mensenrechten en bloemen

MENSENRECHTEN EN
BLOEMEN
De Nederlandse bloemenhandel is internationaal
georiënteerd. Hoewel 80% van de verhandelde
bloemkwekerijproducten uit Nederland komt,
importeert Nederland uit ongeveer 50 landen bloemen.
De internationale dimensie van de bloemenketen maakt
het onderwerp mensenrechten belangrijk voor de
sector. Vooral bij de bloemenkweek in landen buiten
Europa zijn mensenrechtenschendingen bekend. Door
een actief mensenrechtenbeleid te voeren, kunnen
ondernemers in de bloemenhandel helpen deze
schendingen te voorkomen. Sectorbreed worden door
verschillende partijen al initiatieven opgezet waarin
mensenrechten een belangrijke rol spelen. Denk aan
MPS of het Floriculture Sustainability Initiative. Deze
bestaande programma’s richten zich met name op
arbeidsrechten, maar de impact op mensenrechten van
omwonende gemeenschappen wordt zelden
meegenomen. Bovendien is het voor veel (MKB-)
bedrijven die bloemen inkopen nog lastig te weten wat
hun impact is op mensenrechten en welke rol zij hierin
kunnen spelen.
In deze factsheet wordt het thema mensenrechten voor
de bloemensector toegelicht. Daarnaast beschrijft het
bestaande hulpmiddelen en initiatieven op
mensenrechtengebied. Doel is bedrijven uit de sector
handelingsperspectief te bieden in hun omgang met
mensenrechten.
BLOEMEN
Wereldwijd werken er miljoenen mensen in de
bloemenindustrie. Zo zijn er alleen al in Kenia 2
miljoen mensen voor hun inkomen afhankelijk van de
bloemensector. In Columbia - de tweede grootste
exporteur van bloemen na Nederland - geeft de sector
meer dan 800.000 mensen werk [1]. In Nederland
bestaat de directe en indirecte werkgelegenheid
binnen de sector uit 250.000 voltijdbanen.
Bloemen worden over de hele wereld afgezet. Hierbij
gaat het vervoer over grotere afstanden per vliegtuig.
Door de scheiding van informatie- en fysieke stromen
wordt de distributie van bloemen hoe langer hoe
efficiënter. Bloemen worden niet meer altijd fysiek via
tussenhandelaren verkocht. Daarnaast is er in de sector
sprake van ketenverkorting: er komen minder schakels
tussen producent en consument. Over het algemeen
betekent een korte keten dat er meer zicht komt op
eventuele mensenrechtenschendingen of andere
misstanden.
Nederland speelt zowel op het vlak van distributie als
handel een centrale rol in de wereldwijde
bloemenhandel. De Nederlandse groothandel is
marktleider in Europa en goed voor 60% van de
wereldwijde bloemenhandel. Op Nederlandse veilingen
worden 12.000 verschillende soorten bloemen en
planten verhandeld die uit ongeveer 50 verschillende
landen afkomstig zijn. Hoewel nog steeds ongeveer 80%
van de in Nederland verhandelde bloemkwekerijproducten uit Nederland zelf komt, is er een stijgende
import en doorvoer van buitenlandse sierteeltproducten. De Nederlandse snijbloemenimport
bedraagt op jaarbasis circa € 1 miljard. Belangrijke
herkomstlanden zijn Oost-Afrika (Kenia) en LatijnsAmerika.
MENSENRECHTENRISICO’S IN DE BLOEMENSECTOR
Door de wereldwijde handel lopen bedrijven binnen de
bloemensector een verhoogd risico om in hun keten in
aanraking te komen met mensenrechtenschendingen.
Welke mensenrechtenschendingen er plaatsvinden kan
verschillen per land, bloemsoort en toeleverancier.
Omdat Oost-Afrika en Latijns-Amerika belangrijke
herkomstgebieden zijn, is er een reële kans dat de daar
veelvoorkomende mensenrechtenschendingen ook bij
de bloementeelt plaatsvinden. Het meest bekend zijn
de misstanden in Kenia. Dit land heeft een moeilijk
dilemma. Het inkomen dat verdiend wordt aan de
bloemensector, wordt soms teniet gedaan door milieuen voedselvoorzieningsproblemen die het gevolg zijn
van activiteiten van de bloemensector [2]. Hieronder
staan mensenrechtenrisico’s omschreven die in de
bloemensector reëel aanwezig zijn. Daarom is het
belangrijk dat Nederlandse bedrijven gezamenlijk en
individueel nagaan of zij (direct of via hun partners)
bijdragen aan deze mensenrechtenschendingen en wat
prioriteit zou moeten krijgen. Dit kan door in kaart te
brengen op welke mensenrechtenschendingen zij het
meeste impact hebben, en waar het bedrijf het meeste
invloed op kan uitoefenen.
Als het over mensenrechten in de bloemensector gaat,
gaat het veelal over:
Recht op een veilige en gezonde werkomgeving
De ILO beschouwt de landbouw als één van de drie
gevaarlijkste sectoren wat betreft (dodelijke)
ongelukken op het werk en beroepsgerelateerde
ziektes. Ook arbeiders op bloemenkwekerijen werken
vaak onder ongezonde arbeidsomstandigheden.
Beroking is een andere ongediertebestrijdingstechnieken die worden gebruikt op de kwekerijen, zijn
erg schadelijk voor de gezondheid van medewerkers.
Ook het werken met pesticiden en chemicaliën is
slecht voor de gezondheid van medewerkers en
omwonenden, zeker als deze niet goed gebruikt
worden. Het kan voorkomen dat arbeiders die ziek
worden door blootstelling aan deze chemicaliën,
hiervoor geen compensatie ontvangen in sommige
landen.
Kinderarbeid
Op bloemenkwekerijen bestaat een verhoogd risico op
kinderarbeid. Deze kinderen werken vaak onbetaald en
kunnen niet naar school doordat zij moeten werken.
Het risico op kinderarbeid is in het algemeen hoog in de
landbouw. De ILO schat dat ongeveer 70 miljoen
kinderen tussen de 5 en 17 jaar gevaarlijk werk doen in
de landbouw [3]. Bekend is dat er in ieder geval
kinderarbeid plaatsvindt bij de productie van bloemen
in Ecuador en Afghanistan [4].
Arbeidsvoorwaarden en migrantenarbeid
Het werk in de bloementeelt is seizoensgebonden en
afhankelijk van externe factoren als
weersomstandigheden of gewasziekten. Dit maakt dat
werken in de bloementeelt niet het hele jaar door
gegarandeerd kan worden. Voor deze onzekere
werkzaamheden worden werknemers (vaak migranten)
tijdelijk ingehuurd. Tijdelijke arbeiders en migranten
zijn meestal slechter af dan vaste arbeiders wat
salarissen, uren en voorzieningen betreft. Bovendien is
er bij migrantenarbeid vaak sprake van mensenhandel.
Arbeiders die door uitzendbureaus worden ingehuurd
en uitgeleend zijn nog kwetsbaarder voor misbruik,
omdat deze uitzendbureaus zich vaak niet houden aan
de wettelijke normen voor uren en lonen [5].
Discriminatie
Ongelijke beloning, verplichte zwangerschapstesten en
seksuele intimidatie van vrouwen komt over het
algemeen regelmatig voor in de landbouwsectoren [6].
In de bloementeelt werken veel vrouwen: naar
schatting is 75% van de arbeiders in de sector vrouw.
Discriminatie is dan ook een reëel risico binnen de
bloemensector.
Recht op verenigen
Op bloemenkwekerijen werken veel tijdelijke
seizoensarbeiders en veel vrouwen. Deze arbeiders
verenigen zich in het algemeen moeilijk in vakbonden.
Bovendien wordt het vakbondsleiders vaak moeilijk
gemaakt toegang te krijgen tot arbeiders. Arbeiders
voelen zich niet vrij zich bij een vakbond aan te
sluiten, uit angst ontslagen te worden. Het niet kunnen
verenigingen, maakt dat ongelijke machtsverhoudingen
in stand worden gehouden en dat arbeiders niet
gezamenlijk kunnen strijden voor betere
arbeidsomstandigheden of –voorwaarden.
Het recht op schoon water en gezonde leefomgeving
Bloementeelt heeft grote impact op het gebruik van
water in de omgeving. Bij de bloementeelt wordt vaak
veel water verbruikt, waardoor er onvoldoende water
overblijft voor de omringende gemeenschap.
Watervervuiling door pesticiden en chemicaliën die
worden gebruikt in de bloementeelt kan ook een gevolg
zijn. Deze schadelijke stoffen kunnen ook via het
(grond)water bij omwonenden komen.
KENIA
Nederland is een belangrijk afzetland voor Keniaanse
bloemenkwekerijen: 55% van de bloemen uit Kenia gaat
naar Nederland. In 2012 deed de Kenya Human Rights
Commission onderzoek naar de stand van zaken rond
mensenrechten in de Keniaanse bloemensector [7]. De
laatste jaren zijn in het land veel verbeteringen
doorgevoerd op het gebied van mensenrechten – met
name op beleidsniveau. Veel Keniaanse bedrijven
hebben nu beleid, maar dit is nog niet altijd
geïmplementeerd in de praktijk. Bovendien zijn
kleinere bedrijven nog niet bereikt, terwijl hier veel
arbeiders werken. Vrouwen ontvangen nog structureel
minder loon dan mannen en lonen zijn nog steeds erg
laag. Ook is er een structureel probleem met de opvang
van kinderen van alleenstaande moeders. Hoewel er
veel verbeterd is voor vrouwen, komt discriminatie en
seksuele intimidatie nog veel voor. Klachtenprocedures
bleken slecht te werken. Dit alles gaat ook op voor
gecertificeerde bedrijven. Dit bevestigt dat
certificeringsprogramma’s alleen onvoldoende zijn om
dergelijke gecompliceerde problemen aan te pakken.
BELANG VOOR BEDRIJVEN IN DE BLOEMENSECTOR
Alle bedrijven hebben de verantwoordelijkheid
mensenrechten te respecteren [zie UN Guiding
Principles for Business and Human Rights] – dit geldt
zeker voor bedrijven in een internationale context.
Daarnaast is het voor bedrijven in de bloemensector
ook belangrijk om te ondernemen met respect voor
mensenrechten. Inkopers van (grote) bedrijven, de
overheid en particuliere inkopers verwachten in
toenemende mate van hun leveranciers dat zij
mensenrechten respecteren. Deze vraag van inkopers,
stimuleert bedrijven binnen de bloemensector in
Nederland te zorgen dat hun keten op orde is – dat er
geen mensenrechtenschendingen plaatsvinden bij hun
toeleveranciers.
Een ander belangrijk argument is te vinden in de
kleiner wordende marges in de bloemenhandel. Door
deze kleinere marges wordt het voor
bloemenhandelaren steeds belangrijker om zich te
onderscheiden op andere kenmerken dan prijs.
Productkenmerken als duurzaamheid en houdbaarheid
worden in toenemende mate gebruikt om zich te
onderscheiden. Dit zijn productkenmerken die
consumenten in de Europese markt steeds belangrijker
gaan vinden. Dit is ook te zien aan de toenemende
profilering van duurzame- en Fair Trade bloemen.
Tot slot is MVO – en met name ondernemen met oog
voor mensenrechten – belangrijk omdat het
imagoschade, claims en andere negatieve effecten
voorkomt. Dit heeft op zijn beurt een positieve invloed
op de marktpositie en toegang tot financieel kapitaal.
WAT GEBEURT ER OP HET GEBIED VAN MENSENRECHTEN IN DE BLOEMENSECTOR?
Mensenrechten is een belangrijk thema binnen de internationale bloemensector. Vandaar dat er binnen de
bloemensector verschillende initiatieven rond mensenrechten zijn opgestart. Deze komen vanuit de sector zelf,
vanuit maatschappelijke organisaties en vanuit de overheid. Concrete aanknopingspunten om mensenrechten binnen
de sector op te pakken zijn:
•
•
•
•
•
•
•
•
Floriculture Sustainability Initiative
Keteninitiatief dat de internationale mainstream sierteelt wil verduurzamen. Het Floriculture Sustainability
Initiative (FSI) streeft naar een internationale, sectorbrede visie op duurzaamheid waarin mondiale en locale
belangen in de sector in een op één lijn staan.
Fair flowers fair plants
Keurmerk voor bloemen en planten die zijn geteeld met respect voor mens en milieu. Bedrijven met dit
keurmerk moeten aan de eisen van de International Code of Conduct for cut flowers (ICC) voldoen. Ook
Bedrijven die nog niet aan de sociale certificering voldoen, maar wel zijn getoetst en een plan van aanpak
hebben om het certificaat binnen 2 jaar te halen mogen het label voeren.
Flower Label Program (FLP),
Vereniging van mensenrechtenorganisaties, vakbonden, kerken, en bloemen-retailers (vooral in Duitsland
actief). Certificering gebaseerd op de International Code of Conduct of Cut-Flowers (ICC).
Max havelaar/ Fair trade keurmerk
Keurmerk voor eerlijke handel – onder meer voor (snij)bloemen.
MPS socially qualified
Organisatie gericht op het stimuleren van duurzaamheid in de internationale tuinbouwsector. Dit onder
andere door het ontwikkelen van standaarden en certificaten. Zo ook voor sociale aspecten in het certificaat
MPS socially qualified.
International Code of Conduct for the production of Cut-Flowers (ICC)
Gedragscode voor snijbloemenproductie gebaseerd op ILO-norm en de Universele verklaring voor de rechten
van de mens.
Centrum tot Bevordering van de Import uit ontwikkelingslanden (CBI)
Organisatie die bijdraagt aan de economische verzelfstandiging van ontwikkelingslanden door de
concurrentiepositie van bedrijven in deze landen te versterken. Snijbloemen is één van de speerpuntsectoren
van CBI.
Landendossiers
Bij Agentschap NL is er per land informatie beschikbaar over kansen, wet- en regelgeving, sectoren, exporten importcijfers. Vooral de landendossiers van landen in Oost-Afrika en Latijns-Amerika – waar veel bloemen
vandaan komen – zijn interessant voor de bloemensector.
Bronnen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
[1] The Flower Industry - Ethical Trading Initiative - 2011
[2] The women behind beautiful roses - Centre for Women Studies and Gender Analysis, University of Egerton
[3] Child Labour in Agriculture - ILO
[4] List of Goods produced with Child Labour and Forced Labour – US Department of Labor - 2012
[5] Four human rights issues every Food and Agricultural Company needs to understand - BSR Insight – februari 2013
[6] Equality and discrimination - ILO
[7] Wilting in bloom - Kenya Human Rights Commission - 2012
Performance Standards on Environmental and Social Sustainability – IFC – 2012
Impact of the European Flower Industry on African nations - Green Business Network - 2013
Findings on the worst forms of child labour – United States Department of Labor - 2009