- Scholieren.com

Hoofstuk 3 Blik op oneindig
Paragraaf 1
Stonehenge: Stenen in een cirkel, bijhouden van seizoenen, een soort kalender.
Kalender: Onze kalender gebaseerd op de beweging van de aarde om de zon, zonnekalender. 365,25
dagen per jaar, dus daardoor schrikkeljaar eens in de 4 jaar. Islamitische kalender  maan. In een
maand.
Schijngestalten: Deel van de maan verlicht afhankelijk van het draaien van de zon, aarde en maan.
Keerkring: De breedtegraad waar de zon tijdens het middaguur loodrecht op de aarde staat.
Gravitatiekracht: Isaac Newton, regelmatige beweging van aarde en maan. Aarde in de baan door de
zon. En de maan om de aarde. Maan voor getijden op de aarde. Springtij  zon en maan samen,
water extra hoog en daalt het extra diep. Doodtij  verschil hoog en laag water klein, werken niet
samen.
Lengtegraad: Links naar rechts. Tot 180°.
Breedtegraad: Boven naar beneden. Tot 90°.
Eratosthenes: Ontdekte dat de zon loodrecht kon staan, en de omtrek van de aarde.
Andere sterrenbeelden door draaien van de aarde. Planeten  dachten eerst dat het sterren waren,
maar zijn koude bollen van gas of rotsachtige materiaal. Weerkaatsen het zonlicht.
Kometen: klonten stof en ijs, enkele kilometers groot, in een elliptische baan om een ster. Bij de zon
verdampt het ijs en er ontstaat gas (staart). Meteoren stukjes stof die in de atmosfeer verbranden
(Vallende sterren).
Zonnestelsel: planeten en planetoïden  zelfde kant op draaien. Relatief kleine, rotsachtige
planeten aan de binnenkant en de grote glasplaneten aan de buitenkant. Theorie basis van oerwolktheorie. Ontstaan 4,5 miljard jaar geleden uit oerwolk van gas en stof. Draaide steeds sneller door
eigen gravitatiekracht. In midden grote gasbol zon  is een ster, binnenste kernreacties,
vrijkomende energie (zonnestraling).
Buitenkant  welk trokken ronddraaiende gas en stof samen in een platte schijf. Klonters van
rotsachtig materiaal die elkaar aantrokken en planeten vormden. Hitte van de zon bij binnenste
planeten gas grotendeels verdreven, grotere planeten wel vasthouden. Laatste fase, talloze
brokstukken neer op nieuwe planeten en manen. Dat zijn de kraters.
Paragraaf 2
Harder dan 30000 km/h dan valt de kogel met de aarde mee.
Omloopbaan: Satellieten door gravitatiekracht van de aarde om de aarde, net als maan. Zijn
cirkelvormig of elliptisch. Snelheid op 300-600 km hoogte 9 km/s. Atmosfeer relatief dicht, veel
luchtwrijving  satellieten afgeremd en in lagere baan, met nog meer wrijving. Slaat te pletter op
aarde. Boven 800 km geen probleem.
Geostationaire baan: 36000 km boven aarde. Precies 24 uur over 1 baan, lijkt op aarde stil te staan.
GPS: 32 satellieten en grondstations. Gebruikt signalen van minstens 4 satellieten om plaatst te
bepalen.
Paragraaf 3
Christiaan Huygens: Toonde de diepte aan tussen sterren, heelal veel groter dan alleen het
zonnestelsel.
Sterren: Enorm grote, gloeiende hete gasbollen die licht geven. Bestaan vooral uit waterstof, door de
hoge temperatuur botsen ze met hoge snelheid  kernfusie; samensmelten van atomen tot een
groter atoom. Hier twee waterstofatomen vormen 1 heliumatoom. Door de klap veel energie vrij in
warmte en licht. Zonne-energie is dus kernenergie. Ook de zon, diameter van miljoen kilometer.
Oppervlakte zon 5500 °C, binnenin 15 miljoen °C. Zo heet door de grootte en zwaartekracht groot 
extreem hoge druk in het binnenste.
Levensloop: geboren in ijle wolken waterstofgas. Door eigen zwaartekracht trekken ze samen en in
centrum neemt druk en temperatuur toe  kernfusie, vrijgekomen energie evenwicht met de
tegendruk door de zwaartekracht. (geboorte van de ster) Kan miljarden jaren bestaan, maar de
waterstof raakt op. Tegendruk vanuit de kern neemt af en door de eigen zwaartekracht ster weer
verder samentrekken  nieuwe kernfusies, maar tussen zwaardere atomen. Ontstaat koolstof,
stikstof een zuurstof en later zelfs ijzer. Meer fusies kunnen niet, kost alleen energie. Dood  een
implosie onder invloed van eigen zwaartekracht, de buitenste delen van de ster met grote snelheid
de ruimte ingeslingerd. Ster 100 miljoen keer zo helder. Normale sterren gaan over in witte dwerg,
koelt langzaam af. Grotere sterren storten ineen tot een klomp neutronen, de neutronenster.
Melkwegstelsel: grote platte sterrenschijf met een bult in het midden en omvat meer dan 100
miljard sterren. Zon een van die sterren.
Edwin Hubble: richtte zich op M31, hij realiseerde dat het patroon ook voorkwam bij sterren in de
Melkweg, waarvan hij de afstand kende. Als het dezelfde soort sterren waren kon hij uit het verschil
in helderheid tussen de M31 sterren en de vergelijkbare sterren in het melkwegstelsel de afstand tot
de M31 bepalen. Licht van een ster vier keer zo zwak wordt als hij twee keer zo ver staat. Merkte op
afstand groter, de snelheid ook groter werd.
Hoofstuk 4 Evolutie en DNA
Paragraaf 1
Creationistische visie: God de wereld in 7 dagen geschapen.
Dag 1: Maakte licht, dag en nacht.
Dag 2: Maakte lucht en een dampkring.
Dag 3: Scheiding tussen land en zee, planten en bomen.
Dag 4: zon, maan en sterren.
Dag 5: zeedieren en vogels.
Dag 6: landdieren en ook mens.
Dag 7: rust uit van al zijn werk.
Fossielen: Overblijfselen van planten en dieren die tijden de zondvloed gestorven waren. Soorten
gevonden die niet op de ark zaten  te laat bij de ark.
George Cuvier: Geloofde niet dat alle soorten nog ergens op aarde liepen. Dacht eerst dat het
fossielen van dieren die in de loop van de tijd ontwikkeld waren tot levende vormen. Daarna dat
sommige soorten gewoon gestorven waren.
Charles Darwin: Vond uit dat het zelfde diersoort toch verschillen toonde als ze ergens anders
leefden. Werden meer jongen geboren dan ouders, te weinig voedsel  struggle for life (Strijd om te
bestaan) degene die zich het best aan de omgeving aanpast blijft leven  survival of the fittest.
(Natuurlijke selectie). Soorten veranderden  evolutie.
De 3 geconstateerde feiten:
1. Binnen soorten vertonen individuen verschillen (natuurlijke variaties)
2. Meer nakomelingen geboren dan voor vervanging van ouders.
3. De populatie blijft doorgaan constant.
De 2 principes op de constateringen:
1. Struggle for life: er is een strijd om het bestaan.
2. Survival of the fittest: het aan de heersende omgevingsfactoren best aangepaste type
organisme overleeft en krijgt de meeste nakomelingen.
Missing links: bezwaren tegen Darwins theorie, weinig fossielen gevonden van groepen die de
overgang vormden van de gewervelde dieren. Stephen Jay Gloud: relatief korte periode dat dieren
evalueren waardoor er weinig fossielen zijn  punctuated equilibrium.
Paragraaf 2
Gregor Mendel: Onderscheid tussen dominante en recessieve eigenschappen.
Chromosomen: staafjes die in de kern van een cel zitten, erfelijke eigenschappen doorgegeven.
Opgebouwd uit DNA.
DNA: James Watson en Francis Crick. Dubbele helix met twee gedraaide spiralen. En als ‘traptreden’
basen A, T, C, G. Elke celdeling hetzelfde DNA. Dachten dat de bases met codes konden dienen voor
de eiwitten.
Genetische code: gekraakt door Francis Crick en Sydney Brenner. 3 basen zorgden voor een bepaalde
aminozuur. ATG startcode en TAG als eindcode. Gegevens ertussen voor de bouw van het eiwit. 
Gen.
Mutaties: Voor de celdeling kopieert de cel zich. Kan fout gaan, doordat verkeerde bouwstenen
ingebouwd worden of er teveel of te weinig wordt ingebouwd. In het gen  verkeerde eiwitten of
geen eiwit maken. Zit dat ook in de geslachtscel  erfelijke fout.
Paragraaf 3
DNA-profiel: net zo uniek als een vingerafdruk. Voor heel veel dingen te gebruiken. Verdachten en
aantonen van verwantschap tussen diersoorten.
DNA-diagnostiek: Onderzoeken of iemand drager is van bepaalde genen.
Genetische modificatie: Bij de ouder modificatie in de cellen aangebracht waardoor de nakomeling
dat ook krijgt. Vooral voor geneesmiddelen nu.
Paragraaf 4
Ethische discussie: Wat wel en niet mag. Aangepakt door ethici door vijf stappenplan.
1. probleem beschrijven
- probleem weergeven als vraag
- waarden en normen spelen rol
- wie is het een probleem
- andere belanghebbenden
2. probleem analyseren
3. argumenteren en afwegen
4. probleem afpakken
Gentherapie: In een virus een extra gen geplakt en in het lichaam ingebracht. Moeilijk om alle cellen
een gezond gen te hebben.