Bestuurlijke Optimalisering en Schaalvergroting (BOS)

De katholieke dialoogschool
Contextueel geloofwaardig,
theologisch legitiem
INLEIDING
• Meer dan twee eeuwen
katholiek onderwijs:
– lessen van gisteren voor
vandaag
• Vier paradoxen:
– Eenheid en/in
verscheidenheid
– Lokaal en globaal
– Flexibiliteit en een
weerbarstige
organisatiecultuur
– Tussen bevoogding en
ontvoogding: de christelijke
identiteit
2
• Belangrijke bevindingen:
– Blijvend streven om identiteit en organisatie
te vernieuwen en te verankeren in
veranderende tijden
– Niet zomaar aanpassing aan samenleving,
maar kritisch-constructieve bijdrage eraan
• Eigen katholiek project op basis van vrijheid van
onderwijs, religie en organisatie
• Ook vandaag: “Eigentijds tegendraads”
3
• Twee opdrachten bij aanstelling:
1. Eigenheid van het katholiek onderwijs in de sterk
veranderde/veranderende context uitwerken
• Project katholieke dialoogschool
2. Organisatie van het katholiek onderwijs in
Vlaanderen, inclusief de ondersteuning ervan door
het VSKO in al zijn geledingen, verbonden, diensten
en regionale verankeringen
• Vorming van regionale clusters van scholen onder één
bestuur (Bestuurlijke Optimalisering en Schaalvergroting)
• Koepel (VSKO) wordt netwerkvereniging: nieuwe naam,
missie en visie, en organisatiestructuur
4
Spiritualiteit – passie - inspiratie
Innovatie – zorgzaam vernieuwen
Duurzaamheid – fris - jong
Traditie - grond
5
• Katholieke dialoogschool
– “Herbezinning op de wijze waarop de katholieke
school zich vanuit haar traditie tot de actuele
context verhoudt”
– Toekomstgericht inhoudelijk project:
• Levensbeschouwelijk
• Pedagogisch
• Organisatorisch – bestuurlijk, …
Kadervisie die verscheidenheid aan projecten inspireert
Kwaliteitskenmerk van het katholiek onderwijs
Tot in de school, de klas, en bij alle betrokkenen
• Het waarom van katholiek onderwijs vandaag
– Vrijheid van onderwijs / organisatie: waartoe?
6
• Katholiek onderwijs in Vlaanderen
–
–
–
–
–
–
2200 scholen (basisonderwijs tot en met de universiteit)
800 schoolbesturen
800.000 leerlingen en studenten
62% van het basisonderwijs
75% van het secundair onderwijs
65% van het hoger onderwijs
• Dubbele focus van herbezinning
– Contextuele geloofwaardigheid en relevantie:
• Analyse?
• Kansen, opportuniteiten? Moeilijkheden, bedreigingen?
– Geloofwaardigheid en legitimiteit vanuit christelijke traditie
• Herkenbaarheid/realisatie van kernintuïties
• “Komt God er vandaag aanwezig als in Jezus Christus
geopenbaarde liefde?”
7
• Vanop welke plaats spreek ik?
– Directeur-generaal… en theoloog
– Tot 2014: fundamentele theologie, gespecialiseerd in:
• Postmoderne filosofie en theologische epistemologie
• Christelijk geloof en hedendaagse context
– Onderbroken traditie (1999)
– God onderbreekt de geschiedenis (2006)
– Lyotard and theology (2014)
– Theologie in dialoog (2014)
– Fundamenteel-theologische intuïties:
• ‘Recontextualisering’ als de motor van christelijke
traditieontwikkeling
• ‘Onderbreking’: een theologische denkstrategie om de tegenstelling
tussen strategieën van continuïteit en discontinuïteit te overstijgen
8
DEEL 1:
Contextuele
geloofwaardigheid
9
• Rapport 4de golf Europees Waardeonderzoek:
“Nieuwe tijden, nieuwe mensen”
• Duidelijke evolutie:
–
–
–
–
10
1984: De stille ommekeer
1992: De versnelde ommekeer
2000: Verloren zekerheid
2011: Nieuwe tijden nieuwe mensen
Religieuze zelfdefiniëring
11
Kerkbetrokkenheid naar generaties
12
Geloofwaardigheid van de kerk
13
Onkerkelijk ≠ ongelovig ?
14
Welke richting?
• Tot voor kort: christelijk waardendiscours
– Katholieke school is “school waar ieder de christelijk-humane
waarden deelt” (vrijheid, solidariteit,…)
– Geen tegenstelling tussen wat echt christelijk en echt
menselijke is = gemeenschappelijke basis
– Vooronderstelde christelijke horizon is weggesmolten – zeer
algemene consensus
– Christenen zwijgen uit respect voor de ander…
– Waarom dan nog katholiek onderwijs, verschillende netten –
maakt het nog een verschil uit?
– Uiteenlopende reacties
15
• Enerzijds, het verschil kan niet meer gemaakt worden
– Secularisering
• Onverschillig – neutraal – passief-pluralistisch – actief-pluralistisch
– Onderliggend basisaanvoelen:
• Christelijk draagvlak is weggesmolten
• Openstaan voor anderen impliceert eigen identiteit relativeren
• ‘identiteitsvervaging’
• Anderzijds, onverkorte identiteitsbevestiging
– Reconfessionalisering
• Onderwijs van katholieken voor katholieken
• Keuze voor minderheidsonderwijs
• Katholieke dialoogschool
– Afstand van christelijk waardendiscours
– Echter geen identiteitsvervaging en tegelijk open voor de andere
• Meerderheidsschool
• Identiteit en pluraliteit zijn niet onverzoenbaar, maar kunnen vruchtbaar op
elkaar betrokken worden
16
Perspectiefwisseling
• Afscheid van seculariseringsperspectief
Praktiserende
katholieken
Marginaal
kerkelijke
katholieken
Gematigd
kerkelijke
katholieken
Atheïstische
humanisten
Agnosten
Onkerkelijke
christenen
Atheïsten
– Continuüm tussen religieus (katholiek) en seculier
… met beweging van links naar rechts
– Klassieke vraag: hoe nog katholiek onderwijs inrichten?
… als we dit niet meer van katholieken voor katholieke kunnen doen…
– Klassieke antwoorden:
… continuïteit (waardenopvoeding) of discontinuïteit (echt-katholieke school)
17
• … naar detraditionalisering en pluralisering
Christenen
Onverschilligen
Joden
Hindoes
Boeddhisten
Wicca
Post-christenen
Moslims
Atheïsten
• Geen verlieservaring meer:
– Niet langer nog, maar nu katholiek onderwijs vormen
– Andere bril opzetten
– Vrijheid om nu aan de slag te gaan, alles is winst
18
Identiteit is een opdracht
• Levensbeschouwing wordt structureel reflexiever of
bedachtzamer:
– Identiteit is niet vanzelfsprekend - alles had anders kunnen zijn
– Identiteit is specifiek en wordt uitgedaagd door andere
identiteitsmogelijkheden
– Jongeren dienen te leren om kritisch-creatief met de
‘veronzekering’ van identiteit om te gaan …
– … tussen de twee extremen in van relativisme (opgeven van
identiteit) en fundamentalisme (verharden van identiteit)
– Druk van de media en de markt
– Nood aan levensbeschouwelijke bedachtzaamheid en
communicatie
19
Levensbeschouwing doet ertoe!
• Onderscheid:
– Procedureel secularisme
• Basis voor bv. actief-pluralisme
– Programatisch secularisme
• Juist begrip van pluralisme
– Niet alleen de moslims…
– Pluralisme: neutraal, passief en actief
– Pluraliteit en identiteit
20
Pluraliteit als opportuniteit
• Opportuniteit
– Levensbeschouwing op school
– Christelijke stem in dialoog
• Geen bedreiging maar kans:
– Niet langer nog maar nu
– Ook pedagogisch
21
Leren van verschil en
leren van de dialoog
• Het andere stelt ons op de proef
– Bevraagt onze identiteit
• Neiging om verschillen uit te vlakken
– In ‘hetzelfde’ huist soms het grootste verschil
• Vb. God, boek en profeet van godsdiensten
• Verlichte waarden van vrijheid en solidariteit
– Niet uitvlakken maar in het geding brengen
• … om zichzelf en de ander te begrijpen
• Leren spreken in/uit respect voor de ander
22
Toepassing op ‘burgerschap’
• ‘Onze (democratische) waarden’
• Böckenförde-paradox:
– Democratie verbruikt de waarden waarop ze berust
– Vandaar: democratie redt het niet, wanneer niet gedragen door
de mensen zelf, vanuit hun identiteit en tradities.
• Dit betekent:
– Burgerschap is geen laagje bovenop eigen identiteit…
– … maar de onderliggende waarden moeten ingeoefend worden
binnenin eigen identiteit vanuit de dialoog met de anderen
• Niet kiezen tussen óf identiteit, óf openheid voor de ander, maar voor
‘open identiteit’
– “Christenen worden betere christenen, moslims betere
moslims, atheïsten betere atheïsten”
23
DEEL 2:
Theologische
legitimiteit
24
Wat maakt dialoogschool katholiek?
• ‘Dialoog’ is niet waardenvrij
– Niet zomaar uitwisseling of symmetrisch…
– Wisselende asymmetrieën – dubbele kwetsbaarheid
• Dubbele betrokkenheid van christelijke traditie:
– Katholieke mens- en wereldbeeld als achtergrond
• Christenen staan in antwoordrelatie
• Wij vinden onszelf in relatie tot anderen (asymmetrie)
– God openbaart zich als een dialogale God
• Wezenskenmerk van God…
• In alle kwetsbaarheid
25
Vaticanum II: Openbaring
is Gods dialoog met ons
• Concilie en de receptie ervan begrijpen vanuit vraag
“op welke wijze dialoog tot het hart van de
christelijke openbaring en traditie behoort”.
• Dei Verbum:
– Openbaring is het ‘heilvolle gebeuren van Gods
zelfmededeling als liefde in Jezus Christus en de Geest’.
– Het historische en dialogale karakter van openbaring,
Schrift, traditie, theologie en het magisterium
– Dialoog als de motor van traditieontwikkeling:
‘ressourcement’ en ‘aggiornamento’
26
• 50 jaren van receptie en discussie (onder andere over
Gaudium et spes):
– Leidt dialoog naar te verregaande aanpassing of tot echte
vernieuwing?
– Theologische strategieën tussen
• tussen correlatie (continuïteit): de wereld omarmen
• en anti-correlatie (discontinuïteit): de wereld bekeren
• De oproep van Gaudium et Spes niet vergeten om ook
vandaag de tekenen van de tijd te lezen,
“ze trachten te verklaren in het licht van het Evangelie, om zo, op een
voor iedere generatie verstaanbare wijze, antwoord te kunnen geven op
de eeuwige vragen van de mensen omtrent de zin van het tegenwoordige
en toekomstige leven en hun onderlinge verhouding” (GS 4).
• De dialoog dus niet opgeven, maar heroverwegen
– Boven continuïteit en discontinuïteit: onderbreking
27
Twee belangrijke Christelijke
kernintuïties
• God-Schepper:
– Vrijheid is gekregen vrijheid
– En dus … verantwoordelijkheid
• God-Verlosser
– Liefde als mysterie van de werkelijkheid
– Visioen van het rijk Gods: hoop
• … voedt een hedendaags-tegendraadse visie op mens en
wereld
• Ook aantrekkelijk voor niet-christenen?
28
De christelijke stem in de dialoog
• Duiding van achtergrond en kernintuïties
• Stem binnen de dialoog
– Vrijmoedigheid
– Bijkomende vorming
• Een “katholiek actief pluralisme”
– … Dat zijn wortels ter sprake brengt
– Onderwijs is niet neutraal…
29
Waar komt God aanwezig in de
katholieke dialoogschool?
• Waarmerk van katholiek onderwijs: God aan het
woord laten komen
• Openbaart God zich vandaag in de andere?
– Verruiming Mt. 25?
• Paradigmatisch verhaal
• Een bijbelverhaal: Jezus en de Syrofenicische
vrouw
30
De dragers van de
katholieke dialoogschool
• Opdracht voor de hele school
• Iedereen betrokken, vanuit de eigen
achtergrond en bronnen van authenticiteit
• Empirisch onderzoek naar draagvlak
• Nood aan concrete projecten, nood aan
vorming
• Band met de katholieke dialoogkerk
31
ONZE VISIETEKST
Op het kruispunt van onderwijs, Kerk en
samenleving verwelkomt de katholieke
dialoogschool gastvrij iedereen, van welke
levensbeschouwelijke of religieuze achtergrond ook.
Zonder uitzondering nodigt ze leerlingen (internen,
cursisten, studenten), ouders, personeelsleden en
bestuurders uit aan haar onderwijsproject mee te
werken.
Vanuit haar christelijke inspiratie wil ze ieder
hiertoe uitdagen, motiveren en kracht geven.
32
Als school is ze ervan overtuigd dat kwaliteitsvol
onderwijs meer is dan louter opleiding. Onderwijs
vormt mensen tot vrije, competente en solidaire
personen die zin en betekenis vinden in leven en
samenleven. Leren leren, leren werken, en leren
(samen)leven gaan op school hand in hand.
Vorming rust kinderen, jongeren en volwassenen
toe voor de steeds complexere wereld van vandaag
en morgen. Ze leren deze wereld ontdekken en
bekwamen zich om met engagement, kritische zin
en creativiteit erin aan de slag te gaan.
Deze school is een inclusieve school. Ze draagt
zorg voor de unieke talenten van elke leerling, met
bijzondere aandacht voor wie het moeilijk heeft.
33
Als katholieke school werkt ze vanuit de
grondervaring dat mens en wereld tegelijk gave en
opgave zijn. Gevat in een netwerk van relaties
met medemensen, de samenleving en de wereld,
is menselijke vrijheid een gekregen vrijheid, die
oproept tot verantwoordelijkheid.
In het vertrouwen dat het diepste mysterie van de
werkelijkheid de liefde is, neemt de school deze
liefde – zoals de Bijbel verhaalt en Jezus die
voorleeft – als richtsnoer voor opvoeden, leven en
samenleven.
De christelijke hoop die in deze liefde en het
verrijzenisgeloof ontspringt, oriënteert de school
in haar doelen en werking.
34
Vanuit dit mens- en wereldbeeld nodigt de katholieke
dialoogschool in deze tijd van levensbeschouwelijkreligieuze veelheid iedereen uit om in dialoog met
elkaar op zoek te gaan naar het volle mens- en
medemens-zijn. Hiertoe brengt ze christenen, moslims,
joden, anders-gelovigen, niet-gelovige humanisten
samen met alle anderen die betekenis willen vinden in
leven en samenleven.
In gesprek met elkaar leert iedereen de eigen
identiteit vorm te geven, door deze te ontdekken,
erover na te denken, en te verdiepen.
Vanuit haar opdracht brengt de school zelf in woord en
daad op eigentijds-tegendraadse wijze de christelijke
stem in dit gesprek binnen. Ze schept daarbij ruimte
voor wie niet aan het woord komt.
35
Op deze wijze school maken vergt een blijvende inzet
van allen en biedt ruimte voor groei en
verscheidenheid.
Doorheen de dialoog verrijkt de katholieke school
zichzelf, en vernieuwt ze haar christelijke inspiratie in
de actuele context.
Vanuit de traditie waarin de school staat en in gesprek
met haar omgeving, wil de katholieke dialoogschool
een oefenplaats zijn voor een (samen)leven in een
wereld die gekenmerkt is door diversiteit en verschil.
Kritisch-creatief leren omgaan met wat eigen en wat
anders is, met wat verbindt en wat onderscheidt, stelt
mensen in staat bij te dragen aan een open, zinvolle,
verdraagzame en duurzame samenleving, waar een
plaats is voor iedereen – een wereld waar ook God van
droomt.
36