Leerplannen Nederlands en vreemde talen in de eerste graad

Aartsbisdom Mechelen-Brussel – Vicariaat Onderwijs.
Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs
Leerplannen Nederlands en vreemde talen in de eerste graad
Guy De Becker, Geert Hellemans, Marleen Leroy
Pedagogisch begeleiders Nederlands, klassieke talen, Frans (bisdom Mechelen-Brussel)
Doel van deze tekst:
Dit document biedt leraren Nederlands en vreemde talen die in de eerste graad lesgeven een
overzicht van de visie en aanpak in de verschillende leerplannen. Het behandelt meer specifiek
de kijk op taalbeschouwing in de leerplannen Nederlands en de aansluiting bij het onderwijs in
vreemde talen. Hopelijk kan deze tekst wat verduidelijking bieden en tegelijk ook dienen als
een basis voor overleg en afspraken tussen leraren.
1. Wat is er nieuw in de leerplannen Nederlands a- en b-stroom?
1.1. Zelfde visie - brede taalbeschouwing - (inter)culturele gerichtheid - extra aandacht voor
integratie
De visie op het vak Nederlands blijft in de nieuwe leerplannen dezelfde. De component
taalvaardigheid (luisteren, spreken, lezen en schrijven) krijgt ruime aandacht. Belangrijk is dat
leerlingen het Nederlands kunnen gebruiken in een aantal voor hen relevante communicatieve
situaties. Ze leren de gepaste strategieën om vaardigheidstaken goed uit te voeren (bijv. zich
oriënteren op een tekst,
voorkennis activeren, reflecteren over het resultaat …) De
eindtermen taalvaardigheden blijven ongewijzigd.
Leerlingen doen ook aan taalbeschouwing: ze denken na over hun eigen taalgebruik en dat
van anderen en ook over het taalsysteem. Reflecteren op taalgebruik doen ze aan de hand
van het communicatiemodel . Ze denken ook na over strategieën, taalvariatie en
taalconventies. Nadenken over het taalsysteem is altijd gerelateerd aan taalgebruik. Hierbij
gaat
denken
leerlingen
na
over
klanken,woorden,zinnen,teksten,betekenissen
en
spellingvormen.
Nieuw zijn de eindtermen (inter)culturele gerichtheid die in het leerplan bij taalschouwing
en bij aanzet tot literaire competentie zijn opgenomen. Leerlingen moeten aan verschillende
cultuuruitingen met een talige component in onze samenleving betekenis kunnen geven;
gedachten, belevingen en gevoelens bij ervaringen met de eigen culturele leefwereld – in
vergelijking met anderen – verwoorden en
vanuit eigen referentiekader waardering krijgen voor de diversiteit in het culturele erfgoed.
In het nieuwe leerplan wordt veel aandacht besteed aan het integreren van de verschillende
vaardigheden bijv. luisteren en spreken of lezen en schrijven. Lessen taalbeschouwing worden
dan bij voorkeur ook geïntegreerd met vaardigheden.
Taalbeschouwing wordt hier ruimer opgevat dan alleen maar grammatica en spelling. Bij
taalbeschouwing reflecteren leerlingen vanuit een communicatieve situatie in natuurlijke
DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected]
Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/home.htm
Maandberichten
Vademecum
- 1 -
Vakdocumenten
contexten over taalgebruik en taalsysteem. De nadruk ligt vooral op de betekenis. Bij het
reflecteren over taalgebruik en taalsysteem hebben ze een (beperkt) aantal begrippen en
termen nodig.
1.2. Kijk op taalbeschouwing in eerste graad en basisonderwijs (brug bao/so) vertrekken
vanuit communicatie
Vanaf 1 september 2010 zijn er ook nieuwe eindtermen voor taalbeschouwing zowel voor het
basisonderwijs als voor de eerste graad secundair onderwijs. Die zijn opgesteld door een
eindtermencommissie met specialisten van zowel basisonderwijs als secundair onderwijs en
moderne vreemde talen. De bedoeling was om de brug tussen basisonderwijs en secundair
onderwijs te verzekeren en afspraken te maken over een heldere en consequente
terminologie.
Ook de leerplanmakers van het basisonderwijs (Ned. en Frans) en de leerplanmakers van het
SO overlegden over de aanpak van taalbeschouwing en de gebruikte termen.
Zowel in het basisonderwijs als in de eerste graad vertrekt taalbeschouwing vanuit
communicatie..
1.3. Leerplan taalbeschouwing 2010 (basisonderwijs)
a) Taalgebruik en taalbeschouwing
In taalbeschouwing reflecteren leerlingen op alle aspecten van taal. Dat actief onderzoek bevat
allerlei taalverschijnselen, aspecten van het taalgebruik en het taalsysteem. Het onderzoek
vertrekt dus vanuit taalverschijnselen of situaties waarmee kinderen kennismaken als ze
luisteren, spreken, lezen en schrijven. Kinderen gaan daarbij op zoek naar de regelmatigheden
in een taal. Daarbij leren kinderen gaandeweg regels ontdekken over taalverschijnselen die ze
vaak al lang beheersen. Ze voeren dat onderzoek steeds in relatie tot het taalgebruik, over
taal die echt gebruikt wordt. Taalgebruik en taalbeschouwing vormen samen de pijlers van
taalverwerving.
Taalbeschouwelijk onderwijs in het basisonderwijs kunnen we dan samenvatten in twee
aspecten:
- nadenken over het taalgebruik van de leerlingen of van anderen in de communicatie;
- nadenken over aspecten van het taalsysteem (als deel van het taalgebruik) zoals
klanken, woorden, zinnen, teksten, betekenissen en spellingvormen.
b) Nadenken over taalgebruik
Taalbeschouwing leert kinderen alert te maken om hun en andermans taalgebruik te
beschouwen. Daardoor leren ze situaties zelfstandiger en beter aanpakken. Dat leidt er
uiteindelijk toe dat kinderen mensen worden die zich verwonderen over en verheugen in het
wonder van die menselijke taal. Dat maakt van hen volwaardige, mensontmoetende
taalgebruikers, die openstaan voor het woord, met respect voor de eigen en andermans
cultuur.
Om na te denken over het taalgebruik biedt het deelleerplan een taalmodel met 9 vragen:
Wie is de zender? Wat is de boodschap? Wat is de relatie van de boodschap tot de
werkelijkheid? Wie is de ontvanger? Wat is de bedoeling van de communicatie? Hoe wordt er
gecommuniceerd? In welke omstandigheden, situatie wordt er gecommuniceerd? Wat is de
weg en wat zijn de middelen? Wat is de reactie, het effect?
c) Nadenken over het taalsysteem (als deel van het nadenken over taalgebruik)
Binnen de weg en de middelen, denken de basisschoolkinderen geleidelijk aan ook na over de
semantische en structurele aspecten van het taalsysteem. Dat doen ze om deze redenen:
- 2 -
-
hulp bij het gebruiken van hun taal en het verwerven van betekenissen van woorden,
zinnen en teksten.
een beetje inzicht krijgen in het taalsysteem dat ze gebruiken;
inzicht krijgen in delen van het taalsysteem als ondersteuning van de spelling;
hulp bij het aanleren van moderne vreemde talen.
Op gebied van syntaxis reflecteren leerlingen over zinnen aan de hand van de negen vragen.
Daarbij worden alleen het onderwerp benoemd. Wat er over het onderwerp gezegd wordt,
wordt benoemd als “rest van de zin” en niet langer meer als “gezegde”. (dit wordt in het So nu
benoemd met “predicaat” maar dit is een uitbreidingsterm). Het aantal begrippen wordt hier
wel beperkt. Op het morfologisch domein worden heel wat termen aangebracht. Hier is er zelfs
een uitbreiding (bijv. 1ste persoon, 2de persoon, 3de persoon …)
In het So onderwijs wordt taalbeschouwing eveneens opgevat als reflecteren over taalgebruik
en taalsysteem. De nadruk ligt zoals al gezegd op de boodschap, de betekenis. Ontleden van
contextloze zinnen is niet meer aan de orde. In de plaats daarvan proberen we lessen
taalbeschouwing zoveel mogelijk te laten vertrekken vanuit een context. Leerlingen denken na
over de betekenis van zinnen. Ze vervolledigen zinnen of construeren zinnen.
(zinsopbouwdidactiek). Taalbeschouwing wordt in het nieuwe leerplan niet langer verdeeld in
“inzicht in taal en tekst”, “woordenschat”, “grammatica” en “spelling”. Dit betekent dat de
leraar integratie nastreeft en taalsysteem en taalgebruik aan elkaar koppelt.
1.4. Begrippenlijsten. Begrippen die leerlingen vanuit het bao kennen, begrippen en termen die
in de eerste graad worden aangebracht.
Er kwam een advieslijst met termen die bij voorkeur gebruikt worden in alle niveaus van
basisonderwijs tot hoger onderwijs. Deze lijst is vooral bedoeld voor leerplanmakers en
educatieve uitgevers. Leerlingen moeten alleen de termen kunnen gebruiken die in de
leerplannen staan.
Nieuw is dat nu ook termen zijn opgenomen in de eindtermen. In het leerplan basisonderwijs
heeft men zich in het leerplan beperkt tot die termen.
In de leerplannen SO worden bovenop de eindtermen bijkomende basistermen opgenomen
die alle leerlingen moeten kunnen gebruiken. Daarnaast zijn er nog een aantal termen die als
uitbreiding mogen aangeboden worden. Deze zullen zeker nodig zijn in klassen met opties
waarbij men wil observeren of leerlingen aanleg en belangstelling hebben voor meer
theoretische richtingen (vooral voor leerlingen met optie klassieke talen).
Predicaat
Hoofdtelwoord
Rangtelwoord
Register
Antoniem
Genus
Articulatie
Interpunctie
Koppelwerkwoord
Beeldspraak
Witregel
Tussenkopje
…
Beleefdheidsvorm
Werkwoordelijk gezegde
Naamwoordelijk gezegde
Bepaling
Pagina
Inhoudsopgave
…
- 3 -
In het leerplan Nederlands voor de a-stroom blz. 45 staat een overzicht van termen en
begrippen die leerlingen moeten kunnen gebruiken wanneer ze reflecteren over taal.
Bijkomende basistermen die niet in de eindtermen voorkomen, zijn cursief opgenomen.
Beginsituatie i.v.m. de termen: wat al in het basisonderwijs aan bod kwam, kreeg een *. De
uitbreidingstermen staan in de tweede kolom. (zie bijlage)
1.5. Samenwerking met de Vreemde talen
Bij het tot stand komen van het nieuwe leerplan Nederlands BaO en SO is er horizontaal
overleg geweest met de leerplanmakers Frans en klassieke talen op gebied van aanpak, timing
en terminologie. Leraren kunnen met een gerust gemoed hun leerplannen volgen. Uiteraard zal
er overleg moeten zijn tussen leraren over het aanbrengen van taalbeschouwelijke begrippen
die in de vreemde talen nodig zijn.
- 4 -
2. Taalbeschouwing Nederlands en het leerplan Frans 1e graad (2010)
2.1. Visie
In alle graden van het secundair onderwijs en in alle onderwijsvormen gaat de aandacht
allereerst naar de ontwikkeling van communicatieve en interculturele competenties in
lezen, luisteren, spreken, gesprekken voeren en schrijven. De leerling leert Frans om er
iets concreets mee te doen, om te kunnen communiceren. Communicatieve taaltaken staan
centraal : de leerlingen leert niet over de taal maar gebruikt de taal, de focus ligt op de
betekenis van de boodschappen meer dan op de vorm, vorm en correctheid zijn belangrijk in
zoverre ze een efficiënte en correcte communicatie bevorderen.
2.2. Rol van grammatica
Het leerplan Frans sluit zeer nauw aan bij taalbeschouwing Nederlands in basis- en secundair
onderwijs. Grammatica heeft steeds een ondersteunende functie en kan nooit een doel op
zich zijn. In de eerste graad gaat het om elementaire grammatica die functioneel wordt
aangebracht om de leerlingen te helpen fouten te vermijden.
2.3. Aansluiting taalbeschouwing Nederlands en grammatica Frans
De leraar Frans in de eerste graad moet rekening houden met de aanvangssituatie van de
leerlingen: zeer beperkte kennis van grammaticale termen en begrippen, de gangbare
terminologie uit de taalbeschouwing Nederlands. In het eerste leerjaar SO bouwt hij verder op
wat de leerlingen in het basisonderwijs geleerd hebben.
Door te werken aan en te reflecteren op taalbeschouwing hebben de leerlingen in het
basisonderwijs grammaticale structuren in betekenisvolle contexten leren observeren,
conceptualiseren en inoefenen. Deze benadering en manier van werken vormt een basis
waarop leraren Frans in het secundair onderwijs kunnen verder bouwen wanneer zij
grammaticale items behandelen.
Ook in het secundair onderwijs is grammatica louter functioneel. Dit betekent dat die
grammaticale items aangebracht worden die een leerling nodig heeft om een taaltaak uit te
voeren. De selectie van grammaticale items gebeurt vanuit concrete taalgebruiksituaties. De
teksten en de oefeningen waarin de leerling taalgebruik observeert zijn zo authentiek mogelijk.
Grammaticaonderricht dient om te vereenvoudigen door overzicht en niet om te compliceren
met uitzonderingen. Een leerling verwerft morfosyntactische structuren om die op een
realistische manier te kunnen aanwenden in zinvolle en authentieke taalgebruiksituaties.
2.4. De doelstellingen van het grammaticaonderricht
- De leerlingen kunnen veel voorkomende morfologische vormen gebruiken en gebruiksregels
toepassen om communicatieve correctheid te bereiken (bv lidwoord, bijvoeglijk naamwoord
enz.).
- Ze kunnen gepast gebruik maken van grammaticaoverzichten.
- Ze zien het belang in van grammaticale correctheid voor de gesproken en geschreven
communicatie.
2.5. Grammatica in opbouw
Zoals voor taalbeschouwing Nederlands kunnen de leerlingen reflecteren over taal en
taalgebruiksituaties om zo hun functionele en ondersteunende kennis uit te breiden.
Dit betekent dat zij in zinvolle communicatieve contexten :
- in de klas behandelde structuren kunnen herkennen en ontleden naar aanleiding van nieuwe
teksten;
- onder begeleiding, regels kunnen ontdekken en formuleren door te observeren hoe vormen
en structuren functioneren.
- 5 -
(Grammaticale terminologie in het Frans gebruiken en opmerken welke vormen en structuren
een uitzondering zijn op de geldende regel behoren tot de uitbreiding.)
Vervolgens oefenen ze de grammaticale wetmatigheden in via een brede waaier aan
opdrachten (gesloten vormgerichte oefeningen > halfopen opdrachten > communicatieve
productieactiviteiten).
De leerling leert het functioneren van de grammatica van de vreemde taal stapsgewijs
ontdekken. Hij merkt de gelijkenissen op en vooral de verschillen met de grammatica van het
Nederlands.
2.6. Hoe hebben de leerlingen geleerd te reflecteren over het functioneren van de taal?
Voor Nederlands leren de leerlingen het functioneren van de taal observeren en correcte
zinnen produceren in functie van de tweeledigheid van de zin (onderwerp en de rest van de
zin) en de syntactische valentie van de werkwoorden. De leraren Frans moeten van die
benadering op de hoogte zijn en er rekening mee houden. Dit veronderstelt dus overleg met
de leraren Nederlands en heel duidelijke afspraken onderling. Daarenboven bepalen de
eindtermen Nederlands een grammaticale termen- en begrippenlijst waar de leraren Frans
rekening mee moeten houden.
2.7. Wat betekent “syntactische valentie”?
Met
de
syntactische
valentie
van
de
werkwoorden
bedoelt
men
de
verbindingsmogelijkheden van de werkwoorden. Men vertrekt dus van de betekenis van de
werkwoorden en van de aanvullingen die al dan niet nodig zijn om het werkwoord en de zin
hun “zin-volheid” te geven. Het is pas later, wanneer het nodig wordt, dat men overgaat tot
het benoemen van de zinsdelen. Deze benadering wordt best ook in het Frans gevolgd. De
leerlingen leren, in een eerste stap, betekenisvolle zinnen bouwen. Nadien, in een tweede stap,
kan men overgaan naar het benoemen van de zinsdelen en daarbij doet men beroep op de
Nederlandstalige terminologie.
- 6 -
3. Taalbeschouwing in de leerplannen klassieke talen eerste graad
(Klassieke-Studiën / Latijn / Grieks, versie 2011)
3.1. Inleiding
Anders dan in de vakken Nederlands en Frans hanteren leraren klassieke talen eerder een
ontledende, analyserende aanpak, omdat zij een passieve taalbeheersing beogen (lectuur van
oude teksten) en de leerlingen zelf geen Latijn of Grieks moeten kunnen spreken of schrijven.
In bijlage 4 staan de belangrijkste taalbeschouwelijke begrippen uit de leerplannen van de
eerste graad klassieke talen op een rijtje.
Vooral twee onderdelen uit deze leerplannen hebben betrekking op taalbeschouwing:
taalverwerving en taalreflectie.
3.2. Taalverwerving
Taalverwerving omvat de studie van woordenschat en grammatica (uitspraak, vormleer of
morfologie en tenslotte syntaxis). Veel aandacht gaat hier naar het begrijpen en hanteren van
een correct begrippenkader (bv. woordsoorten, zinsdelen).
Deze taalverwerving is functioneel opgevat: ze staat ten dienste van leesvaardigheid en vormt
geen doel op zich. Een goede kennis van woordenschat en grammatica is onontbeerlijk, wil
men tot een succesvolle leeservaring komen. Maar de fundamentele vraag bij het aanleren van
grammaticale leerinhouden, is: beantwoordt deze oefening aan een nood in een leescontext?
De belangrijkste vernieuwingen in de eerste graad hebben betrekking op het onderdeel
syntaxis: de nieuwe leerplannen vertrekken vanuit de principes van de valentiegrammatica.
Daarin wordt het gezegde opgevat als het fundamentele zinsdeel van een zin. Dit gezegde
bepaalt hoeveel noodzakelijke aanvullingen (0, 1, 2 of 3) er in een zin moeten staan en van
welke aard (onderwerp, voorwerp enz.) die moeten zijn opdat de zin grammaticaal af zou zijn.
In de eerste graad komen de volgende zinsdelen aan bod: gezegde (werkwoordelijk gezegde /
naamwoordelijk gezegde), onderwerp, lijdend voorwerp, voorwerp (m.i.v. meewerkend
voorwerp), bepaling van gesteldheid en bijwoordelijke bepaling.
In de leerinhouden over syntaxis wordt niet enkel gesproken over zinsdelen, maar ook over
zinsdeelstukken (de kern van een zinsdeel en zijn aanvullingen, waaronder de bijvoeglijke
bepaling).
Bij de opsomming van de leerinhouden is er meestal voor gekozen een onderscheid te maken
tussen de morfologische vorm (bv. nominatief), de syntactische functie (bv. onderwerp,
bijwoordelijke bepaling) en de semantische rol (bv. tijd, reden, middel), waar die vroeger soms
door elkaar liepen (vergelijk bv. 'nominatief: onderwerp' met 'ablatief: reden'). Toch biedt het
leerplan geen volledig grammaticaal overzicht: niet altijd is de semantische rol geëxpliciteerd.
De functionaliteit bij het leesproces vormt hier het criterium.
3.3. Taalreflectie en lectuur
Taalreflectie vormt een onderdeel van de leerplandoelstellingen rond lectuur. Deze
doelstellingen zijn geordend volgens drie momenten van tekststudie: taalreflectie,
lectuurreflectie en cultuurreflectie.
- 7 -
Taalreflectie is elementair tekstbegrip op basis van verworven taalkennis en leesvaardigheid.
Lectuurreflectie houdt in: literaire interpretatie door inhoudelijke en stilistische analyse. Met
cultuurreflectie bedoelen we de totaalinterpretatie van een tekst vanuit de ruimere
cultuurhistorische context en transfer naar onze maatschappij door vergelijking en
confrontatie. Ook al kunnen deze drie momenten van tekststudie soms samenvallen, toch
bieden ze een houvast bij de systematische aanpak van teksten.
De leerplandoelstellingen m.b.t. taalreflectie zijn gericht op het aanleren van een leesmethode
en leesstrategieën, zoals bijvoorbeeld: verwachtingen over de tekstinhoud formuleren op basis
van de titel of ondertitels van een tekst, het (tegenstellend, redengevend, enz.) verband
tussen twee opeenvolgende zinnen benoemen, tekstbegrip tonen door de tekst te parafraseren
of expressief te lezen.
De leerplannen klassieke talen hebben ook aandacht voor het communicatieve aspect van taal,
want het eerste doel is het lezen en interpreteren van literaire teksten. Leerlingen ontwikkelen
daarbij vertaalvaardigheid en het vermogen tot verfijnde expressie in het Nederlands.
Vanaf de eerste graad wordt in het onderdeel lectuurreflectie ook aandacht besteed aan de
schrijfstijl van een auteur, aan stijlmiddelen en de functie ervan binnen de tekst.
- 8 -
4. Bijlagen
4.1. Bijlage 1: Eindtermen Nederlands taalbeschouwing lager onderwijs
EINDTERMEN TAALBESCHOUWING LAGER ONDERWIJS 2009
Overkoepelende attitudes
6.1* De leerlingen zijn bereid om op hun niveau:
 bewust te reflecteren op taalgebruik en taalsysteem;
 van de verworven inzichten gebruik te maken in hun talig handelen.
6.2* Bij het reflecteren op taalgebruik en taalsysteem tonen de leerlingen interesse in en
respect voor de persoon van de ander, en voor de eigen en andermans cultuur.
Taalgebruik
6.3 Met het oog op doeltreffende communicatie kunnen de leerlingen in voor hen relevante en
concrete taalgebruikssituaties en op hun niveau bij de eindtermen Nederlands reflecteren op
de belangrijkste factoren van een communicatiesituatie: zender, ontvanger, boodschap,
bedoeling, situatie.
6.4 Met het oog op doeltreffende communicatie kunnen de leerlingen in voor hen relevante en
concrete taalgebruikssituaties op hun niveau reflecteren op:
 het gebruik van standaardtaal, regionale en sociale taalvariëteiten;
 het gebruik van in hun omgeving voorkomende talen;
 normen, houdingen, vooroordelen en rolgedrag via taal;
 taalgedragsconventies;
 de gevolgen van hun taalgedrag voor anderen en henzelf;
 talige aspecten van cultuuruitingen in hun omgeving.
Taalsysteem
6.5 Met het oog op doeltreffende communicatie kunnen de leerlingen in voor hen relevante en
concrete taalgebruikssituaties en op hun niveau bij de eindtermen Nederlands reflecteren op
een aantal aspecten van het taalsysteem met betrekking tot:
 klanken, woorden, zinnen, teksten;
 spellingvormen;
 betekenissen.
Strategieën
6.6 De leerlingen kunnen op hun niveau reflecteren op de door hen gebruikte luister-, spreek-,
lees- en schrijfstrategieën, en daarbij de attitudes, kennis en vaardigheden van de eindtermen
Nederlands inzetten.
- 9 -
Begrippen en termen
6.7 De leerlingen kunnen bij alle eindtermen Nederlands de bijbehorende taalbeschouwelijke
begrippen en termen gebruiken, nl.:
 1 fonologisch domein: klank, klinker, medeklinker, rijm, uitspraak

2 orthografisch domein: alfabet, letter, klinker, medeklinker, eindletter, hoofdletter,
kleine letter, koppelteken, apostrof, trema, accent, leesteken, punt, vraagteken,
uitroepteken, komma, dubbele punt, spatie, aanhalingsteken, afkorting

3 morfologisch domein: woord, samenstelling, afleiding, voorvoegsel, achtervoegsel,
zelfstandig naamwoord, eigennaam, verkleinwoord, enkelvoud, meervoud, mannelijk,
vrouwelijk, onzijdig, lidwoord, bijvoeglijk naamwoord, werkwoord, stam, uitgang,
persoonsvorm, persoon, 1e persoon (ik-wij), 2e persoon (jij-jullie), 3e persoon (hij, zij,
het – zij), enkelvoud, meervoud, infinitief, tijd, tegenwoordige tijd, verleden tijd

4 syntactisch domein: zin, zinsdeel, onderwerp, persoonsvorm, woordgroep

5 semantisch domein: synoniem, uitdrukking

6 tekstueel domein: tekst, fictie, non-fictie, inleiding, midden, slot, hoofdstuk, alinea,
regel, kopje, titel, bladzijde, lay-out, cursief, vetjes, feit, mening

7 pragmatisch domein: zender, spreker, schrijver, ontvanger, luisteraar, lezer,
boodschap, bedoeling, situatie

8 sociolinguïstisch domein: Nederlands, Frans, Duits, Engels, standaardtaal, dialect,
moedertaal, vreemde taal
- 10 -
4.2. Bijlage 2: Begrippenlijst eerste graad a-stroom
(15) Termen
Bijkomende termen die niet in de eindtermen voorkomen, zijn cursief opgenomen.
Beginsituatie i.v.m. de termen: wat al in het basisonderwijs aan bod kwam, kreeg een *.
BASIStermen
UITBREIDINGstermen
klank*
klinker*
medeklinker*
tweeklank
rijm*
uitspraak*
intonatie
articulatie
tempo
Grammatica
Fonologisch
Orthografisch
alfabet*
letter*
klinker*
medeklinker*
eindletter*
hoofdletter*
kleine letter*
tussenletter / tussenklank
koppelteken*
apostrof*
trema*
accent*
leesteken*
punt*
vraagteken*
uitroepteken*
komma*
dubbele punt*
interpunctie
kommapunt
beletselteken
spatie*
aanhalingsteken*
Morfologisch
afkorting*
woord*
grondwoord
samenstelling*
afleiding*
voorvoegsel*
achtervoegsel*
zelfstandig naamwoord*
- eigennaam*
- 11 -
- verkleinwoord*
getal
- enkelvoud*
- meervoud*
mannelijk*
vrouwelijk*
onzijdig*
genus
lidwoord*
- bepaald
- onbepaald
bijwoord
bijvoeglijk naamwoord*
werkwoord*
persoonsvorm*
stam*
uitgang*
infinitief*
hulpwerkwoord
imperatief
koppelwerkwoord
tijd*
tegenwoordige tijd*
verleden tijd*
toekomende tijd
voltooid deelwoord
onvoltooide tijd
voltooide tijd
voornaamwoord
persoonlijk voornaamwoord (als
o – lv – mv )
bezittelijk voornaamwoord
aanwijzend voornaamwoord
vragend voornaamwoord
wederkerend voornaamwoord
persoon*: eerste persoon*
tweede *
derde *
beleefdheidsvorm
voorzetsel
telwoord
Syntactisch
hoofdtelwoord
rangtelwoord
1 De zin*
zinsdeel*
woordgroep*
onderwerp (o)*
predicaat
werkwoordelijk gezegde (wwg)
Andere delen van wwg:
- 12 -
persoonsvorm* (pv)
afgescheiden deel van de pv
(adpv)
voltooid deelwoord (vd)
infinitief (inf)
werkwoordelijke
uitdrukking
(ww. uitdr.)
wederkerend
voornaamwoord
(wed. vn.)
naamwoordelijk gezegde (nwg)
delen van nwg:
de werkwoorden (zie wwg)
naamwoordelijke deel van het
gezegde
voorwerpen:
lijdend voorwerp (lv)
meewerkend voorwerp (mv)
bepaling
2 Soorten zinnen
vragende zin
zinnen met inversie
mededelende zin:
- bevestigende zin
- ontkennende zin
enkelvoudige zin
samengestelde zin
Semantisch
synoniem*
antoniem
homoniem
letterlijk
figuurlijk
Tekstueel
spreekwoord
uitdrukking*
beeldspraak
tekst*
fictie*
non-fictie*
tekstsoort
teksttype
tekstdoel
inleiding*
midden*
slot*
hoofdstuk*
alinea*
regel*
kopje*
titel*
bladzijde*, pagina
inhoudsopgave, inhoud
- 13 -
tussenkopje / tussentitel
context
signaalwoord
lay-out*
cursief*
vetjes*
witregel
feit*
mening*
Sociolinguïstisch
pragma
tisch – taalgebruik
–
Nederlands*
Frans*
Engels*
Duits*
standaardtaal*
Standaardnederlands
dialect*
moedertaal*
vreemde taal*
zender*
spreker*
schrijver*
ontvanger*
lezer*
luisteraar*
boodschap*
bedoeling*
situatie*
kanaal
effect
(taal)register
communicatiemodel
- 14 -
4.3. Bijlage 3: Leerplan Frans 1e graad SO – grammatica – leerinhouden (kort)
a) Morfologisch domein
- Het lidwoord : bepaald, onbepaald, samengetrokken, deelaanwijzend, “de” na een
ontkenning en na een hoeveelheid
- Het zelfstandig naamwoord: genus, getal, overeenkomst
- Zelfstandig gebruikte voornaamwoorden 1
- Bijvoeglijk gebruikte woordsoorten : bijvoeglijk naamwoord, bezittelijke, aanwijzende en
vragende voornaamwoorden
- Het werkwoord : regelmatige en onregelmatige werkwoorden, indicatif présent, passé
récent, futur proche, impératif, passé composé, imparfait, futur simple, conditionnel présent
om beleefd iets te vragen
- Het bijwoord
- De ontkenning
b) Syntactisch domein
- De bouw van de bevestigende zin: de eenvoudige samengestelde zin
- De bouw van de ontkennende zin: de eenvoudige samengestelde zin
- De bouw van de vragende zin
- Het persoonlijk voornaamwoord: als onderwerp, onderscheid vertrouwelijke vorm en
beleefdheidsvorm, beklemtoonde vorm na een voorzetsel en bij de ‘mise en reliëf’, als lijdend
en meewerkend voorwerp2
- Een aantal taalstructuren eigen aan de correcte spreektaal
___________________________________________________________
1
Wat schuin is aangegeven duidt het verschil aan met de eindtermen voor het BaO
2
Vermits de begrippen en de termen LV en MV pas in de 1e graad SO in het leerplan
Nederlands aan bod komen, is het aangewezen die functies voor Frans pas in het 2 e jaar aan
te brengen.
- 15 -
4.4. Bijlage 4: Taalbeschouwelijke begrippen in de eerste graad klassieke talen
a) Morfologie
– vorm, grondwoord, stam, uitgang, voorvoegsel, achtervoegsel
– woordsoorten:
• zelfstandig naamwoord
• bepaald en onbepaald lidwoord
• bijvoeglijk naamwoord
• persoonlijk, bezittelijk, aanwijzend, vragend, onbepaald en betrekkelijk
voornaamwoord
• hoofdtelwoord en rangtelwoord
• bijwoord
• voorzetsel
• nevenschikkend en onderschikkend voegwoord
• partikel
– bij werkwoorden:
• vervoeging
• thematisch, athematisch, contract (enkel voor Grieks)
• actief, passief, deponent
• mediaal (enkel voor Grieks in de cursus van 4 u./week)
• wijs, indicatief, infinitief, imperatief, deelwoord/participium
• persoonsvorm
• tijd, tegenwoordig, verleden, toekomend, onvoltooid, voltooid, presens,
imperfectum, futurum simplex, perfectum, plusquamperfectum, futurum exactum
• futurum, aorist (enkel voor Grieks in de cursus van 4 u./week)
• getal, enkelvoud, meervoud
• eerste persoon, tweede persoon, derde persoon
• kenletter, bindklinker
• augment (enkel voor Grieks)
– bij zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en voornaamwoorden:
• verbuiging
• klasse
• getal, enkelvoud, meervoud
• genus, mannelijk, vrouwelijk, onzijdig
• naamval
– bij bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden:
• positief/stellende trap
• comparatief/vergrotende trap
• superlatief/overtreffende trap
– bij zinnen:
• enkelvoudige en samengestelde zin
• nevengeschikte zinnen
• hoofd- en bijzin
– congruentie
b) Syntaxis
– (syntactische) functie
– valentie
– zinsdeel:
• gezegde: werkwoordelijk gezegde / naamwoordelijk gezegde (koppelwerkwoord
en naamwoordelijk deel van het gezegde)
• onderwerp
• lijdend voorwerp
• meewerkend voorwerp en voorwerp
• bepaling van gesteldheid
- 16 -
• aanspreking
• bijwoordelijke bepaling
– zinsdeelstuk:
• kern
• bijvoeglijke bepaling
c) Semantiek
(semantische) rol
d) Inhoudelijke structurering van een tekst
signaalwoord
verwijswoord
- 17 -