laat ze kraken!

do s s i e r
Het brein
achter he t ni e u w s
5 pagina’s
overleden, vergezelt mijn dochter me. Ze vindt het leuk als
er voor me wordt gesalueerd. Ze kent alleen de heldenverhalen. Misschien wil ze niet meer weten, en misschien vind
ik het nog wel moeilijker om mijn verhaal te vertellen aan
familieleden dan aan een buitenstaander, maar vragen heeft
ze nooit gesteld. Ook mijn kleinkinderen van 24 en 25
hebben nooit vragen gesteld.’
.
Het zwart-witdenken doorbreken
Liesbeth Hoeven promoveerde aan Tilburg
University op het onderzoek Een boek om in te
wonen. Ze onderzocht hoe generaties het belang
van vrijheid kunnen doorgeven via het vertellen
van verhalen. ‘Herinneringen aan het oorlogsverleden proberen we levend te houden in master
narratives, grote verhalen die bijdragen aan ons
overkoepelende beeld van de mens en de wereld.
“Nooit meer Auschwitz” is zo’n verhaal dat zich in
ons collectieve bewustzijn heeft geworteld. Daarnaast zijn er tal van kleine persoonlijke verhalen,
die de vanzelfsprekend geworden ideeën kritisch
Dr. Liesbeth Hoeven:
‘Verhalen die herinnerden aan
verlies werden uit de
geschiedenis weggeschreven’
bevragen. Deze counterstories vragen aandacht
voor de verdrongen en vergeten betekenissen in
onze herinneringscultuur.
Het in- en uitsluiten van verhalen is een terugkerend thema in de geschiedenis van het herdenken. Zo bepaalde direct na de oorlog de verzetsmythe de ideologie. Mensen die in het verzet
hadden gezeten, waren de helden. Er was weinig
sympathie voor oorlogservaringen die de geschiedenis genuanceerder in beeld brachten. Het
+
PCOB
+
natiebrede verzet was tijdens de oorlog succesvol
gebleken. Als we opnieuw eensgezind ten strijde
zouden trekken voor vrijheid, zou dat de samenleving ook na de oorlog perspectief bieden, was
het idee. Verhalen die herinnerden aan afbraak en
verlies werden uit de geschiedenis weggeschreven. Ze vormden een bedreiging voor het ideaalbeeld van een vitale samenleving in een fase van
wederopbouw. Zo konden niet-vertelde verhalen
over “een verloren strijd”, waarvan Sirach de Vos
getuigt, traumatische herinneringen worden.
De ervaringen van De Vos kunnen worden gelezen, gehoord en naverteld als een traumatisch
verhaal, dat tegelijkertijd getuigt van heldendom. Die invalshoeken mogen er allebei zijn. De
roep om vrijheid laat zich niet alleen doorgeven
via getuigenissen van angst, ontheemding en
vernedering, maar ook van zorg, gezien worden
en geluksmomenten. Zo heeft De Vos in Indonesië geleerd wat kameraadschap betekent in een
mensenleven. Echte vrijheid laat zich doorgeven
via counterstories, rijkgeschakeerde verhalen die
ons uitdagen het zwart-witdenken te doorbreken.
Ook als ooggetuigen zoals Sirach de Vos niet
meer onder ons zijn, kunnen ze worden doorverteld. Ik ben benieuwd hoe zijn (klein)kinderen het
zullen vinden om zijn verhaal te lezen. Misschien
komt er een bijzonder gesprek op gang tussen de
generaties.’
We mogen twee exemplaren van Een boek om in te wonen van Liesbeth Hoeven weggeven
(Uitgeverij Verloren, 2015, €29,-). Stuur vóór 29 mei een briefkaart naar PCOB, Postbus 1238,
8001 BE Zwolle of mail naar [email protected] o.v.v. Een boek om in te wonen.
32 | perspectief
34 Wat doet de PCOB? | 34 6x Wist u dat… | 35 Energieverbruik van
de hersenen | 36 Interview met Erik Scherder
Hersenen
Laat ze kraken!
Tekst: Annemarie van Vliet, Puzzels: © Sanders Puzzelboeken, Vaassen
‘Ik kon niet altijd achter de mensen gaan staan met wie ik
het in mijn binnenste eens was. Ik heb meningen moeten
verkondigen die tegen mijn eigen opinie ingingen.’
Zijn militaire onderscheidingen zijn opgeborgen in een
doos. Op de enige foto in zijn woonkamer die herinnert
aan zijn militaire verleden, bezoekt hij samen met zijn
dochter een herdenkingsplechtigheid. ‘Sinds mijn vrouw is
De hersenen zijn onmisbaar bij het denken
en doen, maar bepalen
bovendien onze
persoonlijkheid. Ze
maken ons mens.
Volop redenen om het
brein in topconditie
te houden.
Logica 1
Logica 1
Welke getallen horen logischerwijs in de lege vakjes?
Welke getallen horen logischerwijs in de lege vakjes?
A:A:118
en2424
118 en
112 en
B:B:112
en2424
C: 18 en 26
C:D:18
en 26
22 en 112
D: 22 en 112
Logica 2
Welke
getallen
horen logischerwijs in de lege vakjes?
Logica
2
A:Welke
84 en
13 horen logischerwijs in de lege vakjes?
getallen
84 en 13
B:A:
138
en 840
B: 138 en 840
C:C:1216
1216 enen
48 48
183 en
D:D:183
en8484
Oplossing Logica 1
B: 112 in de bovenste cirkel en 24 in de on
De getallen in de bovenste 4 cirkels zijn te
viervoud van het getal in de cirkel er recht
34 | perspectief
heid worden geregeld.
gebied dat net voor de zogenoemde
‘centrale groef’ de voorhoofdskwab
Denken
van de zijkwab scheidt. In dit moto-
Het grote verschil tussen het brein
rische deel van de hersenen worden
van mensen en dat van dieren is dat
prikkelingen van de bewegingspieren
mensen in staat zijn om te denken.
verwerkt en aangestuurd. Het motori-
Onze hersenen bestaan uit zo’n 100
sche deel aan de linkerkant regelt de
miljard neuronen, zenuwcellen die
functies aan de rechterkant van het
met elkaar in verbinding staan. Elke
lichaam en andersom.
neuron kan via uitlopers, dendrieten
Voelen
genaamd, weer in verbinding staan
met liefst 5000 andere neuronen. Het
Achter de centrale groef zitten de ge-
aantal dendrieten bepaalt ons denk-
bieden die gevoelsprikkels opvangen
vermogen. Informatie die wij via onze
en verwerken. Reuk, smaak, gehoor
zintuigen binnenkrijgen, wordt ver-
en gezicht hebben een vaste plaats,
werkt in het sensorische geheugen en
net als de gebieden voor spraak en
het kortetermijngeheugen. Hier wordt
schrijven. In de hersenstam zit ook
de informatie gefilterd, waarna deze
het centrale schakelstation voor het
naar het langetermijngeheugen gaat.
verwerken van informatie vanuit de
Zodra wij deze informatie gebruiken,
hersenschors. Hier zit ook het gebied
zijn we aan het denken.
Oplossingen
Logica 1: B. 112 in de bovenste cirkel
Zet de lucifers in de juiste volgorde, van de langste tot de kortste.
waarin seksualiteit en geslachtsrijp-
Bewegingen worden geregeld in een
Deze 3 plaatjes laten dezelfde kubus van drie kanten zien.
Welke kleur staat tegenover het rose vlak?
en 24 in de onderste.
Welk stuk hoort bij de vaas?
Bewegen
Logica 5
De getallen in de bovenste 4 cirkels zijn
Logica 4
Hoe werkt het brein?
telkens het viervoud van het getal in de
Logica 3
Slaapkwab
Achterhoofdskwab
cirkel er recht tegenover.
… geuren sterke emoties en herinneringen kunnen oproepen?
Zo kan de geur van hooi je zomaar terugvoeren naar je kindertijd. Niet verrassend, want ons reukorgaan is direct verbonden
met het limbische systeem, een groepje hersengebieden dat
verantwoordelijk is voor emoties.
Voorhoofdskwab
Zijkwab
Logica 2: B. Elk getal verschilt 20 ten
… het neit zeeovl uitmkaat in wleke vrolgode de letrtes van
een worod satan? Als de eerste en de laatste letter op de juiste
plaats staan, kun je de meeste woorden zonder problemen
lezen. Je hersenen onderscheiden geen aparte tekens, maar
maken er complete woorden van.
1. Voorhoofdskwab
2. Achterhoofdskwab
3. Zijkwab
4. Slaapkwab
opzichte van het getal in de cirkel er
… de hersenen extra alert zijn als je met je ogen knippert?
Gemiddeld knipper je 20.000 keer per dag. Als de hersenen het
beeld niet zouden aanvullen, zou het telkens even donker zijn.
Onze hersenen liggen onder het hersenvlies
en zijn te verdelen in grote hersenen, kleine
hersenen en de hersenstam. De grote hersenen bestaan uit twee gelijke delen die met
twee stelen verbonden zijn aan de hersenstam. Ondanks het feit dat onze hersenen
slechts 2 procent van ons lichaamsgewicht
beslaan, verbruiken ze 20 procent van de
zuurstof die we opnemen en 30 procent van
de totale lichaamsenergie.
De grote hersenen zijn in vier delen op te
splitsen:
recht tegenover.
… 20% van de calorieën die u binnenkrijgt (bij gezonde
voeding) naar de hersenen gaat?
Energieverbruik van de hersenen
Logica 3: stukje 4
… het brein ’s ochtends het actiefst is? Dat is dan ook de beste
tijd om te trainen!
1. De PCOB verstrekt informatie over
thema’s als dementie. Op bijeenkomsten, op de website en in folders vertellen we hoe u een goede gezondheid
kunt behouden.
2. In Ede bestaat sinds een jaar het
project ‘Maatjes bij mensen met
dementie’. Onder de 21 vrijwilligers
is ook een aantal PCOB’ers actief.
Senioren Welzijn Organisatie (SWO)
Ede zoekt nog nieuwe maatjes in de
gemeente. Bij voldoende interesse start
er weer een cursus. Een maatje gaat
wekelijks op bezoek voor een praatje
of om samen iets te ondernemen. Er
worden nu vooral sportieve maatjes
gezocht om te mountainbiken, fietsen
of wandelen.
3. In Noord-Brabant is de PCOB
betrokken bij het project ‘Dementie,
óók onze zorg!’ In voorlichtingsbijeenkomsten geven verschillende partijen
informatie over de gevolgen van dementie en leven met deze ziekte.
4. Vrijwillige Ouderen Adviseurs
(VOA’s) van de PCOB geven advies
en voorlichting over welzijn of zorg. In
het hele land zijn ruim 1000 vrijwillige
ouderenadviseurs actief, waarvan ruim
100 van de PCOB. Heeft u een vraag
of wilt u persoonlijk advies aan huis?
Neem contact op met de PCOB-afdeling in uw buurt. U ontvangt dan de
contactgegevens van een VOA die bij u
in de buurt woont. Zélf VOA worden
kan ook! Neem hiervoor contact op
met uw afdelingsbestuur, dat u kan
voordragen voor de cursus ‘Vrijwillige
Ouderen-adviseur’. Kijk voor meer informatie op www.pcob.nl/perspectief
Logica 4: 8-4-3-2-7-6-5-1
… hersenen zich op latere leeftijd nog kunnen ontwikkelen? Ook in volwassen hersenen blijken nieuwe zenuwcellen
te ontstaan. Dat wordt neurogenese genoemd. Lichamelijke en
geestelijke training lijkt dat proces te bevorderen.
30%
Logica 5: groen
do s s i e r
?
Wist u dat...
Wat doet de
PCOB?
perspectief
| 35
do s s i e r
Ziek
door zitten
‘Leg de lat hoog,
dat wil uw brein!’
‘Gebruik uw hersenen als ze u lief zijn!’ Het is dé tip van Erik Scherder, hoogleraar
Klinische Neuropsychologie. We zijn allemaal te lui en dat is slecht voor lichaam
én geest. ‘Het is bewezen dat mensen die overdag actief zijn, ’s avonds ook nog
voldoende energie hebben om dingen te ondernemen.’
TEKST: Annemarie van Vliet
H
ij dankt zijn bekendheid aan zijn optreden
in het tv-programma De Wereld Draait Door
en zijn boek Laat je hersenen niet zitten. Op
laagdrempelige wijze weet prof. dr. Erik Scherder (63),
hoogleraar Klinische Neuropsychologie en hoofd van deze
afdeling bij de Vrije Universiteit van Amsterdam, via colleges van de Universiteit van Nederland zijn publiek aan
het denken te zetten. ‘Maar dat is niet voldoende, er moet
een gedragsverandering plaatsvinden. Voor die missie zal
ik mijn leven lang strijden.’
Er wordt veel onderzoek gedaan op het gebied van het
brein in de breedste zin van het woord. Scherder: ‘Voor
ons onderzoeksgebied geldt dat we behandelmethoden
uitdenken om de ontwikkeling van ziekten als parkinson
en dementie te laten stagneren. Echter, het effect is minimaal. Daarom richten we ons nu meer en meer op preventie, het voorkomen van deze en andere ouderdomsziekten.
Voorkomen is immers beter dan genezen. We willen vooral
jongere mensen ervan overtuigen dat het inactieve, luie leven dat wij leiden een grote risicofactor is. Je leefstijl heeft
wel degelijk effect op het ontstaan van ouderdomsziekten.
Omdat we veel zitten en weinig bewegen, is er wereldwijd
sprake van overgewicht. Daarom krijgen veel meer mensen
eerder diabetes dan vroeger.’
De bevlogen hoogleraar – hij is tevens hoogleraar Bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit van Groningen – vervolgt: ‘Ik blijf het er als het ware inrammen. Het
is not done dat je met overgewicht niet beweegt en alleen
36 | perspectief
maar zit te eten. De maatschappij moet daarin veranderen,
en de politiek eveneens. Kijk eens in de pauzes op schoolpleinen? Kinderen hangen achter tablets en smartphones
in plaats van in bomen.’
De buitenlucht in
Confronterende voorbeelden, die soms lachsalvo’s en
andere keren een traan laten opwellen. Het is de stijl waarmee Scherder een breed publiek weet te raken met een
belangrijke, serieuze boodschap. Gezondheid is immers
niet te koop. ‘Ik begrijp het soms werkelijk niet. Als je in
Duitsland rijdt en je wilt pauzeren na drie uur gereden te
hebben, dan parkeert iedereen vlakbij het wegrestaurant,
liefst ín het restaurant. Waarom? Je hebt net urenlang
gezeten, het is tijd om je lijf wat beweging te gunnen. Het
zit hem niet per se in een wekelijks bezoek aan de sportschool. Veel ouderen krijg je ook daarvoor niet uit hun
stoel. Maar laat de boodschappen van de supermarkt niet
thuis bezorgen. Ga er lekker iedere dag een half uur op uit,
trek je wandelschoenen aan en ga de buitenlucht in. Gewoon om jezelf te verzorgen en je conditie te behouden.’
Uitdaging zoeken
En Scherder zelf ? Beweegt hij voldoende? Lachend:
‘Nee, ik zit de hele dag op mijn stoel en heb overgewicht.
Zonder gekheid, ik fiets iedere dag minimaal een uur, weer
of geen weer. Verder heb ik een fiets onder mijn verstelbare
bureau staan. Zo schrijf ik mijn stukken al fietsend. Ach,
overal is een modus voor te vinden, als je maar wilt. En ja,
het practice what you preach moet ik natuurlijk ook voor
ogen houden.’
Ook voor onze hersenen geldt dat ze uitgedaagd moeten
worden, ons leven lang. Maar is dat wel het geval? Wordt
het ons niet heel gemakkelijk gemaakt met navigatiesystemen en internet? ‘De vraag is: hoeveel uitdaging zit er
in ons leven? Zowel lichamelijk als cognitief. Kijk eens
naar robots, waar tegenwoordig veel mee wordt gewerkt.
Het enige wat er moet gebeuren, is een simpel knopje
indrukken. Tja, daarin zie ik voor een medewerker weinig
uitdaging. Je moet jezelf blijven trainen, je afvragen wat je
gaat oplossen. Waarin ga ik me vandaag verdiepen? Nee,
niet meteen gaan googelen.’
blijf actief
Valt er nog iets te redden? Of zijn we allemaal genoodzaakt om ons voor te bereiden op een ouderdomsziekte?
De opgewekte hoogleraar heeft ook hier een positief
antwoord op. ‘Als oudere moet je proberen om dagelijks
cognitieve uitdagingen te creëren. Blijf actief in het maatschappelijke leven. En nee, dat is niet op uw kleinkinderen
passen. Vraag uzelf eens af, doe ik dingen die me moeite
kosten? Of komt alles me aanwaaien? Puzzelt u in uw vrije
tijd? Kruiswoordraadsels? Hoeveel sterren? Twee? En u
deed er vroeger vijf ? Kom op, koop dan nu een boekje met
vier sterren. Leg de lat hoog, dat wil uw brein. Een zorgeloos leven moet je niet willen.’
‘Zitten is het nieuwe roken’ verkondigde Scherder eerder
in medisch tijdschrift The Lancet. ‘Het aantal mensen dat
wereldwijd jaarlijks overlijdt aan de gevolgen van roken
ligt lager dan het aantal mensen dat sterft aan een ziekte
gerelateerd aan zitten. Ga niet zitten, blijf actief met uw
hoofd en uw lijf. Het is bewezen dat mensen die overdag
actief zijn, ’s avonds ook nog voldoende energie hebben
om dingen te ondernemen. Anderzijds zijn mensen die
overdag inactief zijn, ’s avonds moe. Maak voor uzelf de
balans op en ga aan de slag als dat nodig is.’
Win het boek!
Laat je hersenen niet zitten van prof. dr. Erik J.A. Scherder, is voor €17,99 verkrijgbaar in de boekhandel. Onder PCOB-leden verloten we vijf exemplaren. Stuur vóór
29 mei een berichtje o.v.v. ‘Hersenen’ aan [email protected] of stuur een
briefkaart naar Redactie Perspectief, Postbus 1238, 8001 BE Zwolle.
perspectief
| 37