Document

H 11
Fragmentatie
Arnold Schönberg (1874-1951) schreef ‘Erwartung’, zangstuk dat lijkt op
nachtmerrie
tijd en emoties worden uitvergroot, muziek versterkt stemmingen
expressionistisch stuk, alle details zo indringend mogelijk
Freud, 1900: Traumdeutung; mens wordt gestuurd door onderbewuste
onderzoek naar dromen of via hypnose
In 1901 ontdekt Röntgen de röntgenstralen
Freud en Röntgen schokkend, werkelijkheid=meer dan zichtbare,
Schönberg werkt ook zo
Schönberg breekt met regels klassieke harmonieleer hij begint met
atonale muziek: tooncombinaties die niet zijn toegestaan
tooncentrum ontbreekt, klinkt ‘vals’
Schönberg schrijft met Vassily Kandinsky (1866-1944) schilder/Rus.
ontwikkelt twaalftoonsysteem elke compositie heeft 12 tonen
componist bepaalt volgorde, tonen na elkaar of tegelijk
toon pas gebruiken als andere tonen afgewerkt zijn
Kandinsky hoort Schönberg in München = enthousiast, wil in schilderkunst ook
regels loslaten, niet voorstelling maar kleur, lijn en vorm
maakt ‘Impresse III (Concert)’ nadat hij Schönberg hoorde
vergelijkt kleuren met klanken
zijn voor abstracte kunst
Kandinsky vind dat abstracte kunst geen versiering moet worden maar
uitdrukking moet geven aan niet-materiële, geestelijke wereld.
‘Der Blaue Reiter’ 1912; kunstenaarsgroep opgericht door Kandinsky en Franz
Marc (?)
belangstelling voor volkskunst aan de rand van Europa
vroegere mensen hielden van abstracties zonder te maken te hebben met
sentimentaliteit
Paul Klee (1879-1940) werd ook blij van kunst in Tunesië net als Kadinsky
LES BALLETS RUSSES (leider = Diaghilev) enorm succes door:
waardering voor niet-westerse cultuur
topdansers uit St Petersburg
Beeldend kunstenaars en componisten dragen bij
Vaslav Nijinsky (1889-1950) danst mee (springt hoog, danst dierlijk)
Léon Bakst (1866-1924) ontwerpt kostuum voor Nijinsky, faun, voor ballet op
impressionistische muziek van Debussy, muziek past niet goed bij Nijinsky.
Diaghilev gaat over op Igor Stravinsky (1882-1971), die schrijft ‘Le sacre du
printemps’ in 1913. Muziek uitbarsting van klanken, principe van herhaling,
oosters. Dansstijl = revolutionair, stampen i.p.v. zweven.
niet romantisch, publiek = woest
1
GRAHAMDANS
1984, Martha Graham (1893-1991) maakt nieuwe choreagrafie voor Le Sacre,
vloeiender
bij Graham ligt nadruk op psychologisch drama
gevoelens worden expressionistisch uitvergroot zonder verhaallijn
belangstelling voor Freud
spanning/ontspanning, in/uit ademen
zwaartekracht in de dans, zitten/liggen/vallen
ontwikkelt grahamdans
JAZZ
RAGTIME
Le Sacre = mijlpaal muziekgeschiedenis 20e eeuw
Stravinsky gaat niet door op dezlfde manier, zoekt vernieuwing:
Ragtime; gebaseerd op jazz New Orleans, met cimbaal, lijkt op tingeltangelpiano
hit the note twice= lijfspreuk van ragtime, pianostijl van zwarte pianisten
melodie en begeleiding lopen niet gelijk- ragged time – verscheurde maat
ragtime pianisten kunnen vaak geen noten lezen
Scott Joplin (1868-1917) ragtime pianist die componist wordt
ragtime als dansmuziek: cakewalk = spottende imitatie blank dansen door
zwarten, soort polonaise van paren in een vierkant, de beste krijgt een cake
Bessie Smith (1894-1937) arme zwarte, zingt blues, St-Louis Blues (1925) met
Louis Armstrong (1901-1971)
In blues:
tekst 3 zinnen per couplet,
1e zin wordt herhaald, 3e zin = conclusie van 1e 2
begeleiding vast akkoordenschema over 12 maten
in melodie: blue notes, geven spanning in combi met begeleiding
expres onzuiver inzetten; dirty intonation
slepend tempo
soort volksmuziek, vanaf 1900, door + voor Noord Amerikaanse zwarten
over dagelijks leven, nooit vrolijk, eerder berustend
New Orleans Jazz
New Orleans, smeltkroes van rassen, honky tonks (kroegen) hier groeit Louis
Armstrong op, hij werkt overdag en speelt ’s avonds cornet bij de beste bands
Vooral ragtime en bleus, veel improvisaties door blazers
Rond 1915 dixieland: variant op zwarte jazz
In 1917: Storyville (wijk in New Orleans) gesloopt:veel muzikanten naar Chicago
Joseph King Oliver = trompettist, heeft band; Creole Jazz Band
hij laat Armstrong overkomen uit New Orleans
Eind 1920 ontstaat eigen Chicago stijl, meer met solisten
Louis Armstrong gaat eigen platen maken.
2
MASKERS
DIE BRüCKE
Nietzche (filosoof, eind 19e = kritisch op west-europese kunst
Ernst Ludwig Kircher (1880-1938) schrijft manifest: Die Brücke
houdt niet van gevestigde kunst
krijgt inspiratie van volkenkundig museum in Dresden, ziet daar maskers
en beelden die oerdrift uit drukken
maakt kunst met sex (=oerdrift) Maakt ‘Fünf Kokotten’
Pablo Picasso (1881-1973) gefascineerd door primitieve kunst, hij maakt
‘Demoiselles d’Avignon’ staan zijn Afrikaanse maskers in: kubisme
Over hoeren, om te choqueren, platvloers, hoekige fragmenten
Kubistische kunstenaar wil meer dan alleen buitenkant laten zien, overeenkomst
met expressionisten
Maar bij kubist speelt alles wat hij zag grote rol terwijl bij expressionist allse wat
hij voelt grote rol speelt. Bij Picasso komen beide samen.
1917: kostuums van Picasso voor Parade van Les Ballets Russes
Eric Satie (1866-1925) schrijft muziek voor Parade, met jazz achtige thema’s
Ook dagelijkse geluiden, zonder ernst
latere compositie van Satie: Musique dÁ-meublement, muziek om niet naar te
luisteren- achtergrondmuziek.
VLIEGEN
1889 Eiffeltoren, 322 meter hoog (daarvoor Notre Dame hoogst)
symbool technische vooruitgang
1909 Vliegtuigje van Louis Blériot, van Calais naar Dover, 1e over Kanaal
wordt vereerd, opgehangen in kerk, nu Musée des Arts et Métiers
Robert Delaunay (1885-1941) maakte ‘Hommage aan Blériot’, schilderij met
vliegtuigje en Eiffeltoren, ook gezichtspunt van boven-nieuwe kijk
1909-Futuristisch manifest; oproep aan kunstenaars om aansluiting bij moderne
ontwikkelingen (na autorit die eindigt in sloot)
Marinetti schreef het-keerpunt in kunstgeschiedenis
groep kunstenaars sluit aan, eisen op gebied van politiek, kunst, dagelijks
leven, vaak expres absurd (vernietig Venetië) futurisme
Giacomo Balla (1871-1958) futurist, schidert voortsnellende auto+licht+lawaai
abstract, ritmisch, vol herhalingen
1927; Charles Lindbergh, Amerikaan, vliegt als 1e over oceaan=superheld
Bertold Brecht (1898-1956) onder indruk, schrijft cantate Der Lindberghflug met
muziek van Kurt Weill (1900-1950) en Paul Hindemith (1895-1963), voor radio
ROBOTISERING
De machine als bondgenoot
In Der Lindberghflug praat koor van vliegeniers tegen motor vliegtuig
Azar; 1918:futuristische luchtchoreografie
Balla: kondigt robot aan in 1915
3
Umberto Boccioni (1882-1916) futurist, maakte ‘Unieke vorm van continuïteit in
de ruimte’ (1913) soort robot machine, menselijke gestalte, geen gezicht
Futuristen verheerlijken oorlog. Marinetti schrijft in 1909 over oorlog. Hij schrijft
met Gino Severini (1883-1966) als WO I uitbreekt in 1914: bestudeer de oorlog.
Severini maakt ‘Pantsertrein’ in 1915
WO I stopt optimisme futuristen, = te erg/gruwelijk
1920: rolschaatsen populair
Jean Börlin (1893-1930) danser-choreograaf, vertaalt schaatsbewegingen in
dans ‘Skating Rink’(1922)-dans lijkt niet meer op klassiek ballet. Fernand Léger
(1881-1955) kubist, verzorgt decor en kostuums-lijkt op plat abstract schilderij.
Arthur Honegger (1892-1955) componeert muziek voor Skating Rink
DADA
WO I 10 miljoen slachtoffers, Nationalisme tegenover Socialisme
strijd tussen links en rechts, dictatuur in Italië (Mussolini) en Duitsland
(Hitler) en Spanje (Franco)
Heeft invloed op kunst. Zwitserland neutraal;
Zürich verzamelplaats van kunstenaars, New York ook: dada
voor het eerst in Zürich 1917
Jean Arp (1887-1966); maatschappelijke orde en geldende kunst+cultuur zorgen
voor waanzin van de oorlog, daarom kunst volgens wetten van toeval (Collage
van vierkanten aangebracht volgens de wetten van het toeval 1917)
Dada moeilijk te omschrijven, tenietdoen van elke theorie, ideologen verdacht,
geen onderdeel gevestigde orde, wil irriteren en zo creatieve geest wakker
houden
Man Ray(1890-1976) maakt “Cadeau”
Marcel Duchamp (1887-1968) maakt ‘readymades”, kant en klare voorwerpen,
bv pisbak op sokkel (Fontein) 1917,
ideeën belangrijker dan waardevolle kunstobjecten
Na WO II bloeit dit op
Dada: spontane actie als alternatief voor sluitende theorie
intuïtie en instinct boven verstand,
primitieve en ongecultiveerde
Doesburg zegt: beschaving = masker waarachter burger instincten
botviert = Sigmund Freud
Kurt Schwitters (1887-1948) Hannover, ontmaskering van beschaving
verzamelt afval, Schwitters noemt zijn kunst “Merz”
Atelier; Merzbau, labyrinten met muren en plafonds vol afvalhout
Lautdichten, groepen woorden; betekenis van de woorden doet er niet toe,
alleen de klank: bv Ursonate, hier zitten niet eens woorden in, alleen
lettercombinaties (1922)- vergelijkbaar met Kadinsky die kleur lijn en vlak
aan muzikale regels onderwerpt.
MONTAGE blz 164
4
MONTAGE
Schwitters doet dus aan montage, hij doet het met afval en taalfragmenten
eerst: demontage, net als Freud; ontleedt psyche
Picasso, ontkoppelt ledematen
Balla, schildert geen auto maar fragmenten van beweging
wereld verliest samenhang
1912: kubisten gaan collages maken
Juan Gris (1887-1927) maakt ‘Fruitschaal met karaf’ perspectief verdwijnt
Picasso: we ontdoen ons van trompe l’oeil om trompe d’esprit te vinden
Satie (componist) laat ook alle regels liggen; typemachinegeluid in ‘Parade’
Montage is veelgebruikte techniek door dadaïsten
Georg Grosz (1893-1959) gebruikt plaatjes uit prijscatalogus in ‘Daum Marries’
werkt in Berlijn, stad na oorlog, oorlogsslachtoffers-robotisering/protheses
Salvador Dali (1904-1989) werkt andersom, ‘gezicht van Mae West etc’, sofa
voor de lippen etc., lippen om op weg te kruipen etc.
Dmitri Sjostakovsky (1906-1975) maakt opera ‘De neus’: Majoor Kovaljov
verliest zijn neus, neus neemt de benen. Gebaseerd op novelle van Gogol.
Montageachtige opera, korte scènes en wisselende muziek, geen muzikale
eenheid, volgt Schwittersachtige taaldestructie.
Jermakov (leerling van Freud) analyseert het verhaal; neus symbool van
mannelijke autoriteit en instincten, verlies neus = verlies mannelijkheid
Freud zegt: dromen worden gestuurd door onderbewuste, onder verhaal van
droom gaan andere verhalen schuil. Freud gebruikt vrije associatie om
onderliggende boven te krijgen
Breton arts in psychiatrische kliniek tijdens WO I. Interesseert zich voor analyse
dromen, andere werkelijkheid, niet vlgs wetten logica en gezond verstand;
Breton noemt dit: ’surrealiteit’ Breton koestert neurose en krankzinnigheid.
Breton schrijft in 1924 het surrealistisch manifest. Roept daarin kunstenaars op
zich niet te beperken tot direct zichtbare maar te zoeken naar werkelijke
drijfveren van denken en handelen.
Freud = niet positief over surrealisme, Freud wil therapie gebruiken om mensen
weer normaal te krijgen
2 technieken om surrealiteit te verbeelden
1 onwerkelijke situaties natuurgetrouw weergeven
Dali met portret Mae West
René Magritte (1898-1967) ‘De zoon der Mensheid’, bolhoedmannetje
2 schilderen vanuit droomtoestand
Joan Miró (1893-1983) ‘Vrouw omsingeld door de vlucht van een vogel’
automatisme
Bij Miró hebben tekens vaste betekenis, vogel staat voor beweeglijkheid
van het denken
5