de lage rente raakt ons allemaal

pensioenen
Door mr. Erik K. Beckers FFP, hoofd juridische zaken Zwitserleven (mail voor vragen [email protected])
De lage rente raakt
ons allemaal
De rente is van invloed op ons pensioen. Zowel in de opbouwfase als tijdens de uitkeringsfase. Dat heeft gevolgen voor
pensioenfondsen, levensverzekeraars en werkgevers. Maar ook voor werknemers en ondernemers. Nu de effecten zichtbaar worden, is het hoog tijd na te denken over de toekomst. Naast de gevolgen van de lage rente worden in dit artikel een
aantal alternatieven kort aangestipt. Zijn die in uw situatie niet haalbaar of komen die te laat? Dan is vaak het beste en
goedkoopste advies: gewoon langer doorwerken!
de dekkingsgraad is vaak het probleem, niet het geld
P
ensioenfondsen moeten een dekkingsgraad hebben van
ongeveer 130 procent. Als de dekkingsgraad 100 procent
is, dan is er net genoeg geld om alle verplichtingen na te
komen. Naast de pensioenen van gepensioneerden, worden bij de verplichtingen ook de pensioenaanspraken opgeteld
die zijn opgebouwd door werknemers en oud-werknemers die
nog niet met pensioen zijn gegaan. Een pensioenfonds moet de
uitkeringen levenslang doen, maar bij de berekening van de vereiste dekkingsgraad worden alle toekomstige uitkeringen contant
gemaakt naar vandaag. Daarbij wordt gebruikgemaakt van een
marktrente. Is die marktrente laag, dan is de waarde van de som
van alle uitkeringen teruggerekend naar nu hoger.
Voorbeeld
Stel een pensioenfonds moet over vijftien jaar in totaal één miljoen euro uitkeren en de rente is 3 procent. Dan heeft het fonds
nu ongeveer 650.000 euro in kas nodig. Daalt de rente naar 2 procent, dan is voor een uitkering over vijftien jaar van één miljoen
euro ongeveer 750.000 euro in kas nodig. Dus hoe lager de rente,
hoe hoger het bedrag dat in kas nodig is. Het dalen van de rente
was de laatste jaren een feit. Dat veroorzaakt bij veel pensioenfondsen problemen met de dekkingsgraad. Het geld in het fonds,
uitgedrukt in euro’s, is vaak niet het probleem, maar de dekkingsgraad is wel te laag. Bij een te lage dekkingsgraad moeten pentijdschrift administratie – nummer 7/8 – juli/augustus 2012
sioenfondsen ingrijpen. Bijvoorbeeld door het afstempelen (het
korten op de uitkeringen) van pensioenen, zoals binnenkort miljoenen Nederlanders gaan ervaren.
Gevolgen voor levensverzekeraars
Anders dan pensioenfondsen hebben levensverzekeraars niet te
maken met de hiervoor geschetste berekening van een dekkingsgraad. Levensverzekeraars zullen daarom bij lage rentestanden
niet afstempelen. Dat is gunstig voor de klant, maar ongunstig
voor de verzekeraar. Want een verzekeraar heeft, net als een pensioenfonds, wel last van een lage rente.
Tarieven van lopende verzekeringen worden vaak voor jaren overeengekomen. Vooral voor garanties kan dat grote gevolgen hebben. En die bieden verzekeraars volop. Denk maar aan de garantie op een overlijdenspensioen of een ouderdomspensioen.
Garanties zijn gebaseerd op een bepaalde rente. Daalt de rente?
Dan zijn de tarieven te laag geweest en de garanties te goedkoop
afgegeven. Maar de toezichthouder eist wel dat de verzekeraars
hun financiële buffers aanpassen aan de lage rentestand. Dat veroorzaakt lagere winsten.
Gevolgen voor werkgevers en werknemers
Pensioenfondsen kunnen premies verhogen, indexaties overslaan
of pensioenen afstempelen om de financiële buffers weer op orde
18
W W W. t i j d s c h r i f t a d m i n i s t r a t i e . N L
te brengen. Afhankelijk van de maatregel die wordt getroffen,
raakt dat de werkgever of de werknemers. Vaak worden beiden geraakt vanwege een combinatie van maatregelen.
Pensioen wordt opgebouwd tijdens het werkzame leven: de opbouwfase. Levensverzekeraars passen na het einde van de afgesproken contractduur de tarieven aan. Klanten van levensverzekeraars schrikken vaak bij het verlengen van bijvoorbeeld een
lopend pensioencontract dat bij aanvang op basis van een hogere
rente is afgesloten. Lage rente veroorzaakt namelijk een flink hogere premie voor bijvoorbeeld gegarandeerde overlijdensuitkeringen en garanties op ouderdomspensioen. Afhankelijk van wie
de premie betaalt, raakt dat de werkgever en/of de werknemers.
Lagere winstdeling
Veel levensverzekeringen met een spaarelement kennen een
vorm van winstdeling. Ook dit soort winstdelingen wordt minder
aantrekkelijk bij een lage marktrente. Vaak veroorzaakt een lage
rentestand dat er helemaal geen winstdeling is. Dan kunnen toekomstige indexaties of premiekortingen verdampen.
Dan moet het pensioen nog ingaan. Ook dan is de marktrente van
grote invloed. Pensioenfondsen en levensverzekeraars zijn verplicht op basis van 4 procent rente een indicatie te geven over de
te verwachten pensioenuitkeringen. Bij een lage rente vallen die
uitkeringen veel lager uit.
Aan werknemers en ondernemers het advies de pensioenpot te spreiden.
te waarmee zij moeten rekenen dan voor de berekening is voorgeschreven bij het vaststellen van de waarde in het economisch verkeer. Het verschil is nu ongeveer 2 procent. Dat kan tonnen euro’s
verschil in voorziening betekenen.
Volgens de letter van de wet moet dat verschil uit eigen vermogen
van de bv worden betaald. En dan zijn er ook nog dga’s met een
pensioenbrief waarin een flinke indexatie is toegezegd. Dat is onbetaalbaar voor een dga en onverzekerbaar voor levensverzekeraars. De vraag is hoe de fiscus reageert als die indexatie niet
wordt toegepast.
Voorbeeld
Een 64-jarige werknemer ontving vorig jaar een pensioenopgave
waarin stond dat de pensioenuitkering duizend euro per maand
bedraagt op basis van 4 procent rente. Bij een rente van ongeveer
2 procent bedraagt die uitkering 20 procent minder, rond achthonderd euro per maand.
Vuistregel: iedere procent rente veroorzaakt een
afwijking van tien procent op een levenslange uitkering,
ervan uitgaande dat de levensverwachting niet
te snel stijgt.
Stijging van prijzen neemt af
De rente speelt ook een rol bij de inkomensbehoefte van gepensioneerden. Het voordeel van een structureel lage rente is een vaak
lage inflatie. U kunt dus meer van uw geld kopen dan bij een hoge
inflatie. Bij een lage rente kunt u dus genoegen nemen met een
lagere indexatie of pensioenuitkering. Dat levert weer wat geld op.
Voorbeeld
Stel u wilt een levenslange pensioenuitkering van 10.000 euro per
jaar vanaf uw 65ste jaar. Rekent u met 4 procent indexatie per jaar,
dan hebt u op uw 65ste ongeveer 211.000 euro kapitaal nodig.
Maar laat u de uitkering indexeren met 1 procent, dan is het benodigd kapitaal slechts 165.000 euro.
Waardering pensioenverplichting DGA
Dga’s moeten rekenen met allerlei aannames ter bepaling van
hun pensioenverplichting. Zo geldt fiscaal gezien een andere renW W W. t i j d s c h r i f t a d m i n i s t r a t i e . N L
Ook buiten de pensioensfeer gevolgen
Ondernemers bouwen vaak pensioen op via een lijfrente. Zowel
de bancaire variant als de verzekerde variant kent in de opbouwfase en de uitkeringsfase een afhankelijkheid van de rente. Die is
vergelijkbaar met wat hiervoor is uitgelegd voor werkgevers en
werknemers. Dus de lage rente raakt ons allemaal. Bereidt u dus
voor. Maar hoe? Door de huidige renteschommelingen is goed
zichtbaar geworden wat de effecten zijn voor de pensioensituatie
van uzelf, uw bedrijf of uw klant. Zet alle aannames die zijn gemaakt op een rij en overweeg die bij te stellen. Bekijk vervolgens
of u zaken anders kunt en wilt regelen.
Werkgevers doen er goed aan kritisch te evalueren of de financiële constructies nog passen bij de eisen en wensen van nu. Bij
wie ligt nu het renterisico? Is dat gewenst als de rente nog lager
wordt of juist weer stijgt?
Aan werknemers en ondernemers het advies om de pensioenpot
te spreiden. Financier het pensioen niet volledig met aftrekbare
premies die levenslange uitkeringen genereren. Bouw ook vermogen op door alternatieve vormen. Dan kunt u beter inspelen op
lange perioden van lage rente of juist hoge inflatie nadat u allerlei
uitkeringen hebt aangekocht. Denk aan netto spaargeld, kunst,
een hypotheekvrij huis of… een hele rijke partner.
19
tijdschrift administratie – nummer 7/8 – juli/augustus 2012