invloEd van dE soCialE status oP dE arts

HUISARTS & ONDERZOEK
Invloed van de sociale status
op de arts-patiëntcommunicatie
Is er de laatste tien jaar iets veranderd?
E. Verlinde, S. Willems
Dit artikel is een ingekorte vertaling van:
Verlinde E, De Laender N, De Maesschalk S, Deveugele M, Willems
S. The social gradient in doctor-patient communication. Journal for
equity in health 2012;11:12.
Voor referenties, affiliaties en een uitgebreider verslag verwijzen we
graag naar de orginele publicatie.
Correspondentie: [email protected]
Belangenconflict: niets vermeld
Verlinde E, Willems S. Invloed van de sociale status op de artspatiëntcommunicatie: is er de laatste tien jaar iets veranderd?
Huisarts Nu 2012;41:181-2.
Inleiding
Een goede relatie tussen de arts en de patiënt is een essentiële component van kwalitatieve zorg. Competente communicatievaardigheden van de arts zijn hierbij van essentieel
belang. Een goede communicatie geeft de arts niet enkel meer
inzicht in de patiënt en zijn probleem, het stelt hem ook in
staat een goede therapeutische relatie op te bouwen. Goede
communicatie leidt ook tot een hogere patiënttevredenheid,
een betere therapietrouw en betere gezondheidsuitkomsten
voor de patiënt.
Verschillende studies tonen aan dat personen met een lage
sociaaleconomische status (SES) vaak minder tevreden zijn
over de arts-patiëntcommunicatie en hierdoor een verlaagde
toegankelijkheid tot de gezondheidszorg ervaren. Een systematische review van de literatuur, gepubliceerd in 2002,
bevestigde dat de communicatie tussen de arts en de patiënt
inderdaad varieert naargelang de sociaaleconomische status
van de patiënt. Terwijl in de periode voor het verschijnen van
deze studie weinig aandacht werd besteed aan de sociaaleconomische status, was dit een belangrijk patiëntkenmerk in veel
communicatiestudies.
Aan de hand van deze geactualiseerde systematische review
van de literatuur wilden we nagaan of de bevindingen van de
eerdere review tien jaar na datum nog steeds gelden, en indien
dit zo is, in welke aspecten van de consultatie deze sociale verschillen kunnen worden vastgesteld.
Methode
De relevante literatuur werd systematisch opgezocht in wetenschappelijke databanken. De zoekopdracht werd gelimiteerd
tot artikels geschreven in 1965 of later. Niet-originele onderzoeksartikels, opiniestukken en reviews werden uitgesloten. De
sociaaleconomische status werd gemeten aan de hand van het
opleidingsniveau, inkomen of beroep. Artikels die sociaaleco-
nomische status omschreven op basis van andere criteria (bv.
huiseigenaar versus huishuurder), werden niet opgenomen.
Alle geïdentificeerde papers werden gescreend op abstract en
volledige tekst. Papers die geen antwoord konden geven op de
onderzoeksvraag, werden uitgesloten.
In totaal werden twintig artikels geselecteerd. In de analyse
van deze papers werd de relatie tussen de sociaaleconomische status en communicatiegedrag beschouwd, waarbij dat
laatste werd gecatalogeerd als verbale communicatie waaronder instrumentele communicatie of affectieve communicatie;
non-verbale communicatie; of communicatie die uiting gaf van
patient-centredness.
Resultaten
Communicatiestijl volgens de status van de patiënt
Deze review bevestigt de bevindingen van de review in 2002:
het communicatiegedrag van artsen varieert naargelang de
sociaaleconomische status van de patiënt.
Patiënten met een lagere sociaaleconomische status worden
minder vaak betrokken in (socio-emotionele) gesprekken. De
arts hanteert een meer directe consultatiestijl, gekarakteriseerd
door bijvoorbeeld minder betrokkenheid van de patiënt in het
nemen van medische beslissingen, een hoger aandeel van biomedisch taalgebruik, minder controle door de patiënt over de
communicatie, minder diagnostische informatie, minder informatie over de behandeling en meer lichamelijke onderzoeken.
Daartegenover staat dat artsen hun patiënten van een hogere
sociale klasse meer informatie geven, zaken beter uitleggen,
meer emotionele steun geven en ze hanteren vaker een shared
decision making style.
Toenemende belangstelling
Daarnaast toont deze review ook de toenemende belangstelling van de wetenschappers voor dit onderwerp aan: in vergelijking met de periode voor 2002 zijn in de periode 2002-2012
meer dan dubbel zoveel artikels gevonden waarin de sociaaleconomische status van de patiënt als expliciet kenmerk is
opgenomen.
In de recente communicatieliteratuur worden nieuwe accenten
gelegd. Meer en meer wordt de wederkerigheid van de communicatie benadrukt: de communicatie van de patiënt beïnvloedt de manier van communiceren van de arts en omgekeerd.
En de communicatiestijl van patiënten varieert naargelang hun
sociaaleconomische status: patiënten uit een hoge sociale
klasse stellen meer vragen, vragen vaker om verduidelijking, zijn
expressiever en geven vaker hun mening dan patiënten van een
lage sociale klasse. Ten slotte wordt in de communicatieliteratuur ook steeds meer aandacht besteed aan de preferenties van
Huisarts Nu juli-augustus 2012; 41(4)
181
HUISARTS & ONDERZOEK
de patiënt omtrent arts-patiëntcommunicatie: wellicht verschillen
die naargelang de sociaaleconomische status van de patiënt.
niet duidelijk zijn. Communicatie- en attitudetraining kan artsen
helpen om te gaan met deze situaties.
Implicaties voor de praktijk
Empowerment van de patiënt
Communicatie- en attitudetraining van de arts
Verder heeft ook de patiënt een zekere controle op de communicatie tijdens de consultatie en op het communicatiegedrag van de arts. Toch blijkt dat patiënten met een lagere
sociaaleconomische status zich eerder passief opstellen
en zich nagenoeg niet mengen in de consultatie, tenzij hun
iets specifieks gevraagd wordt. Daarom is het belangrijk de
patiënten te versterken (empowerment) in hun zelfeffectiviteit
(self-efficacy) en te leren hoe hun zorgen en voorkeuren te
uiten tijdens de consultatie.
Anderzijds is het belangrijk patiënten niet te overstimuleren
tot participatie. Zoals Mckinstry het aangeeft: ‘Dokters hebben zowel communicatievaardigheden als tijd nodig tijdens
hun consultaties om samen met hun kennis van de patiënten te oordelen op welk moment, bij welke aandoeningen en
in welke mate patiënten wensen betrokken te worden in het
beslissingsproces.’
De bevinding dat het communicatiegedrag van de arts gerelateerd is aan het communicatiegedrag van de patiënt en zijn persoonlijke of sociale kenmerken, heeft belangrijk implicaties voor
het dagelijks werken in de praktijk met deze groep patiënten.
Artsen dienen zich bewust te zijn van de verschillen in het verschaffen van informatie aan patiënten van een lage sociale
klasse en in het actief betrekken van deze patiënten in de consultatie. Ook moeten ze zich bewust zijn van de onderliggende
oorzaken van deze verschillen.
Het is belangrijk dat artsen aandacht besteden aan hun attitude
tegenover deze patiënten en zich bewust zijn hoe hun gevoelens en perceptie een invloed hebben op hun gedrag en bijgevolg op de percepties van de patiënt. Het is belangrijk om
patiënten aan te moedigen en te motiveren hun persoonlijke
zorgen te uiten en vragen te stellen wanneer bepaalde zaken
De auteurs wensen hierbij expliciet W. Schäfer als mede-auteur te vermelden van het Qualicopc-artikel dat in het vorige nummer van
Huisarts Nu verscheen.
Willems S, De Ryck E, Schäfer W. Qualicopc-studie: Onderzoek naar de kwaliteit, kostprijs en billijkheid van de eerstelijnsgezondheidszorg in Europa. Huisarts Nu 2012;41:123-4.
Programma
Plenum

Zwangerschapskeuzes toen en nu — Trees Dehaene

Zwangerschapsbeleving anno 2012: Uitdagingen en perspectieven— Benedicte Vansina (Bolle Buik vzw en Dia Damo)

Cirkels van verantwoordelijkheid in het beslissingsproces
bij zwangerschapskeuzes — Yvonne Denier (Zorgnet Vlaanderen
en KU Leuven)
Parallelle inzoomsessies met keuze uit twee sessies
Van cRZ naar Fara
cRZ heeft de voorbije twee decennia een rijke expertise opgebouwd over de
beleving van zwangerschapskeuzes en de verwerking ervan. Centrale focus
hierbij is steeds het bevorderen, begeleiden en stimuleren van een kwaliteitsvol beslissingsproces met aandacht voor de gehele relationele context. Onder
de nieuwe naam Fara wordt dit werk verder gezet en waar nodig geactualiseerd. Als huisarts zijn de thema’s van ongeplande zwangerschap, postabortusverwerking, tienerzwangerschap en prenatale diagnose u ongetwijfeld
bekend. Vanuit toekomstige en huidige uitdagingen inzake zwangerschapskeuzes wil Fara met dit symposium de specifieke verantwoordelijkheid van hulpverleners als u in dit beslissingsproces verkennen en verdiepen.
Praktisch
 Wanneer? 19 oktober 2012
 Waar? Provinciehuis Leuven
 Deelnameprijs? 145 euro (lunch, receptie en syllabus inbegrepen)
 Inschrijven en meer info? Via www.faranet.be
182
Huisarts Nu juli-augustus 2012; 41(4)

Zwangerschapsbeleving en –keuzes in de islamitische cultuur —
Kadjia Aznag (PRIC, Vlaams-Brabant) en Birsen Taspinar
(psychologe)

Rouw en rouwrituelen bij een zwangerschapsafbreking — Wilma
Potze (Fiom, NL) en Ine Pauwels (UZ Leuven)

Kinderwens op het kruispunt van het medisch mogelijke en ethisch
wenselijke — Pascal Borry (KU Leuven)

Morele dilemma’s in de begeleiding van tienerzwangeren—Sabrina
Keinemans (Hogeschool Utrecht) en Bep Manders (Fiom, NL)

Van kwetsbaarheid naar weerbaarheid: zwangerschappen bij
specifiek kwetsbare zwangeren — Sylvia De Rijck (Parel) en Linda
Doerane (Aquarelle vzw)
Afsluitende toespraak door Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen en receptie