Macro-economisch beleidsdefaitisme

Column ESB
Macro-economisch
beleidsdefaitisme
H
et CPB raamde op Prinsjesdruk houden dan aan. Reële rentes blijven
dag dat dit jaar het bbp met
langer te hoog en lopen op bij deflatie. En
twee procent zou groeien en in
de consumptie, investeringen en expor2016 naar verwachting met 2,4 procent.
ten blijven vervolgens achter. Tijdens de
De groei in 2016 krijgt een zetje door de
Grote Recessie zijn de private schulden
lastenverlichting van twee miljard euro.
bovendien nauwelijks gedaald en de puNederland keert in 2015, na zeven magere
blieke schulden opgelopen. Door zeer lage
jaren, terug op het inkomen van 2008 en
inflatie (of deflatie) neemt de reële waarde
bereikt weer een trendgroei van ongeveer
van die schulden minder snel af (dus stijgt
twee procent per jaar. Toch is de macroweer). Dat zet een extra rem op het besteeconomische situatie nog altijd zorgwekdingsherstel.
kend. Het economisch herstel is trager dan
In de liquiditeitsval zorgt de belangrijkste
na de Grote Depressie en van inhaalgroei
macro-economische prijs – de reële kapiis er geen sprake. Nederland is structureel
taalmarktrente – niet langer vanzelf voor
ongeveer tien procent van het bbp kwijtgemacro-economisch evenwicht met volleBAS JACOBS
raakt ten opzichte van de trendgroei. Het
dige bezetting en werkgelegenheid. LangBijzonder hoogleraar aan de Erasmus
CPB schat de Nederlandse outputgap in
durige stagnatie ligt daardoor op de loer.
Universiteit Rotterdam en voorzitter van
2016 op ruim drie procent bbp in de min.
Actief overheidsbeleid is nodig om dat te
de Koninklijke Vereniging voor de
Nederland lijkt nog steeds met forse onvoorkomen.
Staathuishoudkunde
derbesteding te kampen. De werkloosheid
De ECB haalt alles uit de kast om de
daalt, maar is nog altijd tweemaal zo hoog
economie te stimuleren en de inflatie te
als in 2008. In september liep de werkloosheid zelfs weer wat op.
verhogen. Echter, (meer) kwantitatieve verruiming is niet zonder
Niet alleen Nederland kent onderbesteding, ook de eurozone. meer effectief, en kan zorgen voor instabiliteit en volatiliteit op
De keerzijde is dat er nog altijd veel wordt gespaard om financiële financiële markten, zoals we afgelopen zomer hebben gezien. Zobalansen te herstellen. Bij groter aanbod van goederen en dien- lang de liquiditeitsval aanhoudt, komt kwantitatieve verruiming
sten dan vraag ernaar ontstaat er een neerwaartse prijsdruk. In neer op het inwisselen van de ene vermogenstitel met nul rente
september kende de eurozone weer een deflatie van 0,1 procent, (obligaties) voor de andere vermogenstitel met nul rente (geld).
mede door de lagere prijzen van grondstoffen en olie. De inflatie- Kwantitatieve verruiming helpt alleen om reële rentes te drukken
verwachtingen duiken sinds juli weer omlaag. De ECB zet alles op wanneer de toekomstige inflatieverwachtingen stijgen en reële
alles om te voorkomen dat de eurozone in een stagnatiescenario rentes onder nul dalen. Dat gebeurt wanneer kwantitatieve ververzandt met deflatie en traag economisch herstel. Zo opperde ruiming niet wordt teruggedraaid. Zo’n expliciet commitment aan
ECB-president Mario Draghi op 22 oktober mogelijk een nieuwe een hogere inflatie wordt echter afgewezen door beleidsmakers.
ronde kwantitatieve verruiming.
Het begrotingsbeleid kan altijd worden verruimd door landen
Onder normale omstandigheden zou de reële kapitaalmarktrente met voldoende budgettaire capaciteit, zoals Nederland. Een ruidalen en de economie vanzelf herstellen. Vanwege een lagere rente mer begrotingsbeleid werkt op zeker om de economie te stimuverdwijnen aanbodoverschotten doordat consumptie, investe- leren, maar wordt eveneens afgewezen. De reële rente op tienjaringen en exporten aantrekken – de laatste via een goedkopere rige Nederlandse staatsobligaties is negatief. In 500 jaar heeft de
euro. Centrale banken kunnen dit aanpassingsproces versnellen Nederlandse overheid nog nooit zo goedkoop kunnen lenen. Nu
door de nominale geldmarktrentes te verlagen. Wanneer echter is de tijd om publieke investeringen te doen in onderwijs, onderbeleidsrentes van de centrale banken de ondergrens van nul zijn zoek, milieu, energie en dijken. Die investeringen stimuleren niet
genaderd, is volledig economisch herstel nog niet gegarandeerd.
alleen op korte termijn, maar versterken ook de economische
De economie heeft nu een negatieve reële kapitaalmarktrente structuur op lange termijn. Ook een echte belastinghervorming
nodig om tot volledige bezetting te komen. Maar de nulonder- gepaard aan lagere belastingen jaagt op korte termijn de bestedingrens van de centrale bank zorgt dat die kapitaalmarktrente niet gen aan en versterkt de economie structureel.
(veel) negatiever kan worden dan de verwachte inflatie. Wanneer Beleidsmakers leunen achterover en onderschatten het risico dat
de reële kapitaalmarktrentes negatiever zouden worden, dan zul- we macro-economisch onvoldoende herstellen en zo grote perlen financiële partijen hun vermogen gaan aanhouden in geld, een manente schade aan onze economieën met hoge langdurige werkvermogenstitel met een nominale rente van nul.
loosheid veroorzaken. Op geen continent ter wereld is het gevaar
Wanneer de reële rente onvoldoende daalt, verdwijnen spaarover- van langdurige stagnatie groter dan in Europa. En nergens in de
schotten dus niet. Onderbesteding en daarmee deflatoire prijs- wereld is het macro-economisch beleidsdefaitisme ondraaglijker.
Jaargang 100 (4721) 5 november 2015
651