Dossier Relatie EU-VS

Dossier
Relatie EU-VS
De Verenigde Staten en de Europese Unie hebben een nauwe band, niet in het minst doordat heel wat Europeanen
vanaf de 19de eeuw tot begin 20ste eeuw naar Amerika trokken om daar een nieuw leven op te bouwen. Vandaag
zijn de VS en de EU op veel vlakken trouwe partners. Toch zijn er ook enkele knelpunten. En hoeveel hangt af van
de nieuwe president die straks in het Witte Huis zit? Lees er alles over in dit dossier.
Van Marshallplan tot TTIP
Dat de Europese Unie vandaag bestaat is voor een belangrijk deel te danken aan de VS. Na WOII stuurden ze in Europa aan op
samenwerking tussen de landen. Om de Europese landen er terug bovenop te helpen, werkten de VS bovendien een investeringsplan uit, het Marshallplan. Zestig jaar later wordt er volop onderhandeld over een trans-Atlantisch handelsakkoord, TTIP,
tussen de VS en de EU.
Het Marshallplan
Na de Tweede Wereldoorlog kwam de toenmalige
Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken
Marshall met een plan: met grote investeringen, in
geld, goederen en grondstoffen, kon het Europese
continent terug heropgebouwd worden.
1947
Bovendien moedigden de Verenigde Staten het ontstaan van
een Europese samenwerking aan. Een sterker Europa kon namelijk beter weerwerk bieden tegen bedreigingen van buitenaf.
Het verwondert dan ook niet dat er van bij het prille begin nauwe contacten waren tussen de VS en die Europese samenwerking. Al duurde het wel even vooraleer beiden hun samenwerking officieel vastlegden.
1952
Europese landen
als buffer
De Amerikaanse
investeringen in
Europese landen
waren niet louter uit
goede wil. Maar
ook, en vooral, om
ze uit de communistische invloedssfeer
te houden. Waar de
VS zelf landen
steunden, hadden
ze invloed.
Al in 1952 bezocht een Amerikaanse missie de gloednieuwe Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS).
Daarmee waren de VS het eerste niet-Europese land dat deze samenwerking erkende. Eén jaar later vestigde de
EGKS een Europese delegatie in Washington. De eerste contacten tussen de VS en de voorloper van de EU waren een feit.
De VS openen een ambassade voor de Europese Gemeenschappen in Brussel.
1961
VS vertegenwoordigers Draper en Tomlinson (links en midden)
worden verwelkomd door Max Kohnstamm (rechts), EGKS vertegenwoordiger, in Luxemburg. (1952)
Relatie VS-EU
1990
De EU en de VS beslissen om samen te werken rond
economie, onderzoek en onderwijs.
1995
De VS en de EU spreken af om vrede, democratie en
vrije handel in de wereld te promoten.
1998
Oprichting van de trans-Atlantisch Economische Raad
om economische samenwerking te versterken.
2011
Oprichting van een werkgroep die uitzoekt hoe de
twee partners nog beter handel kunnen voeren.
2013
De werkgroep brengt een finaal rapport uit met aanbevelingen. Als gevolg hiervan starten de TTIP onderhandelingen op 14 juni 2013 (zie verder).
-1-
laatste update: 02/11/2016
Samenwerking
In de huidige samenwerking, zien we dat de VS en de EU elkaar het best vinden rond handel en veiligheid. Al is het niet altijd
even eenvoudig om een akkoord te vinden. Hoewel de EU en de VS heel wat normen en waarden delen, zijn er ook veel verschillen. Ook binnen de EU zitten niet alle landen op de dezelfde lijn als het bijvoorbeeld gaat over militaire steun aan de VS.
Veiligheid
NAVO
Kort na de Tweede Wereldoorlog werd de NAVO opgericht, de NoordAtlantische Verdragsorganisatie. Deze organisatie bestaat uit 28 Westerse
landen, waaronder de VS en Canada en 22 landen van de EU. Ook Turkije is
lid van de NAVO. De EU-landen die geen lid zijn van de NAVO, zoals Ierland,
Oostenrijk en Zweden, doen dat vooral omwille van hun neutraliteit.
De NAVO werd in het leven geroepen om landen te beschermen tegen het
communisme. Binnen de NAVO is afgesproken dat een aanval op één van de
lidstaten, een aanval op alle lidstaten is (artikel 5). De andere leden zullen
NAVO Quint
een land dus te hulp schieten bij een aanval. Een sterke en gezamenlijke
De NAVO heeft een kerngroep van lidstaten die
verdediging is zo gegarandeerd.
bestaat uit de VS, Frankrijk, Duitsland, Italië en
Nadat de dreiging van het communisme wegebde, werd ook het bestaan van
het VK. Deze landen zetten de grote lijnen uit.
de NAVO in twijfel getrokken. Vandaag heeft de organisatie zich nieuwe doeFoto: NAVO Quint in Wales, 2014
len gesteld, met als voornaamste het bestrijden van terrorisme.
VS in de Europese achtertuin
De EU had en heeft geen sterk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Daardoor is het moeilijk om met één stem
overtuigend te reageren op conflicten .
Een pijnlijk voorbeeld daarvan was de oorlog in Joegoslavië in de jaren ‘90. De achtertuin van de EU stond in
brand, maar de EU was niet in staat om in te grijpen. Het
waren uiteindelijk de VS die tussenbeide kwamen.
De VS worden nog altijd beschouwd als de beschermheer
van de EU. Na de aanslagen in Parijs verscherpte Frankrijk haar strijdt tegen IS in Syrië. Als lid van een internationale coalitie tegen IS, werd het daarin gesteund door de
VS.
Voor of tegen trans-Atlantische samenwerking?
Onder de Europese lidstaten is veel onenigheid over het militair
samenwerken met de VS. Dat bleek heel duidelijk bij de Amerikaanse inval in Irak in 2003.
Sommige EU-landen, met Frankrijk op kop, willen een tegengewicht vormen tegen de VS als internationale politieagent. Duitsland en ook België willen ook militair minder afhankelijk zijn.
Andere landen, met het VK op kop, zijn ervan overtuigd dat de
EU de VS nodig heeft en enkel zo sterk kan optreden. Bij de inval
in Irak kreeg de VS niet alleen de steun van het VK, maar ook van
Spanje, Italië, Portugal, Nederland en Denemarken.
Relatie VS—EU
-2-
laatste update: 02/11/2016
Handel
De EU en de VS hebben samen het grootste aandeel in de wereldhandel. Daardoor is het de belangrijkste handelsrelatie wereldwijd. De focus van de samenwerking tussen de VS en de EU ligt dus niet toevallig op handel. Beiden willen meer economische groei en zoeken daarvoor elkaars steun op.
31%
De EU en de VS hebben samen een aandeel van 31% in
de wereldhandel.
49%
Wanneer je kijkt naar het wereldwijde BNP, een economische indicator
voor de welvaart in een land, dan
zijn de VS en de EU samen goed voor
49% van het BNP in de wereld.
Trans-Atlantische Vrijhandelszone
Al in de jaren ‘90 werd voorgesteld om een Trans-Atlantische Vrijhandelszone op te richten om de handel tussen de EU en de
VS te vergemakkelijken. Maar men kreeg het initiatief toen niet van de grond. In 2006 legde Kanselier Merkel het voorstel opnieuw op tafel. Dat had alles te maken met de vastgelopen Doha-onderhandelingen. Merkel zag dat de onderhandelingen bij
de Wereldhandelsorganisatie nergens toe leidden. Maar ook haar poging mislukte. De oorzaak voor dit falen was protectionisme aan beide zijden.
Iedereen kijkt naar de VS
De EU mag dan wel de belangrijkste handelspartner zijn van de VS, ze is niet
de enige. De VS hebben een twintigtal handelsakkoorden met andere landen
in de wereld. Om in de toekomst economische groei te kunnen garanderen,
kijkt de VS ook naar China. Maar een handelsakkoord zit er niet meteen in
want daar gelooft China niet in.
De regering-Obama werkte aan twee grote handelsakkoorden: TTIP (zie onder) en TPP (Trans Pacific Partnership). TTP is een handelsakkoord tussen de
VS en onder andere Australië. Het akkoord werd in februari 2016 ondertekend door 12 landen. Tegen beide akkoorden komt heel wat protest.
Zowel Trump als Clinton tegen
Vrijhandelsakkoorden
Donald Trump en Hillary Clinton zijn het
meestal oneens met elkaar, maar in hun standpunt over handelsakkoorden kunnen ze elkaar
wel vinden. Beiden zijn zowel tegen TPP als
TTIP. Ze willen de Amerikaanse economie beschermen. Clinton was oorspronkelijk voorstander, maar wijzigde haar koers tijdens de
verkiezingscampagne.
TTIP
TTIP staat voor Transatlantic Trade and Investment Partnership.
Het is een nieuw handelsakkoord dat sinds 2013 onderhandeld
wordt tussen de VS en de EU. De bedoeling ervan is om handel
tussen beiden te vergemakkelijken door zowel douane– als
wettelijke belemmeringen op te heffen. Dit zou vervolgens tot
nieuwe jobs moeten leiden op de Europese markt en dus tot
economische groei. Voormalig Europees Commissaris Karel De
Gucht startte de onderhandelingen op.
Op TTIP komt zowel in de EU als in de VS heel wat kritiek. Dat
komt onder meer door de angst voor een verlaging van de
strenge Europese standaarden voor voedsel. In de VS zijn de
regels heel wat minder strikt. Tegenstanders willen niet dat de
Europese standaarden worden verlaagd of opgeheven.
Relatie VS—EU
-3-
Lees alles over TTIP in het dossier ‘TTIP en CETA’.
laatste update: 02/11/2016
Knelpunten
Tussen de EU en de VS zijn er ook heel wat punten die de relatie bemoeilijken.
Een té sociaal Europa?
De politieke cultuur in de VS en de EU verschilt enorm. Zo is een sociaal zekerheidssysteem zoals in de meeste Europese landen
ondenkbaar in de VS. Volgens de Amerikanen zijn zelfs liberale Europeanen links en voor Europeanen zijn Amerikanen erg
rechts. De politieke as waarop links en rechts zich situeren, is in de VS en de EU totaal verschillend. Dat maakt het soms ook
moeilijk om elkaars standpunten te begrijpen.
Afluisterschandalen
In 2013 onthulde de Amerikaan Edward Snowden dat de Amerikaanse veiligheidsdienst,
NSA, heel wat Europese prominenten bespioneerde. Later bleek dat ook de Duitse Bondskanselier Angela Merkel afgeluisterd zou zijn geweest. In Europese landen werd er verontwaardigd gereageerd. President Obama ontkende op de hoogte te zijn van de spionage.
Toch zette dit de goede relaties tussen de EU en de VS onder druk.
(Foto: Obama en Merkel op een G7-top, 2015)
WHO geschillen
Internationaal hebben landen afspraken gemaakt over het voeren van handel. De Wereldhandelsorganisatie (WHO) ziet toe op
de naleving van die regels en komt tussenbeide bij geschillen. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij een geschil tussen het Amerikaanse
Boeing en het Europese Airbus, beiden vliegtuigbouwers. Boeing beschuldigde Airbus ervan Europese subsidies gekregen te
hebben, met oneerlijke concurrentie als gevolg. De WHO onderzocht de zaak en oordeelde dat de betrokken Europese lidstaten
de subsidies moesten terugvorderen van Airbus. In oktober 2016 tekende de EU bezwaar aan: de zogenaamde ‘subsidies’ zouden leningen zijn en dus geen probleem vormen. Ondertussen diende Airbus ook een klacht in tegen Boeing.
Europese boetes voor Amerikaanse bedrijven
De EU heeft strenge regels die moeten zorgen voor eerlijke concurrentie in de EU. De persoon die momenteel toeziet op de naleving van die regels, is Margrethe Vestager, de Europese Commissaris voor Mededinging. Ze riep recentelijk onder meer Apple en Google al op
het matje en legde hen zeer hoge boetes op voor ongeoorloofde staatssteun hadden. De
VS, die staan voor vrije handel en zo weinig mogelijk regels, hebben het er moeilijk mee dat
Amerikaanse bedrijven op de vingers worden getikt.
(Foto: Margrethe Vestager)
Burgerrechten
De EU, met op kop het Europees Parlement, beschermt de rechten van haar burgers. Dat ondervonden de Amerikanen in 2012 toen het Europees Parlement ACTA,
een handelsakkoord over auteursrechten, afkeurden omdat het de rechten van burgers zou schenden. Andere onderhandelingen die moeilijk lagen tussen de EU en de
VS om gelijkaardige redenen, gingen over SWIFT, het uitwisselen van bankgegevens,
en PNR, het uitwisselen van passagiersgegevens. Dit jaar ondertekenden de EU en
de VS een akkoord (het ‘parapluverdrag’) met alle afspraken over het uitwisselen
van gegevens.
Klimaat
Wanneer het gaat over klimaat, heeft de EU altijd een voortrekkersrol willen spelen en zocht het in de VS een bondgenoot. Als
de EU én de VS als eersten klimaatakkoorden zouden ondertekenen, zou het voor andere landen veel moeilijker zijn om achter
te blijven. Een bondgenoot heeft de EU in de VS niet gevonden. Het bleek telkens een bijzonder moeilijke opdracht om de VS
over de streep te trekken. Zo is het Kyotoverdrag nog steeds niet bekrachtigd door de VS, al deden de meeste afzonderlijke
Staten van de VS dat wel. Het meest recente Klimaatverdrag van Parijs werd wel door de VS goedgekeurd en geratificeerd, zelfs
voor de EU dat deed. Voor de VS was het belangrijk dat ook andere grote vervuilers, zoals China, het verdrag ondertekenden.
Relatie VS—EU
-4-
laatste update: 02/11/2016
Amerikaanse presidenten en de EU
Doorheen de jaren drukte menig Amerikaans president zijn stempel op de EU.
Truman deed dat in 1947 als eerste heel duidelijk met zijn doctrine om het
communisme in te perken en zo leven te blazen in een Europese samenwerking.
Ten tijde van de Koude Oorlog gaf J.F. Kennedy een memorabele speech in
Berlijn, een stad met een grote symbolische waarde, waar later ook andere
presidenten naartoe gingen voor hun ‘Europees moment’. Met de woorden
‘Ich bin ein Berliner’ maakte hij net na de bouw van de muur duidelijk dat hij
West-Berlijn steunde en dat de inwoners symbool stonden voor de vrije
waarden van ‘het Westen’.
Ronald Reagan wou een einde maken aan de Koude Oorlog. Zolang de
“Ich bin ein Berliner”
muur recht stond, was Europa een gespleten continent. In 1987 ging ook hij
naar Berlijn en sprak hij in een speech zijn Russische tegenhanger GorbatJ.F. Kennedy, 26 juni 1963, Berlijn
sjov rechtstreeks aan met de woorden ‘Tear down this wall’. Twee jaar later
viel de muur in Berlijn.
Meer recent, onder het bestuur van George W. Bush, bekoelden de transAtlantische relaties. Dat had veel te maken met de inval van de VS in Irak. Dit
verdeelde Europa.
President Obama maakte er een punt van om de relaties terug te verbeteren.
In de zomer van 2008, voor hij tot president werd verkozen, gaf hij een speech
in Berlijn. Hij werd door de Duitsers onthaald als een held. In zijn thuisland gaf
het hem geloofwaardigheid: hij zou een president kunnen zijn met een sterk
buitenlands beleid. Obama is erin geslaagd om de EU-VS relatie te verbeteren.
Maar een reeks van crises maakte het ook bijzonder moeilijk.
“Tear down this wall!”
R. Reagan, 12 juni 1987, Berlijn
De Amerikaanse president en de Europese toppolitici ontmoeten elkaar frequent op bijeenkomsten zoals de G7/G8, G20, NAVO of EuropeesAmerikaanse overlegmomenten, zoals bijvoorbeeld in 2014. De VS en de EU
proberen dan samen naar oplossingen te zoeken voor internationale problemen.
Een nieuwe president
Hoe de verhoudingen tussen de VS en de EU zullen evolueren, is afhankelijk van de nieuwe Amerikaanse president. Het zou kunnen dat er een einde komt aan de stabiliteit die Obama heeft gebracht.
Donald Trump heeft al laten horen dat hij het
onredelijk vindt hoeveel de VS bijdragen aan de
NAVO in verhouding tot de andere landen. Lidstaten van de NAVO zullen mogelijk niet meer als
vanzelfsprekend kunnen rekenen op Amerikaanse
steun. Het is ook duidelijk dat Trump openstaat
voor goede relaties met Rusland. Iets wat voor de
EU momenteel zeer moeilijk ligt. Aangezien
Trump de Amerikaanse economie sterk wil beschermen, zal het handelsverdrag TTIP onder hem
nooit gerealiseerd worden.
Hillary Clinton zal op veel vlakken de lijn verderzetten die Obama heeft uitgestippeld. Al zal onder haar beleid het handelsverdrag ook onder druk komen te staan. Gezien haar geschiedenis, is het waarschijnlijk dat Clinton militair sterker uit de hoek
zal komen. En Poetin zal geen vriendschapsverzoek van haar moeten verwachten. Dat betekent voor de EU dat ze op dat vlak
een bondgenoot hebben maar dat ze zich militair sterker zullen moeten profileren als ze zich niet achter het Amerikaanse beleid willen scharen.
Relatie VS—EU
-5-
laatste update: 02/11/2016
Is een goede EU - VS relatie belangrijk?
Nee, helemaal niet




De tijd van de VS als grootmacht is voorbij. Investeren in die relatie zal weinig opleveren. De EU kan
beter goede banden opbouwen met nieuwe grootmachten als China.
De EU zal zichzelf internationaal sterker kunnen
tonen als het minder afhankelijk is van de VS, zowel
op vlak van klimaat, veiligheid en handel.
De VS kijken zelf steeds minder richting EU. Na de
Koude Oorlog is de focus meer en meer verlegd
naar andere regio’s in de wereld.
In het verleden hebben de VS al bewezen een onbetrouwbare partner te zijn (cf. afluisterpraktijken),
dus waarom nog verder investeren in goede contacten?
Ja, zeker





De internationale uitdagingen (klimaat, terreur, belastingontduiking, ...) zullen beter aangepakt kunnen
worden als de EU en de VS nauw samenwerken.
De eigen militaire kracht van de EU is te beperkt om
bedreigingen of een aanval van buiten de EU aan te
kunnen pakken. Daarvoor heeft de EU de VS nodig.
Goede relaties met de VS zijn ontzettend belangrijk als
de EU een impact wil hebben in de wereld.
De EU en VS hebben dezelfde normen en waarden, en
zullen elkaar daardoor altijd goed kunnen begrijpen.
De Europese economie is nauw verbonden met die
van de VS. Goede relaties zijn dus belangrijk om economische groei te kunnen garanderen.
Hierover wil ik meer weten






Meer informatie over de relatie tussen de EU en de VS (NL)
De permanente vertegenwoordiging van de VS bij de EU (ENG)
Relatie tussen de EU en de VS uitgelegd op de site van de EEAS (ENG)
De Europese nalatenschap van Obama—Politico (ENG)
Dossier CETA en TTIP (NL)
Afbeelding voorpagina: leiders van de G8 kijken naar de finale van de Champions League (2012)
Relatie VS—EU
-6-
laatste update: 02/11/2016