Drugverslaafde ouders met jonge
kinderen: mogelijke gevolgen
voor de psycho-sociale
ontwikkeling
Wouter Vanderplasschen
Vakgroep Orthopedagogiek
Universiteit Gent
Overzicht
‘Crack babies’ en ‘crack kids’
Risico’s verbonden aan druggebruik van
de ouders
– risicofactoren in de omgeving
– beschermende factoren
– mogelijke gevolgen voor de psycho-sociale
ontwikkeling
– naar een realistisch beeld
‘Crack babies and kids’ (1)
Crack : goedkoop, rookbaar cocaïnederivaat
Vooral veel vrouwen + laagste sociale
klassen
Gebruik tijdens zwangerschap ->
verschillende risico’s oa. pervasieve
hersenbeschadiging
Voor vele kinderen dreigt plaatsing
‘Crack babies and kids’ (2)
Enige nuancering vereist:
– extreem problematische opvoedingssituatie
– crack : marginale drug in België
– deterministisch + negatief beeld
– bepaalde kinderen ontwikkelen zich vrij
normaal en zonder problemen
Inleiding
“Forgotten children”
Meer aandacht: opvoedings- en
ontwikkelingsproblemen voorkomen +
beperken + nieuwe generatie verslaafden
vermijden
Verschillende diensten: kind, ouder, verslaafd
samenhangende problematiek
Afkerig tov hulp: hoederecht
vooral verslaafde moeders: vaderfiguur
ontbreekt dikwijls
Omvang problematiek
18 tot 75% heeft kinderen + stijgt
1/10 pasgeborenen in de VS
In Nederland: 5000; 25 à 40% kinderen
Weinig cijfergegevens over België
– 1000/jaar
– 1/4 tot 1/3 heeft kinderen
Drugverslaafde ouders
Ouderschap problematisch:
responsiviteit en grenzen stellen
belangrijke mijlpaal
zwangerschap:
– onverwacht
– latente kinderwens: verandering
– minder gebruiken of stoppen
– confrontatie met realiteit: herval !
Ouderschap
Afhankelijkheid: verwerven en gebruiken
drugs
– zorg en opvoeding secundair
– onder invloed, wisselend gemoed, chaotische
levensstijl: beperkte emotionele betrokkenheid,
toegankelijkheid en aandacht
– gevaarlijk situaties: spel, voeding, hygiëne
1/3 emotionele verwaarlozing + 10% fysieke
mishandeling
plaatsing!
Drugverslaafde ouders
Familiale achtergrond (verslaving, ruzies,
verwaarlozing, plaatsing, …) + relationele problemen:
psychische en emotionele problemen
weinig eigen positieve ervaringen: gn adequate
opvoedings- en interactievaardigheden + weinig
kennis over ontwikkeling
Meer rigide + minder responsief: hechting!
Overdreven begaan: verwenning
Instabiele + wisselende relaties en beperkt sociaal
netwerk: alleen
gezin georganiseerd rond verslaving: coafhankelijkheid + parentificatie
loyaliteit aan ouders + bewaren familiegeheim
Weinig positieve identificatiemodellen
drugs als copingmechanisme + gevoel van macht en
potentie
ontbreken vaderfiguur
werkloosheid + financiële problemen
criminaliteit en prostitutie: justitie
schaamte- en schuldgevoelens: oordeel
maatschappij, mogelijke schade, dreiging van
plaatsing + sociale uitsluiting
onttrekken aan hulpverlening + versterken gevoelens
door bepaalde reacties kinderen
Beschermende factoren
Ondanks risico’s: sommigen zeer goed
verantwoordelijk en motiverend
adequaat functioneren: sociaal netwerk, stabiel
gebruik, rituelen, vaderfiguur, intacte leefgebieden
zeker niet bij iedereen beperkte
ouderschapsvaardigheden of onvoldoende aandacht
Ouderschap bemoeilijkt indien andere risicofactoren:
eerder risico dan belemmering
Kinderen van drugverslaafde
ouders
Effecten van gebruik tijdens zwangerschap
– vooral tijdens zwangerschap, neonatale periode en
eerste levensjaar
– nadien minder eenduidige bevindingen
Rol omgeving-prenatale blootstelling
– lange termijn-effect bepaalde drugs
– invloed omgeving
niet alle kinderen blootgesteld aan drugs
velen groeien op buiten ouderlijk gezin:
– meer probleemgedrag in pleeggezinnen
– ondersteunen moeder-kind relatie
– verschillende beïnvloedende factoren
Risico’s
Blootstelling tijdens zwangerschap:
– vroeggeboorte, bloedarmoede en groeiretardatie
– 60-90% Neonataal Abstinentiesyndroom: versnelde
ademhaling, diarrhee, stuipen, braken
– meer opgewonden toestand: snelle irritatie
Jonge kinderen (0 tot 6 jaar)
– vertraagde soc-emotionele, cognitieve ontwikkeling,
gedragsproblemen, groeiretardatie, aandachts- en
concentratieprblemen, impulsiviteit, hyperactiviteit,
taalproblemen; meer internaliserend en externaliserend
probleemgedrag
– gebrek aan basisveilligheid: loze beloften, psychische
klachten (woede, labiliteit, ontkenning, isolatie, schuld- en
schaamtegevoelens, laag zelfbeeld
Schoolgaande kinderen:
– leerproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen,
gedragsproblemen
– problemen in omgang, overzitten
– spijbelen, delinquentie, druggebruik
– nieuwe generatie verslaafden
overerbare kwetsbaarheid:
– drugs- en alcoholproblemen in verschillende generaties
– biochemische, fysiologische en psychologische markers:
gebrekkige inhibitie
– kwetsbaarheid, geen voldoende verklaring
Veerkracht
Bij aantal toch voorspoedige ontwikkeling
Veerkracht (resilience)
– individuele kenmerken: persoonlijkheid, zelfbeeld, alertheid,
responsiviteit, …)
– omgeving: rituelen, rolmodellen, steun, vrienden
– vormen van veerkracht: inzicht, onafhankelijkheid, intieme
relaties, initiatief nemen, creativiteit, humor en moraliteit
soms opmerkelijk ontwikkelingsherstel na
aanvankelijke problemen
niet objectief meetbaar gedrag of bepaalde
risicofactoren doorslaggevend, wel subjectief
aanvoelen door kind en eigen creatieve inbreng kind
3. Bestaande aanpak
Structurele benadering:
– in verschillende voorzieningen: geen specifieke
aanpak
– opvoedingsondersteuning ambulant:
samenwerking, deskundigheid, conflicterende
visies
– residentiële programma’s: intieme huiselijke sfeer
+ opvoedingsondersteuning; niet voor koppels,
meestal kinderen jonger dan 6 jaar
Netwerkvorming
– betere coördinatie en opvolging
case management: persoonlijke begeleider
case management: zonder persoonlijke
begeleider
zorgcoördinatie voor vastgelopen situatie
deskundigheidsbevordering
Opvoedingsondersteuning
–
–
–
–
–
individuele begeleiding
modeling
ouderschapsklassen
oudergroepen
videohometraining
Knelpunten
“Typisch” verslaafd gedrag: herval, niet nakomen
afspraken, liegen,geen probleeminzicht, andere
normen
Ethische vragen: interventie?!
Deskundigheid
beroepsgeheim
eenduidige visie en aanpak
hoge drempel
beperkt aanbod
nood aan opvoedingsondersteuning
Een meer geschikte aanpak
Positieve, kritische houding nodig
normen- en waarden: intervisie
deskundigheidsbevordering
expliciteren van visie en aanpak
uitbouw formeel netwerk
nood aan thuisbegeleiding
continuïteit en coördinatie
preventie en vroeginterventie
Risico’s verbonden aan
druggebruik van de ouders
Prevalentie van de problematiek :
1/4 à 1/3 heeft kinderen
Risico op verschillende
ontwikkelingsproblemen
Methodologische problemen
Weinig consistente bevindingen na 1ste
levensjaar : invloed van prenatale
blootstelling aan drugs + van milieu
Risico’s verbonden aan
gebruik tijdens zwangerschap
verschillende factoren : mate en tijdstip van
gebruik, soort drug, metabolisme van de moeder
+ gezondheid van de moeder
stoppen
obstetrische complicaties :spontane abortus,
groeiretardatie, asfyxie, prematuur + dysmatuur
teratogene effecten :lidmaatdefecte,npervasieve
hersenschade
medische complicaties anemie, HIV, Hepatitis
Gevolgen van gebruik tijdens de
zwangerschap
De neonatale periode en het 1ste levensjaar
Neonataal Abstinentie-syndroom (NAS): na 24 à
72u,stoornissen van het CZS, stoornissen van het
AHS, stoornissen van het GIS, medicamenteuze
behandeling
‘La stige’ baby’s: irriteerbaar, niet responsief, moeilijk
te knuffelen
Cocaïne : opgewonden toestand
Alcohol : Foetaal Alcohol Syndroom (FAS): faciale
dysmorfologie, groeiretardatie, verstandelijke
handicap
Cannabis : tremor, verhoogde lichaamsactiviteit +
Risicofactoren in de omgeving
Druggebruik tijdens zwangerschap
Overerfbare kwetsbaarheid
Kinderen van ondergeschikt belang
Psychische en relationele problemen +
voorgeschiedenis
Financiële en juridische problemen
Beperkte ouderschapsvaardigheden
‘Verslaafd gezin’
Risicofactoren in de omgeving
Weinig positieve identificatiemodellen
Beperkt sociaal netwerk
Verwaarlozing en misbruik
Plaatsing
Verwenning
Stigmatisering + schaamte- en
schuldgevoelens
Beschermende factoren
Verantwoordelijkheid voor het kind +
belangrijke motiverende factor
‘Resilience’ : individuele kenmerken
(zelfbeeld, persoonlijkheid,
zelfstandigheid) + omgeving (rituelen,
sociale steun)
Opmerkelijk ontwikkelingsherstel
Mogelijke gevolgen
Vertraagde sociale, cognitieve + emotionele
ontwikkeling, gedragsproblemen, aandachtsen concentratieproblemen, impulsiviteit,
hyperactiviteit
Gebrek aan veilige hechting en basisveiligheid
Meer internaliserend en externaliserend
gedrag
Co-afhankelijkheid + parentificatie
School-, leer- en gedragsproblemen
Volgende generatie drugverslaafden ?
Naar een realistisch beeld
Geen eenduidig beeld
Verschillende beschermende en
bedreigende factoren op biologisch,
psychologisch en sociaal vlak
Niet het objectief meetbaar gedrag, wel
subjectieve beleving en creatieve
inbreng van het kind
2. Implicaties voor de
hulpverlening
Verweven problematiek : hulpverlening
aan ouders én kind
Versnipperd hulpverleningsaanbod
Verslaafde moeders afkerig tegenover
behandeling
Niet of pas laat in drughulpverlening +
ook niet opgemerkt door nietcategoriale hulpverlening
