12e eeuwse staatscentralistische koning van Frankrijk waar men de

PERSONENREGISTER
Oordeel VGK studiecel 2014-2015.
Zeer handig HULPMIDDEL bij het studeren van historische kritiek. Prof. Boone kan namelijk
bevragen naar namen, personen, auteurs! In het boek kan het soms moeilijk zijn om alle
namen uit elkaar te houden en hierdoor is zo’n namenlijst handig. Hou er wel rekening mee
dat deze namenlijst misschien niet sluitend is en er ook nog andere zaken te studeren vallen
dan enkel deze namenlijst. Zoals ik al zei, het is een hulpmiddel, en dus geen
vervangmiddel.
A
Adas, M.
Schrijver van ‘Machines as the measure of men’. Stelling:
superioriteit van Europa tegenover niet – Europese volkeren in 16de
– 20ste eeuw is een constructie van Westerse ideologen, vooral om
de kolonisatie te legitimeren
Adorno, Th.
Samen met Horheimer en Marcuse de vertegenwoordiger van de
Frankfurter Schule
Aerts, R.
Stelt samen met H. Te Velde dat in de loop van de jaren 60 van de
XX onder invloed van de tv – journalistiek de privé persoon van de
politicus naar voren kwam
Aghajari, H.
Liet kritische geluiden horen over de moslimgeestelijkheid en
herdacht zijn leermeester Shariati, met een onderwijsverbod,
zweepslagen, jaren opsluiting en de doodstraf tot gevolg
Alarik
Visigotische koning die Rome veroverde in 410
Alexander
‘stedenbedwinger’ uit de Oudheid: kon stad verwoesten en ze dan
naar zijn inzicht en wensen weer opbouwen
Allen, W.
-
~ Woody Allen – humor
-
Wisselend materieel en mentaal leefkader van NY
Doordringen van nieuwe revolutionaire ideeën (in stedelijke
centra zoals in New York)
Althusser, L.
Filosoof die de tweede Annales school sterk beïnvloedde door zijn
visie op het marxisme
Anderson, B.
‘ Imagined communities. Reflections on the origin and spread of
nationalism’ (1983): toonde aan dat nationale gevoelens een
historische constructie zijn en onderhevig aan de postmoderne
twijfel
Ankersmit, F.
Citaat 1984: “Wil men een goed historicus zijn, dan zal men een
goed stilist moeten wezen” (revival of the narrative / nieuwe
cultuurgeschiedenis)
Apollinaire, G.
Doordringen van nieuwe revolutionaire ideeën (in stedelijke centra
1
zoals het Parijs van Apollinaire)
Apostel, L.
Stelt dat specifiëren van de aard van de oorzaak door het
onderscheiden van een aantal begrippen zoals aanleiding, motief,
middel, oorzaak, voorwaarde, invloed, verklaring,… zinloos is,
omdat de inhoud van deze begrippen verschillend is naargelang
van de concrete historische context waarop ze betrekking hebben.
Stelt voor om te vertrekken van bestaande historische case –
studies, en daarin de criteria te onderzoeken die historici gebruiken
om een oorzakelijkheidsverband te affirmeren of ontkennen, in de
hoop te komen tot formules in de volgende zin: “in de historische
context van het type C wordt een oorzakelijkheidsrelatie aanvaard
tussen feiten F1 en F2, indien voorwaarden X en Y aanwezig zijn”
(= analytische wijsbegeerte: derde weg voor vervanging van vage
notie ‘oorzaak’ door een meer wetenschappelijke)
Arafat, Y.
onderhandelingen met E. Barak in Camp David in 2000
(complexiteit van gebeuren ontdekken)
veilig stellen van het archief van de PLO (van kamp Sabra
naar Tunis
Ariès, Ph.
Jounalist, derde fase van de Annales. Interesse voor het kind
(sociale geschiedenis: interesse voor mentaliteitsaspecten)
Artistoteles
Kleine wijzigingen kunnen grote veranderingen veroorzaken
Arnade, P.
Schrijver van ‘Realms of ritual’: paste pricipe van de
“spektakelstaat” tot op de Bourgondische Hertogen, die bij hun
manifestatie in een vijandige context de burgerlijke rituelen van de
stedelijke burgerij geleidelijk ondergraven heeft een uiteindelijk
opzij geduwd
Arouet, F.M.
Pseudoniem voor Voltaire
Art, J.
Onderzocht het bisdom Gent in de 19de eeuw  bewijs dat
kwantitatief onderroek naar ‘het religieuze’ niet tot de
middeleeuwse geschiedenis beperkt blijft
Augustinus
5de eeuw: ambitieuze compositie van de christelijke
heilsgeschiedenis
Het leven is de strijd tussen het godsrijk (de Kerk) den het
aardse rijk (de heidenen), in een door God opgesteld heilsplan
Geschiedenis heeft zin, want het gaat lijnrecht van de
schepping naar het laatste oordeel, en alles staat al vast (ook de
overwinning van de Kerk)  aardse geschiedenis is slechts een
schakeltje in de heilsgeschiedenis
B
2
Baets, A., De
Richtte een “network of concerned historians” op, een soort
Amnesty International voor historici. Stelde ook een databank
op over het vervolgen van historici en hun verzet tegen
totalitarisme in de 20ste eeuw
Baggerman, A.
‘Controlling the time and shaping the Self’ = onderzoeksproject:
egodocumenten als voorwerp van intensief onderzoek
Balibar, E.
Toonde in 1991 samen met I. Wallerstein de dubbelzinnige
identiteit van de term “ras” aan, en toonde ook dat een
irrationeel oordeel realiteit kan worden (self – fulfilling prophecy)
Barbarossa (Frederik I)
Duits keizer die stierf op een kruistocht. Miraculeus genoeg
keerde hij terug van deze kruistocht en werd hij overal herkend
als de echte Frederik I Barbarossa. Uiteraard ging het om een
bedrieger.
 grote bereidheid van de bevolking om zich met een bedrieger
te identificeren (voorlopig althans)
Barber, B.R.
Baronius, C.
‘Jihad vs. McWorld. How globalism and tribalism are reshaping
the world’ (1995) : toekomst heeft 2 scenario’s in petto, die
beide erg bedreigend zijn voor de democratie en het
verlichtingsdenken:
-
economische commerciële globalisering
-
verkrampt religieuze reactie
schrijver van de ‘Annales ecclesiastica’ (1588 – 1593) =
katholieke reactie, in de lijn van het Concilie van Trente, op het
protestantse ‘Historia ecclesiastica’ van M.F. Illyricus, die de
historische basis van de kerk aanviel
-
Barraclough, G.
apologetische literatuur
Brits historicus, onderzocht in 1967 de mogelijke impact van
een gespierde militaire reactie van Engeland en Frankrijk in
1936 tegen de militarisering van nazi – Duitsland van het
Rijnland, wat inging tegen het verdrag van Versailles.
(counterfactual reasoning)
Barthes, R.
Een van de geleerden die wees op het belang van niet –
verbale tekenssystemen
Bassani, G.
‘Il romanzo di Ferrara’: visie op het leven van een Italiaanse
stad ten tijde van het fascisme (niet – evenementiële zekerheid)
Bautier, P.H.
‘Bautier – Sornay’ : inventarisatie van de archieen die ooit in het
bezit van de dynastie van de Bourgondische hertogen zijn
geraakt
overzicht van alle bronnen die tijdens de Bourgondische
periode door de overheid zijn aangemaakt
-
alle collecties die tengevolge van de uitbouw van de
3
‘Bourgondische staat’ in het bezit van de hertogen en hun
archivarissen zijn gekomen
Baye, N.
Heeft hoofdrol in de film ‘Le retour de Martin Guerre’
Beda, Venerabilis
8ste eeuwse Engelse monnik uit Jarrow, spreekt met gezag over
de toestand van de Engelse Kerk in de 8ste eeuw, maar met
afgeleid gezag voor de situatie in Rome (indirecte info)
Bédier, J.
Gaf in 1983 kritiek op de methode – Lachmann door aan te
tonen dat de meeste opgestelde stambomen de formule van de
dubbele tak (dwz: twee archetypes) vertonen (= zeer
onwaarschijnlijk: constructie van de geest  naar tweetak
redeneren)
Begin,M.
Kabinet – Begin: gaf Falangisten toegang tot de kampen van
Sabra en Chatilla in Beiroet, terwijl het Israëlische leger passief
toekeek (kroongetuige: verslag van kabinetszitting)
Bell & Howell
Type camera die Abraham Zapruder zich aanschafte
Ben Laden, Sh.
Halfbroer van Osama Bin Laden
Benedictus XII
Zorgde ervoor dat het register met de ondervraging van 94 van
ketterij beschuldigde dorpelingen (Katharen) in het Vaticaans
archief bewaard is gebleven
Benedictus XV
Archivo Segreto Vaticano consulteerbaar tot Benedictus XV
(1914 – 1922) (vrees voor indiscretie)
Berelson, B.
Verfijnde, samen met W. Budd, de “content analysis”, door ze
kwantitatief op te vatten, nl. via het tellen van woorden, thema’s
en correlaties tussen begrippen en thema’s. Gebruikt objectieve
en scherp afgebakende analysecategorieën.
De methode impliceert het objectief meten van syntactische en
semantische gegevens, met gebruik van numerieke of
analytische categorieën.
Met de pure content analysis analyseert men de boodschap,
maar nog niet haar impact.
Berghe, G., Van den
pleitte bij herhaling om het strikte slachtofferperspectief
te verlaten en ook het daderperspectief in overweging te nemen
niet enkel het ‘waarom’, maar ook het ‘hoe’ is cruciaal wil
men de kennis over de mechanismen achter de nazi –
vernietigingsmachine operationeel maken en ooit toepassen op
gelijkaardige situaties
‘De uitbuiting van de holocaust’ (1990): schreef
ongeveer hetzelfde als Finkelstein, maar kreeg veel minder
aandacht
Berkhofer, R.
Schrijver van ‘Behavioral Approach’ (1971). Gaf kritiek op de
intuïtieve analyse door te stellen dat de historicus niet complex
genoeg is om zoveel andere individuen psychologisch te vatten.
4
Stelt daarom een strikte scheiding voor tussen de interne
factoren die het handelen bepalen (bewust en onbewust), en de
externe, waarneembare manifestaties.
Op grond van het externe tot inzicht van het interne komen =
behavorial approach
Berlusconi, S.
Media – ondernemingen van deze Italiaanse politicus illustreren
het gevaar van de concentratie van communicatiemedia,
geschreven pers en televisiezenders in handen van een groep
die politieke ambities aan de dag leggen.
Bernard, Cl.
Stelde in 1865 het model van redenering in 4 fasen op:
Bernheim, E.
-
observatie (analyse en kritiek van de bronnen)
-
hypothese (poging tot verklaring),
-
analyse van de consequenties van de hypothese,
-
verificatie van die hypothese met andere feiten
Verhief (samen met Langlois en Seignobos) het systeem
van de 7 kritieken tot historisch dogma
Formuleerde (samen met Langlois en Seignobos) een
reeks principes over het afwegen van een getuigenis
Bernstein, E.
deed samen met Woodward aan onderzoeksjournalistiek
rond de zaak Watergate
werd getroffen door de analogie van Watergate met de
zaak rond de zogenaamde ‘Pentagonpapers’
-
werkte bij de Washington Post
Berr, H.
Richt in 1900 het tijdschrift ‘Revue de Synthèse’ op, waardoor
een wisselwerking tussen sociologen en historici tot stand komt
Bhaskars, R.
wetenschappelijk of kritisch realisme als alternatief voor
het postmoderne scepticisme en relativisme
‘Reclaiming reality’ (1989) en ‘The possibility of
naturalism: a philosophical critique of the contemporary human
sciences’ (1998)  grijpt terug naar redelijheid van weleer
Bin Laden, O.
Terroristische leider uit de Arabische wereld
Binford, L.
Sleutelfiguur van de ‘New Archaeology’
Blainey, G.
‘The Causes of War’: Turkije en Rusland voerden tussen 1678
en 1878 tien oorlogen, zonder beslissende overwinnaar. Pas
toen Rusland in 1878 beslissend won, werd de
machtshiërarchie duidelijk en volgde er geen onderlinge oorlog
meer
Blair, T.
Britse eerste minister
Bloch, M.
-
bezwaren tegen Lachmann: open kopiëren kan ook,
5
m.a.w. het model wordt niet altijd slaafs nagevolgd
‘Apologie pour l’histoire ou le métier d’historien’ (1941) :
zet beginselen van de Annales school uiteen
-
1 van de grondleggers van de Annales – school
‘La société féodale’: ging op zoek naar sociale structuren
in de ME, zoals de feodale, in hun groei en ondergang
‘les rois thaumaturges’: over de genezende
eigenschappen die in de ME aan de Franse en Engelse
monarchie werden toegeschreven
Opgepakt door de Duitse bezetter, maar bleef in de
gevangenis geschiedenis doceren en publiceren
Blockmans, W.
had samen met Jean Philippe Genet leiding over ‘la génèse de
l’Etat moderne’ (jaren ’90), onderzoeksprogramma van de
‘European Science Foundation’, waarin de invloed van Ch. Tilly
op de recente historiografie van Europa duidelijk werd
Blok, P.J.
Richtte seminarieonderwijs in in Nederland (Groningen)
Boccaccio
Bij hem vinden we de clichés van de Middeleeuwse humor (‘de
bedrogen echtgenoot) die ons toelaten ironische tekeningen
rond erotiek accuraat te decoderen
Boendale, J., van
-
Werkt verder aan Maerlant zijn wereldgeschiedenis
“Brabantse Yeesten” : gaf hiermee een rijke traditie van
Brabantse kronieken een opstart
Bois, G.
Gaat in tegen tegen Brenner: zoekt naar externe factoren
(monocausale verklaring ≠ voldoende); Brenner vergeet de
revolutionele rol van nieuwe argrarische productiemethodes en
de daaruit voortvloeiend verhoging van de arbeidsproductiviteit
Boone, M.
Prof. Dr. aan de Universiteit Gent, mediëvist die oppositionele
bewegingen onderzocht in de ME
Boudewijn van België
?? (zie p. 142, maar is volgens mij enkel over Boudewijn XI)
Boudewijn IX
Graaf, toenmalige keizer van het Latijnse keizerrijk in Byzantium
Bourdieu, P.
braque
franse socioloog in de Foucault – traditie: “Le discours
juridique est une parole créatrice, qui fait exister ce qu’elle
énonce.”
Stelt dat individuen binnen een bestaande structuur een
bepaalde positie kiezen, waardoor ze schema’s van handelen
aannemen, en deze interioriseren als een habitus
Brassine, J.
Pleitte in zijn doctoraat de Belgische staat zo goed als vrij van
directe betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij de moord op
Lumumba
Braudel, F.
-
‘paus’ van de tweede fase van de Annales, waarin de
6
invloed van het kwantitatieve sterk werd
Paste het volwaardige structurele paradigma voor het
eerst grondig toe in ‘La Méditerrannée et le monde
méditerranéen’(1949), waarin hij duidelijk de niveaus van de
feiten, de conjuncturen en de structuren onderscheidde; schreef
dit werk in gevangenschap tijdens WO II
-
Beïnvloedde I. Wallerstein
Refereert in ‘Identité de la France’ (1986) naar Michelet,
maar bezorgt in feite een nuchtere analyse van een
demografische, sociale en institutionele componenten die
Frankrijk specifiek maken
Ontwikkelde een theorie van dichotomie tussen
stedelijke en landelijke bevolking, waaruit de
moderniseringsthesen afgeleid werden
Zocht structuren in de ‘longue durée’; boekte successen
in de sociaal – economische geschiedenis en provoceerde een
lawine van studies op basis van bevolkingsdata, prijzen en
lonen, die toelieten onderstromen te ontdekken die de tijdgenoot
niet had gemeten en toch invloed uitoefenden
Brecht, B.
Vestigde de aandacht op “die im Dunklen”, de vergeten
groeperingen in historiografie (kinderen, vrouwen, armen…)
Brenner, R.
Schrijver in Past and present (1976).
Formuleerde een antwoord op Rodney Hiltons vraag naar de
“prime mover” van de overgang van de feodale naar de
kapitalistische maatschappij. Stelde dat die te zoeken was in de
structuur van de klassenverhoudingen, en wel in de verhouding
tussen de producerende en de niet – producerende klassen.
Deze sociale verhouding determineerde de demografische
bewegingen, en niet omgekeerd (= monocausale interpretatie).
Brenner – debate!
Breughel, P.
De Storm: geïdentificeerd als een Breughel wegens stijl en
thema, maar vervaardigd uit hout van na zijn overlijden
(anachronisme van het materiaal)
Brinton, C.
Schrijver van ‘The anatomy of revolution’ (1938). Vergeleek de
revolutie met een ziekteproces, met ziekteverschijnselen zoals
bij de mens. Revoluties = falende kringlopen met fasen
Brugge, Galbert, van
clericus die actief was in de grafelijke administratie en
voor zijn ogen speelden zich de moord op de graaf van
Vlaanderen, Karel de Goede, af en de daaropvolgende
opvolgingscrisis in het graafschap
optekening van de gebeurtenissen was gelijktijdig met
de gebeurtenissen zelf
ziet door de gruwelijkheid van de feiten veel van zijn
zekerheden in het gedrang komen
7
Brunet, M.
Ontdekte in Tsjaad en humanoïd wezen van 7 miljoen jaar oud
 spoort met resultaten van recent onderzoek van de
biochronologie: splitsing tussen de grote primaten en de mens
zou zowat 5 tot 7 miljoen jaren geleden zijn gebeurd
Brunner, O.
Begriffsgeschichte: Brunner, Conze en Koselleck geven het
lexicon ‘Geschichtlichek Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur
politisch – sozialen Sprache in Deutschland’  brug slaan
tussen de structurele benadering van het verleden en de rijke
erfenis van filologie en hermeneutiek
Budd, W.
Verfijnde, samen met B. Berelson, de “content analysis”, door
ze kwantitatief op te vatten, nl. via het tellen van woorden,
thema’s en correlaties tussen begrippen en thema’s. Gebruikt
objectieve en scherp afgebakende analysecategorieën.
De methode impliceert het objectief meten van syntactische en
semantische gegevens, met gebruik van numerieke of
analytische categorieën.
Met de pure content analysis analyseert men de boodschap,
maar nog niet haar impact.
Buhmann, D.
Duitse medicus die samen met andere forensische
geneesheren de oorlelletjes op afbeeldingen van Saddam
onderzocht
Burckhardt, J.
Bestudeerde in ‘Kultur der Renaissance in Italien’ (1860) op
unieke wijze de geleidelijke overgang van de
beschavingsvormen van de Late ME naar Renaissance.
Inspirator = J. Huizinga.
Burke, P.
Schrijver van ‘Popular Culture in Early Modern Europe’ (1979).
Interesse voor de confrontatie van volks- en elitecultuur (=
ontsnappingsroute voor het herleiden van individuen tot
producten van systemen in de klassieke aanpak) en hernieuwde
interesse voor cultuurgeschiedenis in essayistische stijl.
Bush, G. sr.
Boris Jeltsin kreeg bij de coup van 1991 nog de kans de
Amerikaanse president te bellen
-
Haalde tijdens de Golfoorlog God erbij
1 van de belangrijkste investeerders van de Carlyle
groep
Bush, G.W.
Veel veronderstellingen en nooit hard gemaakte
‘bewijzen’ dienden als element in de opbouw van een brede
coalitie rond Bush en Blair met als doel het omverwerpen van
het regime van Saddam Hoessein
Mediamanipulatie op grote schaal door de republikeinse
administratie achter G.W.Bush (“will we need a new ‘al the
president’s men’?”)
‘born again Christian’ ziet de strijd tegen het
internationaal terrorisme als de zoveelste fase in de
8
eeuwenlang durende strijd van goed tegen kwaad
‘war on terror’ als reactie tegen de golven van terreur (al
dan niet geïnspireerd op de Islam) verbergt zijn religieuze
motivatie nauwelijks
Omstreden tv – spot: 2000, campagne Gore tegen Bush
 republikeinse campagnemakers brachten spot op tv waarin
de democratische plannen inzake sociale zekerheid als typische
producten van ‘bureaucrats’ werden voorgesteld
PROBLEEM: bij het vormen van het woord werd het
onderdeel ‘rats’ apart en langer in beeld
gebracht met de bedoeling de kijker
subliminaal te beïnvloeden
Butterfield, A.
Witte Huis medewerker die tijdens de 3de fase van Watergate bij
een verhoor in de senaatscommissie zijn mond voorbij praatte
over het bestaan van bandjes met opnamen van wat onder vier
ogen in het Witte Huis besproken is tussen Nixon en zijn
bezoekers
C
Caenegem, R., Van
historicus, gebruikte het dagboek van Galbert van Brugge om
in publicaties het 12e eeuwse rechtssysteem te analyseren
Caesar, J.
-
opzettelijke getuigenis: altijd engagement mee gemoeid
Romein, heeft het staatsgezag verheven tot een les in
patriottisme
verheerlijkte de militaire trefkracht van de Romeinen en
zijn eigen talenten
als politicus en veldheer (nationalistische
geschiedschrijving)
Caesarea, Eusebius van
citeert in zijn ‘Kerkgeschiedenis’ tal van teksten die
inmiddels verloren gingen, hij is dus een indirecte bron en zijn
werk is een historische studie
probeerde om elk feit en personage uit het Oude en
Nieuwe Testament chronologisch vast te haken aan de
gebeurtenissen uit de Romeinse geschiedenis  de
geschiedenis is dienstmaagd van de religie
Caligula
keizer, studie over hem (door L. Quidde) had veel allusies met
de Duitse keizer Wilhelm II
Camus, A.
net als Valéry en Benda ontgoocheld over de geringe
bruikbaarheid van de geschiedenis, verwachtte dat ze
9
operationeel zou zijn en het mechanisme van het menselijk
handelen zou verklaren (= gevolg van falen van positivisme en
historisme)
Caraffa, kardinaal
Heroprichter van de inquisitie, pleitte voor de controle op elk
nog te publiceren boek
Carlyle, Th.
romantische ophemeling van het Angelsaksisch element
(wortels van racisme)
-
verwerkt rassentheoriën in zijn historische werken
was er in ‘On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in
History’ (1841) van overtuigd dat de held, die niet beïnvloed
werd door sociale en economische factoren, het volk maakte,
en had enorme minachting voor de anonieme massa;
onderstreept erin zijn verering voor de fundamentele rol van het
individu als motor van de historische evolutie
accent ligt op impulsief handelen en op heldenfiguren
die aan alle wetten ontsnappen
portretten van historische helden: biografieën over na te
volgen prototypen
Castells, M.
‘The information age’ : beschrijft hoe het al dan niet
toegang hebben tot de moderne communicatiemiddelen en
informatienetwerken een totaal nieuwe beleving van tijd en
ruimte (space of flows) veroorzaakt en tot de groei van nieuwe
machtsrelaties aanleiding geeft: wie toegang heeft tot
informatie wordt machtig.
Wie een grote toegang heeft tot informatie heeft de
indruk in een tijdloos heden te leven (timeless time), wie
deze toegang ontbeert, heeft de ervaring constant in het
verleden te leven.
-
Onderscheidt drie soorten identiteit:
1.
legitimizing identity = legitimiteit ontleend aan
een staat / natie in de XIX eeuwse traditie
2.
resistance identity = identiteit geboren uit
doorgaans religieus gefundeerde weerstand
3.
project identity = identiteit geboren uit idealistisch
gefundeerde projecten (cf. vrouwenbeweging, groene
beweging…)
Catilina
Sallustius schreef over de politieke drama’s rond de
samenzweringen van Catilina (tegen o.a. Cicero)
Ceaucescu, N.
berichten in de media over het dumpen van meer dan 5000
doden in een massagraf van Timisoara door de Securitate
berusten op een bewuste manipulatie om de toenmalige leider
Ceaucescu nog sneller te kunnen uitschakelen
Certeau, M., de
postmodernist die de hermeneutische auteurs
beïnvloedden
10
‘L’invention dus quotidien’ (1980): aandacht voor de
pogingen om aan controle en disciplinering te ontsnappen
‘La prise de parole’ (1968): toont aan hoe protest een in
grote mate een symbolische daad was, waarbij het eigen
discours de officiële waarheid van wie de macht heeft
ondermijnd
Chagall, M.
Kunstenaar wiens werken vaak vervalst zijn (om. door Kujau en
John Myatt in samenwerking met kunsthandelaar John Drewe)
Champollion, J.-F.
Fransman die via de steen van Rosetta (bevat 3 maal zelfde
tekst in hiërogliefen, demotisch en Grieks, gevonden door het
Napoleonitisch leger in Rashid/Rosetta) het Egyptisch
hiërogliefenscrift ontcijferde.
Chartier, R.
Theoreticus van ‘representatie-geschiedenis’:
erfenis van mentaliteitsgeschiedenis + bronnen via
kwantitatieve benadering (vnl. Egodocumenten: dagboeken,
reisverslagen etc.)
probeert door representatie (hoe tijdgenoten hun
samenleving en positie daarbinnen voorstellen) een ‘lezing’ van
samenlevingen in het verleden te condstrueren.
‘Au bord de la falaise. L’histoire entre certitude et
inquiétude’ (Parijs, 1998)  representatiegeschiedenis
Chastellain, G.
Bourgondische officiële geschiedschrijver.
verdraaide feiten (onder dwang) om de status van zijn
opdrachtgevers te bevestigen
schiep nauwkeurig beeld van hofsamenleving in
Bourgondische periode, waar geschiedkundigen na hem van
onder de indruk waren (o.m. J. Huizinga)
Chiffoleau, J.
vernieuwt, samen met Stone, Hanawalt en Muchembled, de
visie op familie, criminaliteit, sociale netwerken en elites in het
Ancien Régime
Childe, V.G.
Vere Gordon Childe, kenmerkend figuur van het diffusionisme
(studie van hoe culturele veranderingen zich verspreiden)
Chirac, J.
Frans president
Chomsky, N.
Taalkundige aan MIT (Boston)
maakt scherp onderscheid tussen de passieve kennis
die een gebruiker van een taal bezit (competence) en diens
handigheid in het gebruik van die kennis (performance)
-
criticus en analist van Amerikaans beleid
‘Hegemony or survival. America’s quest for global
dominance’ (2003)
Christus
-
cfr. lijkwade
11
-
mens die geschiedenis veranderde (cfr “On heroes etc”
Churchill, W.
met een opzettelijke getuigenis is engagement gemoeid
Clinton, B.
zaak Clinton-Lewinsky (sexual harassement): bekende en is
afgezet
Clio
Muze van geschiedenis
Cohen, E.A.
Nederlandse arts die tijdens WO II de Holocaust zelf
meemaakte, publiceerde ‘De 19 treinen naar Sobibor’. (1979),
waarin hij stelde dat ‘wie er niet bij geweest was, er niet over
kon spreken’
Collingwood, R.G.
-
Engels geschiedenistheoreticus en archeoloog
-
Schreef kritiek op “monothetische geschiedopvatting”
Columbus, L.
Ontdekte Amerika in 1492-1493
Cfr. casus ‘syfilis-kwaal’
Commynes, Ph., de
gaat in de 15e eeuw de handelingen van de Franse koningen
en Bourgondische hertogen uitleggen vanuit hun psychische
structuur
Comte, A.
19e eeuws positivist, grenzeloos vertrouwen in de
resultaten van de wetenschap, geschiedenis is een proces
van vooruitgang
schrijver van ‘Cours de philosophie positive’ (1830-1842)
waarin hij concludeerde dat culturen bepaald worden door
sociologische wetten, een stelling die het wetenschappelijk
denken van de tweede helft van de 19e eeuw beheerste
Condorcet
Verlichtingsfilosoof, ontwikkelde een optimistische
rechte-lijn- ideologie: de mens bereikt in tien fasen de
redelijkheid
geschiedenis is een lineair proces naar een eindfase van
rationaliteit
Confucius
religieuze figuur die de geschiedenis op beslissende wijze in
nieuwe banen heeft geleid
Constantijn
-
Romeins keizer in 4e eeuw
‘Donatio Constantino’: document dat schenking van
keizerlijke bezittingen (o.m. de Pauselijke staten) aan de Paus
Silvester door Constantijn bewijst. Door Lorenzo Valla als
falsum ontmaskerd
Conze, W.
-
Duitser
-
Beoefende ‘Begriffsgeschichte’
-
Werkte mee aan ‘Gechichtliche Grundbegriffe.
12
Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in
Deutschland’ (1972-1997) Otto Brunner, Werner Conze en
Reinhart Koselleck
Cortes, H.
Spaans generaal in ontdekkingsreizen (biologische
globalisatie)
Cromwell, O.
held, volgens Carlyle niet gemaakt door het volk, maar maakte
zelf het volk
Crosby, A.W.
de rol van de biologische remfactor (op de bevolkingsgroei)
werd verdiept in ‘Ecological Imperialism’ waaruit blijkt dat
menselijke migratie, ontdekkings- en handelsreizen oorzaak
zijn van verstrekkende biologische uitwisseling op lange
afstand. Dit was o.a. de oorzaak van de snelle uitroeiing van de
Amerikaanse Indianen, maar ook van de invoer van malaria en
gele koorts van Afrika naar Amerika, en van syfilis in Europa.
(zie ook Diamond en Mc Neill)
D
Daguerre, L.
1839: uitvinder ontwikkelingssysteem foto’s
Dahrendorf, R.
(Brit, geboren in Duitsland)
liberale socioloog, ontwikkelde een niet-lineair conflictmodel
‘Class and class conflict in industrial society’ 1959
Dali, S.
Kunstenaar, vervalst door Kujau
Danto, A.C.
-
filosoof, bekend geworden als kunstcriticus
-
analytisch narrativisme
Dantzig, M., Van
Nederlands kunsthistoricus, verfijnde de techniek van Morelli door
databanken aan te leggen met pictologische kenmerken voor elke
kunstenaar
Darwin, Ch.
evolutietheorie ‘On the Origin of Species by Means of natural
Selection’ (1859)
vaak misbruikt om theorieën van (blanke) superioriteit te
“bevestigen”
Datini, F.
Firma in Prato (Italië) in 14e-15e eeuw, in handen gebleven van
zelfde familie  groot archief (cfr. evolutie lonen etc.)
Dauvillier, A.
In onderzoek naar regelmatige fluctuaties in de biologische en
klimatologische sector (‘Foundation for the Study of Cycles) wees hij
er in 1958 op dat de curve van de zonnevlekken maxima vertoont
ongeveer elke 11 jaar en vond die terug vanaf 1750
Davis, N.Z.
Maakt in ‘The return of Martin Guerre’ (1983) gebruik van een casus
13
om tot een analyse van de hele maatschappij te komen
Dean, J.
Medewerker van Nixon, beweert in de tweede fase van Watergate
dat de president betrokken was bij het inbraakplan van het
Watergate – gebouw en de doofpot organiseerde
Degrelle, L.
Vlaams Collaborateur (cfr. casus Maurice De Wilde)
Deneckere, G.
Onderzoek naar oppositionele bewegingen in Gent in de 19de eeuw,
waaruit de invloed van C. Tilly op de recente historiografie in Europa
blijkt
Depardieu, G.
Frans acteur
Derrida, J.
Verschoof de klemtoon van de klassieke literaire kritiek (speuren
naar bedoeling van de auteur) naar de vele mogelijke
interpretatiesvan de lezer doordat hij de tekens deconstrueerde, en
door aan te tonen dat de relatie tussen “signifié” en “signifiant”
steeds onzeker en wisselend is (kritiek op F. de Saussure).
Toepassing van de regels is belangrijker dan de regels zelf.
Dhondt, J.
Heeft voor zijn analyse uit 1963 van de vroege Gentse militant K. de
Boos de eenzijdige info van het Gentse politiearchief kunnen
doorbreken omdat in dit geval toevallig brieven en mémoires van de
Boos, exemplaren in van het socialistisch blad De Werker en een
verslagboek van de Gentse afdeling van de Internationale bewaard
bleven
Dilthey, W.
Formuleerde samen met W. Windelband de hermeneutische aanpak,
die de tekstanalyse scherper stelde. De historicus moet de feiten en
handelingen proberen te verstaan door ze intuïtief en introspectief
aan te voelen, zodat er een zekere identificatie ontstaat tussen
subject en object.
De methode blijft wel beschrijvend en niet verklarend, het accent ligt
op het individuele i.p.v. het universele
Doyle, A.C.
Arts, gebruikte Morelli’s indicatie – paradigma in een van zijn
Sherlock Holmes – stories, ‘The Cardboard Box’ (1892), een verhaal
rond een afgesneden oor
Doyle, W.
Gaf de integrale editie van de Nixon bandjes vrij in 1999
Dray, W.H.
Stelt dat het voor de historicus volstaat dat hij kan uitleggen waarom
de handelingen van de historische personages vanuit hun standpunt,
met het oog op het bereiken van het doel, rationeel waren. Hij
veronderstelt dus dat de mens altijd handelt vanuit een aantal
handelingsbeginselen. Overkoepelende wetten kunnen niet alle
handelingen uitleggen.
Drewe, J.
Kunsthandelaar die vervalste schilderijen verkocht (o.m. door
catalogi van gallerijen te vervalsen die in de bombardementen van
WOII verloren waren gegaan), opgepakt in 1999
Dreyfus, A.
In 1894 begon de zaak Dreyfus, een der eerste zaken waarvoor in
14
West – Europa intellectuelen van diverse pluimage zich
mobiliseerden rond waarden met een algemeen humanistische
inslag
Duby, G.
‘Le chevalier, la femme et le prêtre. Le mariage dans la
France médiévale’ (1981) = synthese op het socio – culturele vlak
‘Guillaume le Maréchal ou le meilleur chevalier du monde’
(1986) = staal van nieuwe cultuurgeschiedenis
Durkheim, E.
belangrijke these over het collectief bewustzijn: hoe
samenlevingen zich de wereld voorstellen en ervaren. Dat
bewustzijn is gematerialiseerd in symbolen die zich zelf bevinden in
culturele symbolen
onderscheidde een statistische tegenover een dynamische
samenleving, gekenmerkt door respectievelijk gesloten kasten en
sociale mobiliteit
Dutroux, M.
Veroorzaakte door het misbruik van jonge meisjes globale schaamte
E
Eco, U.
- een van de geleerden die wees op het belang van niet – verbale
tekensystemen
- stelde in ‘The limits of Interpretation’ dat bij het interpreteren van
de tekst niet alleen de rechten van de interpreterende lezer,maar
ook die van de geïnterpreteerde tekst moeten gewaarborgd
worden; de lezer mag de tekst niet om het even hoe interpreteren
- heeft samen met C. Ginzburg Morelli’s idee van de sporen
geactualiseerd in hun laat 20ste –eeuwse semiotiek, over het
hanteren van tekens als symptoom van dieperliggende realiteiten
Edison, Th.
- vervaardigde het eerste opname – en weergaveapparaat in 1893
- uitvinding van de eerste fonografische opnamen in 1877
Ehrlichman,J.
Adviseur van Nixon, even bevoegd en goed geïnformeerd als
andere topmedewerkers
Eichmann, A.
Convooien van gedeporteerde joden waren voor hem banaal (door
opeenstapeling van wreedheden die leidt tot bagatellisering ervan)
Einhard
- hoveling aan het Karolingische hof, unieke getuige voor het privé
– leven van Karel de Grote, hemelde Karel de Grote op in zijn
biografie over hem (en is dus partijdig)
- nam voor ‘Vita Caroli’ de ‘Vita Caesarum’ van Suetonius als
model
- zijn biografie is er één over een na te volgen prototype
Eisenhower, D.D.
Amerikaans president, trad af in 1961, in zijn afscheidsspeech
waarschuwde hij voor het opkomende ‘industrieël-militaire’
15
complex (cfr.‘power elites’) in de republikeinse partij.
Eisenstein, E.
Beschouwde in ‘The printing press as an agent of change’ (1979)
de drukpers als fundamentele factor voor verandering,
verantwoordelijk voor de opbloei van de Renaissance
Elias, N.
- beschouwde de daling van de criminaliteit tussen de 13de en de
16de eeuw als een cultuurfenomeen, namelijk de groeiende
affectbeheersing van de Late ME naar vandaag toe
- ‘Uber den Prozess der Zivilisation’ (1939), een boek over de
omgangsvormen / sociale codes in het Ancien Regime, waar hij
vaststelde dat de omgangsvormen in de ME en de Renaissance fel
contrasteerden, analyseerde het specifieke gedrag door de
eeuwen heen op het stuk van eetgewoonten en dagelijkse
lichamelijke verrichtingen, vond toen nauwelijks weerklank en
kreeg pas echt impact na 1968 (banale gebeurtenissen)
- Meent net als T.R. Gurr dat de mens van nature agressief is, dat
dit erfelijk is, en dat deze privé – gewelduiting pas vanaf 1300 aan
banden gelegd werd door een sterke centrale staat met een
politiesysteem dat veiligheid verzekert en affectbeheersing
opdringt
Elgin, Th.B., Lord
Bezorgde in 1816 de friezen van het Parthenon van Athene aan
het British Museum.
Ellsberg, D.
Publiceerde in de New York Times geheime dossiers die in het
Pentagon ontvreemd waren = voortijdige onthulling
Engels, Fr.
Schreef samen met Karl Marx
Erasmus van Rotterdam
Geportretteerd door Holbein, bevat een dubbele waarheid: die van
Erasmus, want het portret gelijkt op andere Erasmus- portretten,
en die van Holbein, want het portret gelijkt op andere Holbein portretten
Espinas, G.
Definieerde samen met H. Pirenne, op basis van Webers
‘ideaaltypen’, de kapitalisten als sociale groep, die niet
noodzakelijk voortkwam uit een vorige generatie kapitalisten in hun
studie van individuele kooplieden – ondernemers in de Late
Middeleeuwen
Etampes, P., d’
Eerste “garde de chartes” (officiële archievaris van het koninkrijk)
1307-09
Euripides
Gebruikte psychologische analyse van de historische acteurs en
de dialectiek met these – antithese (contrasterende personages) in
zijn drama’s. Beïnvloedde Thucydides
Evans, A.
Opgraving van Knossos (Kreta) in 1900
Eyck, J., Van
Vlaams primitief
16
F
Fallersleben, H., von
Auteur Deuitse volkslied
Fanfani, A.
Wees er samen met R.H. Tawney op dat kapitalisme zowel in
katholieke als in protestantse regio’s sterke opgang heeft gemaakt in
de 16de eeuw, als reactie op Weber
Farge, A.
Zag evolutie van “criminalité de sang” naar “criminalité de propriété”
Faurisson, R.
-
holocaustontkenner / negationist (Glaubensunwilligkeit)
misbruik van pseudo – historische argumentatie om een
nazistisch verleden en een neo – nazistisch heden te verdedigen
Febvre, L.
1ste generatie van de Annales, ontgon vanaf 1929 het terrein
van de mentaliteitsgeschiedenis
Fulmineerde tegen het evenementiële van het historisme en
pleitte voor een interdisciplinaire samenwerking met andere
menswetenschappen
Oversteeg het feitenniveau door intellectuele ‘klimaten’ in de
16de eeuw te reconstrueren in ‘Le problème de l’incoyance’ (1942) en
zo de basis van de mentaliteitsgeschiedenis te leggen
Medestander van M. Bloch, zat in de jaren dertig een
internationale onderzoekscommissie voor die onderzoek deed naar
oorlogsmisdaden begaan door de Nazi – hulptroepen van Franco
Felt, M.
FBI agent, de anonieme tipgever van de journalisten Woodward en
Bernstein in de affaire Watergate
Filips – Augustus
12e eeuwse staatscentralistische koning van Frankrijk waar men de
oudst bewaarde registers met uitgaande oorkonden en reglementen
bij vond
Filips IV
= Filips De Schone
stelde eerste “garde des chartes” aan
Finkelstein, N.G.
Amerikaanse politicoloog van Joodse afkomst, schreef in 2000 over
de holocaust-industrie
Flacius Illyricus
Schrijver van het protestantse ‘Historia ecclesiastica’ (1559 – 1574),
dat een uitdaging inhield voor de historische basis van de Roomse
kerk, dien niet als rechtmatige erfgenaam van de christelijke
gemeenschap van de eerste eeuw werd beschouwd
Flandrin, L.
laat-huwende jongeren zochten een uitlaatklep in prostitutie en flirts
zonder coitus.
Fledelius, K.
dacht een model uit (‘de klok’) dat de brug legde tussen de Franse
structuralisten die de film bekeken als een tekst, en de Britse
contextuele benadering, die de nadruk legde op de productie en
perceptie van de film.
17
Flodoard van Reims
893/4 – 966: schreef geschiedenis van bisschoppelijke zetel van
Reims, gebaseerd op veel oudere geschriften (klasieken,
heiligenlevens en oorkonden)
Fogel, R.W.
bestudeerde het belang van de aanleg van de spoorwegen op de
evolutie van de Amerikaanse economie
Fonda, J.
Haar foto werd gebruikt bij een materieel falsum (cf. Kerry)
Forester, J.
een van de auteurs van het ‘Rapport van de Club van Rome’, schrijft
de onzekerheid van de huidige samenleving en wetenschap toe aan
een geografisch en chronologisch te kortzichtige visie op de
geschiedenis
Fortier
Maakte reeks koloniale foto’s van Afrikaanse vrouwenmet gemengd
erotische en etnografische inslag
Fortuyn, P.
Vermoord Nederlands Politicus (nu: partij Leefbaar Nederland)
Foucault, M.
3e generatie van de Annales, stond in de kern van de
poststructuralistische culturele theorie. Peilt in zijn onderzoek over
seksualiteit en geweld naar de specificiteit van het moderne
westerse discours terzake. “Feiten” bestaan nooit onafhankelijk van
de gedachtewereld die dat feit denkbaar maakt (bv. depressie is een
creatie van de psycho-analyse)
Fournier, J.
bisschop van Pamiers en radicaal-fanatieke inquisiteur voor de
tijdgenoten, legde een unieke bron aan: het register met de
ondervraging van 94 van ketterij beschuldigde dorpelingen, de
zogenaamde Katharen
Franco, F.
generaal, zijn Nazi-hulptroepen begingen oorlogsmisdaden, o.a. het
bombardement van Guernica
Frank, A.
schreef een dagboek t.t.v. WO II, bewaard in het Nederlands
Rijksinstituut voor oorlogsdocumentatie, en is onderwerp van een
museum
Frank, O.
Vader Anne Frank
Frederik de Grote
held, volgens Carlyle niet gemaakt door het volk, maar maakte zelf
het volk
Frederik I
Duits keizer ‘Barbarossa’, gestorven op kruistocht, droomde van
groots duits rijk
Frederik II
Duits keizer, bestudeerd door Ernst Kantorosicz 1927
Freud, S.
-
arts, theorie over de onbewuste handelingen in de psychiatrie
-
speurde naar de semiotiek van het onderbewuste
-
wisselend materieel en mentaal leefkader van Wenen
Friedländer, M.
Kunsthistoricus, noemde Van der Veken ooit ‘de vervalser van
18
Brussel’
Froissart, J.
14e eeuw. Riddereer primeert in zijn ‘Chronicques de France’, en hij
legitimeert hiermee de handelingen en het bestaan van de edelen uit
zijn tijd
Fukuyama, Fr.
Amerikaans neo-conservatief filosoof
Omschreef in 1992 de val van het Oostblok als ‘het einde van de
geschiedenis’ ‘The end of History’ 1992
Furet, Fr.
Frans intellectueel (Annales school),autoriteit op gebied van de
Franse revolutie, evolueert in zijn politieke en intellectuele
opvatiingen van communisme naar een meer liberale opstelling
G
Gadamer, H.- G.
Gambetta, L.
poneerde in zijn interpretatie-hermeneutiek dat er een behoorlijke
tijdsafstand moet liggen tussen de historicus en het bestudeerde
object. Elke interpretatie is een vertaling in de termen van de
eigentijdse gedachtenwereld van de historicus.
Frans staatsman, gestorven in 1883
Gardiner, P.
‘the nature of historical explenation’ 1953 “covering-law model”
Gaulle, Ch., de
Fr. Generaal tijdens WOII, later president
Gaus, H.
Gents historicus en politicoloog, bestudeerde het voorkomen van
extreem rechtse bewegingen, en legt het verband met de
dieptefasen in de Kondratieffcycli
Gay, P.
1985, psycho-analytische benadering van Webers kapitalistische
zakenman
Geertz, Cl.
men mag feiten en handelingen niet verklaren door middel
van structuren die de betrokken personen nooit bedacht hebben om
hun handelen te verklaren
in ‘Negara. The theatre state in 19th century Bali’ (1980)
toonde hij aan hoe de politieke dramaturgie aan de koninklijke hoven
in Bali bepalend is geweest voor het karakter van de machtsrelaties
tussen vorst en onderdanen; sociale orde en politieke hiërarchie
worden gereduceerd tot een choreografie van de macht: macht
wordt gelegitimeerd door de opvoering van de macht
vernieuwde interesse voor cultuurgeschiedenis, maar onder
sterke invloed van de antropologie
Genet, J.-Ph.
had samen met W. Blockmans leiding over ‘la génèse de l’Etat
moderne’ (jaren ’90), onderzoeksprogramma van de ‘European
Science Foundation’, waarin de invloed van Ch. Tilly op de recente
historiografie van Europa duidelijk werd
19
Geremek, Br.
mediëvist en huidig Pools minister van buitenlandse zaken, ging in
1982 in hongerstaking als lid van de vakbond Solidarnosc, behoorde
tot de Annales-groep rond J. Le Goff, bestudeerde in zijn onderzoek
de arbeidersorganisaties in de Middeleeuwse ambachten en
processen van marginalisering
Geyl, P.
kritiek op het Hollando-centrisme in ‘Geschiedenis van de
Nederlandsche Stam’ (1930-1937) waardoor het klein-Nederlandse
perspectief na WO II vervangen werd door een groot-Nederlandse
optiek
-
these over taal als natiemakende factor
-
polemiseerde rond de theorie van Toynbee
Ghandi, I.
Dochter van J. Nehru, kreeg ‘Glimpses of World History’ in briefvorm
van haar vader in de gevangenis
Giacometti, A.
Kunstenaar, vervalst door Myatt en Drewe
Gibbon, E.
toonde in zijn rationalistisch-erudiete werk ‘History of the
Decline and Fall of the Roman Empire’ (1776-1788) dat voor het
proces van een beschaving geen cultuurpessimisme of ideologie
nodig is.
schreef de ondergang van de RB toe aan een kortsluiting
tussen beschavingen (Rome en het christendom) (vooropstellen van
collectieve, anonieme krachten)
Giddens, A.
structuratietheorie: structuren en handelingen staan in een
dialectische relatie, zijn zowel oorzaak als gevolg van elkaar. De
mens bewaart een relatieve vrijheid van handelen, getemperd door
het sociaal veld waarin hij opereert.
Gies, M.
Vriendin van de familei Frank, vond het dagboek na de deportatie
van de familie en gaf het terug aan Otto Frank bij zijn terugkeer.
Ginzburg, C.
actualiseerde Morelli’s idee van de sporen in zijn laat-20e
eeuwse semiotiek, over het hanteren van tekens als symptoom van
dieperliggende realiteiten
techniek van de onopvallende kenmerken, die
aanwijzingen zijn van verscholen realiteiten
‘kind’ van de Annales, introduceerde het ‘paradigma
indiziario’: een schijnbaar nietszeggend detail uit de bron hanteren
als een spoor van een onderliggende realiteit, en het in verband
brengen met een ‘mysterie’ dat men wil oplossen  in praktijk
gebracht in zijn boek ‘Il Formaggio e i Vermi’(1976), waarin hij
nagaat hoe het gedrag van een Italiaanse molenaar uit de 16e eeuw
bepaald was door tradities uit de volkscultuur en door de
boekenwijsheid
vond het concept van de micro-storia uit: focussen op
ogenschijnlijk onbelangrijke anekdotes om de mentaliteit van een
hele samenleving te reconstrueren, = studie van interacties tussen
personen, micro-storia ontdekt rationele, irrationele en
20
subjectivistische strategieën van individuen die netwerken
inschakelen om hun doel te bereiken (= ontsnappingsroute voor het
herleiden van individuen tot producten van systemen in de klassieke
aanpak)
interesse voor de confrontatie van volks- en elitecultuur (=
ontsnappingsroute voor het herleiden van individuen tot producten
van systemen
Giscard d’Estaing, V.
Frans presidentskandidaat in 1974
Goebbels, J.
Hitlers minister voor propaganda, was een hoogtepunt voor het
manipuleren van de massamedia met zijn ‘Ministerium für
Volksaufklärung und Propaganda’
Goede, Karel de
Graaf van Vlaanderen, vermoord in 1127, zorgde voor een
opvolgingscrisis, beschreven door Galbert van Brugge
Goering, H.
Nazi, heeft verscheidene schilderijen gekocht bij vervalser Van
Megeren
Goethe, J.W., von
Duits schrijver (cfr. tussen ‘Dichtung und Wahrheit’)
Goffman, E.
Canadees socioloog, beklemtoont de dramaturgische kant van het
dagelijks leven. Onderscheid tussen performance (het spelen van
een rol) en competence (het hebben van een rol)
1959: ‘The presentation of self in everyday life’
1971: ‘Relations in public’
Goldhagen, D.
stelde in ‘Hitlers Willing Executioners’ dat de Duitsers collectief
verantwoordelijk zijn voor de Holocaust, als gevolg van een
eeuwenoud anti-semitisme in Duitsland (genocide van WO II dus
mogelijk door ‘longue durée’)
Goodman, N.
verfijnde samen met N. Bryson de methodiek van de moderne
lectuur van iconografische materiaal a.d.h.v. de bevindingen van de
leer der tekens (semiotiek)
stelde het probleem van het werkelijkheidsgehalte en de
gelijkenis van de afbeelding gelijk met de afgebeelde
Goody, J.
Bestudeerde de overgang van mondelinge naar geschreven traditie
in de ME
Gorbatsjov, M.
Sovjetleider, door zijn politiek basis gelegd voor hervormingen
in DDR
-
betrokken bij de val van de Berlijnse Muur en de Moskou-coup
-
onderhandelingen met Reagan in 1985
Gore, A.
Kandidaat Amerikaans presidentschap 2000 (cfr. casus RATS)
Göring, H.
Vooraanstaand nazi
Goubert, P.
Historicus, demografische analyse van de streek rond ‘Beauvais’
21
(1960)
Grégoire, H.
specialist in Byzantijnse geschiedenis, werd verplicht tijdelijk
het land te verlaten na een kritisch rapport over de activiteiten van
Leopold II in Kongo
was actief in het verzet tijdens WO I en hielp Belgische en
Franse vluchtelingen aan werk in de ‘New school for Social
Research’ in New York in WO II
Gregorius van Tours
Middeleeuws historiograaf (538-594)
Schreef ‘Historia Francorum’, begint met schepping en Adam en
Eva, eindigt met eigen tijd, beschreven als een getuigenis van een
oogetuige.
Grimm, J.
positivistisch germanist, zijn inbreng zorgde voor kritischere uitgaven
Groot, Hugo, de
1657 ‘Annales et historiae rerum Belgicis’ postuum verschenen
Grote, Alexander de
Macedonisch heerser, wereldveroveraar
Grote, Karel de
800 AD, leven beschreven door Einhard
Guibert van Nogent
Christelijk auteur
‘Gesta Dei per Francos’ (de daden van God door de Franken
volbracht) 1108 Verslag 1ste kruistocht. Schildert Mohammed af als
een booswicht waar geen vuil woord te veel voor is, acht een
rationele analyse voor zijn optrden overbodig
Gurr, T.R.
meent net als N. Elias dat de mens van nature agressief is,
dat dit erfelijk is, en dat deze privé - gewelduitoefening pas vanaf
1300 aan banden gelegd werd door een sterke centrale staat met
een politiesysteem dat veiligheid verzekert en affectbeheersing
opdring
bouwde o.b.v. de Engelse rechtbankstatistieken de these op
dat het aantal moorden in de 20e eeuw 5 tot 10 keer lager ligt dan in
de 16e eeuw, en in de 16e eeuw dubbel zo laag als in de 13e eeuw
Gutenberg, J.
Goudsmid van opleiding, “uitvinder” van de drukpers
H
Habernas, J.
(1929-) Is als één der belangrijkste Duitse sociologen van de 20e E
beïnvloed door het marxisme, en door de vertegenwoordigers van de
eerste Frankfurter Schule (Horkheimer, Adorno en Marcuse).
Habermas heeft een originele synthese van de opvattingen van Marx
en Weber gebracht in een poging om zin te geven aan het proces van
reconstructie van een samenleving in het West-Duitsland van na WOII.
In zijn ‘Strukturwandel der Öffentlichkeit: Untersuchen zu einer
Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft’ (1962) onderzoekt hij waar
burgers op basis van collectieve en rationele keuzes gestalte kunnen
geven aan de samenleving en met hun project over hoe de
22
samenleving best georganiseerd wordt in de openbaarheid kunnen
komen. Hij komt uit bij de burgerlijke publieke ruimte, die in haar
klassieke opvatting in het Engeland van de 18e-19e E een eerste
uitdrukking vond. De aandacht die Habermas voor het innemen van de
publieke ruimte aan de hand van communicatie vraagt,inspireerde ook
historisch onderzoek voor vroegere periodes en eigentijdse
maatschappijkritiek.
Hagen, E.E.
Kritiek op de kapitalisme – theorie van Weber, stelde in ‘On the Theory
of Social Change’ (1964) dat de behoeft om iets te bereiken op eco –
sociaal vlak vooral ingeprent was bij kinderen van minderheidsgroepen,
en dat de dynamiek daar meer te aan te wijten was dan aan de
godsdienstige factor
Haldeman, H.
topmedewerker van Nixon ten tijde van Watergate
Hanawalt, B.
Vernieuwt, samen met Stone,Chiffoleau en Muchembled, de visie op
familie, criminaliteit, sociale netwerken en elites in het Ancien Régime
Hegel, G.W.F.
Hempel, G.
-
theorie van de these-antithese: een these roept een reactie
op (antithese), wat leidt tot een botsing en zo tot een nieuwe
these (synthese), waardoor alles weer opnieuw begin
-
fasetheorie: mens evolueert via kindsheid (China, Egypte),
jeugd (Griekenland), mannenjaren (Rome) naar rijpheid
(Germaanse beschaving)
-
gaf vooruitgangsidee van Renaissance en Verlichting door
aan Marxisme
-
Duitse filosoof en idealist
-
ontwikkelde samen met P. Gardiner een ‘covering-law model’
dat stelt dat elke losse handeling moet worden verklaard
binnen een bredere basisstructuur of model
-
erfgenaam van het Marxisme en het structuralisme: toeval is
iets subjectiefs en relatiefs, de mens is gedetermineerd en
zijn handelen is in zekere mate wetmatig/voorspelbaar. De
methode is hier nomothetische en generaliserend. Hempels
overkoepelende-wettenthesis is in de praktijk vaak
onhoudbaar
Hendrik VIII
Koning van Engeland die in 1529 een lijst van verboden boeken
opstelde
Henry, L.
Dankzij zijn onderzoek samen met P. Laslett waarbij a.d.h.v.
parochieregisters voor een aantal gebieden een totale reconstructie
van de families in hun samenstelling en dynamiek werd uitgevoerd,
weten we dat in het Ancien Regime de huwelijksleeftijd voor meisjes tot
25 – 26 jaar werd verschoven
Hepburn, A.
Stelt in ‘Minorities in History’ (1978) dat de grenssituatie de bepalende
factor is die leidt tot inspanningen om hogerop te raken (cf. ook Mc
Clelland)
23
Herder, J.G., von
Schakel tussen Verlichting en romantiek, Verlichte auteur van ‘Ideen
zur Philosophie der Geschichte der Menschheit’ (1784 – 1791), dat
leidde tot het romantisch concept dat de ontwikkeling van elk volk
gedomineerd wordt door het allesverklarende begrip van de Volksgeist,
een conglomeraat van culturele, politieke, godsdienstige en
economische elementen
Herlihy, D.
Ontdekte, samen met C. Klapisch – Zuber, onvermoede bevindingen
over het gedrag in en buiten het huwelijk door unieke fiscale gegevens
over gezinssamenstelling en familiale toestanden in de middeleeuwse
Italiaanse steden in een computerbestand te stoppen
Herodotos
Hilberg, R.
Himmler, H.
Hitler, A.
-
schrijft over zelf beleefde gebeurtenissen,hoewel hij zichzelf
als historiograaf ziet
-
Maakt onderscheid tussen realiteit en verbeelding en
differentieert het essentiële van het bijkomstige, speurt naar
samenhang / oorzaken = belangstelling, voor genetisch
verband
-
Duitse führer, heerser over het Derde Rijk
-
zijn dagboeken, gepubliceerd door Der Stern in 1983 bleken
formeel onecht (= materieel falsum)
-
zijn zelfmoord: kogel of vergif?
-
‘Gott mit uns’
-
Duitsland onder Hitler = fascistische staat
-
‘Gleichschaltung’ (op socio-cultureel vlak, om onderdanen in
de pas te doen lopen)
-
aan de macht gekomen door frustraties van zowel verarmde
middenstanders, als nostalgische monarchisten, werkloze
militairen, en vele anderen: zijn Nazi-staat was niet hun
ideaaltype, wel een gemeenschappelijke vluchtheuvel
-
brutaal misbruik van pseudo-historische argumentatie
hooggeplaatste nazi
- Duitse führer, heerser over het Derde Rijk
- zijn dagboeken, gepubliceerd door Der Stern in 1983 bleken formeel
onecht (= materieel falsum)
- zijn zelfmoord: kogel of vergif?
- ‘Gott mit uns’
- Duitsland onder Hitler = fascistische staat
- ‘Gleichschaltung’ (op socio-cultureel vlak, om onderdanen in de pas te
doen lopen)
- aan de macht gekomen door frustraties van zowel verarmde
middenstanders, als nostalgische monarchisten, werkloze militairen, en
vele anderen: zijn Nazi-staat was niet hun ideaaltype, wel een
gemeenschappelijke vluchtheuvel
- brutaal misbruik van pseudo-historische argumentatie
24
Hobsbawm, E.
post-marxist, weekte zich los van het determinisme en huldigde een
humanistische aanpak, spaarde geen kritiek op de these van een al te
mechanistisch verband tussen de sociaal-economische ‘onderbouw’ en
de ideologische ‘bovenbouw’
Hodder, I.
sleutelfiguur van de contextuele aanpak
Hoessein, S.
Hoffman, D.
Hoffsummer, P.
-
wist zich in 1990 – 1991 een positief imago aan te meten
door de opname (voor CNN) waarin hij in Bagdad gegijzelde
kinderen vertroeteld
-
sprak bij de Golfoorlog over de ‘moeder der oorlogen’ en
beriep zich op God
protagonist uit ‘All the president’s men’, film van Alan J Pakula uit 1975
over de watergate affaire.
In België is het Laboratoire de dendrochronologie (Université de Liège,
o.l.v. Hoffsummer) leidinggevend inzake dakkappen.
Holbein, H.
Portretteerde Erasmus, portret bevat een dubbele waarheid: die van
Erasmus, want het portret gelijkt op andere Erasmus- portretten, en die
van Holbein, want het portret gelijkt op andere Holbein - portretten
Homeros
Grieks auteur, nu is men ervan overtuigd dat hij geen individueel
schrijver was, maar dat vroege meesterwerken als de Illias en Odyssee
het resultaat zijn van generaties vertellers, die een vaste verhaallijn
gebruiken waarrond tekst wordt geïmproviseerd. Ooit is iemand die
resultaten gaan optekenen, of deze man Homeros was doet weinig ter
zake.
Hooft, P.C.
Horkheimer, M.
Hubertus, Heilige
Huizinga, J.
De scheiding van de noordelijke en Zuidelijke Nederlanden op het
einde van de 16e E leidde tot een reeks Hollando-centrische
geschiedenissen, zoals Nederlandsche Historiën van PC Hooft
vertegenwoordiger van de eerste Frankfurther schule die o.m.
Habermas beïnvloed heeft
3 november: feestdag van de Heilige Hubertus, zie ook Stoute de
Karel
-
schrijver van ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ (1919), waarmee hij
de mentaliteitsgeschiedenis introduceerde en als één van
de eersten de intuitieve analyse in praktijk bracht; en waarin
hij zoekt naar de verklaring van de evolutie essentieel in het
kleurrijke schouwspel van de vorsten en hovelingen
-
publiceerde ‘In de schaduwen van morgen’ (1935), een
profetische waarschuwing over de gevaren van opkomend
extreem-rechts in de jaren 30 en een typische ‘laudatio acti
temporis’ in zijn treurnis om de ondergang van de westerse
waarden in de 20e eeuw. Formuleert meteen ook een klacht
tegen het brutale misbruik van pseudo-historische
argumentatie.
-
essayistische stijl
-
vond dat een wetenschappelijk betoog een vlot leesbaar
verhaal moest zijn met literaire kwaliteiten (revival of the
narrative)
25
-
zijn cultuurgeschiedenis gaat terug op het begrip ‘beschaving’
als historische entiteit
-
peetvader van de mentaliteitsgeschiedenis: zoekt naar
mentaliteit, politieke, sociale en godsdienstige opvattingen
van de laat-middeleeuwse mens, levens- en denkvormen die
wel moeten morfologisch begrepen worden: de cultuur
ontwikkelt een uiterlijk waarneembare vorm voor de ideële
waarden die ze voorstaat; de volgende stap is dat de vorm
voor inhoud genomen wordt
-
schreef ook ‘Homo ludens’ (1938) over de cultuurfunctie van
het spel in alle uitingen van de beschaving, inspireerde zijn
aanpak daarbij op die van J. Burckhardt
Hunt, H.
Stond vermeld in het notaboekje van J. McCord als betrokkene bij de
inval in het White House (Watergate)
Huntington, S.
- ‘clash of civilisations’: De reactie op de huidige golven van terreur
zoals die van Bush, die op het persoonlijke vlak zijn religieuze motivatie
allesbehalve verbergt, slaagt erin een voorstelling alsof de huidige
samenleving gedomineerd wordt door de strijd tussen goed en kwaad
(= clash of civilisations, term van Huntington) ingang te doen vinden.
I
Ibn Chaldoen
Islamhistoricus, die stelt dat het vervalscenario (= nomothetische
evolutie: een eerste reeks zit in de hoek van het cultuurpessimisme en
catastrofe-idee: een schema waarbij politieke regimes, in een zich
herhalende cyclus, telkens weer hun jeugd, rijpheid en decadentie
doormaken, en waarbij het ene wereldrijk het andere uitschakelt) niet
enkel door de grote politiek, maar ook door klimaat en geografie
beïnvloed wordt
Ingres, J.A.D.
Carlo Ginzburg zie in zijn rapports de force Picasso’s Les demoiselles
d’Avignon als voorbeeld om de complexe beïnvloeding vanuit vroegere
tradities uit de schilderkunst (het groepsportret uit de klassieke
Hollandse schilderkunst, de naakten van Ingres, familiportretten van Le
Nain, sculpturen van Michelangelo)te duiden
Innocentius III (paus)
12de eeuwse staatscentralistische paus waar men de oudst bewaarde
registers met uitgaande oorkonden en reglementen bij vond
Irving, D.
op het zelfde ogenblik waarop wereldwijd de Finkelstein controverse
losbarstte, werd in Londen een proces gevoerd tegen een Engels
negationist, Irving, hij werd veroordeeld, maar kan Finkelstein omdat hij
de ‘Holocaust industrie’ aanklaagt op dezelfde voet worden geplaatst,
zijn de kritische kanttekeningen die hij plaatst rond de manier waarop
voornamelijk in de VS met historische herinnering aan de holocaust
wordt omgesprongen als ‘negationisme’ af te doen? Zowel Finkelstein
als Irving houden een bewust ideologisch gekleurd relaas, alleen: Irving
liegt over evidente onweerlegbare feiten, Finkelstein ontmaskert op een
geëngageerde wijze een op attitudes berustende subjectiviteit bij een
26
groot deel vh Amerikaanse publiek. De manier waarop Finkelstein het
officiële discours over de holocaust zoals dit in talloze herdenkingen
weerklinkt en ook in de eisen tot schadevergoeding aan slachtoffers en
hun nabestaanden aanwijsbaar is, ontmaskert en deconstrueert, toont
de heilzame werking aan van het door de ‘linguistic turn’ en het
postmodernisme in de omgang met het verleden geïnduceerde
scepticisme.
Isacker, K., Van
Antwerpse jezuïet die een synthese maakte van de sociaaleconomische geschiedenis van België ‘Mijn land in de kering’, en
hiermee illustreert dat het een knap geconstrueerde maar
geëngageerde visie blijft, een ideologisch geschrift waarin de auteur
zijn religieuze visie op de ontwikkeling van de Belgische samenleving
laat domineren
J
Jan zonder Vrees
Hertog van Bourgondië, liet in 1408 een belangrijk deel van het archief
van de stad Luik vernietigen, in de hoop de politieke slagkracht van de
Luikenaars te breken
Jeltsin, B.
Augustus – coup van 1991: bespeelde de communicatie zeer handig en
ontweek de coup op die manier, loopt zeer gerust rond in het White
House de nacht dat de coup voorspeld was (had al telefoon gehad van
Bush, speelde dus heldenrol)
Jenkins, K.
één der meest virulente pleitbezorgers van een radicaal doorgetrokken
postmodernisme. In zijn Refiguring History. New thoughts on an old
disciplin (2003) is het verleden niet zomaar gelijk te stellen aan
geschiedenis: geschiedschrijving is een vertoog, naast andere getogen
over het verleden. Dit verleden wordt door Jenkins beschreven als ‘the
before now’
Johannes Paulus II
: De mobilisatie en de media-aandacht bij het overlijden van Johannes
Paulus II in het voorjaar van 2005 zijn een voorbeeld van hoe in een
recent verleden massale manifestaties van fascinatie met het kerkelijk
apparaat, ook in de westerse wereld, aangetoond hebben hoe sterk de
formele en voor velen ook inhoudelijke aspecten van godsdienst een
fundamentele zingevende factor blijven
Joinville, J., de
de Villehardouin en Joinville, twee edelen uit de 13e E uit de
Champagne, staken een hart onder de riem van de edelen die in de
kruistochten in een ideaal waarmaakten. Dit is een voorbeeld van hoe
de functie die de fictie van de ridderromans had om de middeleeuwse
elite te ondersteunen in haar sociale statusaanspraken, zo ook de
geschiedschrijving deze rol heeft vervuld.
Jong, L., de
Enquête – onderzoek na de oorlog over wat men wist en dacht tijdens
de oorlog in Nederland
Joris, Heilige
zie Stoute de Karel
27
Juan Carlos, koning
Spaanse koning wiens cruciaal televisie-optreden tijdens de geplande
gewapende staatsgreep in het Spaanse parlement, de Cortesn de
putschisten alle hoop op succes ontnam
Jugurtha
‘oorlog tegen Jugurtha’, zie ook Catilina
Jung, C.G.
Zijn psychologie geeft de historicus van de 20ste eeuw de kans om een
deel van het handelen van de bestudeerde personage te verklaren
door de rol van het onderbewuste, van de frustraties, van het
afreageren via agressie (psycho – analytische aanpak)
K
Kabila, J.
Kahane, M.D.
Voorzitter van de commissie die in 1983 de betrokkenheid
van de Israëlische regering in de moorden van Sabra en
Chatilla blootlegde
Kamenev, L.B.
De foto die in 1920 voor het Bolstoi theater in Moskou is
opgenomen en sovjetleider Lenin die de massa toespreekt
toont, met naast hem twee andere sovjetleiders van het
eerste uur, Trotski en Kamenev, is een voorbeeld van hoe
symbolisch geladen beelden het voorwerp van bewuste
manipulatie zijn geweest, want vanaf 1927 ziet dit beeld er
fundamenteel anders uit, tenminste in de officiële
sovjetvoorstelling: Stalin is dan aan de macht en enkel Lenin
is nog zichtbaar. Trotski en Kamenev, door Stalin als
vijanden beschouwd, zijn weggewerkt.
Kant, I.
Rationalist van de 18de eeuw: geschiedenis is een
permanent proces van vooruitgang
Kantorowicz, E.
-
schrijver van ‘The kings two bodies’, waarin hij de
these poneerde dat de middeleeuwse vorst 2
lichamen had: een sterfelijk menselijk lichaam en
een “body politic”, de incarnatie van de mystieke
eenheid met de staat
-
Duits mediëvist, weigerde in 1950 een anti –
communistische eed te onderschrijven, wat hem
zijn job aan de universiteit van Berkeley kostte
Kappen, Moorman, Van
asociaal gedrag van zigeuners is toe te schrijven aan hun
ras (1965)
Karel de Stoute
zie blz 104 boek: het gouden votiefbeeld die de
Bourgondische hertog Karel de Stoute in 1471 aan de
Luikse kathedraal schonk is een voorbeeld van hoe een
(kunst)historicus die voorwerpen als bron hanteert, ook de
verschillende betekenislagen die deze voorwerpen kunnen
bezitten dient te decoderen. Zie ook Commynes
28
Karel V
keizer, liet in 1540 een deel van het archief van zijn
geboortestad Gent, meer bepaald de archivalia van de
ambachten, confisqueren en in grote mate vernietigen in de
hoop het geheugen en zo de weerstand van de tegenstand
te ondermijnen
Karel IX
Wereldlijke leider; koning van Frankrijk in 1563 die ook al
een lijst van verboden had ingevoerd
Katz, T.
in 200 werd Katz na een rechtszaak zijn doctorstitel
ontnomen met het argument dat zijn bevindingen over het
afslachten in mei 1948 in Tantura, een Palestijns dorp, van
een 200 tal bewoners door een Israëlische brigade, louter
op mondelinge Palestijnse bronnen was gefundeerd. Ook
Pappé die Katz verdedigde werd met verwijdering van de
universiteit bedreigd.
Kennedy, J.F.
-
televisiedebat in 1959 tegenover Nixon als
presidentskandidaten (content analysis)
-
vermoord in 1963
-
kreeg een privaat memorial na zijn dood om zijn
archief te bewaren
Kerry, J.
zie Fonda J
Kervyn de Lettenhove, J.M.B.C.
De wortels van het racistisch vijandbeeld zijn ook te vinden
in de romantiek bij Carlyle met de ophemeling van het
Angelsaksisch element, en later bij deze romantische patriot
Augustin Thierry met zijn theorie van de ‘perpetuité des
races’ en zijn tegenhangen in Vlaanderen Kervyn de
Lettenhove
Keynes, J.M.
economist, beïnvloed door Malthus
Khomeiny, R.
-
leider van de charismatische theocratie, waarbij de
macht van vorst of staatshoofd berust op
bovennatuurlijke en persoonlijke elementen, in Iran
-
fundamentalistische interpretatie van de godsdienst
(islam)
Kinsey, A.C.
De wereldwijde obsessie met masturbatie, veroorzaakt door
geneesheren die begin 18e E als een ziekteverschijnsel
karakteriseerden, doofde pas uit na de grootschalige
seksuologische onderzoeken en enquêtes van Kinsey
Klapisch – Zuber, Ch.
ontdekte, samen met D. Herlihy, onvermoede bevindingen
over het gedrag in en buiten het huwelijk door unieke fiscale
gegevens over gezinssamenstelling en familiale toestanden
in de middeleeuwse Italiaanse steden in een
computerbestand te stoppen
Klemperer, V.
product van de Duitse filologische school van joodse
afkomst, specialist van de Franse literatuur. Zijn in 1947
29
gepubliceerde studie ‘LTI (Lingua Tertii Imperii). Notizbuch
eines Philologen’ over hoe het taalgebruik een essentieel
onderdeel was van de manier waarop het naziregime
geleidelijk bezit heeft genomen van de geesten en
opvattingen heeft gekneed. Taal is daarbij een uitstekend
middel gebleken en de nazitijd was een gouden tijdperk voor
neologismen in de zin van ‘Total Blitzkrieg, Nervenkrieg,
Endsieg’
Klimt, H.
wisselend materieel en mentaal leefkader van Wenen
Kohl, H.
Duits staatshoofd
Kondratieff, N.
definieerde long-runbewegingen als de opvolging van een
fase A (productie- en prijsstijging) door een fase B
(stagnatie of daling van prijs en productie). De verklaring
van deze afwisseling lag bij de muntomloop, de goud- en
zilverproductie, oorlogen en demografische crisissen of
meteorologische verschijnselen. Conjunctureel niveau.
Koselleck, R.
De vooral in Duitsland beoefende ‘Begriffsgeschichte’ is
ook an de linguistic turn schatplichtig en heeft in Duitsland
het door Brunner, Conze en Koselleck uitgegeven lexicon
opgeleverd Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches
Lexicon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland
Krenz, E.
partijsecretaris in de DDR, riep op 9 november 1989 een
zitting van het Centraal Comité van de communistische
partij bij elkaar, waarop een nieuw reglement over de
uitreisvisa voor korte duur werd voorgesteld, als aanloop tot
een nog sterkere liberalisering
Kuhn, Th.
definieerde een paradigma als een complex van normen,
veralgemeningen en filosofische uitgangspunten en
vooronderstellingen die aanvaard worden door een groep
wetenschappers en stelt dat de geschiedenis pas een
volwaardige wetenschap is indien ze slechts één paradigma
huldigt
Kujau, K.
Voorbeeld van falsum met de bedoeling om winst te maken:
de valse dagboek en van Hitler die het Duitse weekblad
Stern in 1983 kocht van de Duitse antiquair Kujau: een
reeks van 62 handgeschreven schriften, de persoonlijke
dagboeken van Hitler. Hij was hiermee niet aan zijn
proefstuk toe, hij heeft ook nog het Duitse Volkslied
(Fallersleben) in een vervalste versie op de markt gebracht
en later doeken van schilders als Dali geschilderd. Mensen
telden na zijn veroordelingen nog geld neer voor een ‘echte
valse Kujau’
Kurth, G.
creërde het seminarie-onderwijs in Luik in 1874
30
L
Labrousse, C. – E.
Lachmann, K.
Bewees dat de Franse Revolutie niet enkel het gevolg was van
politieke en filosofische factoren, maar ook door economische
factoren en conjuncturele bewegingen, onmerkbaar voor de
tijdgenoot
-
classicus
-
ontdekte methode om te bepalen welke kopie de beste is:
classificatie van de kopieën tot een stemma op grond van
de gemeenschappelijke fouten = methode van de
gemeenschappelijke fouten (geen afdoend bewijs voor een
classificatie)
Lacqueur, Th.
Het onderzoek van Lacqueur(2005) en Stengers (1985) heeft
aangetoond hoe de waanideëen van een charlatan ‘geneesheer’ uit
het begin van de 18e E (vermoedelijk Marten) masturbatie als een
ziekteverschijnsel, ‘onanisme’ karakteriseerde
Lambertus, Heilige
Een der patroonheiligen van de stad Luik, zie casus pg 104-105
Lamprecht, K.
Benadrukte de invloed van economische bewegingen op de sociale
groepen in de lijn van het sociaal – economische determinisme
Langlois, Ch.
Laslett, P.
Le Goff, J.
-
Frans historicus en auteur (samen met Seignobos) van een
werk over historische kritiek
-
vraagstelling die de basis was van zijn handboek: de bron
moet gewogen worden in haar externe (juiste tekst; waar,
wanneer en door wie opgesteld; origineel of ontlening) en
interne (betekenis, eigen ervaring of ervaring van anderen,
bevoegdheid, juiste toedracht) aspecten
-
formuleerde in 1898 met Seignobos en net als Bernhem in
1889 een reeks principes voor het afwegen van
getuigenissen
-
stelling: “l’histoire se fait avec des documents. Pas de
documents, pas d’histoire” (=positivisme)
Dankzij zijn onderzoek samen met L. Henry waarbij a.d.h.v. de
parochieregisters voor een aantal gebieden een totale reconstructie
van de families in hun samenstelling en hun dynamiek werd
uitgevoerd, weten we dat in het Ancien Régime de huwelijksleeftijd
voor meisjes tot 25 – 26 jaar werd geschoven
-
Annales – topman, leidde de mentaliteitsgeschiedenis in
Frankrijk
-
Stelling: “les hommes se servent des machines qu’ils
inventent en gardant les mentalités d’avant ces machines”.
Impliceert hiermee dat mentaliteiten traag evolueren en
gekenmerkt worden door hun collectief karakter en een lage
bewustzijnsgraad
Le Nain, L.
schilderde familieportretten
31
Le Pen, J.-M.
Le Roy Ladurie, Em.
Zijn Front National ging in 1988 de kiesstrijd aan met ‘Frankrijk aan
de Fransen’ als slogan
-
stelde dat de mens in het Ancien Régime de speelbal was
van het demografisch en biologisch ecosysteem, van
nauwelijks te beïnvloeden evenwichten, nl. de verhouding
tussen bevolking en landbouwproductie
-
Frans historicus, stelde in 1967 een correlatie vast tussen
de curve van plukdata van druiven en die van de
graanprijzen (late pluktijd = koude zomer = late groeitijd
graan = hoge graanprijs)
-
Merkte tussen 1300 en 1720 een stabiliteit van de bevolking
in Europa
-
3de generatie Annales, schrijver van ‘Montaillou’ (1975),
waarin hij een socio – culturele analyse doet van het
gedragspatroon van een Middeleeuws Zuid – Frans dorp
aan de hand van een unieke bron, nl. 94 getuigenissen van
van ketterij beschuldigde dorpelingen (opgesteld door
Fournier)
Lecuppre, G.
Franse mediëvist wiens onderzoek over valse koningen en vorsten
in de Middeleeuwen leert over de concrete omstandigheden
waarbinnen men bereid was in een of andere bedrieger een
miraculeus van veldtocht of kruistocht teruggekeerde, dood
gewaande vorst te herkennen. Evenzeer over de mate waarin
maatschappelijke structuren ontwikkeld waren om dergelijke
aanspraken te weerleggen, of omgekeerd waarom een grote
bereidheid onstond bij grote delen van de bevolking om zich alvast
‘tijdelijk’ met een bedrieger te identificeren.
Leeuwenhart, Richard
Filips II August verloor zijn schat, zegels en een deel van het
koninklijke archief aan zijn Engelse erfvijand Leeuwenhart
Lenin, V.I.
onderscheidde twee types van klassenbewustzijn, een dat streeft
naar onmiddellijke lotsverbetering en een dat ijvert voor totale
maatschappijomvorming op langere termijn, zie ook Trotski
Leo XIII
paus waaronder voor het eerst (in 1881) het Archivio Segreto
Vaticano voor het publiek toegankelijk werd
Leopold II
koning van België, deed mee aan louche activiteiten in Kongo
Leopold III
casus egodocumenten – mémoires
Lermolieff, I.
zie casus Morelli
Lessing, G.E.
Rationalist van de XVIII: geschiedenis is een permanent proces van
vooruitgang
Lévi – Strauss, Cl.
Één van de eerste antropologen die invloed had op de
geschiedbeoefening via de Annales
Levi, G.
Zijn en Ginzburgs microstoria is een onmiskenbaar ‘kind’ van de
32
Annales. Niet het grote verband maar de analyse op de schaal van
het lokale in het globale wordt voorop gesteld.
Levi, Pr.
Lewinski, M.
De getuigenissen van overlevenden van de holocaust zoals Primo
Levi, laten toe om de ‘representatie’ te overstijgen en tot inzicht en
verklaring te komen
-
woord tegen woord in de zaak Clinton – Lewinski
-
hard bewijs: DNA – onderzoek van haar jurk
Lipstadt, D.
Amerikaanse historica voor de rechtbank gedaagd door Irving op
basis van eerroof
Lis, C.
Ontdekte samen met H. Soly in ‘Poverty and Capitalism in Pre –
industrial Europe’ (1979) dat armoede in voorspoedige als gunstige
zones, zowel in periodes van groei als stagnatie voorkomt, maar
ook dat zowel het laat – Middeleeuwse als het modern kapitalisme
hulp organiseerden om de armoede op te vangen en de
arbeidsmarkt te controleren
Livius, T.
- Romein, heeft het staatsgezag verheven tot een les in patriottisme
- streelde het Romeins chauvinisme met een breed fresco van act
eeuwen Romeinse fierheid vanaf de stichting van Rome
Loach, K.
regisseur
Lodewijk IX, de Heilige
Onder zijn heerschappij werden kort na 1254 de oorkonden samen
met de relieken en de kostbare juwelen en handschriften van de
monarchie ondergebracht in de Sainte Chapelle nabij het
koninklijke paleis in Parijs. Zie ook Joinville
Lodewijk XI
zie Commynes
Lodewijk XVI
DNA-onderzoek om zijn opvolger te identificeren
Lukacs, G.
marxist, maakte een onderscheid tussen feitelijk en potentieel
klassebewustzijn
Lumière, Gebroeders
eerste projectie in 1895
Lumumba, P.
Eerste premier van het onafhankelijke Congo, in 1961 vermoord,
zie casus pg 276-277
Luther, M.
Bij de reformatie van Luther was niet zo gemakkelijk te isoleren als
die ervoor omdat met de ketters vaak de schaarse exemplaren van
hun geschriften op de brandstapel verdwenen.
Lyotard, J.-Fr.
Filosoof van de postmoderne strekking die samen met Derrida en
Barthes geponeerd heeft dat elke voorstelling van de werkelijkheid
maar een tijdelijke constructie kan zijn, gekoppeld aan elke
individuele lezer. Hij verwoordt in zijn La condition postmoderne.
Rapport sur le savoir (1979) fundamenteel wantrouwen tegenover
de grote verhalen van de méta-récits (metaverhalen) omdat deze
de geschiedenis telkenmale vanuit een enkel interpretatiekader
benaderen, wat onvermijdelijk tot vervormingen en beperkingen
33
voert
M
Mabillon, J.
Macaulay, Th. B.
Machiavelli, N.
-
Benedictijner, realiseerde een essentiële doorbraak in de
kritische uitgavetechniek met zijn ‘De re diplomatica’ (1681)
door aandacht te eisen voor de diplomatische en paleografische
kenmerken van de bron en door de superioriteit van de originele
versie voorop te stellen, bepaalde hierin ook de kritische regels
van de historische hulpwetenschappen vast (Congres van de
Mauristen)
-
Ligt (o.a.) aan de basis van de filologisch – kritische methode in
de 20ste eeuw
Romanticus, leende zich tot hand- en spandiensten aan het heersend
staatsgezag in het 19de eeuwse Engeland
-
leende zich tot hand- en spandiensten aan het heersend gezag
door het ophemelen van de Italiaanse stadstaat
-
hernam en verfijnde Polybius’ synthese dat elke beschaving een
evolutie onderkent van groei, rijpheid en decadentie
Maerlant, J.
De stedelijke burgerij in de Nederlanden kreeg pas rond 1300 dankzij
de rondom Brugge en Damme en aan het Hollandse hof actieve Jacob
Maerlant een wereldgeschiedenis Spiegel Historiael in het Nederlands
aangeboden
Magritte, M.
Zie casus Dewe & Myatt: na zijn korte gevangenisstraf produceert
Myatt opnieuw doeken in de stijl van de oude meesters, met een
knipoog naar Margritte getooid met opschriften in de stijl van “Ceci n’est
pas un Chagall…”
Maimonides
Joodse geleerd, leven in islamitisch Andalusië en Caïro, introduceerde
Aristoteles in de Islam wetenschap, en had zelf grote invloed op
Thomas van Aquino
Mak, G.
Zijn boek In Europa. Reizen door de twintigste eeuw is het relaas van
een reeks reizen door het continent Europa in 1999 in opdracht van de
Nederlandse krant NRC Handelsblad om een stand van zaken aan de
vooravond van de 21e E op te maken. Mak verhaalt daarbij, het
narratieve element is zeer belangrijk, wat zich in de loop van de
voorbije eeuw in Europa heeft voorgedaan, in een soort chronologisch
geordende reïmpressie. Duidelijke vraagstelling ontbreekt echter, en
een echte synthese is het ook niet.
Malthus, Th.
-
stelde dat de bevolking volgens een meetkundige reeks, en de
voedselproductie volgens een rekenkundige reeks verloopt, wat
uiteindelijk tot massale voedseltekorten zou leiden
-
poneerde op het einde van XVIII dat late huwelijken toen de
belangrijkste rem waren op de overbevolking (preventive check)
34
Mandel, E.
Het marxisme verder uitgewerkt door Westerse filosofen als Sartre,
Althusser en Mandel beïnvloedde de tweede Annales school rond
Braudel.
Mann, Th.
Uitvinder van het begrip Glaubensunwilligkeit: wanneer een feit zo
ongelooflijk is, en zo ver afwijkt van het voorspelbare en aanvaardbare,
wordt het niet geloofd
Mannheim, K.
Duitse socioloog die in het interbellum net als Ortega Y Gasset werkte
rond de ‘generatietheorie’
Mao
‘Ni Jésus, ni Mao, ni Toynbee: un peu de Marx et le plus possible de
science’
Marche, O., de la
Kroniekschrijver van de Bourgondische hertogen, werd verondersteld
de denkwereld van het hof te vertolken en is op deze manier
gedetermineerd
Marcuse, H.
Vertegenwoordiger van de eerste Frankfurter Schule
Marie – Antoinette
Koningin en verwant aan Lodewijk XVI en Lodewijk XVII
Marten, J.
zie Lacqueur
Marx, K.
-
onderscheidde objectieve en subjectieve klassen, resp. het
samenhoren op gebied van gelijke positie in het
productieproces, en het bewustzijn van die gelijke positie
-
invloed op alle sociale wetenschappen door zijn synthese over
het verband tussen economische structuur, sociale strevingen
en politieke systemen
-
inspireerde zich voor zijn dialectisch paradigma op de
kentheoretische methode van Hegel, waaruit een dialectische
relatie bleek tussen materiële productiekrachten en sociale
productieverhoudingen, die de basis vormt van alle sociale
mutaties = historisch materialisme
-
materiële factor is motor van het handelen, maar Marx
onderscheidde ook andere determinerende factoren, zoals de
techniek, de ideologie, het spirituele
-
poneerde in ‘Het Kapitaal’ dat de blinde passie voor de
abstracte rijkdom bij de kapitalist het gevolg is van een sociaal
mechanisme waarbij de kapitalist slechts een radertje is
-
hanteert psychologische abstractie: keuze tussen hang naar
accumulatie en hang naar genotrealisatie
-
geïntrigeerd door het feit dat het ‘transitiedebat’ (overgang van
feodale naar kapitalistische samenleving) zich het eerst voltrok
in NW-Europa
-
onderscheidde in 1859 vier periodes:

oertijd (gemeenschappelijk bezit van de
productiemiddelen),

fase van privé-eigendom (berustend op eigen
35
arbeid)

kapitalistische privaateigendom van de
productiemiddelen

toekomstvisie (gemeenschappelijk bezit van
productiemiddelen)
-
beroemdste theorie van conflictmodel = klassenstrijd:
spanningen binnen sociaal systeem zijn motor en oorzaak van
verandering (aliënatie, uitbuiting, …)
-
integreerde Franse Revolutie in dialectisch-marxistisch schema
-
ideoloog, leidde de geschiedenis op beslissende wijze in nieuwe
banen
-
wetmatig determinisme van de mens door de economische
context (is mens gedetermineerd of vrije vogel?)
-
economisch determinisme (in positivisme)
-
schatplichtig aan het positivisme door zijn geloof in wetten en
het optimistisch vertrouwen dat de mensheid evolueert naar een
betere toekomst
-
geschiedenis = gedetermineerd door economische
infrastructuur en ideologische bovenbouw in dialectische relatie
-
teleologische eindpunt: klassenloze maatschappij
Maselli, Fr.
zie casus rellen in Genua, Italië: Maselli maakte de film ‘un altro mundo
e possibile’ op basis van zowat 270 uur amateurmateriaal van
‘ooggetuigen’ om een andere versie te geven dan de eenzijdige
voorstelling van de rellen door de officiële media
Mauss, M.
Beklemtoont in de aansluiting met de Chicago school de
maatschappelijke betrokkenheid met de intellectueel, wat in het geval
van de sociologie tot uiting komt via enquêtes die door de actuele
problemen zijn geïnspireerd en die ook sterk door de antropologie is
beïnvloed. Zijn werk over de ‘gift’ (Essai sur le don, 1923-24) geldt nog
steeds als inspiratiebron voor actueel hist. Onderzoek
Mazlish, Br.
Maakt onderscheid tussen life – history (psycho – analyse van de
motieven van het individu) en group – history (motieven van de groep)
in de psycho - history
Mbeki, G.
Vader van de huidige president van Zuid – Afrika, schreef in
gevangenschap op Robbeneiland historische werken
McCarthy, J.
President van Amerika rond 1950
McCord, J.
Inbreker in het Watergate – gebouw, liet zijn notaboekje liggen in de
gehuurde flat (vindplaatscontext)
McLuhan, M.
“the medium is the message”: toonde aan hoezeer de communicatie de
cultuur bepaalt, en dat de vorm waarin de boodschap gebracht wordt
belangrijker is dan de inhoud van de boodschap
36
McNeill, J.R.
De rol van de biologische remfactor (op de bevolkingsgroei) werd
verdiept in onderzoek waaruit blijkt dat menselijke migratie,
ontdekkings- en handelsreizen oorzaak zijn van een verstrekkende
biologische uitwisseling op lange afstand. Dit was o.a. de oorzaak van
de snelle uitroeiing van de Amerikaanse Indianen, maar ook van de
invoer van malaria en gele koorts van Afrika naar Amerika, en van
syfilis in Europa (zie ook Diamond en Crosby)
Meegeren, H., Van
Produceerde in de XX een pseudo – Vermeer (de Emmaüsgangers)
Meteren, Em., Van
Schreef de hollando – centrische geschiedenis ‘Historiën der
Nederlanden’ (1599) waarbij de noordelijke gewesten buiten het
vroegere graafschap Holland grotendeels verwaarloosd werden
Metz, A., van
Voorbeeld van verdraaiing van feiten door vooroordelen:
Kroniekschrijver van Metz uit de 11e E had geen goed woord over voor
het optreden van de koopliederen van Tiel, die door hun winstbejag de
regels van het kerkelijk recht overtraden
Michel, L.
Michelangelo
Michelet, J.
sculpturen van Michelangelo: voorbeeld van complexie beïnvloeding
vanuit vroegere tradities in de schilderkunst
-
stelde in zijn romantisch werk ‘Histoire de France’ de nationale
staat gelijk aan het volk en de volksziel, verheerlijkte de Franse
Revolutie (liberaal!)
-
zag de Franse Revolutie als gemaakt door de anonieme massa,
gedreven door een vrijheidslievende idee, namelijk haar
volksziel (1847)
-
romanticus, hemelde de 19de eeuwse Franse staat op en leende
zich zo tot hand- en spandiensten voor het heersend gezag
Millis, L.
Formuleerde in 1991 dat het zou kunnen dat we ons, door de
exclusiviteit van geestelijke getuigen, de ME te zeer als ideologisch
homogeen – christelijk voorstellen en dat de realiteit van toen dichter
staat bij het beeld van de heidense ME
Millet, H.
typevoorbeeld van factoranalyse: de wijze waarop Millet, niet toevallig
een der animatrices van het eletronische tijdschrift ‘le mediéviste et
l’ordinateur’, het kapittel van de kathedraalschool van Laon in de ME
onderzocht.
Mills, Ch. W.
Amerikaanse socioloog die de elite-theorie toepaste op de situatie in de
VS. In zijn ‘The power elite’ uit 1956 beschrijft hij de vervlechting van
economische, politieke en militaire elites die zich aan het normale
democratische spel van controle onttrokken, het ‘industrieel-militaire’
complex waarvoor president Eisenhower in zijn afscheiddsspeech uit
1961 waarschuwde.
Milosevic, S.
-
optreden in Kosovo in 1999
-
lag in vredesgesprekken dwars om Bosnië te erkennen
-
op de hoogte van de Servische concentratiekampen en de
37
moorden op moslims
-
Mitchell, J.N.
Mitterrand, Fr.
Mladic, B.
Mobutu, F.D.
ontketende herhaalde conflicten op het territorium van het
voormalige Joegoslavië en gebruikte daarbij historische en
andere monumenten
minister in de periode van Nixon, even bevoegd als andere
topmedewerkers
-
Franse president, wilde de beschikbare kennis op één plaats
centraliseren: in de Très Grande Bibliothèque
-
Overleed op 8 januari 1996 en kreeg een tweevoudige uitvaart
Servische generaal: de omschrijving ‘heilzaam positivisme’ komt uit de
pen van een commentator op het rapport dat het Nederlandse NIOD in
2002 over de gebeurtenissen in de door de VN tot safe area
uitgeroepen Bosnische enclave van Srebrenica heeft afgeleverd. De
enclave was aan de goede zorgen van een bataljon van Nederlandse
blauwhelmen overgeleverd, maar de slachting in de dagen volgend op
de val van de enclave op 11 juli 1995 van duizenden moslim mannen
door de troepen van de Servische generaal Mladic hebben deze
Dutchbatters niet kunnen tegen houden. Nederland zat met een
schuldcomplex.
Het Zaïre van president Mobutu: eenheidsdenken: een partij, een leider
en daaraan gekoppeld de idee van een volk, een natie.
In de context van de machtswissel in Zaïre waar het bewind van
Mobutu plaatsmaakte voor dit van Kabila en van het aan de macht
komen in België van een paarsgroene coalitie, werd in 2000 door het
Belgische parlement een parlementaire onderzoekscommissie
geïnstalleerd (zie pg 277)
Mohammed
-
religieuze figuur, heeft de geschiedenis op een beslissende
wijze in nieuwe banen geleid
-
werd door G. van Nogent als booswicht bestempeld
Mona Lisa
een voor een vervalser gemakkelijk te imiteren kenmerk: glimlach van
Mona Lisa
Monod, G.
Oprichter van het tijdschrift Revue Historique in 1878 van de
positivistische-objectieve of methodische school van het historische dat
zonder verpinken het Franse staatsnationalisme verdedigde en zelfs de
Duitse eruditie van Ranke en de Monumenta Germaniae Historica als
voorbeeld nam
Montesquieu
-
Werkte in ‘L’esprit des lois’ (1748) het idee uit dat politieke
ideeën onafhankelijk van elkaar op verschillende plaatsen
ontstaan, en dus een gemeenschappelijke herkomst moeten
hebben.
-
Hij verlaat hierbij het Europa – centrisme, en luidt zo de
universele geschiedbeoefening in.
-
Neemt in ‘Considérations sur les causes de la grandeur et de la
décadence des Romains’ (1734), een analyse van de
38
beschavingen, de pessimistische cyclystheorie van Polybius
over.
More, Th.
kritische Christen
Morelli, G.
Italiaanse arts, stelt dat men bij het opsporen meer moet kijken naar de
kleine details dan naar de grote, duidelijke, en dus gemakkelijk te
kopiëren zaken = ‘theorie van het oorlelletje’: speurt naar de semiotiek
van het onderbewuste
Morris, B.
Morris Pappé en Schlaim, de 3 bekendste ‘new historians’ die zich
nooit echt op een school hebben gevormd, hebben een zeer felle
polemiek ontketend. Ze doorprikten met hun minutieuze, bijna
positivistische analyse ‘wie es gewesen est’ van de concrete
omstandigheden waarmee de joodse staat ten koste van de Palestijnse
bewoners gevestigd werd, een aantal stichtingsmythes o ver Israël. De
ondergroeven de pose van het in vergelijking met zijn Arabische buren
moreel superieure land die Israël graag tegenover de buitenwereld
aanneemt.
Mosca, G.
Italiaanse socioloog die samen met Pareto de elitheorieën binnen de
conflictsociologie heeft ontwikkeld. De drijvende kracht achter de
geschiedenis moet in deze optiek gezocht worden in het vervangen van
elites en het rekruteren van nieuwe leden voor deze elites.
Muchembled, R.
Myatt, J.
-
toonde aan dat in Vlaanderen heksen en aanklagers uit
hetzelfde milieu kwamen
-
vernieuwt, samen met Stone, Chiffoleau en Muchembled, de
visie op de familie, criminaliteit, sociale netwerken en elites in
het Ancien Régime
-
‘Culture populaire et culture des élites’ (1978) =
ontsnappingsroute voor het herleiden van individuen tot
producten van systemen in de klassieke aanpak
zie Drewe + casus Drewe & Myatt
N
Napoleon Bonaparte
Wilde de beschikbare kennis op één plaats centraliseren: in de
Archives Universelles
Naundorff, W.
Duitser uurwerkenmaker die zich in de loop der tijden had aangemeld
als erfgenaam van Lodewijk XVI
Nehru, J.
Schreef in gevangenschap zijn ‘Glimpses of World History’ (1921 –
1945), de eerste wereldgeschiedenis vanuit niet – Westers perspectief,
in briefvorm aan zijn dochter I. Ghandi en werd later Indiase eerste
minister
Newton, I.
Schreef in de XVII het vallen van appels toe aan de aantrekkingskracht
door de aarde
39
Nichols, M.
Een voorbeeld van het feit dat de onbewust ondergane werkelijkheid de
werkelijkheid is die grotendeels aan de observatiemogelijkheid van de
tijdgenoot ontsnapt is de film ‘The Graduate’ van Nichols, waaruit de
geleidelijke mentaliteitsverschuiving inzake seksualieit blijkt.
Nièpce, J.N.
Eerste foto in 1822 en eerste camera in 1826
Nietzsche, Fr.
Zijn idee van Ubermensch is in Nazi – Duitsland omgebouwd naar
superras
Nirenberg, D.
In zijn onderzoek uit 1996 naar het vervolgen van joodse en
islamitische minderheden in het laatmiddeleeuwse Catalonië maakt
Nirenberg duidelijk dat het om een strategisch aangewende reeks
sociale gedragingen gaat, dat periodes van gewelduitbarsting en
vreedzaam samenleven elkaar opvolgen en dat geweld en tolerantie
samen in beschouwing moeten worden
Nisbet, R.A.
Stelde in ‘Social Band’ (1970) dat crisissen essentieel door externe
factoren kunnen ontstaan. Volgens hem zijn historische mutaties nooit
continu of gradueel, maar altijd onvoorspelbaar en schoksgewijs
Nixon, R.
-
bandjes in de Watergate – affaire  content analysis in de 3de
fase
-
eerste fase Watergate: niet – betrokkenheid (collectieve leugen)
-
televisiedebat tussen hem en Kennedy in 1959
Nogent, G., van
Christelijk auteur voor wie Mohammed zo een booswicht is dat geen
enkel kwaad woord over hem te veel is, en dat een rationele analyse
om diens politiek en religieus optreden te begrijpen een overbodige
luxe is
Noiriel, G.
Frans historicus die in1996 een aparte studie besteedde aan de ‘crisis’
waarin de geschiedenis zich zou bevinden, van eek vakgebied waarvan
de beoefenaars zichzelfs met enige regelmaat, van in de 19 E, als
verkerend in crisis bestempelen, terwijl het maatschappelijk aanzien
van het vak even groot blijft, of zelfs nog toeneemt
Nora, P.
Stelde een erudiete inventaris op van alle plaatsen, symbolen en
teksten die van belang zijn geweest voor de nationale identiteit van
Frankrijk: ‘Les lieux de mémoire’
North, D.
Studie i.v.m. cliometrie: een machine speurt naar verbanden tussen
getallenreeksen op grond van mathematisch waarneembare onderlinge
samenhang
Novick, P.
Amerikaans historicus die in 1998 in volle postmoderne twijfel stelt dat
objectiviteit gedoemd is een noble dream te blijven.
O
Oexle, O.G.
In zijn analyse uit 1996 van de aanvallen op het historisme en op de
wetenschapsfilosofie van een Max Weber in het Duitsland van na WO
40
I, toont Oexle (1939-) aan hoe een opvatting dat de geschiedenis voor
alles uitdrukking diende te geven aan de vitale expressie van de
volkswil en recht diende te doen aan het optreden van grote figuren,
mee de eerste uitdrukking van een democratische staatsorganisatie in
Duitsland (de Weimarrepubliek) heeft ondergraven ten voordele van het
nazi-regime
Offenstadt, N.
In 2004 bestudeert een groep onderzoekers olv de Franse mediëvist
Offenstadt een in de Franse geschiedschrijving zeer gereputeerde
veldslag uit de Eerste WO: De slag bij de “Chemin des Dames” (zie
casus Chemin des Dames)
Ophuls, M.
Maakte de film uit 1969 ‘le Chagrin et la Pitié’ die in Frankrijk inwoners
van Clermont-Ferrand aan het woord had gelaten over hun ervaringen
in WOII en zodoende het beeld dat vele Fransen hadden hadden van
een tot weerstand bereid zijnde bevolking grondig doen wankelen
Oppermann, O.
Creëren van seminarieonderwijs in Utrecht (1904)
Oranje, Willem van
Digitale stockering door het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis
(Den Haag) van de correspondentie van Willem van Oranje
Ormesson, J., d’
In zijn roman/pastische van een historisch werk ‘La gloire de l’empire’
(1971) heeft de Franse academicus Ormesson een met de nodige
ironie omgeven complete geschiedenis van een ‘onbekend’ rijk uit de
Oudheid, met bijhorend ‘kritisch apparaat’ en totaal verzonnen erudiete
discussies, gecomponeerd: waarschuwing tegen geposeerde
geleerddoenerij
Ortega y Gasset, J.
Generatietheorie’: Ortega koppel de notie generatie aan de thema’s
van conflict en elite: voor hem zijn er in een samenleving steeds twee
generaties echt actief: zij die de macht hebben (45-60 jarigen- en zij die
de macht ambiëren (30-45 jarigen), uit hun onderlinge confrontatie
komt maatschappelijke dynamiek voort
Ötzi
Toevallig gevonden gemmumificieerd lijk (zie casus Ötzi)
P
Pacey, A.
Toonde in 1990 aan hoe door de ‘ontmoeting van de continenten’
technologie een dynamische factor geweest is in de
wereldgeschiedenis. Elke beschaving kende een eigen, interne
dynamiek, maar werd ook gesensibiliseerd door innovaties en transfers
uit andere culturen.
Pakula, A.J.
Maakte de film ‘All the president’s men’ in 1976 naar aanloop van het
Watergate schandaal. Later kop van de New York Times tijdens
mediamanipulatie van de Amerikaanse presidentsverkiezingen: ‘Will we
need another ‘all the president’s men’?’ : gaf aan da Watergate nog
steeds de standaard is om het op grote schaal manipuleren van de
waarheid door de hoogste instanties van de VS te meten
41
Panofsky, E.
Stelde in ‘Studies of Iconology’ (1939) een (semiotische) methode op
voor het analyseren van iconografische bronnen:
1. het herkennen van de realistische gegevens (personages)
2. het identificeren van de uitgebeelde personages
3. het zoeken naar de intrinsieke betekenis en boodschap
Pappé, I.
‘new historian’, zie Morris, verdigde Katz
Pareto, V.
Ziet politieke evolutie als een permanent proces van afwisseling in de
macht bij elites, waarbij de ene de plaats van de andere inneemt.
Revolutie ontstaat volgens hem wanneer die evolutie niet soepel
verloopt, en lagere sociale groepen een stuk macht verwerven met hulp
van de elite
Parsons, T.
Binnen de functionalistische opvattingen van Parsons ‘The evolution of
societies’ (1961) zijn sociale mobiliteit en ‘adaptive upgrading’ (het
vermogen van samenlevingen om hun fysische samenleving te
domineren om zo minder afhankelijk te worden van de wisselvalligheid
van de natuur) gebaseerd op sociale differentiatie sleutelbegrippen
Pasquali, G.
-
gaf kritiek op de methode Lachmann. Stelt de “lectio difficilior”
voor: een variant die banaler is dan een andere is normaal
afgeleid van die andere. Bij een moeilijkere variant moet men
zien of ze niet in verband is te brengen met de persoonlijkheid
van de kopiist
-
stelde, samen met Bloch, dat een kopiist fouten van een vorige
opnieuw kan uitschakelen: ‘open kopiëren’
Paulus IV
zie Caraffa
Perrenoud, A.
Stelde in 1974 een demografisch weberiaans model op dat een
verband legde tussen een protestantse moraal / opvoeding, en een
vroegtijdige malthusiaanse praktijk (laat trouwen, geboortebeperking,
vroege daling van de vruchtbaarheid), en dit als bewuste ingreep op de
bevolkingssituatie
Phuc, K.
De foto van het Vietnamese meisje door Nick Ut, al schreiend en erg
verbrand weglopend uit de vlammenzee had de wereldpers gehaald en
is een van de krachtigste aanklachten tegen de waanzin van
oorlogsvoering en de slachtofferrol van kinderen ooit geworden.
Picasso, P.
Schilder, wisselde materiaal en mentaal leefkader van Parijs
Pirenne, H.
-
niet – marxistisch historicus, maar wel beïnvloed door Marx
-
definieerde, samen met G. Espinas, op basis van Webers
‘ideaaltypen’, de kapitalisten als sociale groep, die niet
noodzakelijk voortkwam uit een vorige generatie kapitalisten in
hun studie van individuele kooplieden – ondernemers in de Late
ME
-
poneerde dat elke opgaande fase in de economie haar eigen
nieuwe generatie van ondernemers creëert
42
-
‘Histoire de Belgique’ (1900 – 1932) bevat de tendens om de
realiteit zo ver mogelijk in het verleden terug te projecteren
-
Wees op de afwisseling van periodes van vrijheid en periodes
van strenge reglementering in de economische geschiedenis en
zag dit niet als een wetmatigheid, maar als een feitelijkheid
-
Wordt beschuldigd van teleologisch determinisme
-
Poneert dat België het eindpunt is van een eeuwenlange
culturele evolutie van éénwording sinds de ME
-
Bleef geschiedenis doceren tijdens zijn gevangenschap tijdens
WO I
-
Hoogleraar in Gent, studeerde aan de Ecole des Chartes
(Parijs) en bij Lamprecht, bracht de eruditie van het historisme
binnen aan de Belgische universiteiten, kwam tot ‘Histoire
économique et sociale du moyen âge’ (1933) o.i.v. Lamrecht
-
Was liberaal, kwam uit een zakenfamilie
-
In ‘Les étapes de l’histoire social du capitalisme’ (1914)
verklaart hij de economische revolutie door de rol van
opeenvolgende generaties van kapitalistische families en hun
interne dynamiek
-
Oprichting van seminarieonderwijs in Gent (1886)
Pizarro, F.
Generaal in ontdekkingsreizen (biologische globalisatie)
Plateau, J.
Eerst experimenten rond de bewegende film in 1832 in Gent
Plato
Theologische (doelgerichte) benadering die een overwaardering
inhoudt van het begin of van het einde van een historisch proces
Pleij, H.
medio-neerlandicus: p 139-140
Plinius de Oudere
Pompeï en Herculaneum, overspoeld met lava en modder in 79 na C.
en ‘beschreven’ bij Plinius De Oudere, werden archeologisch
herontdekt in respectievelijk 1748 en 1738
Plutarchus
Samen met Suetonius een voorbeeld van Romeinse geschiedschrijvers
die een morele functie aan hun geschiedschrijving gaven door ze in
een biografie over te volgen prototypen te gieten
Polybius
Popper, K.
Porter, A.
-
Stelde een schema op voor de evolutie van beschavingen,
waarbij ze telkens weer hun jeugd, rijpheid en decadentie
meemaken, en het ene wereldrijk het andere uitschakelt
-
Inspiratiebron voor Ibn Chaldoen en Montesquieu
-
twijfelde aan de universele geldigheid van hypothesen, omdat
we slechts een beperkt aantal gevallen kunnen observeren en
stelt pogingen tot weerleggen voor, om zo een benadering van
de werkelijkheid te krijgen
-
polemiseerde rond de thesis van Toynbee
Zat 16 jaar in de cel en stond bovenaan de lijst van ‘death row’ toen zijn
43
onschuld bewezen werd door studenten van D. Protess
Postan, M.
Neo – Malthusiaans criticus, antwoord op Hilton: demografie was de
prime mover van de overgang van de feodale naar de kapitalistische
samenleving
Powell, C.
Voorbeeld van hoe de massale impact van de media in onze
samenleving zorgt er ook voor dat verdraaiing op grotere schaal dan
ooit kan voorkomen: de fameuze scène waarin Powell de bewijzen voor
het bestaan van een programma voor het aanmaken en gebruiken van
wapens voor massavernietiging (Weapons of Mass Destruction) voor
de UNO veiligheidsraad op 20 januari 2003 voorstelde leek erg
overtuigend en maakte gebruik van veel ‘tastbare en zichtbare’
bewijzen, de realiteit heeft uitgewezen dat ze berustte op uit de context
gehaalde informatie, veel veronderstellingen en achteraf nooit
hardgemaakte ‘bewijzen’
Presser, J.
Uitvinder van het concept “ego – documenten”: documenten die de
subjectieve realiteit zoals ervaren door de opsteller weergeven
(dagboeken, biografieën, opiniestukken…)
Prevenier, W.
Mediëvist die aan de hand van de lijsten met vergoedingen die werden
uitbetaald aan de 14e Eeuwse ambachtslieden die militaire dienst
verrichten, statistieken heeft aangelegd over de relatieve betekenis van
die ambachten, over de omvang van stadsbevolking van Gent en
Brugge
Prost, A.
parafraseert in 1996 de klassieke uitspraak van Langlois en Seignobos
‘pas de documents, pas d’histoire’ ironisch als ‘pas d’observation sans
hypothèse, pas de fait sans questions’
Protess, D.
Hoogleraar onderzoeksjournalistiek aan Medill University in Chicago,
geeft zijn studenten als eindwerk het natrekken van door justitie
afgehandelde moordzaken, ter toetsing van aard en kwaliteit van de
werkmethodes der onderzoeksrechters, onder het motto ‘geloof nooit
een gerechtelijke waarheid’
Proust, M.
Intuïtieve aanpak: “A la recherche du temps perdu”
Q
Quentin, Dom
Kritiek om de methode – Lachmann: stelde dat men niet kan weten wat een
fout is, voor de oertekst hersteld is. Zijn alternatief was om niet fouten, maar
de varianten te catalogiseren.
Herstellingskritiek moet zich beperken tot het reconstrueren van het
archetype, niet per definitie het origineel. Bruikbare varianten zijn varianten
die in verschillende, onafhankelijke van elkaar ontstane varianten
voorkomen. (= methode van de foutenrelaties)
Quételet, A.
Opsteller van de eerste statistieken (Belgische volkstelling, 1846)
44
Quidde, L.
-
ontving in 1927 de Nobelprijs voor de vrede als erkenning van zijn
activiteit in de vredesbeweging
-
kreeg een gevangenisstraf voor zijn studie over de Romeinse keizer
Caligula, die te veel allusies had op de Duitse keizer Wilhelm II
R
Rabelais, Fr.
Ranke, L.
Reagan, R.
Febvre demonstreerde in een toonaangevend werk ‘Le problème de
l’incroyance au XVIe siècle: la religion de Rabelais’ (Parijs, 1942) hoe
voorafgaande onderzoekers in de valkuil van het psychologisch
anachronisme waren getrapt door de 16e Eeuwse auteur Rabelais als
een ongelovige, rationalistische vrijdenker af te schilderen en door dus
de attitudes en opvattingen van iemand uit de 20ste eeuw op een 16eeeuwse personage te projecteren. Voor Febvre moet Rabelais
integendeel bij de kritische christenen zoals More en Erasmus van
Rotterdam worden ondergebracht.
-
boegbeeld en grondlegger van het positivisme (XIX)
-
wou de geschiedenis reconstrueren ‘wie es eigentlich gewesen
ist’, dus enkel beschrijvend (geen morele oordelen vellen)
= Rankeaans paradigma: auteur die neutraal staat tegenover
wantoestanden, keurt deze impliciet goed
-
positivisten waren enkel geïnteresseerd in de harde,
waarneembare bronnen (grondlegger van het positivistische,
erudiete historiografie: ‘was nicht in den Akten, hat nicht gelebt’
-
poneerde dat ‘pure’ feiten bestonden (‘objectivisme’)
-
antiklerikalistisch in ‘Die Römische Päpste’ (1834 – 1836),
hoewel kritisch
-
creëerde seminarieonderwijs in Berlijn (1833)
-
president van de VS, had de reputatie het gros van zijn politieke
werk aan zijn ondergeschikten over te laten, maar nam een
aantal cruciale materies zeer ten harte via persoonlijke acties:
redigeerde cruciale brieven tijden de delicate onderhandelingen
met de S.U. over het beëindigen van de Koude Oorlog
-
betrokken bij de Irangate
Redford, R.
‘All the president’s men’
Reich, W.
het ‘autoritair syndroom’ was reeds als een psychologisch-medische
diagnose beschreven in de jaren 30 van de 20e eeuw door auters als
Freud, Reich en Huizinga als een collectieve psychologische attitude
gekenmerkt door regressie (puerilisme, onvolwassenheid bij Huizinga)
Rembrandt
alias van Kujau na veroordeling (ondertekent met “Kujau en
Rembrandt”)
Renoir, A.
Schildert zijn modellen met opvallend roze billen
45
Rickert, H.
neo-kantiaan
Ricoeur, P.
- hermeneutisch georiënteerde auteur die de notie archief in filosofische
zin verder heeft uitgewerkt
Franse filosoof die in zijn werk ‘La mémoire, l’histoire, l’oubli’ een
onderscheid maakt tussen de ‘herinnering’ die in zijn ogen vooral de
recente geschiedenis betreft en door de media wordt aangewakkerd en
de ‘geschiedenis’: de zoektocht naar de waarheid, die ondanks het
geweld van het postmodernisme reëel en bereikbaar blijft
Riefenstahl, L.
Romein, L.
zie casus Leni Riefenstahl ‘Sieg des Glaubens’ e.d.
-
‘Geloof niet wat de geschiedschrijvers zeggen, geloof vooral
niet dat ze het zonder reden zeggen’
-
distilleerde boeiende variaties uit de verstarde versie van de
marxistische geschiedschrijving van de oostbloklanden
-
ontwierp de formule van het algemeen menselijk patroon
-
polemiseerde rond de thesis van Toynbee
-
stelde dat er toonaangevende plaatsen en bepaalde periodes
waren die bepalend zijn voor versnellingsprocessen in de
geschiedenis, zoals Europa in
-
Het inzoomen op zo’n fase noemde hij ‘integrale geschiedenis’
-
meent in ‘De Europese geschiedenis als afwijking van het
algemeen menselijk patroon’ (1954) dat de mens in WestEuropa in de Middeleeuwen, en in Azië, Afrika en Amerika vóór
de kolonisatie dezelfde levenshouding had en dat deze houding
in Europa pas na 1500 verandert, waarna men deze
verandering aan de rest van de wereld wil opdringen
-
de historicus moet geëngageerd zijn: ‘men moet marxistisch
denken om het dialectisch proces van de klassenstrijd te
kunnen opmerken’
Roosevelt, F.D.
Amerikaanse president ten tijde van Wannsee-conferentie
Rosenstone, R.
In zijn opvatting is ook de historische film een soort geschiedschrijving.
Centraal in zijn benadering: de notie invention: het fictionaliseren van
historische feiten en het verrijken van het verhaal met geheel fictieve
elementen. Daarbij onderscheidt hij true en false invention, in het
eerste geval brengen de extra elementen geen schade toe aan het
historisch inzicht, in het 2e wel.
Rousseau, J.J.
Cultuurpessimist, verwerpt rechte – lijn theorieën
Rubroek, Willem van
Bracht in 1527 het buskruit uit Mongolië naar het Westen
Ruweel, Willem
Bankier wiens grootboek uit 1358 – 1370 na zijn faillissement in de
procesbundels kwam.
46
S
Sallustius
Kloeg met historische met historische argumenten het zedenverval
aan van de Romeinse aristocratie in zijn tijd
Salomon
de schat van Salomon in de Bijbelse tempel van Jeruzalem
Sartre, J.-P.
Een niet – evenementieel essay van hem is een betrouwbare
neerslag van een ideologische of artistieke realiteit en van zijn
‘allerpersoonlijkste waarheid’
Saussure, F., de
Schrijver van ‘Cours de linguistisue générale’, stelde in 1916 dat een
taalfeit niet enkel op zichzelf, maar ook in relatie tot het taalsysteem
als geheel moet worden bekeken.
Grondlegger van het structuralisme en de semiotiek in de
taalwetenschap. Maakt onderscheid tussen vormaspect (wat
betekent, signifiant) en de onderliggende betekenis (signifié), die
dialectisch aan elkaar gekoppeld zijn. Maakt ook onderscheid tussen
langue en parole, resp. de gesystematiseerde taal en het dagelijks
taalgebruik.
Schabowski, G.
Schama, S.
Woordvoerder van de communistische partij, die het nieuws over de
uitreisvisa voor korte duur voor de afgesproken deadline vrijgaf op
een officiële persconferentie (= aanleiding voor de val van de
Berlijnse Muur)
-
legde in ‘ Overvloed en onbehagen’ (1988) de betekenis bloot
die de Nederlanders uit de XVII gaven aan hun culturele
omgeving, en meer bepaald de schaamte die zij hadden bij
hun nieuwe rijkdom
-
schreef ‘Citizens. A Chronicle of the French Revolution’
(1989), een episch verhaal over de Franse Revolutie
Scheler, M.
Wees er in 1924 op dat het verbreken van de band Kerk – Staat
vanaf de ME en het opkomen van vele alternatieve religieuze
groepen, een grotere vrijheid voor de wetenschapsbeoefening
betekenden
Schiele, E.
Wisselend materieel en mentaal leefkader in Wenen
Schliemann, H.
Opgraving van het oude Troje in 1871
Schmitt, J. – Cl.
De Franse mediëvist en Annales-epigoon Le Goff (en na hem zijn
opvolger Schmitt) behoren niet toevallig tot de meest uitgesproken en
vroegste vertegenwoordigers van de antropologische benadering
Schofield, R.
Wanneer men van één goed bestudeerd moment de structurele
kenmerken nauwkeurig heeft kunnen bestuderen, kan met die van
daaruit projecteren op een moment waarvoor die kenmerken minder
bekend zijn. Shofield en Wringley gebruikten deze back –
projectiontechniek voor het reconstrueren van de
bevolkingsstructuren tot 1550, zich baserende op kennis van 1871.
Schoutte, R., Van
De technische analyse van het voorwerp werd op punt gesteld door
47
het UCL-labo van Van Schoutte en Verougstraete
Schove, J.
Wees in 1955 op het samenvallen van revoluties en periodes met
maximale zonnevlekken
Schumpeter, J.
Onderscheidde in ‘Business Cycles’ (1939) 3 soorten cycli in de
economie: korte cycli van ca. 3 jaar, tussencycli van ca. 10 jaar en
lange – termijn cycli van 50 tot 60 jaar
Schwarzkopf, N.
Generaal,stal in de Golfoorlog elke avond de show met een rapport
over de doeltreffendheid van de ‘slimme’ raketten (CNN)
Scott, J.
officiële machtsverhoudingen
Secondat, Ch. L., de
= Montesqieu
Seignobos, Ch.
-
Frans historicus en auteur (samen met Bernheim) van een
werk over historische kritiek
-
vraagstelling die de basis was van zijn handboek: de bron
moet gewogen worden in haar externe (juiste tekst; waar,
wanneer en door wie opgesteld; origineel of ontlening) en
interne (betekenis, eigen ervaring of ervaring van anderen,
bevoegdheid, juiste toedracht) aspecten
-
formuleerde in 1898 met Seignobos en net als Bernheim in
1889 een reeks principes voor het afwegen van getuigenissen
-
stelling: “l’histoire se fait avec des documents. Pas de
documents, pas d’histoire” (=positivisme)
-
meende dat hoe groter de kans is dat documenten verloren
gaan, hoe kleiner de kans is dat men het ‘argumentum ex
silentio’ kan hanteren
Shakespeare, W.
‘a rose by any other name would smell as sweet’: woorden, teksten
en discours bevatten tijdsgebonden codes, zijn pure conventies en
moeten geïnterpreteerd worden in functie van een concrete
wisselende context
Shannon, C.E.
Stelde samen met Weaver een communicatiemodel op. De
verstoringen in dat model kunnen zich voordoen op grond van
pragmatische (impact op de ontvangers), technische (kwaliteit
overdracht) en semantisch – semiotische (geeft de tekst de inhoud
goed weer?) problemen
Shariati, A.
Iraans historicus en socioloog, verpakte zijn kritiek op het regime van
de Shah in de jaren ’70 als een lessenreeks over het Egypte van de
farao’s
Sherlock Holmes
‘The Cardboard Box’: zie casus Morelli, personage van Arthur Conan
Doyle die de abductie hanteert (= eerst een regel raden en die
vervolgens verifiëren)
Shlaim, A.
new historian
Silvester (paus)
Schenking van Constantijn aan deze paus, zie pagina 265
48
Simiand, Fr.
leerling van de Annales-school: heeft de economische sociologie
beoefend en aldus de studie van de arbeiderswereld maar ook de
historische studie van lonen heeft gepropageerd; ‘Les fluctuations et
la crise mondial’
Simon , H.A.
Klassieke socioloog, zag macht als éénrichtingsverkeer, met heel
weinig feedback van de overheerste naar de overheerser.
De macht van een persoon kan volgens hem gemeten worden aan de
hand van het aantal personen dat gebonden is, of zich door een
beslissing van die persoon materieel of moreel gebonden acht aan
hem.
Skocpol, Th.
Marxiste, meende dat revoluties meer door sociale structuren dan
door ideologie moesten uitgelegd worden
Smith, A.
Smith’s vraag waarom bepaalde landen zich anders en sneller
ontwikkelen dan anderen staat al sinds hij ze formuleerde in de 18e E
centraal in de economie
Soly, H.
-
ontdekte samen met C. Lis in ‘Poverty and Capitalism in Preindustrial Europe’ (1979) dat armoede in voorspoedige als
ongunstige zones, zowel in periodes van groei als stagnatie
voorkomt, maar ook dat zowel het laat-Middeleeuws als het
moderne kapitalisme hulp organiseerden om de armoede op
te vangen en de arbeidsmarkt te controleren
-
toonde aan dat de ‘trahison de la bourgeoisie’ (Pirennes
these) niet opging voor de 16e eeuw in de Nederlanden
Sornay, J.
‘Bautier-Sornay’: de door de Franse CNRS uitgevoerde inventarisatie
van de archieven die ooit in het bezig van de dynastie van de
Bourgondische hertogen zijn geraakt (belangrijk voor de ME
geschiedenis van het graafschap Vlaanderen)
Spencer, H.
Stelde dat de mens evolueert naar steeds meer geraffineerde
samenlevingsmodellen
Spengler, O.
Spiegel, G.
-
cyclus-historicus, meent op- en neergaande bewegingen in de
beschavingen te kunnen onderkennen
-
stelde in ‘Untergang des Abendlandes’ (1918) dat Europa
onderworpen was aan een fatale curve van aftakeling en
dood, zoals een menselijk organisme (heropflakkering van
de beschavingstheorie van Ibn Chaldoen)
-
zijn cyclustheorie is een poging om de evolutie van de
universele mensheid binnen nieuwe structuren, namelijk de
groeiende en kwijnende beschavingen, te behandelen
Auteur die beklemtoont dat er iets als ‘theory of the middle ground’’
bestaat. Uit haar praktijk leidt ze af dat er tussen het positivistische
geloof (teksten verwijzen naar realiteiten die buiten de tekst bestaan)
en de postmoderne scepsis (teksten verwijzen naar teksten), een
tussenweg bestaat: de bronnen verwijzen ook naar een werkelijkheid
die buiten andere teksten bestaat => Steedman
49
Stalin, J.V.
-
zijn totalitarisme kwam aan het licht aan de ineenstorting van
de Sovjet Unie
-
in zijn SU wordt brutaal misbruik gemaakt van pseudo –
historische argumentatie
Steedman, C.
Steedman gaat een stapje verder dan Spiegel, en wijst op het aparte
karakter van de teksten waarmee historici doorgaans werken: de
historicus/a die archiefteksten leest, neemt per definitie kennis van
teksten die niet voor hem/haar bedoeld waren. Hij/zijn is een niet
geïntendeerde lezer, de tekst was niet voor hem/haar geschreven,
het methodologische extrapoleren van bevindingen die geformuleerd
zijn op basis van de studie van literaire en andere teksten die wel
voor anderen bedoeld zijn, gaat derhalve niet op voor archivalia
Stengers, J.
Voorbeeld van de factor van de geschiktheid van de voedingsbodem
en die van bereidheid tot receptie: masturbatie, zie Lacqueur
Stoke, M.
- grafelijk klerk uit het begin van de 14e E en auteur van een klassieke
verhalende bron over de ook voor Holland bewogen jaren rond 1300)
- zijn Rijmkroniek is een voorbeeld van hoe ook klassieke uitgaven in
gedrukte vorm en het online aanbieden van teksten, aan andere
behoeften van verschillende groepen gebruikers beantwoordt op
eigentijdse wijze
Stone, L
Suetonius
Sumner, W.G.
-
vernieuwt, samen met Hanawalt, Chiffoleau en Muchembled,
de visie op familie, criminaliteit, sociale netwerken en elites in
het Ancien Régime
-
steld in ‘Past en Present’ de ‘revival of the narrative’ vast
-
samen met Plutarchus een voorbeeld van Romeinse
geschiedschrijvers die een morele functie aan hun
geschiedschrijving gaven door ze in een biografie over na te
volgen prototypen te gieten
-
zijn ‘Vita Caesarum’ stond model voor Einhards ‘Vita Caroli’
Poneerde op basis van Darwins theorie dat de privileges van de elite
gelegitimeerd waren op basis van hun succes in de selectiestrijd
T
Tacitus, P.C.
Taine, H.
56-120 na Chr, legt in ‘de origine et situ Germanorum’ een
etnografische belangstelling voor de Germanen aan de dag, en
schildert vooral in zijn Annalen en Histories een psychologisch
indringend portret van de eerste eeuw van de keizertijd. Beschrijft
individuen met stilistisch grote klasse, vader van de genadeloze
oneliner. Had het voornemen de geschiedenis sine ira et studio
(zonder woede en met ijver) te beschrijven, en formuleerde zo een
claim op ‘objectieve onpartijdigheid’
-
stelde in ‘Les origines de la France contemporaine’ (1878) dat
50
elke historicus gedomineerd is door de elementen ras, milieu
(geografische omstandigheden) en moment (historische
omstandigheden)
-
positivist, had een racistisch vijandsbeeld
-
analytische geschiedfilosofie: revival van het 19de eeuwse
positivistische geloof in de toepasbaarheid van wetten in de
menswetenschappen
Tawney, H.
Wees er samen met A. Fanfani op dat het kapitalisme zowel in
katholieke als in protestantse regio’s opgang gemaakt heeft tijdesn
XVI, als reactie op Weber
Te Velde, H.
zie Aerts
Tejero, kolonel
Zijn putsch op 23 januari 1981 is opgenomen door de Spaanse
televisie
Thierry, A.
Uitte het racistisch vijandsbeeld in de Romantiek
Thomas van Aquino
filosoof
Thompson, E.P.
Thomsen, Ch.J.
Thucydides
Tilly, Ch.
-
in zijn ‘The Making of the English Working Class’ (1963), een
vroeg en merkwaardig voorbeeld van het koppelen van
marxistische tradities en ‘nieuwe sociale geschiedenis’ aan de
actuele trends van cultuurgeschiedenis, verschoof hij het
accent van structuur naar cultuur door te stellen dat ‘sociale
klasse’ geen conditie was, maar een culturele productie,
gemaakt door mensen uit elementen van hun levensloop
-
post – marxist, weekte zich los van het determinisme en
huldigde een humanistische aanpak, spaarde geen kritiek op
de these van een al te mechnanistisch verband tussen de
sociaal – economische ‘onderbouw’ en de ideologische
‘bovenbouw’
Lid van het nationaal museum in Kopenhagen die de basis legde voor
de drieperiodenindeling steen- brons- en ijzertijd
-
stelt dat de mens de maat van alle dingen is, en verklaart
oorlog vanuit dominante persoonlijkheden
-
schreef in de Oudheid over zelf beleefde gebeurtenissen,
maar kende zichzelf toch de titel van historiograaf toe
-
werkte volgens these – antithese, en analyseerde zijn
personages psychologisch
-
Amerikaans socioloog, vertolkte de analyse van de
representatieve organen (standen) in ‘The Vendée’ (1964),
een studie over de Franse contra – revolutie uit 1793 in West
Frankrijk en in ‘The contentious French’ (1986), een studie
over de sociale onrust in Frankrijk sinds de XVII
-
Hij onderscheidt in ‘Big structures, large processes, huge
comparisons’ (1985), een werk over het kernthema van de
Europese geschiedenis na 1500: de opmars van het
51
kapitalisme en processen van staatsvorming:

“capital intensive path”: concentratie van kapitaal is
doorslaggevend

“ coercion intensive path”: dwangmiddelen geven de
doorslag
Tollebeek, J.
Stelde samen met Tom Verschaffel in ‘De vreugden van Houssaye’
(1992) dat geschiedenis nutteloos is, maar door het narratieve
element ervan toch een behoeft aan historisch inzicht bevredigt
Toussaert, J.
Schrijver van ‘Le sentiment religieux en Flandre à la fin du moyen –
âge’ (1963), een pionierswerk op vlak van de kwalitatieve benadering
van de religieuze geschiedenis.
Toynbee, A.
-
cyclus-historicus, meent op- en neergaande bewegingen in de
beschavingen te kunnen onderkennen
-
zijn cyclustheorie is een poging om de evolutie van de
universele mensheid binnen nieuwe structuren, namelijk de
groeiende en kwijnende beschavingen, te behandelen
-
ontwerper van de meest ambitieuze cyclustheorie
-
stelde in zijn ‘Study of History’ vast dat er vele parallelle
beschavingen bestaan, die een analoge evolutie doormaken,
in 4 fasen:
1. de natuurlijke omgeving vormt voor de primitieve
gemeenschap een uitdaging (challenge) waarop
gereageerd kan worden (response), waardoor de
groep een beschaving wordt (civilization),
2. groei: actie verplaatst zich van het stoffelijke naar het
geestelijke
3. door een tekort aan creatief vermogen stort de
beschaving in (breakdown),
4. ontbinding, die soms vervangen wordt door verstening
(= challenge-response theorie)
-
niet zo pessimistisch als Spengler, gelooft niet in zijn pseudobiologisch proces en stelt dat er een uitweg is, voor de
Westerse beschaving is dat het christendom
-
enorme eerbied voor historische feiten
Trotski, L.
zie Kamenev
Turner, T.
Opstarter van CNN in 1980
V
Valéry, P.
-
uitte kritiek op het misbruik van de geschiedschrijving voor
ideologische doeleinden, geschiedschrijving was
52
ongeloofwaardig en diende nergens toe
-
Frans literator, velde in 1931 een vernietigend oordeel over de
vele vormen van prostitutie waartoe historici zich leenden in
‘Regards sur le monde actuel’
-
ontgoochelde intellectueel over de geringe bruikbaarheid van
de geschiedwetenschap (= tweede dimensie van zijn kritiek),
zijn kritiek is een gevolg van het falen van het 19e eeuws
positivisme, dat het menselijk handelen in de patronen van
voorbarige wetten heeft willen persen, en van het historisme
en de histoire événementielle die alleen maar eenmalige
feiten wilden begrijpen zonder samenhang of verklaring
Valla, L.
Verklaarde oorkonden vals op basis van historische motieven
(inhoud)
Vandebroecke, Ch.
zie Henry
Vandervelden, H.
Reikte aan om het gouden votiefbeeld (pg 104) te lezen op
verschillende niveaus, zie pg 104-105
Vansina, J.
-
stelde dat orale bronnen die berusten op het collectieve
geheugen van opéénvolgende generaties even accuraat en
historisch waardevol zijn als West – Europese geschreven
kronieken en egodocumenten
-
wees erop dat vele factoren, zoals de sociale controle binnen
de volksstam, de betrouwbaarheid van de orale overdracht
precies in de hand werken
Veken, J.-M. ,Van der
meester-restaurateur (zie casus pg 64)
Velasquez, D.R.
schilderij Meniñas is een familieportret aan het hof van Filips IV uit
1656
Ventris, M.
Ontdekte in 1952 de ontcijfering van het lineair – B schrift waardoor
de kennis van de Griekse geschiedenis voor Homeros met rasse
schreden vooruitging
Vergilius
Prestigieuze auteur, schreef o.a. de Aeneis
Verhoeven, A.
Had een echte krant in Antwerpen, met een vast periodiek karakter
en in drukvorm
Verhulst, A.
Kon de vroegste geschiedenis van de steden in West – Europa
volledig herschrijven door archeologische bronnen interactief te
maken
Vermeer, J.
Schilderde de beroemd ‘Emmaüsgangers’ dat nagemaakt werd door
van Meegeren, en schilderde ook ‘Een stadsgezicht op Delft
Vermeir, R.
-
Prof. Dr. aan de Universiteit Gent:
-
zijn recent onderzoek toonde aan dat aan het einde van XVI
en het begin van XVII elk bevel uit Madrid met nieuwe
richtlijnen voor het verloop van de militaire actie van de
53
Spaanse troepen in de Zuidelijke Nederlanden tegen de
rebelse gewesten in het Noorden en Frankrijk hopeloos te laat
kwam
Verougstraete, H.
zie Schoutte R Van
Verschaffel, T.
Stelde samen met Jo Tollebeek in ‘De vreugden van Houssaye’
(1992) dat geschiedenis nutteloos is, maar door het narratieve
element ervan toch een behoefte aan historisch inzicht bevredigt
Vico, G.
-
wijst er in ‘Scienza nuova’ (1725) op dat de mensheid een
eenheid vormt, omdat de fundamentele begrippen en
denkbeelden op identieke wijze door alle volkeren worden
ervaren
-
stelde een optimistische cyclustheorie op, waarbij elk volk de
fasen van goden (theocratische), helden (heroïsche) en
mensen (rationele) doormaakt, waarvan de laatste fase de
Rede is, die dan voor iedereen is weggelegd (houdt wel vast
aan determinisme) = meest coherente geseculariseerde
vooruitgangsvisie
Vigne, D.
zie Baye
Villehardouin, G., de
Stak in de XIII een hart onder de riem van de edelen die in de
kruistochten hun ideaal waarmaakten: schreef een relaas over de
ridderlijke exploten tijdens de Vierde Kruistocht (in het Frans)
Voltaire
-
rationalist van de XVIII: geschiedenis is een permanent
proces van vooruitgang
-
gedachte van de gemeenschappelijke herkomst van de
mensheid wordt uitgewerkt in zijn ‘Essai sur les moeurs et
l’esprit des nations’ (1756)
Voskuil, J.J.
In Nederland is het milieu van beroepshistorici zelf het voorwerp van
een fictieromancyclus ‘Het Bureau’ van Voskuil is de sleutelroman
waarop zelfs een index is geconstrueerd om de vaak erg herkenbare
figuranten thuis te brengen (verschil ‘literair’ – ‘fictieliteratuur)
Vovelle, M.
3de fase van de Annales: sociale geschiedenis die aandacht schonk
aan mentaliteitsaspecten: interesse voor de dood
W
Wachtel, N.
Wallerstein, I.
Wees erop in ‘La vision des vaincus. Les indiens du Pérou devant la
conquête espagnole, 1530 – 1571’ (1971) dat de notie « breuk »
contradictorische dimensies kan vertonen
-
toonde in 1991 samen met E. Balibur de dubbelzinnige
identiteit van de term “ras” aan, en toonde ook aan dat een
irrationeel oordeel realiteit kan worden (self-fulfilling prophecy)
-
stelt dat het kapitalisme een grootschalig sociaal
54
wereldsysteem is, dat zonder overgang ontstaan is uit het ME
feodalisme
Weaver, W.
Weber, M.
-
post-marxist, weekte zich los van het determinisme en
huldigde een humanistische aanpak, spaarde geen kritiek op
de these van een al te mechanistisch verband tussen de
sociaal-economische ‘onderbouw’ en de ideologische
‘bovenbouw’
-
verklaart in ‘The Modern World System’ (1974-1988) de
evolutie van het kapitalisme door de uitbuiting door de
industrielanden van de onderontwikkelde perifere gebieden.
Het kapitalistisch systeem is dynamisch: hij is geboeid door
de vraag waarom sommige gewesten de status van kern-land
veroveren, andere die verliezen: de welvaart van het ene
gewest is afhankelijk van de onderontwikkeling van het
andere.
-
voorspelt in ‘End of the World as we know it’ (1999)dat de
massa’s zich, ontgoocheld, zowel van het communistische als
van het kapitalistische wereldsysteem zullen afwenden
Stelde samen met Shannon een communicatiemodel op. De
verstoringen in dat model kunnen zich voordoen op grond van
pragmatische (impact op de ontvangers), technische (kwaliteit
overdracht) en semantisch – semiotische (geeft de tekst de inhoud
goed weer?) problemen
-
zijn basisidee is de definiëring van ‘ideaaltypen’, gepuurd uit
de abstrahering op basis van de observatie van vele
empirische gegevens
-
stelde ook dat er een fundamentele samenhang is tussen alle
facetten van het menselijk handelen, een voorbeeld daarvan
is de intrinsieke samenhang tussen het verwervingselement in
het 16e eeuwse kapitalisme en de specifieke mentaliteit van
de calvinistische milieus (in ‘Wirtschaft und Gesellschaft’
(1922))
-
zocht naar modellen ter verklaring van de sociale dynamiek,
ten dele geïnspireerd door Marx (‘Het Kapitaal’)
-
geïntrigeerd door het feit dat het ‘transitiedebat’ (overgang van
feodale naar kapitalistische samenleving) zich het eerst
voltrok in NW-Europa
Wedgewood, Th.
Eerste fotogrammen op zilvernitraatpapier in 1802 = start van de
vernieuwing in de visuele sector
Wee, H., van der
Neo – Malthusiaans criticus, antwoord op Hilton: demografie was de
prime mover van de overgang van de feodale naar de kapitalistische
samenleving
Weijden, R., Vander
schilder, zie ook pg 104
Wells, G.
Onderzoek uit 1997 over de betrouwbaarheid van ‘herkenning’ in een
rij mensen of in een reeks foto’s, voor de Amerikaanse National
Science Foundation
55
Wever, B., De
De mogelijkheid tot het afnemen van interviews en de in principe
grotere beschikbaarheid van bronnen heeft bv mbt de studie van
WOII en zijn aanloop en afwikkeling tot belangrijkste
onderzoeksresultaten gevoerd, hier ten lande door de Wever en zijn
lln.
White, H.
voorbeeld van hoe de radicale doortrekking van hoe de historicus de
realiteit slechts kan benaderen via discursieve, talige voorstellingen is
Metahistory. The historical imagination in nineteenth century Europe,
1973, waarin dit leidt to de opvatting dat de geschiedenis een literair
genre is zoals een ander en dat ze niet noodzakelijk een groter
waarheidsgehalte heeft dan bv de roman. Voor de radicale
postmodernist is de realiteit van het verleden slechts een subjectieve
creatie van de historicus
Wilde, M., De
Televisiereeksen over WO II, maakt gebruik van de techniek van het
‘harde interview’
Wilhelm II
Duitse keizer die door L. Quidde bekritiseerd wordt a.d.h.v. een studie
over Caligula
Windelband, W.
Formuleerde samen met W. Dilthey de hermeneutische aanpak, die
de tekstanalyse scherper stelde. De historicus moet de feiten en
handelingen proberen de verstaan de ze intuïtief en introspectief aan
te voelen, zodat er een zeker identificatie ontstaat tussen subject en
object. De methode blijft wel beschrijvend en niet verklarend, het
accent ligt op het individuele in plaats van op het universele
Witte, E.
Stelde in een comparatieve studie naar de partij – organisatie vast
dat, om een situatie A te doen overgaan in een situatie B, er moet
voldaan worden aan een aantal voorwaarden, zoals kiemen van
ontbinding, en de aanwezigheid van machtskernen buiten de
overheid
Witte, L. de
politicoloog die in 1999 een boek publiceerde over ‘De moord op
Lumumba’
Wittfogel, B.
Distilleerde een boeiende variatie van de verstarde versie van de
marxistische geschiedschrijving in de Oostbloklanden
Wrigley, E.
Wanneer men van één goed bestudeerd moment de structurele
kenmerken nauwkeurig heeft kunnen bestuderen, kan met die van
daaruit projecteren op een moment waarvoor die kenmerken minder
bekend zijn. Shofield en Wringley gebruikten deze back –
projectiontechniek voor het reconstrueren van de
bevolkingsstructuren tot 1550, zich baserende op kennis van 1871.
Wundt, W.
Positivist, hield vast aan het determinisme van het psychologische
Z
56
Zanden, Jan Luiten, van
: - Economische historicus die in 2005 betoogde dat aan het einde
van de 15e E een eerste westerse ‘kenniseconomie’ totstandkwam:
de kosten voor de aanmaak van de producten van het nieuwe
medium, de boekdrukkunst, waren zo gering in vgl tot de
handschriftelijke producten van voorafgaande eeuwen, dat een
kostendrukkend effect en de spreiding over grote delen van de
westerse wereld mogelijk werd. Een ‘kenniseconomie’ vergelijkbaar
met de doorbraak van de elektronisch gedragen informatie op het
einde van de 20e E
zie pg 88-89 en 174
Zapruder
zie casus Zapruder ; ook op pg 3-4
57