Pragmatisme krijgt in Nederland voet aan de grond

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 juni MMIX
Inhoud
 Redactioneel
 Pragmatisme krijgt nu ook in Nederland voet aan de grond
 Geef uw mening over de Wikiwijs
 Oproep aan beginnende leraren
 Filosofielezingen op internet
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
Op dit moment zijn de scholen in rep en roer in verband met de centrale examens. Alles moet
vlekkeloos verlopen, maar onvermijdelijk doen zich onvoorziene gebeurtenissen voor. Ook
filosofiedocenten werken zich de pleuris om de centrale examens na te kijken en de tweede correctie
te verrichten. In alle hectiek zal het niet makkelijk zijn om een contemplatief moment te vinden voor
deze Nieuwsbrief.
Toch kan het geen kwaad om te bezien wat het filosofisch pragmatisme ons heeft te bieden of hoe
wij zelf een bijdrage kunnen leveren aan het pragmatisme. Een interview met de Nederlandse
Stichting voor Wijsgerig Pragmatisme kan u wellicht op dat punt op weg helpen.
Een centraal examen maakt verschil. Het onderscheidt examenkandidaten die de stof voldoende
beheersen van examenkandidaten die dat niet doen. Het zet ons met beide benen op de grond in de
zin dat we ons niet verliezen in zweverig gespeculeer over toekomstmogelijkheden, maar dat we
sommige jongeren een toegangsbewijs tot het hoger onderwijs mogen verstrekken en we anderen
zo’n toegangsbewijs onthouden.
Het is hard voor de examenkandidaten die worden afgewezen, maar als het examen geen verschil
zou uitmaken dan zou het verworden tot een metafysische aangelegenheid.
Walfred Haans
1
Pragmatisme krijgt nu ook in Nederland voet
aan de grond
Pragmatisme is een stroming die we vooral kennen uit de Amerikaanse filosofie.
Sinds 2006 kent Nederland de Nederlandse Stichting voor Wijsgerig Pragmatisme. Ik
interviewde Herman de Regt, de voorzitter, over de ideeën en activiteiten van de
stichting.
Is het pragmatisme een stroming met een
vastomlijnde betekenis, of is het meer een
begrip dat in termen van Wittgenstein
opvattingen aanduidt die een zekere
familiegelijkenis hebben?
Duidelijk uitgangspunt van elk pragmatisme is
het voorstel over betekenis: als iets betekenis
heeft, dan moet het praktisch gezien verschil
uitmaken. Als de (on)waarheid van een
bewering geen verschil uitmaakt dan is het
metafysica. Op dit punt bestaat er ook een
duidelijk verband met het logisch positivisme.
pragmatisme in een beperkt aantal plenaire
sessies.
Bij het onderwerp voor het vwo-examen, Rede
en religie, komt ook de pragmatist William
James aan bod. Is dat een verstandige keuze?
Jawel, zijn boek The Varieties of Religious
Experience, is nog altijd een baanbrekend
werk over de religieuze ervaring. Hij geldt ook
als een van de grondleggers van de
psychologie. Dat maakt het allemaal zeer de
moeite waard om zijn ideeën te bestuderen.
Het volgende examenonderwerp op vwo wordt
Vrije wil. Heeft het pragmatisme ook op dat
terrein iets te melden?
Pragmatisten zijn arrogant genoeg om te
menen dat ze overal iets over te melden
hebben. Ze willen benoemen wat we met vrije
wil bedoelen en hoe we beweringen daarover
toetsen. Wat bedoelen we met vrije wil,
bijvoorbeeld als het gaat om typische gevallen
van verantwoordelijkheid voor eigen keuzes, in
juridische systemen en bij democratische
verkiezingen. Peirce schreef in 1878 zijn essay
“How To Make Our Ideas Clear” en daarin
maakte hij de weg vrij voor het idee dat we om
onze begrippen zo helder mogelijk te maken
de consequenties voor ons gedrag moeten
inventariseren.
Op de website staan de koppen van allemaal
Amerikaanse filosofen: Peirce, James en
Dewey. Waarom plaatst een Nederlandse
stichting Amerikanen zo op de voorgrond?
De filosofische oorsprong van het pragmatisme
ligt ook in Amerika. Het is een stroming die
heel lang onderbelicht is geweest zodat
mensen ook niet in de gelegenheid kwamen
om zich af te vragen wat de pragmatisten te
melden hadden. Inmiddels zijn er ook buiten
Amerika filosofen die pragmatistisch denken.
Je kunt dan denken aan Jürgen Habermas en
Karl Otto Apel. In Nederland draagt Rein
Gerritsen bij aan de pragmatistische filosofie
en ook ikzelf probeer dat te doen.
Het valt mij ook op dat de koppen van
pragmatisten op de website filosofen zijn die
lang geleden zijn overleden. Is het een
stroming die nog wel leeft?
Jazeker, je kunt denken aan hedendaagse
denkers zoals de (helaas onlangs overleden)
Richard Rorty, de nestor Hilary Putnam en (de
in 1998 gestorven) Nelson Goodman. Dat zijn
mensen die zich expliciet beroepen op het
pragmatisme.
Bij het vwo-examen van 2009 werden ook
twee vragen gesteld over James. Was u daar
gelukkig mee?
Het feit dat het werk van James aanleiding is
voor examenvragen, vind ik natuurlijk zeer te
waarderen. De confrontatie JamesWittgenstein-logisch positivisme-Taylor is de
moeite van het examineren waard, hoewel de
openbaringstekst van Wittgenstein wat
atypisch is voor zijn filosofische werk. Bij één
van de vragen moesten de leerlingen ook laten
zien hoe pragmatisten anders oordelen over
morele vragen dan over metafysische vragen
en hoe het logisch positivisme op dit punt
wellicht is doorgeschoten. Wat ik vooral
waardeer is dat de leerlingen blijk moesten
geven van hun kennis van de pragmatische
filosofie. Ik vind het heel mooi dat nu enkele
Wat voor activiteiten organiseert de Stichting?
We organiseren lezingen en verzorgen
publicaties. We zijn nog in de fase vlak na de
oprichting (en zoeken sponsoren), maar we
hebben ook vorig jaar in Brussel de tweede
jaarlijkse Pragmatismedag georganiseerd. In
het najaar zal een derde Pragmatismedag
plaatsvinden. Dan buigen we ons over het
2
lichtingen examenkandidaten zullen weten dat
er zo’n stroming bestaat als het pragmatisme!
Interviewer: Walfred Haans
Geef uw mening over de Wikiwijs
Geef uw mening over de Wikiwijs, het plan van minister Plasterk rond open
leermiddelen. Men is bezig om input te verzamelen over de gewenste invulling van
het wikiwijsproject. Kijk op www.wikiwijsinhetonderwijs.nl en reageer!
Oproep aan beginnende leraren
Voor mijn promotieonderzoek naar dilemma’s van beginnende leraren ben ik op
zoek naar leraren die in 2008 zijn afgestudeerd en een vragenlijst willen invullen.
Doel: Beginnende leraren moeten beter ondersteund worden bij het (leren) lesgeven. We willen
lerarenopleiders en mentors in scholen bewust maken van dilemma’s die bij beginnende leraren
spelen, zodat zij hen beter kunnen ondersteunen. De overgang naar de praktijk moet daardoor
soepeler verlopen en we hopen op minder uitval van beginnende leraren.
We hebben goede leraren hard nodig!
Klik hier voor de vragenlijst:
http://www.fontys.nl/pth/eindhoven/default.asp?idsitestructurenode=305506
Hartelijk dank!
Marieke Pillen
E-mail: [email protected]
Filosofielezingen volgen op internet
Het is een pijnlijk gegeven dat mensen elders op de wereld soms interessante
filosofielezingen houden zonder dat wij van de partij konden zijn. Internet is echter
een veelzijdig medium. Tegenwoordig is het mogelijk om ook filosofielezingen op
internet te volgen. Kijk maar op http://www.academicearth.org/subjects/philosophy.
Daar treft u nu lezingen aan over de dood en over politieke filosofie, maar
ongetwijfeld zullen daar in de toekomst meer lezingen verschijnen.
3