krant 53 - Natuurwetenschap in het Nieuws

nummer 53
december 2012
nummer 53, december 2012
Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van
het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn
geselecteerd door leerlingen en ingekort. De
volledige artikelen zijn, net als de digitale versie van
deze krant te vinden op: natunieuws.nl
Redactie: Merve Sema Tülek, Sueda Kocak, Sejla
Kadric, Ernest van Veen, Niels van Kuik, Maud Boreel,
Belle Barendregt, Luc van Wietmarschen, Job
Eijdems, Abel Nemeth, Cyrano Chatziantoniou, Max
Verweg, Nout van Kuijk, Oussama m´Hamdi, Kees
Hooyman
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
2
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Natuurwetenschap in het Nieuws
Een lichamelijke batterij
Wetenschap &
Onderzoek
Het proefdier van de
toekomst: de microchip
8 november 2012 www.scientias.nl
Nu worden medicijnen nog getest op
gekweekte cellen of proefdieren, maar de
kans is groot dat dat op korte termijn gaat
veranderen. Wetenschappers hebben een
microchip
longoedeem
gegeven
en
vervolgens bestudeerd hoe de soms fatale
aandoening zich ontwikkelt. En met succes.
De chip is gemaakt van een flexibel polymeer
en ongeveer zo groot als een usb-stickje. Een
dun, poreus en flexibel membraan scheidt de
boven- en onderzijde van de chip van elkaar.
Boven bevinden zich menselijke longcellen
die aan lucht worden blootgesteld. Onder
vinden we bloedcellen.
Hoewel de chip dus al enkele jaren oud is, is
nu pas duidelijk geworden dat deze ook echt
kan doen wat wetenschappers altijd gehoopt
hadden. De microchip kan als stand-in
dienen voor een menselijk proefkonijn.
Onlangs werd deze chip voor het eerst
gebruikt om een kankermedicijn te testen en
dan met name een zeer ernstige bijwerking
ervan te bestuderen.
De onderzoekers zijn in hun nopjes met de
resultaten en de farmaceutische industrie
gluurt ongetwijfeld vol verwachting over hun
schouders mee. “In iets meer dan twee jaar
zijn we van het onthullen van een ontwerp
voor een long-op-een-chip overgestapt op
het demonstreren van de potentie van deze
chip als het gaat om complexe ziekten,”
concludeert men. “Dit laat ons een glimp
zien van hoe het ontdekken en ontwikkelen
van medicijnen er in de toekomst wellicht uit
gaat zien.”
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
9 november 2012 www.scientias.nl
Misschien bent u zich er niet van bewust,
maar in uw oor bevindt zich een bron van
energie. En wetenschappers hebben nu
ontdekt dat we die kunnen aftappen. De
energie kan vervolgens gebruikt worden om
medische apparaten van stroom te
voorzien.
Ons oor zet trillingen van het trommelvlies
om in een elektrochemisch signaal dat door
het brein kan worden verwerkt. Om dat
signaal te versturen, is stroom nodig. En dat
wordt verzorgd door een biologische batterij
diep in ons oor. Hier wordt de sterkste
stroom in het hele menselijke lichaam
geproduceerd.
Wetenschappers zien al langer potentie als
het gaat om het aftappen van deze
biologische batterij. Maar de angst bestond
dat het aftappen ervoor zou zorgen dat
mensen minder goed in staat waren om
geluiden te verwerken en dus minder
zouden gaan horen.
Onderzoekers van MIT melden dat ze dat
probleem omzeild hebben. Ze trekken die
conclusie op basis van experimenten met
cavia’s. Ze implanteerden elektroden in de
biologische batterijen van de dieren. Aan de
elektroden verbonden ze een speciale, zeer
kleine chip (zie de afbeelding hierboven). Na
de implantatie reageerden de cavia’s nog net
zo op geluiden als daarvoor.
Staat de snelste stopwatch
ter wereld straks in
Zwitserland?
12 november 2012 www.scientias.nl
Waarschijnlijk wel! Wetenschappers tonen
met computersimulaties aan dat het met
een nieuw apparaat dat binnenkort in
Zwitserland geïnstalleerd wordt, mogelijk is
om extreem korte lichtpulsen te meten. En
3
daarmee creëren ze welbeschouwd ‘s
werelds meest precieze stopwatch.
Korte lichtpulsen: we kunnen ze vandaag de
dag al creëren. Dergelijke lichtpulsen zijn
attoseconden (een attoseconde is een
miljardste van een miljardste van een
seconde) lang. Maar die records worden snel
verbroken, zo voorspellen onderzoekers van
de Technische Universiteit van Wenen.
“Atoomkernen in deeltjesversnellers zoals de
LHC of RHIC kunnen lichtpulsen creëren die
nog eens een miljoen keer korter zijn dan
dat,” vertelt onderzoeker Andreas Ipp.
Hoe werkt het? CERN, de Europese
organisatie voor nucleair onderzoek,
experimenteert volop met het versnellen en
botsen van deeltjes. Bijvoorbeeld in het
ALICE-experiment. Hierbij worden de kernen
van lood met bijna de snelheid van het licht
met elkaar in botsing gebracht. Dat levert
een hoop puin op. Maar er ontstaan ook
nieuwe deeltjes. Deze vormen samen een
zogenoemd quark-gluonplasma. Maar dat
duurt maar even: enkele yoctoseconden.
Uit
een
quark-gluonplasma
komen
lichtpulsen. Door die op te meten, kunnen
we meer te weten komen over het plasma.
Maar er is één probleem: we zijn niet in staat
om zulke korte lichtpulsen te meten.
De onderzoekers van de Technische
Universiteit van Wenen komen nu echter
met een methode om die lichtpulsen toch op
te meten. Ze denken aan het Hanbury
Brown-Twiss-experiment. De simulaties
onderschrijven dat men hier mee niet alleen
afstanden, maar ook tijdsintervallen mee
kan meten. De Forward Calorimeter die in
2018 in CERN geïnstalleerd gaat worden, kan
ervoor gebruikt worden.
Als de simulaties kloppen, kunnen we
daarmee dus bijzonder korte lichtpulsen
(oftewel tijdsintervallen) meten. En daarmee
wordt het ALICE-experiment eigenlijk de
meest accurate stopwatch ter wereld. Als
klap op de vuurpijl kan deze stopwatch ons
wellicht eindelijk ook meer gaan vertellen
over hoe zo’n quark-gluonplasma nu precies
werkt.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Trending topic uren van
tevoren al te voorspellen
voortbewegen, of bruikbaar zijn in allerlei
meet- en regelapparatuur.
2 november 2012 www.scientias.nl
Het lijkt koffiedik kijken: voorspellen wat
trending topic wordt op Twitter. Maar dat
hoeft het niet te zijn, zo tonen
wetenschappers aan. Ze ontwikkelden een
algoritme dat met een precisie van 95
procent enkele uren van tevoren kan
voorspellen welk onderwerp trending topic
wordt.
Hoe werkt het? Om goede voorspellingen te
kunnen doen, moet ook goed naar het
verleden gekeken worden. Om een accuraat
algoritme te ontwikkelen, moest dus eerst
een stukje geschiedenis onder de loep
worden genomen. Welke onderwerpen zijn
in het verleden trending topic geweest? En
welke onderwerpen werden het net niet? En
dan de belangrijkste vraag: is er een patroon
te ontdekken? Het mooie aan het algoritme
is dat het geen aannames maakt over
patronen en zich dus echt door de data laat
leiden.
En het algoritme is accuraat, zo bleek wel
toen wetenschappers de proef op de som
namen. Ze gaven hun algoritme 200
onderwerpen die trending werden en 200
onderwerpen die niet trending werden. Het
algoritme volgde live tweets en voorspelde
vervolgens met een accuraatheid van 95
procent of een onderwerp trending werd of
niet. De onderzoekers verwachten dat het
percentage nog verder oploopt naarmate
het algoritme meer data verzamelt en dus
ook nog meer vergelijkingen uit kan voeren.
Superspierkracht uit
nanobuisjes
Wetenschap24.nl
Vezels geweven uit nanobuisjes van
koolstof kunnen razendsnelle rotatie of
grote contractiekracht leveren. Handig voor
minuscule sensors en motoren, en
misschien ooit voor kunstmatige spieren.
Momenteel worden daarvoor stripjes
bimetaal gebruikt: twee op elkaar gelijmde
metalen strips die ongelijk uitzetten bij
verwarming, waardoor de strip krom trekt.
Dat levert echter maar een beperkte kracht
op en de reactietijd is vrij traag. De koolstof
nanobuisjes kunnen daarentegen 200
rotaties of 20 contracties per seconde
uitvoeren.
Koolstof geleidt elektrcitieit, die door de
elektrische weerstand van het materiaal
wordt omgezet in warmte. Omdat een vezel
dunner is dan een menselijk haar, koelt hij
ook razendsnel weer af als de stroom stopt.
Het aanleggen van de juiste wisselspanning
over de uiteinden is daarom genoeg om de
vezel in elk gewenst ritme te laten
samentrekken.
Een stapje dichter bij
‘onzichtbaarheidsmantel’
Scientias.nl, november 2012
Binnenkort zouden de Harry Potterfilms wel
eens een stukje dichter bij de realiteit
kunnen komen. Wetenschappers hebben
namelijk een grote stap gezet in het maken
van
een
werkende
‘onzichtbaarheidsmantel’.
Het is niet de eerste keer dat een
onzichtbaarheidsapparaat wordt gebouwd.
Dezelfde uitvinders van de Duke Universiteit
maakten al in 2006 hun eerste onzichtbare
materiaal. Maar dat werkte net niet
optimaal. Nu heeft één van de uitvinders dat
materiaal verbeterd.
Zes jaar geleden wisten de onderzoekers al
een dergelijk materiaal te maken. Maar dat
was verre van perfect, zegt student Nathan
Landy, die aan het project meewerkte. “Het
materiaal leidde het licht om, maar zorgde
toch voor bepaalde reflecties. Denk maar
aan een raam: je kunt daar gewoon door
naar buiten kijken, maar omdat er licht op
valt zie je toch dat het om glas gaat.”
Nieuwe techniek moet
bellen en sms’en betaalbaar
houden
14 november 2012 www.scientias.nl
Onderzoekers van de Universiteit van
Californië hebben een nieuwe technologie
ontwikkeld waardoor draadloze netwerken
een stuk efficiënter kunnen worden. En dat
is hard nodig, vinden de onderzoekers zelf.
De huidige techniek voor mobiele
communicatie is een zogenaamde halve
duplex. Dat betekent dat radiosignalen voor
het versturen van informatie op een ander
kanaal zitten dan voor het binnenkrijgen van
informatie.
Het
wordt
algemeen
aangenomen dat het beter is om een hele
duplex te hebben. Daarmee zou de
beschikbaarheid
van
bandbreedte
verdubbeld worden, en zouden minder en
goedkopere zendmasten nodig zijn.
Maar er was altijd een probleem: hele
duplex-systemen zijn niet te maken. Dat
komt door de ruis die optreedt wanneer
hetzelfde kanaal wordt gebruikt voor
verzenden en ontvangen. De storing die
optreedt bij het uitzenden van signalen is
miljoenen keren krachtiger dan die de
telefoons
opnemen.
Binnenkomende
signalen worden op die manier afgebroken,
en dat maakt telefoneren en internetten
onmogelijk.
Maar daar hebben de wetenschappers nu
iets op gevonden. Via een digitale
aanpassing kunnen ze er nu voor zorgen dat
er een nieuw kanaal ontstaat, dat het veel
zwakkere binnenkomende signaal beter kan
onderscheiden. Door de techniek toe te
passen kunnen de beschikbare frequenties
verdubbeld worden.
Een groot internationaal team van
natuurkundigen presenteert kunstmatige
spiervezels. Ze kunnen zich talloze keren
samentrekken en weer ontspannen met een
kracht die 85 keer zo hoog is als wat een
natuurlijke spiervezel presteert. Zulke
koolstof-spiervezels zouden robots kunnen
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
De wetenschappers maken gebruik van
zogenaamde meta-materialen. Dat zijn door
de mens gemaakte materialen die bepaalde
bijwerkingen hebben. Eén van die
bijwerkingen is bijvoorbeeld het ombuigen
van licht. De elektromagnetische straling kan
dan om een object heen worden gebogen,
om dan vervolgens aan de andere kant weer
bij elkaar te komen. Dat betekent dat het
object waar het licht langsop gaat, niet te
zien is.
4
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Zonnestelsel &
Heelal
Mogelijk bewoonbare
superaarde ontdekt in
dichtbevolkt systeem
www.scientias.nl, november 2012
gasnevel om zich heen hangen die er
helemaal niet zou moeten zijn. En in die
nevel botsen dagelijks honderden kometen
tegen elkaar op.
Jonge sterren, zoals 49 CETI, hebben in de
eerste miljoen jaar van hun leven een grote
wolk van gas en stof om zich heen cirkelen.
Die gasnevel wordt uiteindelijk onderdeel
van de ster. Na 10 miljoen moet een
dergelijke gasnevel zéker opgegaan zijn,
maar bij 49 CETI is dat nog steeds niet het
geval.
Astronomen hebben nabij een zonachtige
ster, op zo’n 41 lichtjaar van de aarde, een
superaarde aangetroffen die zich in de
leefbare zone bevindt. De planeet gaat de
boeken in als de dichtstbijzijnde planeet die
mogelijk bewoonbaar is en zich bij een
zonachtige ster bevindt.
De planeet draagt de naam HD 40307g en is
te vinden rond de ster HD 40307. Het is druk
bij de ster: in totaal draaien er zes planeten
omheen. Daarmee is dit het derde bekende
zonnestelsel met zes planeten. Het is echter
voor het eerst dat in zo’n drukbevolkt
systeem ook een planeet wordt aangetroffen
die zich in de leefbare zone bevindt.
De ster HD 40307 was de wetenschap al
bekend. Datzelfde geldt voor drie van de zes
planeten eromheen. Maar nu hebben
astronomen nog drie planeten rondom de
ster ontdekt, waaronder HD 40307g.
Laatstgenoemde planeet is zeker zeven keer
massiever dan de aarde.
De planeet bevindt zich op een afstand die
astronomen zeer geschikt achten voor het
ontstaan of voorkomen van leven. Niet te
dicht bij de ster, zodat eventueel water op
de planeet niet verdampt. Maar ook niet te
ver weg, zodat eventueel water op de
planeet niet bevriest. De planeet ontvangt
waarschijnlijk gemiddeld ongeveer 67
procent van het zonlicht dat onze planeet
dagelijks toegezonden krijgt.
Kometengordel ontdekt
waar om de paar seconden
een botsing plaatsvindt
scientias.nl, november 2012
Astronomen staan versteld over het gedrag
van de ster 49 CETI, in het sterrenbeeld
Cetus. De ster heeft een grote, onrustige
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
49 CETI is inmiddels ruim 40 miljoen jaar
oud, maar de stof- en gaswolk hangt er nog
steeds. Benjamin Zuckerman, die het
fenomeen voor het eerst waarnam, zegt
voor een raadsel te staan. “Dit fenomeen is
uniek in het universum, we kennen geen
enkele ster die zo oud nog zo veel gas om
zich heen heeft.” Wel heeft Zuckerman een
vermoeden waar het gas vandaan komt: van
één van de vele kometen die om de ster
heen hangen.
Het sterrenstelsel heeft namelijk haar eigen
asteroïdengordel, vergelijkbaar met de
Kuipergordel in ons eigen zonnestelsel. Deze
gordel vol asteroïden en kometen is echter
veel groter dan de Kuipergordel: De massa
van alle aanwezige kometen is ruim 4.000
keer zo groot. Rondom 49 CETI vliegen
honderden biljoenen kometen met hoge
snelheid rond. In de kometengordel vindt
iedere zes seconden een botsing plaats.
Ons universum produceert
steeds minder sterren
Scientias.nl, november 2012
Wetenschappers hebben ontdekt dat ons
universum
steeds
minder
sterren
produceert. Inmiddels ligt de productie 97
procent lager dan op het hoogtepunt: toen
het universum de meeste sterren
produceerde. En het wordt alleen maar
minder, zo blijkt uit het onderzoek.
De eerste sterren ontstonden zo’n 13,4
miljard jaar geleden. Deze eerste sterren
waren waarschijnlijk gigantisch: honderden
keren massiever dan onze zon. Maar de
enorme sterren waren geen lang leven
beschoren: vaak gingen ze maar een miljoen
jaar mee alvorens ze explodeerden. Bij die
explosies kwam gas en stof vrij waar weer
nieuwe sterren uit konden ontstaan. Het is
de cirkel van het leven van een ster: de één
5
z’n dood, is de ander z’n brood. Zo zou onze
zon een ster uit de derde generatie zijn en
dus ontstaan zijn uit het stof van een
geëxplodeerde ster die op zijn beurt weer
ontstaan is uit het stof van een
geëxplodeerde superster.
De onderzoekers wilden nu graag weten
hoeveel sterren het universum door de tijd
heen produceerde. Om dat te achterhalen,
maakten ze gebruik van drie telescopen:
de UK Infrared Telescope, de Very Large
Telescope en
de Subaru-telescope.
Ze
bestudeerden
met
de
telescopen
sterrenstelsels uit verschillende perioden in
de geschiedenis van ons universum. Door te
kijken naar het licht van gas- en stofwolken
waarin sterren in deze sterrenstelsels
ontstonden, konden ze vaststellen met
welke snelheid sterren hier ontstonden.
Astronaut bestuurt aards
autootje vanuit
ruimtestation
Scientias.nl, november 2012
Er mag dan wel een rover op Mars
rondrijden, maar NASA en ESA hebben
laten zien dat het ook andersom kan: de
ruimteagentschappen hebben een kleine
machine op aarde bestuurd vanuit het
internationale ruimtestation.
De test werd uitgevoerd door ESA in het
Duitse Darmstadt, bij het European Space
Operation Centre. Daar liet commandant van
de huidige Expeditie 33, Sunita Williams, een
klein Lego-autootje een paar rondjes rijden.
Ze bestuurde het autootje met een speciale,
door NASA ontworpen laptop.
Met de test hopen de ruimteagentschappen
een
nieuwe
interplanetaire
internetverbinding te kunnen testen.
Daarmee moet een signaal vanuit een
bewegend ruimteobject een voertuig op
aarde besturen. Dat kan later van pas komen
wanneer astronauten naar een andere
planeet gaan en eerst vanuit een baan om de
planeet het landschap willen verkennen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Sommige supernovaexplosies mislukken
allesoversterrenkunde.nl, 20 november
2012
Computersimulaties laten zien dat de
uitzonderlijk zwakke supernova-explosies
die astronomen af en toe waarnemen in
feite 'blindgangers' zijn. In sommige
gevallen loopt de ontploffing van de witte
dwerg die het epicentrum van de explosie
vormt, letterlijk met een sisser af.
In de loop van de jaren hebben astronomen
duizenden supernova-explosies van type Ia
waargenomen. Supernova's van dit type zijn
bijna altijd even helder, wat het relatief
eenvoudig maakt om hun afstanden te
bepalen. Deze supernova's spelen dan ook
een belangrijke rol bij het meten van de
afstanden van sterrenstelsel en van de
(veranderende) uitdijingssnelheid van het
heelal.
de zon en op ongeveer 170 lichtjaar van de
aarde staat. De directe waarneming van de
planeet werd in het infrarode spectrum
gedaan met de Japanse Subaru-telescoop op
Hawaï. Deze ontdekking is volgens de
astronomen belangrijk voor ons begrip van
planeetvorming rond zware sterren zoals
Kappa Andromeda.
'Groene' meteorieten zijn door
hevige botsing ontstaan
allesoversterrenkunde.nl, 15 nov 2012
Eén theorie stelde dat de grote hoeveelheid
straling van zo’n ster de vorming van zware
planeten onmogelijk zou maken. Kappa
Andromeda b laat zien dat zoiets toch
mogelijk is. Het direct fotograferen van
exoplaneten is een lastige klus voor
astronomen. Om een lichtzwakke planeet
zichtbaar te maken moet de grote
hoeveelheid straling van de begeleidende
ster geblokkeerd of weg gefilterd worden. Zo
niet, dan overschijnt de ster alle objecten in
haar directe omgeving.
Ver jong sterrenstelsel
breekt afstandsrecord
Sommige supernova's van type Ia zijn echter
tien tot honderd keer zo zwak als hun
soortgenoten. Bij normale supernovaexplosies van dit type bereikt een witte
dwergster een kritische massa, door materie
van een begeleidende ster op te slokken of
door met een begeleidende dwergster
samen te smelten. Dit resulteert in een
nucleaire kettingreactie in de kern van de
witte dwerg, die zich een weg naar buiten
baant. Uit de nieuwe computerberekeningen
blijkt echter dat zo'n 'detonatiegolf' kan
mislukken. Dat gebeurt als de fusiereacties
zich niet tot de kern beperken, maar op
meerdere plaatsen in de ster op gang
komen.
Astronomen zetten
superplaneet op de foto
De planeet, Kappa Andromeda b, draait in
een ruime baan om de jonge ster Kappa
Andromeda heen, die 2,5 keer zo zwaar is als
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Een kleine fractie van de meteorieten die
op aarde worden gevonden, bevatten
prachtige olijfgroene kristallen die in een
matrix van ijzer en nikkel zijn ingebed. Deze
zogeheten
pallasieten
spreken
al
eeuwenlang tot de wetenschappelijke
verbeelding.
Uit nieuw onderzoek blijkt dat ze een
gewelddadige oorsprong hebben (Science,
16 november).Met behulp van een laser, een
magnetisch veld en geavanceerde opnameapparatuur hebben Amerikaanse geofysici
aangetoond
dat
deze
meteorieten
waarschijnlijk zijn ontstaan toen een kleine
planetoïde zich in een ongeveer 400
kilometer grote soortgenoot boorde.
nu.nl, 15 november 2012
Door gebruik te maken van één van de
krachtigste 'zoomlenzen' van de natuur
heeft een internationaal team van
astronomen, onder wie Rychard Bouwens
(Universiteit Leiden), mogelijk het tot nu
toe verste sterrenstelsel waargenomen met
de Hubble-ruimtetelescoop.
Dit sterrenstelsel wordt waargenomen zoals
het er 420 miljoen jaar na de oerknal uitzag
(Astrophysical Journal).Het licht van het
ontdekte
sterrenstelsel,
MACS0647-JD
genaamd, heeft er 13,3 miljard jaar over
gedaan om ons te bereiken. Vergeleken met
de Melkweg is het stelsel heel klein: zijn
diameter bedraagt slechts zeshonderd
lichtjaar.
ad.nl, 19 november 2012
Het is astronomen van onder andere het
Duitse Max-Planck-Institut für Astronomie
gelukt een enorme exoplaneet te
fotograferen. De planeet is bijna dertien
keer zwaarder dan de zwaarste planeet in
ons eigen zonnestelsel, Jupiter.
sterrenstelsel MACS0647-JD achter de zware
cluster MACS J0647.7+7015 staat, wordt zijn
licht als door een lens omgebogen. Dit wordt
het zwaartekrachtlenseffect genoemd. Door
de zwaartekrachtlens wordt het licht ook
versterkt, waardoor het stelsel helderder
lijkt. Op de foto die is gemaakt met de
Hubble-ruimtetelescoop is het versterkte
beeld van het sterrenstelsel MACS0647-JD
als drie kleine stippen zichtbaar rondom de
zware cluster die als 'lens' fungeert. (EE)
Ook de massa van MACS0647-JD is maar een
fractie
van
de
massa
van
ons
Melkwegstelsel: honderd miljoen tot één
miljard
zonsmassa's.
Doordat
het
6
Tot nu toe gingen wetenschappers ervan uit
dat de samenstelling van pallasieten erop
wees dat ze afkomstig waren uit het
overgangsgebied tussen de metaalkern en
de gesteentemantel van een planeetachtig
hemellichaam.
Volgens de onderzoekers zijn de pallasieten
ontstaan doordat gesmolten ijzer uit de kern
van een kleine planetoïde in de mantel van
een
ander
hemellichaam
werd
'geïnjecteerd'. Dat moet wel een relatief
groot object zijn geweest, want anders zou
dit geen magnetisch veld hebben gehad.
Bovendien kunnen de pallasieten op niet al
te grote diepte zijn gevormd, omdat de
temperaturen daar te hoog zijn om
metaaldeeltjes te magnetiseren. (EE)
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Vroege remming van
heelaluitdijing gemeten
nu.nl, 13 november 2012
loop van miljoenen jaren samenklonteren
tot planeten. Het was juist zo’n jonge
stofschijf die astronomen van het Nationale
Astronomische Observatorium van Japan en
de Princeton-universiteit wilden waarnemen.
Vrijwel alle astronomen zijn het er over
eens dat het universum steeds sneller
uitdijt. Maar dat was niet altijd zo. Voor het
eerst is nu de snelheid van het uitdijende
heelal bepaald vóór de periode dat deze
begon te accelereren.
Het blijkt dat de uitdijing van het universum
drie miljard jaar na de oerknal in een fase zat
waarin het langzaam werd afgeremd. Dat
duurde tot het universum ongeveer acht
miljard jaar oud was, en de uitdijing weer
begon te versnellen..
Aan de hand van het licht van extreem verre
en heldere radiobronnen (zogenoemde
quasars) was het mogelijk een kaart te
maken van het vroege universum. De
verklaring
voor
de
respectievelijke
afremming en versnelling van de uitdijing zit
hem in de verschillende krachten die aan het
werk zijn in het heelal. Aan de ene kant is er
de zwaartekracht die alle massa naar elkaar
toe probeert te trekken. Donkere energie –
waarvan nog niemand eigenlijk weet wat het
is – zou alles uit elkaar drijven. In de eerste
miljarden jaren van het universum kon de
zwaartekracht de uitdijing van het heelal nog
afremmen, maar in het huidige universum
domineert de donkere energie.
Bij de 10 miljoen jaar jonge ster PDS 70 – een
zonachtige ster op een afstand van ongeveer
460 lichtjaar – zagen ze tot hun verrassing
een stofschijf met een enorm gat. Volgens
de astronomen is dit enkel te verklaren als er
op die plek al meerdere planeten zijn
samengeklonterd uit de schijf. Zij zouden het
aanwezige stof en gruis met hun
zwaartekracht netjes hebben opgeveegd.
Geen enkele planeet, hoe zwaar ook, zou in
haar eentje in staat zijn zo veel materie naar
zich toe te trekken. Momenteel proberen de
astronomen met nieuwe waarnemingen
meer details van de schijf waar te nemen.
Zwart gat in onze Melkweg
is even hyperactief
Scientias.nl, november 2012
Wetenschappers zijn er getuige van
geweest hoe het zwarte gat in het hart van
onze
Melkweg
de
helderste
röntgenuitbarsting ooit geobserveerd, heeft
geproduceerd. De uitbarsting was 150 keer
helderder dan normaal.
nu.nl, 9 november 2012
Volgens gangbare theorieën ontstaan
planetenstelsels zoals ons eigen zonnestelsel
uit grote, platte stofwolken die om jonge
sterren draaien. Door de zwaartekracht
kunnen delen van deze stofwolk over de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
En nu zorgde dat zwarte gat dus voor een
toch wel behoorlijk spectaculaire uitbarsting,
zo meldt het blad The Astrophysical Journal.
“Opeens eet Sagittarius A om wat voor
reden dan ook veel meer,” vertelt
onderzoeker Michael Nowak. “Een theorie is
dat een asteroïde zo nu en dan te dicht bij
het zwarte gat komt, het zwarte gat zich
uitstrekt en de asteroïde aan stukken
scheurt, het materiaal opeet en het omzet in
straling, waardoor je van die grote
uitbarstingen ziet.”
Curiosity vindt weinig
methaan in atmosfeer van
Mars
Scientias.nl, november 2012
Hoeveel methaan zit er eigenlijk in de
atmosfeer van Mars? En wat is de
geschiedenis van de atmosfeer van de rode
planeet? Dit zijn vragen waarop Marsrover
Curiosity antwoorden hoopt te vinden.
De rover gebruikte een paar weken geleden
voor het eerst zijn ‘neus’ om de atmosfeer
van Mars
te ruiken.
De eerste
onderzoeksresultaten zijn nu binnen.
Natuurlijk heeft Curiosity geen neus zoals wij
mensen. Wel heeft de rover high techinstrumenten om deeltjes in de atmosfeer
op te vangen en te analyseren.
De onderzoekers volgden de uitbarsting
gedurende een uur. Daarna begon de
activiteit van het zwarte gat – dat ook wel
bekend staat als Sagittarius A – weer af te
nemen.
Meerdere planeten in
protoplanetaire schijf
Door de Japanse Subaru-telescoop te
richten op een schijf van gruis en stof rond
de jonge ster PDS 70, denken astronomen
dat ze aanwijzingen hebben gevonden voor
meerdere planeten die rondom deze ster
draaien. De stofschijf heeft namelijk een
anders niet te verklaren groot gat.
Een zwart gat verorbert materie die te dicht
bij het gat in de buurt komt. Wanneer deze
dat doet, geeft deze enorm veel energie af,
in de vorm van röntgenstraling. Maar
wanneer een zwart gat ouder wordt, wordt
het trager en eet het minder. En dus worden
die röntgenuitbarstingen ook minder helder.
Sagittarius A is zo’n zwart gat op leeftijd.
De wetenschappers hopen dat hun
waarnemingen meer duidelijkheid zullen
verschaffen over de dagelijks bezigheden
van een zwart gat op leeftijd. Met het oog op
de grootte van het zwarte gat creëert het
eigenlijk vrij weinig energie. Maar ongeveer
één keer op een dag komt het zwarte gat tot
leven en produceert een uitbarsting van
röntgenstraling.
7
Ten eerste is de huidige atmosfeer van Mars
100 keer dunner dan de aardse atmosfeer.
Ten
tweede
blijkt
uit
koolstofdioxidemetingen dat er vijf procent
meer zware isotopen in de atmosfeer zitten
dan 4,5 miljard jaar geleden, toen de planeet
Mars ontstond. Hoe kan het dat het
percentage zware isotopen aan de hoge kant
is? Wellicht omdat Mars vroeger een deel
van haar bovenste atmosfeer is verloren. Dit
zou resulteren in een verlies van lichte
isotopen, waardoor er relatief meer
zwaardere isotopen overblijven.
Verder is de lucht rondom Curiosity niet rijk
aan methaan. De voorlopige metingen
schatten dat er slechts een paar
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
methaandeeltjes per miljard deeltjes in de
Martiaanse atmosfeer zweven. NASA sluit
niet uit dat het aantal methaandeeltjes nog
lager is, waardoor het zelfs zo kan zijn dat er
geen methaan in de atmosfeer aanwezig is.
Dit zou een domper zijn, want
wetenschappers hopen methaan te vinden
op de rode planeet. Waarom? Op aarde
wordt methaan vooral uitgestoten door
organismen. De ontdekking van methaan op
Mars zou betekenen dat er wellicht
microscopisch leven is op onze buurplaneet.
Plannen voor Marskolonie
zijn verrassend realistisch
10 november 2012 Scientias.nl
In 2023 moet er echt een menselijke
kolonie op Mars staan. Aldus Bas Lansdorp,
oprichter van Mars One.
Zo’n plan kan op veel interesse rekenen.
Maar ook op scepticisme. En neem het
iemand eens kwalijk. Lansdorps plan is op z’n
zachtst gezegd ambitieus te noemen, zeker
in een tijd waarin de ruimtevaart weinig
spectaculaire sprongen meer maakt en er in
de budgetten drastisch wordt gesnoeid.
De astronauten zitten lange tijd met elkaar
opgescheept in een geïsoleerde omgeving.
NASA en ESA hebben al eens een test
uitgevoerd om te kijken wat dat
psychologisch met astronauten doet.
“We gaan alleen maar gebruik maken van nu
al bestaande technieken, dus systemen die
nu al ontworpen en getest zijn.” Lichtend
voorbeeld is natuurlijk de Dragon, het
vrachtschip van SpaceX. Deze capsule van
het commerciële bedrijf uit Amerika
koppelde vorig jaar succesvol aan het ISS, en
was daarmee het eerste commerciële
vrachtschip dat in nauwe samenwerking met
NASA vracht bij het ISS mocht brengen. “We
hebben al met SpaceX gesproken, en die
garanderen ons dat ze de Dragon aan
kunnen passen vóór we naar Mars gaan.”
Verder moeten er leefmodules worden
gebouwd, waarin de astronauten de rest van
hun bestaan doorbrengen. Om aan voedsel
en water te komen, moet er aan landbouw
en waterwinning worden gedaan. De energie
komt van een groot veld van zonnepanelen
en de communicatie naar het thuisfront is
ook niet zomaar te maken.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Chinezen maken ambitieuze
ruimteplannen bekend
13 november 2012 www.scientias.nl
China heeft de toekomst van haar
ruimteprogramma bekend gemaakt. De
Chinezen willen volgend jaar opnieuw een
bemande capsule de ruimte insturen en op
korte termijn mensen naar de maan sturen.
Ook willen de Chinezen een eigen bemand
ruimtestation
bouwen.
Het
Chinese
ruimtestation moet, net als het ISS, een
station worden waar wetenschappelijke en
medische experimenten uitgevoerd gaan
worden.
Maar het ruimtestation dient ook andere
doelen: China wil haar snel expanderende
wetenschappelijke sector langzaamaan
toegankelijker maken voor westerse landen.
Met hun eigen station laten de Chinezen zien
dat ze een goede partner zijn in
internationale
samenwerking.
Het
ruimtestation moet in 2020 klaar zijn.
China lanceerde al eerder haar eigen
raketten. In juni van dit jaar werd Shenzhou9 gelanceerd, die de eerste handmatige
aankoppeling uitvoerde op China’s eigen
ruimtestation, Tiangong-1. Tijdens die missie
was ook de eerste vrouwelijke Chinese
astronaut aanwezig. Halverwege 2013 moet
wederom een raket naar Tiangong (‘Hemels
Paleis’) vertrekken.
DNA, Stamcellen
& Klonen
'Hergebruik DNA maakt
overheid onbetrouwbaar'
www.nu.nl, 21 oktober 2012
Het wetsvoorstel om medisch verkregen
DNA-materiaal ook voor strafzaken te
gebruiken,
maakt
de
overheid
onbetrouwbaar. Wetenschappelijk medisch
onderzoek kan daardoor in gevaar komen.
Ben van Ommen, programmadirecteur
systeembiologie en principal scientist bij
TNO, reageert op het wetsvoorstel dat
vrijdag uitlekte, waarin staat dat het voor
justitie mogelijk moet worden om DNA-
8
materiaal op te eisen uit de zorg. Volgens
Van Ommen zijn er twee discussies die nu
met elkaar verbonden worden. De eerste
gaat over het gebruik van DNA en ander
menselijk materiaal voor wetenschappelijk
onderzoek.
De tweede discussie gaat over vrijwillig of
niet afstaan van DNA voor forensisch
onderzoek. Door "forensisch in te breken" in
de medisch-ethische discussie zet je de
geloofwaardigheid hiervan op het spel,
meent Van Ommen.
"Het is legitiem dat beide discussies gevoerd
worden, maar je mag ze niet zomaar
vermengen", betoogt hij. Voor hem staat
voorop dat mensen hebben ingestemd met
het afnemen van DNA-materiaal, omdat het
voor wetenschappelijk of medisch onderzoek
noodzakelijk is.
"Als de overheid achteraf de regels gaat
veranderen door toch toegang tot het
materiaal te kunnen krijgen voor forensisch
gebruik
dan
wordt
ze
daarmee
onbetrouwbaar. En dat is juist wat je bij dit
gevoelige onderwerp niet wilt."
DNA-onderzoek bewijst
diefstal schapen
www.nu.nl, 17 oktober 2012
DNA-onderzoek op een aantal schapen dat
de politie kortgeleden in beslag nam, heeft
uitgewezen dat deze dieren vorige maand
zijn gestolen uit weilanden in Well en
Ammerzoden.
Daar verdwenen in totaal 249 schapen, die
nu zijn teruggevonden. Van 105 schapen die
de politie ook in beslag nam moet nog
blijken waar ze vandaan zijn gekomen.
Dat heeft de regiopolitie Gelderland-Zuid
woensdag laten weten. Dit korps doet
samen met de Nederlandse Voedsel en
Warenautoriteit NVWA onderzoek naar de
schapendiefstallen die de laatste anderhalve
maand voornamelijk in Gelderland en de
Duitse grensregio hebben plaatsgehad.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
DNA-test verklapt kleur
haar en ogen
www.nu.nl 21 augustus 2012
Rotterdamse wetenschappers hebben een
test ontwikkeld waarmee de kleur ogen en
de haarkleur van een onbekend persoon
kunnen worden vastgesteld op basis van
DNA.
De politie nam op 2 oktober schapen in
beslag die ineens in weilanden in Dodewaard
en Opheusden liepen, terwijl daar
gewoonlijk nooit een kudde te zien was. DNA
van die schapen bracht verwantschap
aan het licht met rammen die op de bestolen
bedrijven in Ammerzoden en Well staan.
Dit kan nuttig zijn voor het opsporen van
daders van misdrijven. Als bekend is welke
kleur haar en ogen de verdachte heeft, kan
de groep waarin gezocht wordt aanzienlijk
worden verkleind.
www.nu.nl 27 september 2012
Voor het eerst vinden onderzoekers delen
van mannelijk DNA in de hersenen van
vrouwen. Dit DNA komt waarschijnlijk van
eerdere zwangerschappen met een
mannelijke foetus.
Kleine beetjes mannelijk DNA die
waarschijnlijk overgebleven zijn in het
moeder-lichaam na een bevalling van een
jongetje, zijn terug te vinden in de hersenen
van de moeders.
Het proces heet microchimerisme (Mc). Dat
is het overblijven van kleine aantallen nieteigen, maar wel verwante - allogene - cellen
in een individu. Door de verwantschap
worden ze niet afgestoten. Microchimerisme
komt veel voor in andere delen van het
lichaam, zoals in bloed en beenmerg. Dit is
echter het eerste bewijs voor het bestaan
van mannelijk DNA in de moederhersenen.
Bij tests op de aanwezigheid van
bepaalde gebieden van het mannelijke Ychromosoom in hersenen van overleden
vrouwen, ontdekte het onderzoeksteam in
63 procent van de monsters lang
overgebleven mannelijke DNA-stukjes in
verschillende hersenregionen.
De autopsie werd verricht bij vrouwen die
overleden waren tussen de leeftijd van 32
jaar en 101. De oudste vrouw waarbij
mannelijk DNA werd gedetecteerd was 94.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Een nieuwe studie onder apen suggereert nu
dat jongens die een kankerbehandeling
hebben ondergaan in de toekomst in staat
zullen zijn om gezond sperma te produceren
met behulp van opgeslagen stamcellen.
Hoewel jongens voor de puberteit nog geen
rijpe spermacellen hebben, beschikken ze
wel al over zogeheten spermatogoniale
stamcellen. Uit deze stamcellen ontwikkelen
zich in de tienerjaren rijpe zaadcellen.
Volgens de onderzoekers is het mogelijk om
sperma-producerende stamcellen voor
de behandeling van kanker af te nemen en
deze later weer terug te plaatsen.
Dove gerbils kunnen weer
horen dankzij stamcellen
www.nu.nl, 13 september 2012
De eigenaren van de schapen weten dat hun
dieren zijn gevonden. Of ze de schapen ook
terugkrijgen, moet het Openbaar Ministerie
beslissen. Het onderzoek naar de diefstallen
is nog in volle gang.
Mannen-DNA in hersenen
van vrouwen gevonden
gekomen. Zij hebben nog geen rijpe
spermacellen.
''In China is het niet zo relevant om de
haarkleur te weten, omdat daar vrijwel
iedereen zwart haar heeft. Maar in Europa
zegt het wel wat omdat hier veel meer
variatie is'', legde hij dinsdag uit.
Dat de test er nu is, wil nog niet zeggen dat
hij meteen gebruikt kan worden bij de
opsporing. ''Hij is nu getest op mooie, verse
DNA-sporen. De vraag is of het ook kan met
beschadigde sporen. Dat zijn bijvoorbeeld
oudere sporen die ernstig zijn afgebroken,
door vocht of door licht.''
Britse onderzoekers hebben dove gerbils
weer laten horen met behulp van
menselijke stamcellen. De methode zou in
de toekomst mogelijk ook voor mensen
werken.
De wetenschappers behandelden 18 gerbils,
die volledig doof waren aan één oor. De
stamcellen
zorgden
voor
een
gemiddeldeverbetering aan het gehoor van
46 procent. Het onderzoek is woensdag
gepubliceerd in het wetenschappelijke
tijdschrift Nature.
Daarvoor zijn nog aanvullende tests nodig,
zei Ate Kloosterman van het Nederlands
Forensisch Instituut dinsdag.
Stamcellen in strijd tegen
onvruchtbaarheid
www.nu.nl, 2 november 2012
Onderzoekers hebben een belangrijke stap
gezet in het veiligstellen van de
vruchtbaarheid van jonge jongens met
kanker.
Door chemotherapie kunnen jongens
onvruchtbaar worden.
Niet
alleen
kankercellen worden door de chemotherapie
getroffen, maar ook stamcellen die
uiteindelijk zaadcellen vormen.
De
meeste
mannen
die
een
kankerbehandeling
moeten
ondergaan
kunnen ervoor kiezen om hun sperma in te
laten vriezen. Dit is echter geen optie voor
patiënten die nog niet in de puberteit zijn
9
Marcelo Rivolta, die het project leidde, denkt
dat er al over een paar jaar mensen
geholpen
kunnen
worden
met
deze behandeling. "Er is meer onderzoek
nodig, maar we weten nu dat dit mogelijk
is," aldus Rivolta, tegen nature
Als de behandeling even succesvol is met
mensen, zouden patiënten die nu zelfs geen
verkeer horen, straks een gesprek kunnen
verstaan.
De
onderzoekers
hebben
beschadigde
zenuwcellen,
die
zenuwimpulsen
van
geluidstrillingen
versturen van het oor naar de hersenen,
vervangen. Hierbij maakten ze gebruik van
stamcellen van een menselijk embryo.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Brits bedrijf test stamcellen
tegen rimpels
www.nu.nl, 10 september 2012
Een Brits farmaceutisch bedrijf start
binnenkort met tests waarbij de eigen
stamcellen van patiënten in rimpels
gespoten worden om zo de huid te
verjongen.
Wetenschappers van Pharmacells, een
farmaceutisch bedrijf uit Glasgow, starten
binnenkort met klinische tests waarbij
stamcellen uit het bloed van de patiënt
gehaald worden.
"De natuurlijke elasticiteit van de huid komt
door de fibroblasten die in het huidweefsel
zitten", legt bedrijfsleider Athol Haas uit.
"Omdat het aantal fibroblasten met het
ouder worden daalt, vermindert ook de
mogelijkheid van het lichaam om de huid
elastisch te houden".
De proteïne bevordert activeit van het
enzym 'telomerase'. Dat zorgt ervoor dat
chromosoomeinden
worden
verjongd,
waardoor
cellen
zich
gemakkelijker
repliceren. Het afbreken van deze
chromosoomeinden
leidt
juist
tot
veroudering en ziekte.
Het onderzoek bleef beperkt tot het
laboratorium. De cellen zijn dus niet weer bij
mensen ingebracht. Bij eerdere tests bleek
wel dat muizen en varkens die de
gemodificeerde cellen kregen ingebracht na
slechts vier weken weer nieuw hartweefsel
aanmaakten. In de toekomst kan de
methode mogelijk worden gebruikt om
hartfalen tegen te gaan. "Dit is een bijzonder
spannende vondst voor patiënten met
hartfalen".
Manier ontdekt om
lotsbestemming van cellen
te veranderen
www.scientias.nl
Wetenschappers hebben een manier
ontdekt om het lot van cellen te
veranderen. Ze kunnen cellen die
voorbestemd zijn om uit te groeien tot hartof hersencellen er – bijzonder laat nog – van
overtuigen om een andere carrière te
kiezen.
Op een bepaald moment worden cellen
voorbestemd om een bepaalde identiteit
aan te nemen. Als dit bepaalt is, blijft deze
cel de rest van zijn leven vastzitten aan deze
identiteit.
Genetisch gemodificeerde
tomaat voorkomt hart- en
vaatziekten
www.nu.nl, november 2012
Wetenschappers ontwikkelen een tomaat
met een stof die de functie van goed
cholesterol nabootst.
De ontwikkelde tomaat bevat een nieuw gen
dat het kleine eiwit 6F produceert. Dat eiwit
doet het zelfde als ApoE-1, het belangrijkste
eiwit uit HDL-cholesterol, de goede vorm van
cholesterol die bloedvaten schoonhoudt van
aangekoekt materiaal. Op die manier blijven
de aderen gezond en vermindert de kans op
hart- en vaatziekten.
Door grote aantallen stamcellen op de juiste
plaats in te spuiten, zou het lichaam
opnieuw de mogelijkheid krijgen om
fibroblasten aan te maken.
www.nu.nl, 24 juni 2012
Wetenschappers van San Diego State
University
hebben
stamcellen
van
hartpatiënten bewerkt en zo 'verjongd'.
Cellen van patiënten met hartfalen werden
gebiopteerd en bewerkt met een proteïne
die celoverleving en -groei verbetert. Dat
schrijft de American Heart Association.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
De onderzoekers ontdekten dit bij
experimenten met zeer jonge embryo`s van
een worm. Door het signaal te verbreken
joegen ze hun lotsbestemming minder
toegewijd na.
Nieuwe studie onthult hoe
en wanneer uw zicht
ontstond
Het bedrijf hoopt dit jaar in Hong Kong met
de test te starten. De techniek zou in de
toekomst, behalve als anti-rimpelmiddel,
ook ingezet kunnen worden om bepaalde
hartziekten en artritis aan te pakken.
Volgens de Britse vereniging van plastisch
chirurgen kan het echter nog vijf tot tien jaar
duren voor de behandeling beschikbaar is.
Hartweefsel 'verjongd' met
gemodificeerde stamcellen
Maar wetenschappers hebben nu een
manier gevonden om cellen er toch van te
overtuigen dat het tijd is voor een
carrièreswitch. Ze ontdekten het signaal dat
ervoor zorgt dat cellen tot een bepaalde cel
uitgroeien en blokkeerden het.
www.scientias.nl
De
ontwikkeling
van
lichtgevoelige
proteïnen was cruciaal: uiteindelijk leidde
dat ertoe dat organismen dingen konden
gaan waarnemen.
Om het effect van de genetisch
gemodificeerde
tomaat
te
testen,
schotelden de onderzoekers muizen een
westers dieet voor, waarin tomaten met en
zonder de nieuwe eigenschap waren
verwerkt. Het bleek dat de muizen die de
genetische gemodificeerde groente tot zich
namen inderdaad minder dichtgeslibde
aderen
hadden.
Ook hadden de muizen minder last van
ontstekingen in de bloedvaten, een
belangrijk symptoom dat kan leiden tot hart
–en vaatziekten.
10
Aan de hand van computermodellen (van
elke hypothese over de ontwikkeling van die
proteïnen) konden de onderzoekers een
tijdlijn ontwikkelen die ze terugvoerde naar
die ene voorouder die over de lichtgevoelige
proteïnen beschikte en waar alle organismen
die kunnen zien uit voortkomen. Deze
voorouder was in eerste instantie zelf ook
blind, maar over een periode van zo’n elf
miljoen jaar ontwikkelde hij de vaardigheid
om licht waar te nemen.
Uit het onderzoek blijkt wel dat het zicht
veel eerder ontstond dan altijd werd
gedacht, hoe het is ontstaan en dat het maar
een keer ontstond.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Groot deel van ons junkDNA heeft belangrijke
functie
veranderen en uiteindelijk helemaal
verwijderen.
Daarom
hebben
de
wetenschappers
ook
levende
cellen
gemeden.
overgang inzet: hun eicelvoorraad krimpt
snel tussen ongeveer hun 25ste en 40ste
levensjaar, namelijk met zo’n 6 tot 9 procent
per jaar.
www.scientias.nl
Wetenschappers
hebben
in
een
grootschalig onderzoek ons junk-DNA onder
de loep genomen. Een flink deel van het
junk-DNA blijkt een enorm controlepaneel
te zijn dat genen aan- en uitzet.
Met ENCODE (zo heet het project) kunnen
we zien dat zo’n 80 procent van het genoom
actief met iets bezig is. Die 80 procent is niet
betrokken bij het produceren van
bouwblokken (proteïnes, red.), maar
bepalen wanneer en waar deze proteïnes
geproduceerd moeten worden.
Wanneer wetenschappers onderzoek doen
naar ziektes, moeten ze dan ook niet alleen
kijken naar de genen die deze ziektes
veroorzaken, maar ook naar de knopjes die
die genen weer aansturen. ENCODE geeft
ons een aantal aanwijzingen die ons kunnen
helpen ontdekken welke mechanismen een
belangrijke rol spelen in ziekte en
gezondheid.
DNA is ultieme harddrive:
klein stukje DNA slaat 70
miljard boeken op
www.scientias.nl
Wetenschappers hebben 70 miljard kopieën
van een boek opgeslagen in DNA ten
grootte van een duimnagel.
DNA is een heel geschikt opslagmedium. Het
kan enorme hoeveelheden data opslaan,
doordat de dichtheid groot is. Bovendien kan
informatie die in DNA opgeslagen wordt,
heel lang en onder de meest extreme
situaties bewaard blijven.
Maar informatie opslaan in DNA – oftwel in
levende cellen – heeft ook nadelen. zodra
DNA in de cel belandt en geen evolutionaire
voordelen heeft, zal de cel het gaan
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Nieuw onderzoek sluit
gekloonde dino’s à la
Jurassic Park uit
www.scientias.nl
Wetenschappers moeten een ieder die
hoopte dat Jurassic Park ooit nog eens
werkelijkheid werd, teleurstellen.
De onderzoekers trekken hun conclusie
nadat ze 158 botten van drie soorten moa’s
bestudeerden. Het was heel moeilijk om de
snelheid van het verval van DNA te schatten,
omdat het vinden van veel fossielen die DNA
bevatten en die ook nog eens met elkaar
vergeleken konden worden, zeldzaam is.
Bij dochters van moeders die in de
menopauze komen op een normale leeftijd,
namelijk tussen de 45 en 55 jaar, slinkt de
eicelvoorraad met 5 tot 7 procent per jaar.
Dochters van moeders die laat in de
overgang raken, na de 55 jaar, verliezen
slechts 3 tot 4 procent van hun eicellen per
jaar. Vrouwen worden geboren met
miljoenen eicellen in hun eierstokken,
waarvan er slechts enkele honderden rijpen
gedurende hun leven.
Bovendien
spelen
ook
allerlei
omgevingsfactoren een rol in het verval van
DNA. Denk aan temperatuur en microben
die DNA aanvallen. De botten van de moa’s
stelden hun echter in staat om het verval
van DNA te bestuderen, want ze zijn van
verschillende leeftijden en komen uit een
gebied waarin ze allemaal aan dezelfde
omgevingsfactoren
zijn
blootgesteld.
De botten waren tussen de 600 en 8000 jaar
oud. Door het verval van DNA in de
verschillende botten te bestuderen, konden
de onderzoekers berekenen hoe lang het
duurt voordat de hoeveelheid DNA
gehalveerd is. Dat bleek elke keer 521 jaar te
duren.
Moeders leeftijd in overgang voorspelt
eicelvoorraad dochter
www.nu.nl, 10 september 2012
De leeftijd waarop een moeder in de
overgang komt, kan voorspellen hoe snel de
voorraad eicellen van haar dochter af zal
nemen. Dat heeft directe gevolgen voor de
vruchtbaarheid van de dochter.
Het was al bekend dat de leeftijd waarop
een vrouw in de overgang komt voor
ongeveer de helft erfelijk bepaald is.
Moeders die vroeg in de overgang raken,
namelijk voor de 45 jaar, krijgen vaak
dochters die zelf ook eerder in de
menopauze komen.
Nu blijkt welke gevolgen dit heeft voor de
vruchtbaarheid van de dochters lang vóór de
11
Rendement sporten: 1 op 4
wetenschap24.nl, november 2012
Bewegen is goed voor je, maar hoe goed?
Uit een groot bevolkingsonderzoek blijkt
dat je met elk uur dat je fysiek aktief bent,
vier uur leven wint.
Als vuistregel kun je aanhouden, dat een
roker met iedere minuut die hij besteedt aan
roken, vier minuten van zijn levensduur
afhaalt. Dat tikt aan: een straffe roker heeft
in totaal twee à drie jaar aan zijn sigaret
zitten lurken wanneer hij rond zijn zestigste
sterft aan longkanker.
De boodschap is vrij helder: mensen die circa
75 minuten per week matig tot intensief
bewegen, leven gemiddeld 1,8 jaar langer
dan mensen die niets aan bewegen doen.
Kom je aan 150 minuten per week, dan voeg
je gemiddeld 3,4 jaar aan je leven toe. Dat is
ruwweg vier keer zoveel levenswinst als de
tijd die je aan 'bewegen' besteedt.
Als je de levenswinst van specifieke groepen
apart bekijkt, valt op dat ex-rokers zelfs nog
iets meer profijt van beweging hebben dan
rokers of zij die nooit gerookt hebben. Het
extreemste verschil, 7,2 levensjaren, was te
zien tussen enerzijds mensen met een
gezond gewicht (BMI tussen 19 en 24) die
genoeg bewegen, en anderzijds zeer dikke
mensen (BMI hoger dan 35) die niet
bewegen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Genoom gerst geeft
geheimen prijs
18 oktober 2012, www.kennislink.nl
Het is groot en ingewikkeld, het DNA van
gerst.
Maar
een
internationaal
onderzoeksteam heeft na jarenlange
inspanning toch het genoom in kaart weten
te brengen. Dit belooft gouden bergen voor
verbetering van het gewas. Bijvoorbeeld
voor een smakelijker biertje.
eiland Sumatra plaatshad. Bij deze
uitbarsting kwam tenminste 250 maal zoveel
lava en as vrij als bij de grootste
vulkaanuitbarsting in het recente verleden,
die van Mount Pinatubo op de Filipijnen, in
1991.
Nog steeds neemt gerst een belangrijke
plaats in als voedselgewas, want het is na
rijst, maïs en tarwe de meest geproduceerde
graansoort ter wereld. Het plantje is niet
voor niets overal zo populair: het is redelijk
bestendig tegen kou, droogte en zoute
bodems.
In de loop der jaren hebben wetenschappers
de wereld afgestruind om overal variëteiten
van gerst vandaan te plukken. In die
verschillende gerstsoorten zoeken ze naar
genen die het gewas bijvoorbeeld bestendig
maken tegen klimaatverandering. Tot nu toe
was dit nog niet gevonden.
Klimaatmodellen hadden berekend dat het
vrijgekomen zwavelstof van de Tobauitbarsting de gehele Aarde voor enkele
decennia met wel 10 graden zou hebben
kunnen afkoelen, en dat terwijl er al een
ijstijd gaande was.
www.nu.nl, november 2012
Klimaat &
Evolutie
Miljoenen jaren onderlinge competitie
dreef zowel plant- als vleesetende
dinosauriërs ertoe hun enorme afmetingen
te bereiken.
www.nu.nl, november 2012
De orkaan Sandy, die grote schade heeft
toegebracht aan het noordoosten van de
Verenigde Staten, heeft ook vogels
meegenomen
die
gewoonlijk
niet
voorkomen in de streek.
Vogelspotters zijn vogels tegengekomen uit
de tropen en de Noordpool, zo meldt
persbureau Reuters vrijdag (plaatselijke tijd).
Heftige stormen kunnen vogels ver weg
blazen van waar ze thuis horen of van hun
trekroute. De storm die deze week de VS
teisterde, was een combinatie van een
orkaan uit het zuiden en wind uit het
noorden.
"Deze storm heeft vogelsoorten gemixt, die
je anders nooit samen ziet", aldus de New
Yorkse ornitholoog Andrew Farnsworth,
tegen Reuters.
www.nu.nl, november 2012
Een extreme vulkaanuitbarsting tijdens de
ijstijd bracht homo sapiens nauwelijks extra
koude, wel een wereldwijde golf van zure
regen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Sandy blaast vogels uit
tropen en Noordpool naar
New York
Daarmee blijkt de wetmatigheid dat soorten
door evolutie eerder groter dan kleiner
worden niet alleen op te gaan voor de
tegenwoordig dominante zoogdieren, maar
ook voor de diergroep die tot aan hun
beroemde uitsterven door een vermeende
meteorietinslag 140 miljoen jaar lang de
dienst uitmaakten op Aarde.
'Mensheid hoefde geen
vulkaanwinter te doorstaan'
Dit zegt een internationale onderzoeksgroep
onder leiding van de Universiteit van
Kopenhagen. Zij hebben de uitbarsting van
de Toba-vulkaan onderzocht, die ongeveer
74.000 jaar geleden op het Indonesische
Hieruit zou blijken dat het zowel voor
jagende als voor vegetarische dinosauriërs
structureel voordelig zou zijn om groter te
zijn dan de individuen van de eigen soort en
van andere soorten – ondanks dat een
grotere lichaamsomvang ook nadelen met
zich meebrengt.
De beroemde Tyrannosaurus rex bereikte
bijvoorbeeld aan het einde van het Krijt een
bovengrens van hun lichaamsomvang.
Dinosauriërs werden
reusachtig dankzij
evolutiewet
Maar wetenschappers van het Internationale
Gerst Sequencing Consortium hebben zich
de afgelopen zes jaar flink ingespannen om
het DNA van gerst uit te pluizen. Nu is het er
dan eindelijk: een eerste, ruwe versie van
het genoom.
bijeenkomst van de Geological Society of
America. Zij hebben onderzoek verricht naar
fossiele dijbenen en ontdekten dat de
meeste afstammingslijnen geleidelijk steeds
grotere soorten voortbrachten.
Dit
betogen
drie
Amerikaanse
wetenschappers op zondag tijdens een
12
Farnsworth bestudeert meldingen op het
online forum ebird.org en kwam daar een
aantal interessante vogels tegen. Zo heeft
een bezoeker een Ross' meeuw gespot ten
noorden van New York. Deze meeuw is
afkomstig uit het noordpoolgebied. Ook is in
New Jersey er een Roodsnavelkeerkringvogel
gezien, die vooral voorkomt in de tropen,
zoals in het Caribisch gebied.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Oudste mensachtige klom
nog steeds in boom
www.nu.nl, november 2012
Mensenachtigen klommen nog veel langer
in bomen dan tot nu toe werd
aangenomen. Onderzoek van de oudste
mensachtige 'Lucy' bewijst dat deze soort
nog veel tijd in bomen doorbracht.
geluid van de sprinkhanen die dichtbij de
weg woonden afweek van het origineel.
Het liefdeslied van de sprinkhaan bestaat uit
een lage en een hoge toon, en vooral de
eerstgenoemde toon was luider geworden.
Op die manier lukte het de sprinkhanen om
over het geluid van de auto’s heen te
komen.
Onderzoek naar de schouderbladen van
Australopithecus Afarensis bevestigen dat
Lucy en haar soortgenoten nog steeds veel
tijd
in
bomen
doorbrachten.
De vorm van het schouderblad van Selam
komt overeen met die van eerder gevonden,
volwassen
soortgenoten,
namelijk
schouderbladen die geschikt zijn om te
klimmen.
www.nu.nl, november 2012
De oude cultuur van de Maya’s floreerde in
tijden van regenval, maar was niet
opgewassen tegen periodes van grote
droogte.
De skeletten die onderzocht werden zijn van
de oudst bekendste mensachtigen in de
wereld. De skeletten hebben de naam Lucy
en Selam en zijn 3,3 miljoen jaar oud.
Sprinkhaan past geluid aan
door verkeerslawaai
www.nu.nl, november 2012
Dit schrijft een team van onder meer
Amerikaanse en Zwitserse onderzoekers,
vrijdag in Science. Vanaf 300 na Christus
heerste de oude Mayabeschaving in de
regenwouden van Midden-Amerika.
Omstreeks 1000 na Christus stortte de
cultuur ineen. Het hoe en waarom hiervan is
onduidelijk. Het huidige onderzoek legt de
link met klimaatsveranderingen van die tijd.
De onderzoekers maakten een reconstructie
van de regenval ten tijde van de
Mayaheerschappij. Hiervoor werd de chemie
van gesteenten in de Yok Balum grot in
Belize geanalyseerd. Deze grot ligt in de
buurt van belangrijke plekken en
bouwwerken van de Maya’s.
Een sprinkhanensoort maakt zijn liefdeslied
luider om boven auto’s uit te komen.
De onderzoekers vingen voor hun studie 188
zogenaamde ratelaars, een sprinkhaansoort
die vooral in de zomer een karakteristiek
tsjirpend geluid maakt.
Ze doen dat om een partner aan te trekken.
De helft van de gevangen sprinkhanen kwam
van een rustige plaats, de andere helft hield
huis dichtbij een drukke straat.
In het laboratorium maakte de Duitsers
opnames van de ratelaars. Het bleek dat het
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
De tijdslijn van de regenval werd naast de
verslaglegging van de Maya’s gelegd. De
onderzoekers zagen dat de teloorgang van
de beschaving werd ingezet in een periode
met minder regenval dan daarvoor, tussen
660 en 900 na Christus.
Direct hierna volgde een extreem droge
eeuw. Het einde van die eeuw is ook de
periode waarop de verslaglegging van de
Maya’s stopt en de oude cultuur definitief
ten onder ging. Toenemende droogte leidde
waarschijnlijk tot verval in de landbouw.
Voedsel werd schaarser en er ontstond
burgerlijke en politieke onrust.
Mayabeschaving ten onder
in tijden van droogte
Bij moderne mensen veranderen de
schouderbladen tijdens de ontwikkeling juist
aanzienlijk. Zo is de hoek van de
schouderkom bij baby’s iets naar beneden
georiënteerd en staat bij volwassenen meer
naar buiten.
De maya’s zelf hielden de belangrijke
gebeurtenissen van hun samenleving
nauwkeurig bij. Deze werden gedateerd met
behulp van de roemruchte Mayakalender,
die volgens sommigen het einde van de
wereld voorspelt aan het eind van 2012.
13
Daarom stijgt de zeespiegel
veel sneller dan voorspeld
www.scientias.nl , november,2012
De zeespiegel stijgt veel sneller dan
wetenschappers verwachtten, zo vertellen
wetenschappers tijdens een jaarlijkse
bijeenkomst van The Geological Society of
America.
Wat er mist in de modellen zijn effecten die
veroorzaakt worden door het smeltende ijs
en die het smelten weer versnellen. Gek
genoeg zijn er alleen maar terugkoppelingen
die het proces versnellen in plaats van
tegenhouden. De aarde neigt altijd naar een
stabiel systeem. En wanneer het niet stabiel
is, kan het heel snel veranderen.``Door
menselijke inmenging wil het systeem een
nieuwe klimaatstatus aannemen.”
Een voorbeeld van zo’n terugkoppeling is
wanneer zee-ijs smelt, stroomt er meer
water van de Noordpool weg en dat wordt
weer vervangen door warmer water uit het
zuiden. “Dus het is een grote warmtepomp
die hitte naar de Noordpool brengt,” stelt
Hay. Dat warmere water laat het ijs weer
sneller smelten, waardoor de hoeveelheid ijs
afneemt en het wateroppervlak terrein wint.
Dat water absorbeert weer meer zonlicht
waardoor weer meer hitte gevangen komt te
zitten in de wateren rondom de Noordpool
en het er nog warmer wordt.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
sprongen dan van de helling om vervolgens
verder te vliegen.
Klimaatverandering
verandert mogelijk
akoestiek van de oceanen
www.scientias.nl,oktober,2012
Nieuw onderzoek wijst
erop dat
klimaatverandering er indirect voor zorgt
dat de akoestiek van de oceanen verandert:
geluiden met een lage frequentie reizen in
de toekomst mogelijk tot wel twee keer zo
ver.
Door klimaatverandering wordt oceaanwater
zuurder. En dat doet iets met de mate
waarin water in staat is om geluiden door te
geven. Met name geluiden met een lage
frequentie kunnen in zuurder oceaanwater
veel verder reiken.
Zo’n 300 miljoen jaar geleden waren de
oceanen qua transmissie van geluiden met
een lage frequentie vergelijkbaar met nu.
Maar de transmissie verbeterde toen de
oceanen zuurder werden en bereikte een
hoogtepunt zo’n 110 miljoen jaar geleden,
toen geluiden met een lage frequentie het
verst reikten. Het is iets wat we moeten
overwegen om ons begrip van geluiden in de
omgeving van zeedieren en het effect dat
menselijke activiteiten daar op hebben, te
vergroten.
‘Beperking van de uitstoot
kan klimaatverandering niet
meer stoppen’
Klimaatverandering kan wel
eens leiden tot veel kleinere
vissen
www.scientias.nl,oktober,2012
Een stijging van de temperatuur in de
oceanen kan wel eens verstrekkende
gevolgen hebben voor vissen. Zij worden
kleiner en verliezen tot wel twintig procent
van hun lichaamsgewicht.
Met
behulp
van
computermodellen
bestudeerden de wetenschappers iets meer
dan 600 verschillende soorten vissen. Zo
ontdekten
ze
dat
het
maximale
lichaamsgewicht dat deze vissen kunnen
bereiken tussen 2000 en 2050 met wel
veertien tot twintig procent kon afnemen.
De onderzoekers benadrukken dat we –
mede doordat de nadruk voortdurend ligt op
het beperken van de uitstoot – niet goed
weten welke effecten klimaatverandering
straks op deze aarde gaat hebben en hoe we
daarmee om moeten gaan. We weten nog
onvoldoende hoe een warmere wereld er
straks uit gaat zien en dat is zorgwekkend,
omdat ze zo afhankelijk zijn van de aarde.
“De oppervlaktesystemen van de aarde
voorzien ons van water en grondstoffen,
houden ecosystemen in stand en
beïnvloeden de ons nu nog onbekende
manieren waarop de aarde reageert op
klimaat en hoe het klimaat vervolgens daar
weer op reageert.”
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
www.wetenschap24.nl, 01 november
2012
Tientallen miljarden schade, meer dan
vijftig doden. De ravage is vooral te wijten
aan overstromingen. Al tijdens de storm
brak de discussie los: is klimaatverandering,
en dus de mens, medeschuldig aan dit
natuurgeweld?
Er spelen meerdere mechanismen een rol.
Ten eerste iets heel simpels: het zeeniveau.
Dat is de afgelopen eeuw gestegen.
Een tweede mechanisme is ook te wijten aan
de opwarming van het zeewater. Warmer
zeewater leidt tot krachtiger orkanen.
Het heeft alles te maken met zuurstof. Een
vis moet voortdurend genoeg zuurstof uit
het water kunnen halen om te groeien en de
situatie verslechtert naarmate de vis groter
wordt. Klimaatverandering leidt tot een
warmere en minder zuurstof bevattende
oceaan en die maakt het moeilijker voor
grote vissen om genoeg zuurstof binnen te
krijgen en dat betekent dat zij sneller zullen
stoppen met groeien.
www.scientias.nl,oktober,2012
Klimaatverandering tegengaan door de
uitstoot van broeikasgassen te beperken:
ooit was dat een optie. Maar nu is het daar
waarschijnlijk al veel te laat voor.
Zelfgemaakte superstorm?
Reuzenvlieger nam aanloop
www.kennislink.nl, 14 november 2012
De
reuzenvlieger,
pterosaurus
Quetzalcoatlaseens, was een van de
grootste vogels. Onderzoekers hebben nu
ontdekt dat deze vogel waarschijnlijk een
aanloop nam om op te stijgen.
Het is nooit goed bekend geweest hoe de
pterosaurus Quetzalcoatlaseens, ook wel de
reuzenvlieger genoemd, opsteeg. Het was
voor deze ca. 70 kg wegende vlieger met een
spanwijdte van 10,4 m uit het einde van het
Krijt in Noord-Amerika, niet mogelijk om
simpelweg op te springen. Zijn vleugels
sloegen zich dan kapot op de grond. Uit een
presentatie op het jaarlijks terugkerende
bijeenkomst Geological Society of America,
bleek dat deze enorme pterosaurussen een
hellintg nodig hadden om op te stijgen. Ze
14
En dan nog een laatste punt: warmere lucht
houdt meer waterdamp vast, waardoor
waarschijnlijk ook de hoeveelheid regen
toeneemt die bij een orkaan als Sandy naar
beneden komt. Ook dat draagt bij aan de
ernst van de schade.
Klimaatverandering is kortom niet met
zekerheid aan te wijzen als dé oorzaak
achter de orkaan Sandy, maar heeft zeker
bijgedragen aan de ernst van de ramp en
heeft de kans op dergelijke extreme stormen
groter gemaakt.
Nieuw wapen in de strijd
tegen klimaatverandering:
zeeotters
www.scientias.nl,oktober,2012
Wetenschappers zijn een nieuw wapen in
de strijd tegen klimaatverandering op het
spoor: zeeotters.
Hoe oefenen de zeeotters precies zo’n grote
invloed uit op de hoeveelheid CO2 en dus
het klimaat? Zeeotters eten zee-egels. Zee-
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
egels eten op hun beurt normaal gesproken
zeewier. Dat zeewier haalt weer CO2 uit de
lucht. Wanneer er zeeotters in de buurt zijn,
laten de zee-egels het levende zeewier voor
wat het is. Ze verbergen zich en eten restjes
(dood) zeewier.
De onderzoekers vergeleken het aantal
otters met de hoeveelheid zeewier en
ontdekten dat otters ongetwijfeld een sterke
invloed hebben op de opslag van CO2.
Ziekte &
Gezondheid
Orgaandonatie: arts legt uit
gezondheidsnet.nl , oktober 2012
'Als ik donor word, laten ze me dan niet
makkelijker
doodgaan?'
is
een
veelgehoorde vraag over orgaandonatie.
Nardo van der Meer is anesthesioloogintensivist in het Amphia ziekenhuis. Hij
vertelt in deze korte video hoe de artsen
alles op alles zetten om mensenlevens te
redden; óók dat van een orgaandonor.
Op de intensive care (IC) van het Amphia
ziekenhuis in Breda worden jaarlijks zo'n
drieduizend patiënten behandeld met een
hele ernstige ziekte of na een grote operatie.
Zo'n 90 procent van deze mensen komt goed
van de IC af en gaat na verloop van tijd
gewoon weer naar huis. Bij een kleiner
percentage lukt dit, ondanks de goede zorg
van de verpleegkundigen en artsen, niet.
Als blijkt dat zo'n patiënt niet beter meer
gaat worden, als er dus alle moderne
technieken ten spijt niets meer voor iemand
gedaan kan worden en de kans dat iemand
gaat overlijden 100 procent is, dan komt de
donatievraag pas naar boven. Die vraag
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
wordt pas gesteld als men heel zeker weet
dat er niks meer voor de betreffende patiënt
gedaan kan worden. Tot op het moment dat
het Donorregister geraadpleegd wordt,
weten de behandelend artsen niet of iemand
geregistreerd is als donor, en dat doet er ook
niet toe. Er wordt net zolang doorbehandeld
tot iemand beter is óf de artsen heel zeker
weten dat ze niets meer voor die patiënt
kunnen doen.
Het antwoord op de genoemde vraag is dus
nee. Ten eerste weten artsen niet of iemand
donor is, totdat hij of zij is overleden. Ten
tweede heeft een behandelend arts maar
één plicht en dat is om het leven van de
patiënt te redden. De transplantatiearts is
iemand anders. En die komt er pas bij als een
patiënt overleden is.
'Chip geneest reumapatiënt'
gezondheidsnet.nl, november 2012
Wetenschappers zijn er voor het eerst in
geslaagd om bij reumapatiënten de
ontsteking in de gewrichten te remmen
zonder medicijnen. Dat meldt de Telegraaf
maandag.
Bij de behandeling wordt een soort
pacemaker in de hals van de patiënt
geïmplanteerd. Deze 'chip' geeft elektrische
signalen af. Bij één patiënt werkte de
behandeling zo goed dat de reuma zo goed
als verdween.
Groene thee verlaagt risico
keel-, maag- en darmkanker
gezondheidsnet.nl, november 2012
Oudere vrouwen die regelmatig groene
thee drinken, verlagen daarmee hun risico
op verschillende typen kanker. Dat blijkt uit
een onderzoek onder duizenden Chinese
vrouwen.
De onderzoekers gebruikten de gegevens uit
een langlopend onderzoek naar meer dan
69.000 Chinese vrouwen van middelbare
leeftijd en ouder. Ruim 19.000 deelnemers
werden gezien als regelmatige theedrinkers,
die meer dan drie keer per week groene
thee dronken.
De unieke proef werd gisteren bekend
gemaakt door arts onderzoeker Frieda
Koopman van het AMC op een
reumacongres
in
Washington.
Het
onderzoek dat vorig jaar begon staat onder
supervisie van de Nederlandse reumatoloog
professor Paul-Peter Tak.
Neurochirurgen plaatsten bij acht patiënten
in Nederland, Kroatië en Bosnië de chip om
de hoofdzenuw die in de hals loopt, de
nervus vagus. Deze zenuw reguleert onder
andere de hartslag en de ademhaling.
Dagelijks werd door de chip een klein
elektrisch signaal afgegeven.
Er was sprake van minder gezwollen en
pijnlijke
gewrichten
en
de
ontstekingswaarden in het bloed zakten bij
zes van de acht patiënten. Bij vijf van de acht
was de respons goed. Bij één patiënt was de
reuma zelfs nagenoeg verdwenen.
Gedurende 11 jaar ontwikkelden 1255
vrouwen keel-, maag- of darmkanker.
Vrouwen die zeiden dat ze de afgelopen
twintig jaar veel groene thee hadden
gedronken, bleken zo’n 27 procent minder
risico te lopen op deze typen kanker.
Vrouwen die wekelijks minstens drie keer
groene thee dronken, verlaagden daarmee
hun
risico
op
tumoren
in
het
spijsverteringsstelsel met 14 procent.
Mogelijk hebben de antioxidanten in groene
thee een beschermend effect, maar dat is
nog niet voldoende bewezen. Groene
theedrinkers waren namelijk ook jonger,
bewogen meer en aten meer groente en
fruit. De onderzoekers probeerden deze
factoren uit te sluiten, maar ze geven aan
dat dat nooit helemaal lukt.
15
Kauwgom tegen reisziekte
ontwikkeld
www.gezondheidsnet.nl, oktober 2012
Onderzoekers van een universiteit in Iran
ontwikkelden een kauwgom die helpt tegen
reisziekte. De kauwgom bevat medicatie die
snel opgenomen wordt via de mondholte.
Veel mensen hebben last van misselijkheid
op een deinend schip, in de auto of in een
vliegtuig. Onderzoekers van de Azad
universiteit in Teheran bedachten een
middel dat sneller opgenomen wordt via de
mondholte dan de gebruikelijke medicatie.
Ze verwerkten dramamine – een bestaand
geneesmiddel tegen wagenziekte – in
kauwgom.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
"De grootste uitdaging is de bittere smaak
van de werkzame stof maskeren", zegt
Mohsen Sadatrezaei. "We hebben een
kauwgom met dramamine ontwikkeld met
een acceptabele smaak".
'Pijnstillers leiden tot
gehoorverlies'
gezondheidsnet.nl, november 2012
Populaire pijnstillers als ibuprofen en
paracetamol
hebben
mogelijk
een
onverwachte bijwerking. Veelvuldig gebruik
verhoogt de kans op gehoorschade bij
vrouwen.
De onderzoekers denkt dat hun uitvinding op
korte termijn echt gebruikt kan worden. Ook
zien ze mogelijkheden om anderen
medicijnen in kauwgom te verwerken. Ze
presenteerden hun vinding tijdens de
jaarlijkse bijeenkomst van de American
Association of Pharmaceutical Scientists.
Nieuwe borstkankerbehandeling onderzocht
Onderzoekers van het Brigham and
Women's Hospital komen tot die conclusie
na een onderzoek onder 62.261 vrouwen
tussen de 31 en 48 jar. De vrouwen maken
onderdeel uit van de Nurses' Health Study en
werden gedurende 14 jaar gevolgd.
In vergelijking met vrouwen die minder dan
een keer per week ibuprofen slikten, hadden
de vrouwen die wekelijks twee of drie pillen
gebruikten 13 procent meer kans op
gehoorverlies. Bij vrouwen die gemiddeld
per week vier of vijf pijnstillers slikten was
dit zelfs 21 procent. Zes of meer ibuprofen
verhoogde het risico tot 24 procent. Bij
paracetamol zagen de onderzoekers
vergelijkbare cijfers.
Tieners met slaapgebrek
vaker hartproblemen
gezondheidsnet.nl, november 2012
Tieners die te weinig slapen, ontwikkelen
mogelijk vaker hartziekten als ze ouder zijn.
De onderzoekers vroegen 4100 tieners naar
hun slaapkwaliteit. Ze waren allemaal
gezond. De jongeren die het slechtst
sliepen, bleken wel tekenen te vertonen die
duiden op toekomstige hartproblemen.
gezondheidsnet.nl, november 2012
Het UMC Utrecht is gestart met een
onderzoek naar een nieuwe behandeling
voor
borstkanker.
Bij
de
nieuwe
behandeling
verhit
ultrageluid
borsttumoren tot een temperatuur van 60
tot 90 graden. Daardoor sterven
tumorcellen af.
Het UMC Utrecht doet het onderzoek in
samenwerking met Philips. Door met
ultrageluid borsttumoren te verhitten,
sterven tumorcellen af en worden
vervolgens door het lichaam opgeruimd. Op
deze manier kunnen patiënten behandeld
worden zonder operatie. De eerste patiënte
met deze techniek is inmiddels behandeld.
inhaleren, 51 sigaretrokers die normaal
inhaleren
en
44
niet-rokers.
De onderzoekers keken naar het effect op
een piepende ademhaling, beklemming op
de borst en hoesten. In alle drie de gevallen
hadden waterpijprokers vaker last van deze
klachten dan de niet-rokers en de normale
rokers. Alleen bij rokers die zwaar inhaleren
was er nog vaker sprake van deze
symptomen.
Waardoor het gehoorverlies veroorzaakt
wordt is niet helemaal duidelijk. "NSAIDs
verminderen mogelijk de bloedstroom in het
gehoororgaan, waardoor de functie wordt
beperkt", legt onderzoeker Sharon Curhan
uit. "Paracetamol put wellicht bepaalde
factoren uit die normaal gesproken het
gehoor beschermen tegen schade."
Waterpijp net zo slecht als
sigaretten
Slecht slapen betekende in dit onderzoek
bijvoorbeeld problemen hebben met in slaap
vallen of doorslapen, ’s nachts wakker zijn en
nachtmerries hebben. Bijna de helft van de
tieners die hiervan last had, was te zwaar of
had een te hoge bloeddruk of te hoog
cholesterolgehalte. Van de uitgeruste
jongeren had maar 39 procent daar last van.
Hoewel deze resultaten niet bewijzen dat
het slaapgebrek de oorzaak is van
hartproblemen, is wel bekend dat slechte
slapers minder bewegen en vaak slechtere
eetgewoonten hebben dan uitgeslapen
leeftijdgenoten. Dat gold ook voor de tieners
in deze studie.
www.gezondheidsnet.nl,augustus 2012
Via een gelijktijdige MRI-scan kunnen artsen
de temperatuur in de gaten houden en de
plaats van de tumor precies bepalen. Voor
vrouwen is de ultrageluidbehandeling naar
verwachting minder ingrijpend dan een
operatie. Ze kunnen op dezelfde dag weer
naar huis en de behandeling kan onder
lokale verdoving of sedatie plaatsvinden. Dit
in tegenstelling tot de chirurgische ingreep,
waarbij de patiënt onder algehele narcose
moet.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Het roken van waterpijp heeft een zelfde
effect op de longfunctie en luchtwegen als
sigaretten. Dat blijkt uit onderzoek van de
Mashad University in het tijdschrift
Respirology.
Veel waterpijpgebruikers en zelfs artsen
dachten voor lange tijd dat het roken via de
waterpijp minder schadelijk is, omdat de pijp
de giftige componenten uit het tabak er uit
filtert. Steeds meer onderzoeken wijzen
echter op het tegendeel. Voor deze studie
bestudeerden Iraanse onderzoekers 57
waterpijprokers, 30 sigaretrokers die zwaar
16
"Als mensen denken aan risicofactoren voor
hart- en vaatziekten, denken ze meestal niet
aan slaapgebrek. Dit onderzoek laat zien dat
slaap ook iets is waar mensen bij stil moeten
staan", zegt onderzoeker Brian C. McCrindle.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
'Autoalarm is het irritantste
geluid'
gezondheidsnet.nl, augustus 2012
Een zoemende mug. Drilboren. De huilbaby
van de buren. Maar het vreselijkste geluid
vinden we toch een loeiend autoalarm, zo
blijkt uit onderzoek van Psychologie
Magazine.
Ons lichaam heeft natuurlijk daglicht nodig
om cortisol aan te maken, het hormoon dat
ons wakker, aandachtig en stressbestendig
houdt. In de herfst daalt de hoeveelheid van
dit broodnodige daglicht. Een wandelingetje
in de buitenlucht tijdens je middagpauze
bezorgt je voldoende daglicht om dit verlies
te compenseren.
Het tijdschrift vroeg ongeveer 2000 lezers
om online een aantal geluiden te beluisteren
en beoordelen. De irritante geluiden die de
top drie haalden, zijn: Autoalarm ,Gesnurk
,Piepend bestek op een bord
overleden als gevolg van een fietsongeluk.
De fietsers waren tussen de 10 en 83 jaar
oud, 86 procent was jongen of man. Bij meer
dan driekwart van de ongelukken was een
motorviertuig betrokken. De fietsers die
overleden
als
gevolg
van
hoofdverwondingen droegen drie keer zo
vaak geen helm, in vergelijking met de
fietsers die overlijden als gevolg van andere
verwondingen.
De resultaten zijn gepubliceerd in het
Canadian Medical Association Journal.
'Menstruatie voorspelt
risico hart- en vaatziekten'
gezondheidsnet.nl, november 2012
In de winter ruilen we salades en fruit in
voor wild en stoofpotten. Niet toevallig,
want voldoende dierlijke proteïnen maken
het ons makkelijker om voldoende cortisol te
produceren. Stevige kost is dus nodig, ook bij
het ontbijt!
Hoeveel decibel een bepaald geluid
meet, bepaalt niet hoe irritant we het
vinden. Zo ergeren we ons meer aan
gesnurk, terwijl het geluid van een drilboor
veel harder is. Snurken is volgens
geluidsonderzoekers zo hinderlijk omdat het
ons afleidt van waar we mee bezig zijn: in
slaap vallen.
Dat we van hoge, piepende geluiden zo’n
afkeer hebben – zoals bestek op een bord,
maar ook de beruchte nagels over een
schoolbord – is volgens sommige
onderzoekers een overblijfsel uit de evolutie.
We zouden het onbewust associëren met
angst , omdat het lijkt op de hulpschreeuw
van aapjes.
De beste tips tegen een
herfstdip
gezondheidsnet.nl, november 2012
Ben je ook wel eens moe nu de dagen
korter worden? Heb je minder zin om aan
de dag te beginnen? Lijkt alles te veel?
Misschien heb je wel last van een herfst- of
winterdip. Kan je er iets aan doen? Volgens
dr. Peter Aelbrecht wel!
Moeheid, lusteloosheid en trek in veel
(koolhydraatrijk) eten, zijn veelgehoorde
klachten in de herfst. Hoeveel je ook slaapt
of uitrust, het lijkt niet te helpen. Hoewel het
vervelend is, gaan deze klachten vaak wel
vanzelf over. Je hoeft er dus niet voor naar
de dokter. Je kunt er wel iets aan doen,
zodat deze klachten dragelijker worden. Dr.
Aelbrecht geeft enkele tips om je te
wapenen tegen de herfst- en winterdip.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Verduister je slaapkamer volledig, zo wordt
er 's nachts voldoende van het
slaaphormoon melatonine aangemaakt. Dit
zorgt voor de nodige cortisolproductie
gedurende de dag. Voor een goede
nachtrust eet of drink je beter niets de
laatste twee uur voor je naar bed gaat.
Het moment van de eerste menstruatie is
mogelijk een voorspeller voor hart- en
vaatziekten, dit hangt namelijk samen met
BMI, buikomvang en overgewicht.
Onderzoekers van het Amerikaanse National
Heart, Lung and Blood Institute en Harvard
Medical School hebben bekeken welke
vrouwelijke voortplantingsfactoren een
risico vormen voor de vetverdeling in het
lichaam en daarmee de kans op hart- en
vaatziekten
vergroten.
De
eerste
menstruatie, het aantal bevallingen en de
overgang waren factoren waar de
onderzoekers naar keken.
Nieuw bewijs voor
bescherming van fietshelm
gezondheidsnet.nl, november 2012
Fietsers zonder helm hebben een ongeveer
drie keer zo grote kans om aan hoofdletsel
te overlijden na een ongeluk, dan fietsers
die wel een helm dragen.
Tot die conclusie komen onderzoekers van
onder andere het St. Michael's Hospital in
Toronto. "We zagen een duidelijk verband
tussen overlijden als gevolg van hoofdletsel
en het dragen van een helm", aldus
onderzoeker Navindra Persaud. "Deze
resultaten bevestigen het beschermende
effect van een helm."
Voor het onderzoek bestudeerde Persaud
samen
met
zijn
collega's
de
ziekenhuisstatussen van 129 mensen die
tussen januari 2006 en december 2010
17
"De eerste menstruatie op jonge leeftijd
staat in verband met overgewicht en meer
vet", vertelt onderzoeker Caroline Fox. "Het
aantal bevallingen en de leeftijd waarop de
overgang begon, hebben hier geen invloed
op. De onderzochte vrouwen hadden na de
overgang ook meer vetweefsel, maar dit
komt vooral door de leeftijd en niet de
overgang."
Het moment van de eerste menstruatie
heeft
invloed
op
het
algemene
vetpercentage, maar is niet bepalend voor
de vetverdeling. Volgens de onderzoekers is
het de vraag of er interventies ontwikkeld
kunnen worden om de gevolgen van een
vroege menstruatie zoals het overgewicht en
eventuele hart- en vaatziekten te
voorkomen. Vervolgonderzoek moet dit
uitwijzen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Gezond eten, gezonde
hersenen
gezondheidsnet.nl, november 2012
Onze hersenen gebruiken maar liefst 20
procent van onze energie. Voor een goede
ontwikkeling en werking van de hersenen
zijn
specifieke
voedingsstoffen
noodzakelijk. Door het juiste te eten houd
je je brein dus in topconditie.
Al voor de geboorte hebben de hersenen
bepaalde bouwstoffen nodig voor een goede
ontwikkeling: een tekort aan bouw- en
voedingsstoffen zorgt er voor dat de
hersenen zich minder goed ontwikkelen.
Maar ook een gebrek aan energie heeft
invloed op de hersenen. Als je minder
energie hebt zullen je hersenen minder
functioneren. Je wordt bijvoorbeeld
vergeetachtig of hebt moeite met
concentreren.
Naar
het
effect
van
specifieke
voedingsmiddelen op de hersenen wordt
veel onderzoek gedaan. Niet elk verband is
even duidelijk, in sommige gevallen bestaan
slechts
aanwijzingen
en
bij
veel
voedingsmiddelen is het directe effect op de
hersenen nog onbekend.
Voor de opbouw en werking van de
hersenen zijn vetzuren onmisbaar. Vooral de
onverzadigde omega 3-vetzuren DHA en EPA
zijn belangrijk. De vetzuren maken
onderdeel uit van de wanden van cellen en
zorgen ervoor dat cellen elkaar signaal
doorgeven.
Migraine bij kinderen
beïnvloedt schoolprestaties
onderzoekers gezien bij kinderen die
kampen met een ernstige vorm van
migraine, last hebben van chronische
migraine
of
van
langdurige
migraineaanvallen. Ook was dit verband
sterker bij kinderen met gedragsproblemen.
Het hormoon oxytocine is vooral bekend
vanwege zijn rol bij vrouwen tijdens de
bevalling
en
borstvoeding.
Recente
onderzoeken tonen echter aan dat oxytocine
ook een belangrijke rol speelt bij sociaal
gedrag, en ook bij mannen.
Dit idee wordt bevestigd door een nieuwe
studie van wetenschappers van de Erasmus
Universiteit Rotterdam, de Radboud
Universiteit Nijmegen en de Universiteit van
Amsterdam.
Gezichtscrèmes: verschil
van dag en nacht
gezondheidsnet.nl, november 2012
Onderzoekers Marcelo E. Bigal laat weten
dat ouders en leerkrachten deze hoofdpijn
serieus moeten nemen en ervoor moeten
zorgen dat kinderen met migraine passende
medische zorg en behandeling krijgen.
De studie omvatte meer dan 5.000
Braziliaanse kinderen in de leeftijd van 5 tot
12 jaar. De onderzoekers bestudeerden de
gegevens over de prestaties van de
leerlingen. Ook werd er een vragenlijst door
de leerkrachten van de kinderen ingevuld en
werden de ouders van de kinderen
ondervraagd.
Hormoon oxytocine
bevordert kuddegedrag
Het klinkt heel logisch. Dagcrème gebruik je
overdag en nachtcrème smeer je 's avonds
voor je naar bed gaat. Maar is het eigenlijk
wel nodig om twee verschillende crèmes te
gebruiken? Of kun je net zo goed je
dagcrème ook 's nachts op je gezicht
smeren?
Een gezichtscrème gebruik je om twee
redenen: om de huid te beschermen en om
te zorgen dat de huid vocht vasthoudt. De
dag- en nachtvariant verschillen vooral van
elkaar in textuur en ingrediënten. Een
dagcrème bevat meer water en is daardoor
lichter van textuur. De crème trekt bij het
aanbrengen snel in en voelt fris aan. Dat is
ook prettig voor eventuele make up die je
daarna
aan
wilt
brengen.
Een nachtcrème bevat meer oliën en andere
voedende bestanddelen om je huid te
verwennen. Deze crème is dus vetter of
romiger: dat voel je ook bij het opbrengen.
www.nu.nl, november 2012
Een spray oxytocine in de neus zorgt ervoor
dat mannen de mening van groepsgenoten
overnemen.
Dit effect is gevonden in een studie waarbij
aan mannen werd gevraagd hoe mooi ze
willekeurige abstracte figuren vonden, blijkt
uit een publicatie in het novembernummer
van Psychological Science.
Overdag wordt je huid aan allerlei
schadelijke stoffen blootgesteld, zoals
airconditioning, uitlaatgassen, buitenlucht
en uv-stralen bijvoorbeeld. Een dagcrème
bevat daarom meestal een zonnefilter (SPF).
Daarnaast vind je in een dagcrème vaak
antioxidanten als vitamine E of C die
beschermen tegen schadelijkheden. Soms
bevat de crème ook cafeïne of
'lichtreflecterende' deeltjes voor een extra
frisse stralende huid.
www.nu.nl, november 2012
Kinderen die last hebben van migraine
presteren minder goed op school dan
kinderen die niet kampen met deze ernstige
vorm van hoofdpijn.
Uit de studie blijkt dat kinderen met
migraine 30 procent meer kans hebben om
onder het gemiddelde te presteren op
school dan kinderen die niet lijden aan
hoofdpijn.
Een sterkere associatie tussen migraine en
slechte prestaties op school werd door de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
18
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
'Sporten voor ontbijt
stimuleert vetverbranding'
www.nu.nl oktober 2012
Als je voor het ontbijt al beweegt, verbrand
je meer vet dan wanneer je na het ontbijt
gaat sporten. Dat blijkt uit een onderzoek
van Glasgow University.
De onderzoekers vroegen tien mannen om
drie keer naar de universiteit te komen. Bij
het
eerste
bezoek
bewogen
de
proefpersonen niet. De tweede keer
maakten ze voor het ontbijt een stevige
wandeling van een uur. Het derde bezoek
bestond uit een flinke wandeling, gevolgd
door ontbijt.
De studie is gebaseerd op een telefonische
bevraging van de moeders van bijna 97.000
Deense kinderen tussen 8 en 14 (geboren
tussen 1997 en 2003). 1 procent van de
kinderen kreeg als diagnose 'autisme'.
De moeders werden bevraagd tijdens de
zwangerschap en na de bevalling over
infecties, koorts en antibioticagebruik. Er
werd niet specifiek gevraagd naar griep maar
bij moeders die het vermeldden, bleek dat
autisme twee keer vaker voorkwam dan
gemiddeld.
Oestrogeen
is
betrokken
bij
het
metabolisme. De onderzoekers voegden
deze hormonen samen om te voorkomen
dat
bijwerkingen
zoals
ongewenste
celdelingen (kanker) en beroertes optreden.
“We ontdekten dat het combineren van de
hormonen in één molecuul de effectiviteit
en veiligheid dramatisch verbeterde”, zegt
onderzoeker
Richard
DiMarchi.
“De
combinatie verbetert het vermogen om af te
vallen en het vermogen om glucose op peil
te houden, zonder de negatieve effecten te
activeren die met oestrogeen verbonden
zijn.”
Kleine stukjes eten, helpt bij
afvallen
www.nu.nl, juli 2012
Bij langdurige koorts - een week of meer voor het derde trimester bleek dat risico
zelfs
drie
keer
zo
groot.
Voor zwangere vrouwen wordt al langer
aangeraden om zich te laten vaccineren
tegen griep, ook al kan uit de studie niet
worden afgeleid dat het vaccin ook het
ontwikkelen van autisme tegengaat.
De proefpersonen die al voor het ontbijt
sportten, bleken 33 procent meer vet te
verbruiken dan de mannen die na het ontbijt
gingen wandelen.
De onderzoekers zagen bij de proefpersonen
die de dag met wandelen begonnen ook een
grotere daling van de vetten in het bloed die
het risico op hart- en vaatziekten vergroten.
Link gevonden tussen griep
bij moeder en autisme bij
kind
www.hln.be, november 2012
Hormoontherapie tegen
overgewicht
De onderzoekers lieten driehonderd
studenten een bagel eten. Sommigen kregen
een hele bagel. Anderen aten een bagel die
in vieren gesneden was, maar net zo veel
calorieën bevatte.
www.nu.nl , november 2012
Onderzoekers
hebben
een
manier
gevonden om muizen met overgewicht
veilig en effectief te laten afvallen met
behulp van twee hormonen. Mogelijk kan
deze behandeling ook bij mensen met
overgewicht worden toegepast.
Het is de onderzoekers gelukt om twee
hormonen samen te voegen tot één
molecuul. Dit heeft minder bijwerkingen dan
een behandeling met de twee hormonen
apart. Het hormoon GLP-1, dat in het
verteringsstelsel te vinden is, stuurt het
hormoon oestrogeen aan.
Vrouwen die griep krijgen tijdens hun
zwangerschap zouden dubbel zoveel risico
lopen op een kind met autisme. Dat blijkt
uit Deens onderzoek dat in het Amerikaans
wetenschappelijk
tijdschrift
Pediatrics
gepubliceerd is.
Twintig minuten later kregen ze een maaltijd
waarvan ze zo veel of weinig mochten
nemen als ze wilden. Studenten die een
bagel in vier stukken kregen, aten minder
van de bagel én minder van de maaltijd die
daarna geserveerd werd.
Mogelijk werkt in stukjes gepresenteerd
voedsel als een optische illusie. Als je kleine
stukjes chocola ziet, houd je je hersenen en
maag voor de gek. Zij 'denken' dat een
gebroken reep groter is dan een hele reep.
Omdat de studie gebaseerd is op wat
vrouwen zelf aandroegen, in plaats van op
een gecontroleerde, medische studie is
voorzichtigheid geboden bij de interpretatie
van de cijfers. "Niet iedereen die koorts
heeft, heeft ook griep. Ook kan het zijn dat
bepaalde vrouwen griep hadden, zonder het
te weten", waarschuwen de onderzoekers.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
Van voeding die in kleine stukjes wordt
geserveerd, eet je minder. Een reep chocola
in stukjes breken, kan je er dus van
weerhouden om hem in een keer helemaal
op te eten.
Een andere mogelijke verklaring is dat je
langzamer eet als je iets in kleine stukjes eet.
Daardoor heeft je lichaam de tijd om te
merken dat je vol zit, voordat je al te veel
gegeten hebt.
19
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Toenemende veranderingen
in de hersenen bij migraine
www.ziekenhuis.nl, november 2012
frisdrank dronken, hadden 83 procent meer
kans op een hartinfarct of beroerte door een
bloedklonter (embolie). Bloedklonters waren
veruit de belangrijkste oorzaken van de
infarcten.
Migraine veroorzaakt een versterkte
toename van veranderingen in de
hersenen, met name bij vrouwen.
Light frisdrank helpt tegen
overgewicht bij kinderen
nieuwsvoordietisten.nl, september 2012
Frisdrank verdubbelt kans
op hartinfarct
www.gezondheid,nl, november 2012
Volgens Japanse onderzoekers zou één glas
frisdrank per dag voor vrouwen de kans op
een hartinfarct of beroerte, door het
ontstaan van een bloedklonter of embolie,
al bijna verdubbelen. Bij mannen is dit
verband minder duidelijk.
Amerikaans onderzoek liet ook al een
verband zien tussen frisdrank en hart- en
vaatziekten. De onderzoekers volgden
40.000 Japanse mannen en vrouwen van 40
tot 59 jaar oud, over een periode van 18
jaar.
Daarbij werd ook gekeken naar hun eet- en
drinkgewoonten. Zo’n 2000 van hen kregen
een hartinfarct of beroerte gedurende die
periode. Vrouwen die dagelijks één glas
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 53
gezondheidsnet.nl, november 2012
Veel vrouwen zoeken zodra de temperatuur
onder de twintig graden Celsius duikt
meteen hun toevlucht in wollen sokken en
behaaglijke sloffen. Mannen hebben
minder vaak last van koude voeten. Een
andere vetverdeling en hormoonspiegel
zorgen voor dit verschil. Maar er zijn nog
meer theorieën.
Voor de studie werden de hersenen van
ruim tweehonderd patiënten met migraine
en ruim tachtig controlepersonen zonder
migraine na een tussenpauze van negen jaar
onderzocht met behulp van MRI-scans. In
2004 toonden onderzoekers van de
afdelingen Radiologie en Neurologie van het
LUMC met behulp van MRI-scans aan dat er
bij
mensen
met
migraine
vaker
veranderingen in de hersenen te vinden zijn
dan bij mensen zonder migraine.
Bij 77 procent van de vrouwen met migraine
liet de witte stof van de grote hersenen
veranderingen zien, tegen 60 procent van de
vrouwen zonder migraine. In de hersenstam
was dat bij 15 tegen 2 procent het geval. Bij
mannen werden geen verschillen gevonden
voor deze veranderingen. In 2004 was de
opmerkelijkste bevinding dat bij 8 procent
van de personen met migraine kleine
infarcten in de kleine hersenen gevonden
werden (zeven keer zoveel als bij personen
zonder migraine). Na negen jaar bleken
nieuwe infarcten in de kleine hersenen te
zijn ontstaan bij 5 procent van de
migrainepatiënten, maar bij geen van de
personen zonder migraine.
Waarom vrouwen koude
voeten hebben
Kinderen die limonade met suiker drinken
komen sneller aan dan kinderen die
limonade met zoetstof drinken. De
onderzoeksresultaten laten zien dat suiker
in drankjes ongemerkt tot een hoger
gewicht kan leiden. Het vermijden van
suikerhoudende dranken helpt tegen
overgewicht.
De kinderen in het Nederlandse onderzoek
kregen normaliter sap of limonade met
suiker mee van thuis voor de ochtendpauze
op school. De onderzoekers vervingen dit –
met toestemming van school, kinderen en
ouders – bij de helft van de groep door een
blikje limonade met suiker en bij de andere
helft door een blikje met dezelfde limonade,
maar dan met zoetstof.
Beide blikjes zagen er hetzelfde uit. Welk
kind welk drankje kreeg, werd tot het einde
van de studie geheim gehouden. De
kinderen die suikervrije limonade hadden
gedronken, bleken na anderhalf jaar een kilo
minder zwaar te zijn geworden dan degenen
die limonade met suiker hadden gekregen.
Het verschil kwam vooral door minder
lichaamsvet. De vraag was echter of
kinderen
die
ontbrekende
suiker
compenseren door meer te eten. Kennelijk
gebeurt dat niet.
20
Onze voorouders leefden in warme gebieden
rondom de evenaar. Toen ze naar koelere
streken trokken, moesten ze zich warm
houden met behulp van vuur, kleding en het
bouwen van schuilplaatsen. Gelukkig is daar
inmiddels ook nog centrale verwarming
bijgekomen, maar de koude handen en
voeten zijn bij veel vrouwen gebleven. Er zijn
verschillende theorieën over de oorzaak van
koude vrouwenvoeten.
Vrouwen hebben van nature meer vet en
minder spiermassa dan mannen. Spiermassa
produceert warmte, waardoor mannen het
minder snel koud krijgen.
Ook is bij vrouwen het vet beter over het
lichaam verdeeld. Dat lijkt lekker warm, zo’n
speklaagje overal. In de praktijk zorgt het
ervoor dat vrouwen er beter toe in staat zijn
om bloed naar belangrijke organen te
vervoeren.
Dat
is
een
handig
overlevingsmechanisme: als het extreem
koud is, krijgen de belangrijkste organen zo
in ieder geval voldoende warmte. Het nadeel
is dat er minder bloed bij de uiteinden van
het lichaam terecht komt, waardoor de
handen en voeten koud aanvoelen.
Een andere oorzaak van ijsklompjes zijn
vrouwelijke geslachtshormonen genaamd
oestrogenen. Deze hormonen spelen een
belangrijke rol bij de menstruatiecyclus en
zwangerschap, maar komen in veel lagere
concentraties ook in het lichaam van
mannen voor. Oestrogenen beïnvloeden je
lichaamstemperatuur,
waardoor
deze
gedurende de cyclus wisselt. Tijdens de
menstruatie is de kerntemperatuur van
vrouwen gemiddeld een graadje lager.
Ook zorgen hormonen ervoor dat de
bloedvaatjes in de handen en voeten tijdelijk
vernauwen, waardoor je ze amper meer
warm krijgt.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht