernstig – dramatisch – realistisch – dromerig -
filmfragmenten
Hoe wordt de
fictie – getuigen – archiefbeelden – locaties – historici – actuele
holocaust in beeld
beelden - gaskamers – crematie-ovens – lijkenbergen – slachtoffers –
gebracht?
daders – impliciet – expliciet ….
Specifieke aandacht
Ja – nee - onduidelijk
voor joden?
Geluid
muziek - voice-over (= commentaarstem) – stemmen hard - zacht , dominant geluid – achtergrondgeluid, stilte
contrast met beeld – bevestiging van beeld ,
geluid offscreen (nadien gemonteerd) – geluid onscreen (synchroon
met actie)
Kleurgebruik
Zwart/wit - kleur , warm – koud , licht – donker, …
Doelpubliek
Select publiek - massapubliek , jong – oud , ingewijde historici ,
joden, intellectuelen …
3
Lokatie filmfragment
www.youtube.com Tik de naam van de film in- selecteer Sequence nr
03 (02.28’) en sequence nr 04 (01.26)
Titel van de film
Schindler’s List
Regisseur +
Steven Spielberg, VSA
nationaliteit
Productiejaar
1993
Genre
Documentaire - Historische speelfilm
Waarheidsgetrouwe leidraad – fictieve leidraad
Korte inhoud
(03) De Duitser Schindler kijkt vanop een heuvel naar de
filmfragment
gewelddadige ontruiming van het getto van Krakau door de nazi’s.
Zijn aandacht gaat o.a. naar een klein meisje.
(04) Scène met kampcommandant Amon Goth i.v.m. de gestolen kip.
Sfeer van de
somber – lichtvoetig – ernstig – dramatisch – realistisch – dromerig -
filmfragmenten
Hoe wordt de
fictie – getuigen – archiefbeelden – locaties – historici – actuele
holocaust in beeld
beelden - gaskamers – crematie-ovens – lijkenbergen – slachtoffers –
gebracht?
daders – impliciet – expliciet ….
Specifieke aandacht
Ja – nee - onduidelijk
voor joden?
Geluid
muziek - voice-over (= commentaarstem) – stemmen hard - zacht , dominant geluid – achtergrondgeluid, stilte
contrast met beeld – bevestiging van beeld ,
geluid offscreen (nadien gemonteerd) – geluid onscreen (synchroon
met actie)
Kleurgebruik
Zwart/wit - kleur , warm – koud , licht – donker, …
Doelpubliek
Select publiek - massapubliek , jong – oud , ingewijde historici ,
joden, intellectuelen …
4
3)
EVOLUTIE in de holocaustfilms
a)
Hoeveel, waar, wanneer
Afgezien van de enorme impact van films als ‘Nuit et Brouillard’, ‘Shoah’, en ‘Schindler’s List’
zijn deze films slechts een fractie van wat er in totaal aan holocaustfilms werd (en wordt)
geproduceerd. Het loont de moeite eens een kijkje te nemen bij de ‘List of Holocaustfilms’ op
de Engelstalige wikipediabladzijden, om daar een idee van te krijgen. De lijst bestaat uit
twee delen, eentje voor speelfilms en eentje voor documentaires. Verdeel de onderstaande
opdrachten.
.
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Holocaust_films
één iemand telt het aantal speelfilms vanaf de jaren ’50 tot 2007 + registreert het
decennium met het grootst aantal producties
121 speelfilms; uitgesproken meest in de jaren ‘90
(1940:5 - 1950:6 – 1960:9 – 1970:18 – 1980:24 – 1990:45 – 2000-2007:24)
één iemand zoekt uit welk land het meest productief was m.b.t. speelfilms i.v.m. de
holocaust
de VSA nemen 56 speelfilms voor hun rekening
één iemand telt het aantal documentaires + registreert het meest productieve decennium
144 documentaires; utgesproken meest in de jaren ‘90
(1940:8 – 1950: 1 –1960:7 – 1970:2 – 1980:24 – 1990:60 – 2000-2007:42)
één iemand zoekt uit welke land het meest productief was m.b.t. documentaires i.v.m. de
holocaust
de VSA alleen nemen 51 producties voor hun rekening
Op Wikipedia vind je ook een lijst van speelfilms over Wereldoorlog II in het algemeen. Scroll
over de lijst vanaf de jaren ’50 en vergelijk de omvang én het tijdstip van de holocaustfilms in
vergelijking met de WO II-films.
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_World_War_II_films
Vanaf de jaren ’50 reeds is een ononophoudelijke stroom films gemaakt over wereldoorlog II.
Holocaustfilms vormden aanvankelijk een beperkt onderdeel van deze productie. .
5
Leg alle gegevens samen (tijdstip/landen/genres/focus van oorlogsfilms) en formuleer enkele
conclusies.
De productie van holocaustfilms kwam pas op gang vanaf de jaren ’70 en beleefde vooral in
de jaren ’90 een boom, dit zowel mbt speelfilms als in het documentaire genre.
Daarentegen werden al vanaf de jaren ’50 razendveel films over WO II gemaakt. De VSA
blijken over het algemeen het meest bedrijvige land.
b)
Waarom?
Vaststellen wanneer en waar hoeveel films werden geproduceerd is één zaak, verklaren
waarom dat zo is, een andere. Complex is het in elk geval, wij beperken ons hier tot een
eenvoudige opsomming van ‘mogelijke’ verklaringen, beperkt tot het politieke kader.
Ga naar de website van historicus en moraalfilosoof Gie Van den Berghe. Verdeel de lectuur
onderling. (best één lln voor artikel 1 en drie lln voor artikel 2)
voor het artikel 1 ‘Vernieuwde uniciteit’ uit Knack, 23 mei 2007
http://www.serendib.be/gievandenberghe/artikels/vernieuwdeuniciteit.htm
Lees vanaf § 4 (= (…)Dat de jodenuitroeiing tegenwoordig …)tot einde artikel.
Dat de jodenuitroeiing tegenwoordig zoveel aandacht krijgt, heeft met tal van factoren
maken. Ten eerste met de Amerikanisering van de jodenuitroeiing tot holocaust: een
gruwelijke gebeurtenis die alle Amerikanen nader tot elkaar moet brengen (Elie Wiesel
vanaf de jaren 1970, kort daarop de televisieserie 'Holocaust', dan een nationaal
holocaustmuseum). Eind jaren 1970 werd deze holocaust in Europa geïmporteerd. Hij
maakte indruk maar sloeg niet meteen aan, historisch onderzoek en collectieve
herinnering werden nog beheerst door een goed-fout paradigma1: verzetshelden versus
collaborateurs2. Halverwege de jaren 1990 veranderde dat met de opkomst van extreemrechts. Er kwamen wetten tegen holocaustontkenning en tientallen Europese landen
spraken af dat meer holocaustonderwijs, herdenkingsdagen en musea een dam zouden
opwerpen tegen extreem-rechts en racisme. Deze politieke keuze genereert fondsen en
kansen voor onderzoek, onder meer voor Van Doorslaer en het SOMA.
Een andere belangrijke factor, vooral in de jaren 1980, was de politieke exploitatie van de
Shoah3 door rechtse Israëlische bewindslui. Ook van belang is onze slachtoffercultuur4. Een
1
Goed-fout paradigma = de idee dat er in de oorlogstijd alleen goede en slechte mensen waren, nl zij die tegen de Duitsers
waren (de zgn ‘Witten’ en zij die met hen meewerkten, de zgn ‘Zwarten’. In werkelijkheid bevonden vele mensen zich in de
grijszone.
2
Collaborateurs = zij die meewerkten met de nazi-bezetters
3
Shoah = joods begrip voor de holocaust of judeocide.
6
complex geheel van factoren dus, dat in gedachten gehouden en bestudeerd moet worden in
plaats van toe te geven aan de waan van de dag.
 voor het artikel 2 ‘Uitbuiting van de holocaust’ uit De Morgen,30 augustus 2000
http://www.serendib.be/gievandenberghe/artikels/uitbuitingvandeholocaust.htm
Het artikel is een recensie over het boek van Peter Novick, The holocaust in American Life,
1999. Lees vanaf § 8 (= … Dat de holocaust in de VS .) tot § 16 (….een zware
verantwoordelijkheid)
(…) Dat de Holocaust in de VS zo belangrijk geworden is, heeft volgens Novick "vooral te
maken met het feit - niet minder een feit omdat antisemieten 5 het tot een aanklacht
hebben vervormd - dat joden een belangrijke en invloedrijke rol spelen in Hollywood, de
televisieindustrie, de media, het boekbedrijf en de opiniemakende elites".
De koude oorlog en het conflict in het Midden-Oosten waren van groot belang voor de
evolutie van marginaal tot centraal fenomeen. In de koude-oorlogsideologie was geen
plaats voor de holocaust. West-Duitsland was een bondgenoot tegen de 'echte' vijand,
het communisme, het nieuwe absolute kwaad. De judeocide was de verkeerde gruwel en
ging de doofpot in.
Het proces tegen Eichmann6 (Jeruzalem, 1961), waarop de jodenmoord voor het eerst
als aparte entiteit aan het publiek werd voorgesteld, bracht een eerste kentering. De
Zesdaagse oorlog7 (1967) zorgde in de VS voor een ommekeer in de houding tegenover
Israël. Nogal wat Amerikaanse joden vreesden toen dat de Arabieren hun dreigement
Israël van de kaart te vegen ten uitvoer zouden brengen. Er kwam een stroom geld,
hulp, sympathie en identificatie op gang, en die droogde niet op nadat de Israëli's een
klinkende overwinning hadden behaald. Israël werd een strategisch steunpunt van het
VS-imperialisme, het georganiseerde Amerikaanse jodendom een verlengstuk van de
Israëlische regering en de Holocaust hét politieke wapen om steun en hulp te
mobiliseren. De Jom Kippoer oorlog8 (1973) maakte duidelijk dat Israël, zonder
Amerikaanse steun, minder onoverwinnelijk was dan gedacht.
Individueel deden de meeste Amerikaanse joden het uitstekend, maar als collectiviteit
dreigden ze uiteen te vallen. Religiositeit en zionisme9 namen verder af, almaar meer
joden sloten gemengde huwelijken (momenteel meer dan 50%). Sommigen hadden het
4
Slachtoffercultuur = een cultuur waarin het leeuwendeel van de aandacht gaat naar de slachtoffers, veel minder naar de
daders of de context.
5
Antisemieten = een vijandige, zelfs racistische houding tegenover de joden
6
Eichmann = nazi die na de oorlog kon vluchten naar Argentinië, werd opgepakt door de Israëlische geheime dienst, en voor de
rechtbank in Jeruzalem ter dood werd veroordeeld wegens een grote verantwoordelijkheid in de deportaties van de joden
7
Zesdaagse oorlog= oorlog in 1967 tussen Israël en Egypte, Jordanië en Syrië, waarbij Israël een verpletterende overwinning
behaalde
8
Jom Kippoeroorlog = verrassingsaanval van Egypte en Syrië op Israël in 1973; vergelding voor de zesdaagse oorlog, evenwel
zonder territoriale wijzigingen
9
Zionisme = is een nationale beweging en ideologie die een Joods thuisland of Joodse staat ondersteunt in het gebied waar in
vroeger tijden de Joodse koninkrijken Israël en Judea lagen. De term verwijst naar de berg Zion waarmee Jeruzalem wordt
aangeduid . In 1897 werd de internationale zionistische beweging opgericht. Je kan het vergeljken met andere nationalistische
bewegingen, maar dan voor joden.
7
zelfs over een stille, bloedloze of spirituele holocaust. De herinnering aan de
jodenuitroeiing was zowat het enige dat hen nog aan elkaar bond. De Holocaust werd
geleidelijk kern van een nieuwe joodse identiteit.
De Holocaust evolueerde van geschiedenis tot mythe, "drager van 'eeuwige waarheden' 10
los van historische omstandigheden, belichaming van de (mythische) joodse conditie altijd bedreigd en vervolgd. Hij symboliseert het natuurlijke en onvermijdelijke eindpunt
van het antisemitisme: eerste halte, een antisemitische grap; laatste halte, Treblinka11."
Sinds de jaren zeventig wordt hij openlijk "het morele kapitaal van het joodse volk en de
staat Israël" genoemd. Wie de uniciteit van de judeocide 12 betwijfelt berooft de joden van
dit kapitaal. Kritiek op Israël moet op antisemitisme teruggaan. Congresleden die Israël
niet voluit steunen worden onder druk gezet, eind jaren zeventig bijvoorbeeld kregen ze
een kopie toegestuurd van de soap-opera Holocaust. Het antisemitisme - dat in de VS
blijft afnemen - werd en wordt schromelijk overdreven. Veel joden zijn ervan overtuigd
geraakt "dat het elk moment ook hier kan gebeuren".
Ook van belang was de veranderde houding tegenover etniciteit13 en slachtofferschap. Na
Watergate, de Vietnamoorlog en andere debacles, boorden Amerikanen andere dan
nationale bronnen aan voor hun wij-gevoel. Het werd steeds vaker bepaald door een
gedeelde ervaring van discriminatie en achteruitstelling: wij-zwarten, wij-vrouwen, wijhomo's, wij-joden... Er groeide een ware slachtoffercultuur met de bijhorende
rekenkunde van het leed, een bedroevende competitie over wie nu het meest geleden
heeft.
Het joodse leed uit een ander tijdperk en continent verdrong het recent, hedendaags en
Amerikaans leed van andere minderheidsgroepen. Joden konden dankzij hun "rijkdom en
politieke invloed in Washington een museum oprichten voor hun zwakheid en
kwetsbaarheid. De echt zwakken en kwetsbaren beschikken niet over de nodige middelen
om dat te verwezenlijken." De zwarten wachten nog altijd op een museum of enige
compensatie voor hun eeuwenlange onderdrukking en slavernij.
Tot slot dient de institutionalisering14 van de Holocaust vermeld. De vele instellingen en
de duizenden mensen die beroepsmatig met de Holocaust bezig zijn, houden zijn centrale
plaats in stand. Stel je "maar eens de heibel voor als men zou beslissen
Holocaustinstellingen te sluiten of het holocaustonderricht af te schaffen!"
Het lijkt soms wel, vindt Novick, "dat joden fier zijn op de Holocaust". Hij is het moe
altijd weer herinnerd te worden aan het miljoen joodse kinderen dat meer dan een halve
eeuw geleden werd omgebracht, terwijl "hier en nu per jaar meer dan tien keer zoveel
kinderen sterven aan ondervoeding en voorkoombare ziekten ... Hun dood is niet het
resultaat van een satanistische, genocidale impuls15, noch van haat. Ze sterven voor de
banale reden dat ze niet kunnen beschikken over het nodige voedsel en de minimale
medische voorzieningen die hen in leven zouden houden." De VS, veruit de rijkste natie
ter wereld, draagt in deze een zware verantwoordelijkheid.(…)
10
Drager van eeuwige waarheden = de holocaust betekent niet minder dan het ‘absolute kwaad’, een morele bovengrens die
door geen enkel gegeven, geen enkele verklaring kan gerelativeerd worden
11
Treblinka = vernietigingskamp van de nazi’s in Polen
12
Judeocide = volkerenmoord op joden specifiek
13
Etniciteit = je afkomst van een bepaalde etnie, een bepaald volk
14
Institutionalisering = de holocaust krijgt haar plaats in instituten, vb onderwijs, musea, commissies, wetgeving…
15
Genocidale impuls = cfr Rwanda 1994; een sluimerende haat tegenover een bepaald volk die zich plots en snel omkeert in
wrede en niet te stoppen moordpartijen
8
Maak een beknopte opsomming van aangehaalde mogelijke (politieke)verklaringen voor de
ontwikkeling van de aandacht voor de holocaust en de daarbijhorende productiecurve van
holocaustfilms.
(1) Tijdens de koude oorlog was er weinig aandacht voor de holocaust; Duitsland was een
westerse bondgenoot tov de nieuwe vijand: het communisme
(2) In de jaren ’60 werd met het Eichmanproces voor het eerst echt aandacht besteed aan de
holocaust als een ‘aparte kwestie’
(3) Na de zesdaagse oorlog (1967) kon Israël rekenen op veel Amerikaanse steun omdat de
Amerikaanse joden vreesden dat Israël door de vijandige Arabische wereld zou weggemaaid
worden
(4) De staat Israël gaat de holocaust steeds meer gebruiken als moreel kapitaal, als
historische dekmantel om het bestaansrecht van Israël (én de oorlogen) te rechtvaardigen
(5) In de VSA kon de holocaust aan de Amerikanen een wij-gevoel geven (vb na het debâcle
van Vietnam dat de VSA intern verdeelde); de aandacht voor het Europese drama kon de
aandacht ook wegleiden van die ‘andere’ smet op het Amerikaans blazoen vb het racisme in
de Amerikaanse samenleving
(6 ) In Europa werd de holocaust vanaf de jaren ’70 geïmporteerd. Tot dan toe werd de
herinnering nog fel beheerst door de tegenstelling tussen goed en kwaad, door colloboratie
en verzet, door voor of tegen de Duitsers
(7) De opkomst van extreem-rechts in de jaren ’90 versterkt de aandacht voor de holocaust ;
de holocaust wordt educatief ingezet vb in onderwijs, musea, colloquia enz;
(8) Het wegvallen van de koude oorlog (1991) verleent de holocaust een universele, morele
betekenis van goed en kwaad (tijdens de KO was het communisme het zgn ‘kwaad’)
(9) De holocaust is geïnstitutonaliseerd. Veel mensen hebben werk in de holocaustbusiness
en willen dat zo houden
Maw de herinnering aan de holocaust is verbonden met de specifieke ontwikkeling van de
respectievelijke landen zelf (Israël, VSA, Europa..) én neemt overal toe met de jaren, met
een piek in het post-koude oorlogstijdperk.
9
5
HOLLYWOOD EN HOLOCAUST : een bizar huwelijk?
De twee films die zorgden voor ‘de’ grote doorbraak van de holocaust bij het grote publiek
waren een televisiefilm ‘Holocaust’ (1978) en de speelfilm ‘Schindler’s List (1993).
In dit laatste deeltje bekijken we op welke specifieke manier Hollywood de holocaust
aanpakte. Bekijk op je DVD-schijfje de geselecteerde fragmenten uit de documentaire
‘Hollywood en holocaust’ en beantwoord de vragen.
Fragment 1 Over de televisiereeks ‘Holocaust’ (4’)
 Op welke manier wordt de holocaust in deze reeks voorgesteld aan het publiek? Waarin
bestaat de zgn. ‘Magic of Hollywood’?
Voor Hollywood is herkenbaarheid cruciaal. Zij zoeken naar mogelijkheden om identificatie
bij het kijkpubliek te realiseren . Het holocaustthema wordt niet abstract, maar net heel
concreet, via een menselijk verhaal gebracht. Net als andere verhalen volgens de structuur
begin, midden en einde.
 Elie Wiesel, zelf een holocaustoverlevende, formuleerde een scherpe kritiek op de serie,
die hij een ‘soapopera’ noemde, ‘moreel verwerpelijk en aanstootgevend’. Verwoord beknopt
de essentie van zijn kritiek.
Wiesel vindt het niet waardevol an sich dàt je de holocaust behandelt, het gaat er vooral om
hoe je dat doet. Hij vindt dat de holocaust zo vreselijk was, dat het zich onttrekt aan elke
vertelvorm. Hij vindt dat de geschiedenis (en de slachtoffers) onrecht wordt aangedaan, als
je er een ‘verhaaltje’ van maakt. Dan banaliseer je de geschiedenis.
 In Duitsland sloeg de serie in als een bom. Zelfs op politiek niveau kende de serie haar
weerslag. Welke?
In het (West) Duitse parlement werd de verjaringstermijn voor oorlogsmisdaden door de
nazi’s verlengd. Op één of andere manier had de serie het bewustzijn over de oorlog
verscherpt.
10
Fragment 2 Over de speelfilm ‘Schindler’s List (6’)
 Commentatoren noemen Schindler’s List een ‘atypisch holocaustverhaal’. Waarom?
De held van de film is een Duitse nazi, een oorlogsprofiteur die aanvankelijk meewerkt
binnen het nazissyteem. Pas gaandeweg ziet hij waartoe het systeem leidt en wordt hij de
redder van wel 1000 joden. Diegene waarmee het publiek zich identificeert is niet het joodse
slachtoffer, niet de wrede nazi noch de onverschillige omstaander. Het publiek herkent zich
meer in een man als Oskar Schindler die van opportunist evolueert naar een held.
 De (historische) holocaust is een feit van een onvoorstelbare wreedheid. Toont men die
wreedheid ook werkelijk in de (speel)film?
Het geweld wordt ahw gedoseerd en eerder terloops ingebouwd in de film. Net die
terughoudendheid .t.a.v. geweld maakt de beklemming effectiever. Gruwelen tonen is
moeilijk; als je teveel geweld in de film stopt, keert het publiek zich af. Op één of ander
manier moet je het geweld acceptabel maken, wil je een groot publiek bereiken (en dàt is
wat Hollywood natuurlijk wil).
 Steven Spielberg geeft in dit fragment zelf een (politieke) interpretatie voor zijn
kleurgebruik in de scène die jullie bij aanvang bekeken op Youtube. Vul aan bij punt 2
Analyse van het filmfragment.
Het meisje met de rode winterjas wordt niet opgemerkt bij de ontruiming van het getto. Deze
scène staat volgens Spielberg symbool voor de houding van de VSA, GB en Rusland die wèl
weet hadden van de holocaust (de rode vlek), maar wegkeken en niet ingrepen;
Het gevaar van kassuccessen als ‘Schindler’s List’ is dat zij heel dominant wegen op de
beeldvorming over de holocaust. Gedurende een decennium zal Schindler’s List inderdaad
het publieke geheugen over de holocaust inpalmen. Welke holocaustfilm vervult die rol voor
jullie generatie?
Waarschijnlijk ‘The pianist’ van Roman Polanski
11
6
SYNTHESE-OPDRACHT : VOORBEREIDING PLENUM
a. Presentatie resultaten : het is de bedoeling dat jullie de belangrijkste
conclusies uit jullie onderzoekje kort voorstellen aan de ganse klas. De leraar
zal drie beelden tonen m.b.t. film en holocaust, nl de filmaffiches van ‘Nuit en
Brouillard’, ‘Shoah’ en ‘Schindlers’ List’. Overleg samen wat jullie op basis van
deze beelden aan de klas gaan vertellen over film en holocaust. Is er sprake
van evolutie op het domein van films? Zijn er meer documentaires of
speelfilms enz.? Verwerk enkel die vaststellingen die relevant zijn en boeiend
voor jullie klasgenoten.
b. Als alle groepjes zich hebben voorgesteld, gaan jullie met de leraar op zoek
naar verklaringen voor de evolutie in de manier waarop de holocaust de
afgelopen decennia werd voorgesteld. Zorg ervoor dat jullie al enkele ideeën
daarover op papier hebben staan.
12
1955 Nuit et Brouillard Alain Resnais
Oorlogsherinnering wordt in Europa
Veel WO II-films- aantal holocaustfilms is
gedomineerd door de kwesties over
beperkt
collaboratie en verzet; in de USSR door de
strijd van het communisme tegen het
fascisme; weinig specifieke aandacht voor
de holocaust, zelfs niet in Israël, waar men
eerder toekomstgericht werkt aan de
opbouw van de jonge staat
1961 Eichmanproces: voor het eerst krijgt
de holocaust exclusieve en wereldwijde
aandacht
1976-1985 Shoah Claude Lanzmann
De bedreigde staat Israel grijpt naar de
Toenemend aantal holocaustfilms
holocaust als naar een wapen ter
De documentaire Shoah brengt de
verdediging van hun bestaansrecht; de
holocaust in zijn naakte essentie nl op basis VSA volgen hen hierin
van de zgn lieux de mémoire én authentiek
getuigenissen; fictie wordt als banalisering
ervaren
1993 Schindler’s list Steven Spielberg
1991 Met het wegvallen van de koude
Boomperiode van de holocaustfilm, zowel
oorlog vervult de holocaust de rol van
documentair als in speelfilms; Hollywood
nieuw zingevingsverhaal, nu de ‘verslagen’
maakt met Schindler’s list een wereldwijd
communistische vijand het westen
kassucces van de holocaust. De film brengt achterlaat in een ideologische leegte.
een gefictionaliseerd holocaustverhaal met
De ‘holocaustindustrie’ komt op gang.
documentaire vormaspecten. De holocaust
wordt verpakt in een triest verhaal dat de
holocaust acceptabel/vertelbaar maakt voor
het grote publiek
13