Goed idee - Feweb - Vrije Universiteit Amsterdam

Selectie op ethische waarden:
Ethische bagage als noodzakelijke
competentie
Paul Jansen
Management & Organisatie
Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde
Vrije Universiteit Amsterdam
Prof.dr. P.G.W. Jansen
Hoogleraar Bedrijfspsychologie
De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam
www.accr.nl, [email protected]
1
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Structuur
Waarover hebben we het? (Tenbrunsel, A.E. & Smith-Crowe, K. (2008). Ethical decision
making: Where we’ve been and where we’re going. The Academy of Management Annals, 2,
545-607):
(1) moral awareness  (2) moral decision making  intention to behavior 
actual behavior
NB: amoreel  immoreel!: intended unethicality vs unintended unethicality
Wat zijn bepalende factoren van (1) en (2)?
• Persoonsfactoren: is daarop selectie mogelijk? Of kwestie van
ontwikkeling?
• Situatiefactoren: hoe die sociaal-organisatorisch in te richten?
2
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Soorten problemen
Probleemtype (analyse van het probleem)
eens
Persoonlijke eens
normen,
preferenties,
waarden,
cultuur
oneens
3
oneens
1. Plannen, streven naar
efficiency, routine,
berekenbaar
2. Collegiale interactie,
overleggen, op zoek naar
de echte oorzaak
3. Op zoek naar
overeenstemming,
compromis zoeken,
argumenteerbaar
4. Op zoek naar
interpretatie, sensemaking, navoelen
inspiratie, expliciteren
Welke type vraagstukken domineert?
• Is beslissen op grond van dilemma (nr.3 of 4) de kern
van het werk van de advocaat?: Waarnemen &
expliciteren van een waardenconflict
• Of vooral technisch specialist (nr.1)?
• Of vooral intercollegiaal professioneel overleg (nr.2)?
• In welke mate is er variatie in deze beroepsopvattingen?
• Waarmee hangt die samen?
4
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Waarover hebben we het?
Enige definities
1. Rest (1986): Morality- “How humans cooperate and coordinate their
activities in the service of furthering human welfare, and how they
adjudicate conflicts among individual interests”.
2. Trevino et al. (1991): “Behavioral ethics refer to individual behavior
that is subject to or judged according to generally accepted moral
norms of behavior”.
3. Jones (1991): “An ethical decision is a decision that is both legally
and morally acceptable to the larger to the larger community”.
5
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Ethiek: juistheid van handelen (normen)
Blijkbaar verschillende invullingen van ethiek of
rechtvaardigingsgrondslagen. Handelen is juist omdat het:
1. tot gewenste gevolgen leidt (human welfare, individual interests).
Advocaat als ondernemer.
2. in overeenstemming is met stelsel van plichten (generally accepted
moral norms). Advocaat als bekleder van ambt.
3. in specifieke situatie de beste oplossing is (larger community).
Advocaat als raadspersoon.
• Verschil met 1: niet alleen gevolg is maatgevend.
• Verschil met 2: in concrete situatie zijn er meerdere
conflicterende plichten (waarden). Gevolg geven aan plicht X
leidt tot schending van plicht B.
 Belang van redenering: keuze voor bepaalde deugden.
6
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Ad 3. Advocaat als raadspersoon
Competent in aanpak van ethisch vraagstuk: gedrag + (ethisch)
criterium voor effectieve oplossing
Drie deugden (Aristoteles)
• Prudentia (wijsheid): verstand (hoofd)
• Fortitudo (dapperheid): emotie (hart)
• Temperantia (bezonnenheid): begeerte (onderlichaam)
Een overkoepelende deugd: iustitia (rechtvaardigheid)
7
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Kohlberg: typen moreel redeneren
•
Pre-conventioneel (teleologisch, utilitaristisch)
1. Straf & gehoorzaamheid
2. Eigenbelang, voor wat hoort wat
•
Conventioneel (deugd/inhoudelijk)
3. Goede relaties: Wat verwacht de groep (‘men’) van mij?
4. Sociale orde handhaven: Wat verwacht het systeem (de ‘wet’)
van mij?
•
Post-conventioneel (deontologisch/plicht/formeel)
5. Sociaal contract & individuele rechten
6. Universele principes.
8
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Bepaling van moreel niveau mbv algemene
dilemma’s: Heinz-dilemma (Kohlberg, 1963)
“In Europe, a woman was near death from a special kind of cancer. There
was one drug that the doctors thought might save her. It was a form of
radium that a druggist in the same town had recently discovered. The
drug was expensive to make, but the druggist was charging ten times
what the drug cost him to make. He paid $200 for the radium and charged
$2,000 for a small dose of the drug. The sick woman's husband, Heinz,
went to everyone he knew to borrow the money, but he could only get
together about $ 1,000 which is half of what it cost. He told the druggist
that his wife was dying and asked him to sell it cheaper or let him pay
later. But the druggist said: "No, I discovered the drug and I'm going to
make money from it." So Heinz got desperate and broke into the man's
store to steal the drug-for his wife. Should the husband have done that?”
 Belang van aard van morele oordeelsvorming: moreel redeneren
9
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Voorbeeld van beroepsgericht dilemma uit
accountancy (Limperg Instituut)
U wordt benaderd door een mogelijk toekomstige cliënt. Deze is nu nog
werknemer bij een huidige cliënt van U en bekleedt in dat bedrijf een
belangrijke positie. De werknemer vertrouwt U ongevraagd toe dat
hij van plan is een eigen bedrijf op te zetten in concurrentie met zijn
huidige werkgever en dat hij in de afrondende fase van
onderhandeling is met ander sleutelpersoneel van het bedrijf.
U heeft de werkgever altijd als zeer integer naar het personeel toe
gezien en weet dat deze zich de laatste tijd sterk internationaal
georiënteerd heeft. Hoewel het bedrijf opereert op een groeimarkt,
zou de continuïteit van het bedrijf in gevaar kunnen komen als de
plannen van de werknemer doorgaan.
Maakt U deze plannen kenbaar aan uw cliënt?
10
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Resultaten uit onderzoek bij NL accountants
(Limperg Instituut, 1997): bepalende factoren
Algemeen Dilemma (AD: theoretisch niveau) versus
Beroepsgericht Dilemma (BD: feitelijk niveau)
AD
• hogere score bij hoger opleidingsniveau
• accountscore lager dan verwacht ogv opleidingsniveau
AD-BD
• AD>BD: “Tussen droom & daad…”
• bij langere diensttijd daalt BD
• verschil AD-BD stijgt met leeftijd
• in Noordelijke regio’s kleiner verschil AD-BD
• bij kleinere kantoren kleiner verschil AD-BD
• belang van de maatschap > ‘eer van de stand’
11
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Bepalende factoren van moral awareness
(Tenbrunsel, A.E. & Smith-Crowe, K., 2008)
In het algemeen incomplete & tegenstrijdige resultaten.
Belangrijkste persoonsfactoren:
• Waarden: utilitaristisch, deontologisch, relativistisch,
communitaristisch
• Ethische ervaring: discussies, training -maar niet opleiding of
werkervaring
• Moreel disengagement: via cognitieve reframing van de situatie zich
distantiëren van ethische aspecten van een situatie
Situatiefactoren hebben meer invloed:
• Morele intensiteit van het vraagstuk (oa impact, sociale consensus)
• Ethische infrastructuur (organisatieklimaat, (in)formele systemen)
Deze bepalen of een vraagstuk wordt gecodeerd als ethisch.
12
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Bepalende factoren van moral decision-making
(Tenbrunsel, A.E. & Smith-Crowe, K., 2008)
In het algemeen incomplete & tegenstrijdige resultaten.
Belangrijkste persoonsfactoren:
• Waarden:
– bijvoorbeeld bij grotere prestatieoriëntatie meer bereid onethisch
gedrag te rechtvaardigen
– Utilitaristen: verdelende rechtvaardigheid
– Formalisten: procedurele rechtvaardigheid
• Wellicht geslacht: vrouwen ‘iets’ ethischer, maar iha is situatie
sterkere factor dan geslacht
• Wellicht werkervaring (negatief)
Situatiefactoren hebben meer invloed
• (vrijwel dezelfde bevindingen als bij moral awareness)
13
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Selectie?
Problemen bij selectie op persoonsdeterminanten van (1) moral
awareness of (2) moral decision making:
• Weinig relevante persoonsfactoren
• Relevante factoren hangen samen met (werk)ervaring
• Selectie op waarden? Maar afhankelijk van de ‘framing’ van de
situatie (bijvoorbeeld business frame of societal frame) moet de
advocaat verschillende waarden kiezen: utilitaristisch (voordeel;
ondernemer), deontologisch (plicht; ambt), sociale orde (in
gemeenschap gedragen oplossing; raadspersoon).
 Niet selectie op persoon maar interventie via situatie:
• action control, results control, social control
14
Selectie op ethische waarden /PGW Jansen NOA 19-09-08
Does the present function contain tasks which are a
sample of the function for which the candidate is to be assessed?
no

real
life

 yes
techniques for -------------Is it possible to acquire the
invoking
no
information on present function
behaviour
performance in a reliable, valid,
efficient, and ethic way?


verbal written
 yes

situative
techniques for recording
interview
past function behaviour


assessment
center
mental test
personality
questionnaire
focus on present behaviour
interview
application letter
biographical
questionnaire
references
accomplishment record
performance appraisal
focus on past behaviour