Onderwijs op maat - Nutsschool Laan van Poot

Themabrief “Onderwijs op maat”
April 2014
“Onderwijs op maat” op Nutsschool Laan van Poot
Visiewoorden
In onze visie staan 6 woorden centraal die bij onze school passen:
Veilige leeromgeving
Optimale prestaties
Brede ontwikkeling
Onderwijs op maat
Verantwoordelijkheid
Zelfstandigheid
De visiewoorden staan beschreven in onze schoolgids die u kunt vinden op de website. Deze
themabrief gaat wat dieper in op het visiewoord “Onderwijs op maat”.
Van klassikaal onderwijs naar onderwijs op maat
Het bieden van goed onderwijs aan leerlingen staat centraal in onze school. Vroeger werd er
klassikaal onderwijs gegeven waarbij alle leerlingen dezelfde instructie en verwerking kregen. Niet
alle leerlingen zijn gelijk, waardoor ze verschillende onderwijsbehoeften hebben. Door de
leerlingen per vak in verschillende niveaugroepen in te delen, komt ieder kind beter tot zijn recht.
De instructie en verwerking kan worden aangepast aan het niveau van het kind. Dit noemen we
onderwijs op maat.
Onderwijs op maat
Wij geven onderwijs op maat in de groep. Voor veel leerlingen is dit voldoende. Als dit niet
voldoende is, geven wij extra zorg buiten de groep.
Hoe zorgen de leerkrachten ervoor dat er in de groep onderwijs op maat gegeven wordt? Hoe
wordt dit georganiseerd en welke materialen worden er ingezet? Krijgen alle leerlingen voldoende
aandacht? Hoe is de zorg buiten de groep geregeld? Deze themabrief geeft antwoord op deze
vragen.
Onderwijs op maat in de groep
De leerlingen worden voor de vakken rekenen en spelling in drie groepen ingedeeld: leerlingen die
moeite hebben met de leerstof, leerlingen die de leerstof gemiddeld beheersen en leerlingen die
de leerstof heel goed beheersen. Er wordt gedifferentieerd op instructie, verwerking, tempo en
materiaalgebruik. De leerkracht maakt aan het begin van elke nieuwe periode een groepsplan
waarin wordt aangegeven in welke groep elk kind zit. Voor iedere groep wordt uitgeschreven wat
de doelen zijn en op welke manier deze het best behaald kunnen worden. Ook is er na elke
periode een evaluatie waarin gekeken wordt of het kind nog in de juiste groep is ingedeeld.
1
Themabrief “Onderwijs op maat”
April 2014
1) Leerlingen die moeite hebben met de leerstof
De leerlingen volgen de hele instructie van de leerkracht. Als de rest van de groep zelfstandig aan
het werk gaat, krijgen deze leerlingen verlengde instructie van de leerkracht. De leerkracht
begeleidt de leerlingen bij het inoefenen van de lesstof. Ze maken samen een aantal opgaven en
de leerkracht geeft onmiddellijke feedback.
Er worden vaak materialen ingezet als extra hulpmiddel zoals het rekenrek, spellingskaarten, het
digibord, blokjes, etc.
Deze leerlingen hebben vaak meer tijd nodig om de basisstof onder de knie te krijgen. Doordat er
in de werkboeken een goed onderscheid wordt gemaakt tussen basis- en verdiepingsstof, kun je
met de leerlingen focussen op de basisstof. Ze krijgen voldoende tijd om de basisstof goed in te
oefenen. Bij het vak rekenen wordt het bijwerkboek gebruikt om de basis goed in te oefenen.
In overleg met ouders wordt er soms extra oefenmateriaal mee naar huis gegeven.
2) Leerlingen die de leerstof gemiddeld beheersen
Deze leerlingen volgen de hele instructie van de leerkracht en daarna maken ze zelfstandig de
verwerkingsopdrachten om de einddoelen te halen. Mochten ze na de instructie nog vragen
hebben, dan kunnen zij zich aansluiten bij de verlengde instructie. Ze kunnen zelf aangeven hoe
lang ze de extra oefening met de leerkracht willen volgen.
De leerlingen die zelfstandig werken, leren om te gaan met uitgestelde aandacht. Ze kunnen de
leerkracht geen vragen stellen tijdens de verlengde instructie. Na de verlengde instructie is dit wel
mogelijk, omdat de leerkracht dan een rondje door de klas loopt. Op sommige momenten kunnen
leerlingen ook vragen aan elkaar stellen.
Als de kinderen klaar zijn, kunnen ze altijd verder met extra werk.
2
Themabrief “Onderwijs op maat”
April 2014
3) Leerlingen die de leerstof heel goed beheersen
Sommige leerlingen werken volgens een routeboekje door de lesstof. Als er bij een vak nieuwe
lesstof wordt aangeboden, doen deze leerlingen (kort) met de instructie mee. Bij bekende lesstof
hoeven de leerlingen de instructie niet te volgen en kunnen zij zelfstandig aan de slag. Ook bij de
verwerking maken zij minder herhalingsopdrachten en gaan zij sneller naar verdiepingsopdrachten
(compacten). Bij rekenen, spelling en taal hebben we pluswerkboeken voor deze leerlingen.
Onderwijs op maat buiten de groep
Onderwijs op maat in de groep is voor de meeste leerlingen zeer geschikt om te voldoen aan hun
onderwijsbehoeften. Voor sommige leerlingen is het nodig om nog extra begeleiding buiten de
groep te krijgen. Daarom heeft onze school twee dagen remedial teaching (RT) en twee dagen een
plusklas.
Remedial teaching
Leerlingen die moeite hebben met de leerstof kunnen extra hulp krijgen van onze remedial
teacher. Dit gebeurt wanneer verlengde instructie niet meer afdoende is voor een leerling om de
leerstof eigen te maken. Er wordt gedurende een periode van een aantal weken aan een
leerstofonderdeel gewerkt via een handelingsplan.
De leerling wordt gedurende die periode 1 à 2 keer per week uit de groep gehaald om zeer gericht
aan een leerstofonderdeel te werken.
In overleg met de leerkracht wordt gekeken welke momenten daarvoor het meest geschikt zijn,
zodat de leerling zo weinig mogelijk hinder ondervindt van zijn afwezigheid in de groep. Zo wordt
er rekening gehouden met het rooster en instructiemomenten in de groep. Er wordt geprobeerd
de lessen en de RT zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Aan het einde van de periode wordt
er gekeken aan de hand van een toets of de gestelde doelen in het handelingsplan zijn gehaald.
Plusklas
Voor meer- en hoogbegaafde leerlingen hebben we, naast verdieping en verrijking in de groep,
een Plusklas. Deze leerlingen zitten 1 à 2 uur in de week bij elkaar in een kleine groep. Daardoor
creëren we tijd en ruimte om ze de uitdaging te bieden die ze nodig hebben om zich optimaal te
ontwikkelen. In de Plusklas wordt projectmatig aan verschillende onderwerpen gewerkt. Deze
onderwerpen worden vanuit een andere invalshoek dan in de klas benaderd. Samenwerkend en
ontdekkend leren staat centraal. In een kleine groep kan meer aandacht gegeven worden aan
3
Themabrief “Onderwijs op maat”
April 2014
talentontwikkeling en de ontwikkeling van sociale- en emotionele vaardigheden. Voor deze
leerlingen is het belangrijk dat ze leren leren. Ze leren hun werk te plannen en zelf doelen te
stellen. Het is belangrijk de leerlingen uit hun comfortzone te halen. Door de opdrachten kunnen
ze tegen hun eigen grenzen aanlopen, fouten gaan maken en leren dat fouten maken mag. De
plusklasleerkracht begeleidt ze in dit proces. Ons plusbeleid staat uitgebreid beschreven in het
beleidsplan “Meer- en hoogbegaafden”. Dit beleidsplan kunt u vinden op onze website.
Onderwijs op maat in de kleutergroepen
Ook in de kleutergroepen wordt onderwijs op maat gegeven. Dit wordt gedurende de dag op
diverse manieren gedaan op alle ontwikkelingsgebieden (cognitief, sociaal-emotioneel en
motorisch).
Het is belangrijk jonge leerlingen spelenderwijs te laten ontdekken en ervaren wat zij met
verschillende materialen kunnen doen. Het werken met echte, tastbare materialen (klei, zand,
water, puzzels, blokken, verf, etc.) is van groot belang voor de hersenontwikkeling van een kind.
In onze kleutergroepen wordt iedere dag gewerkt met ontwikkelingsmateriaal. Er worden diverse
vaardigheden geoefend die van belang zijn om op latere leeftijd te kunnen leren lezen, schrijven
en rekenen.
Alle leerlingen krijgen onderwijs op maat doordat het materiaal aansluit bij de fase van
ontwikkeling waarin het kind zich bevindt en worden de leerlingen uitgedaagd om de eigen
grenzen te verleggen.
Zo is puzzelen een belangrijke vaardigheid. Het helpt leerlingen met het leren waarnemen,
ordenen en sorteren en het stimuleert de leerlingen om probleemoplossend te denken.
Niet alleen door het werken met de diverse ontwikkelingsmaterialen wordt onderwijs op maat
geboden. Ook wordt er tijdens het spel in de hoeken aangesloten bij de ontwikkeling van de
leerlingen en kan er gedifferentieerd worden in moeilijkheidsgraad van opdrachten en/of
rollenspellen die er gespeeld worden.
Door diverse materialen toe te voegen aan de hoeken en de opdrachten aan te passen aan de
ontwikkeling van de leerlingen wordt onderwijs op maat geboden. In de hoeken wordt er gewerkt
aan de taalvaardigheden en de rekenvaardigheden zoals seriëren, ordenen en tellen.
Maatwerk op sociaal-emotioneel gebied
Naast de RT en Plusklas kunnen leerlingen extra zorg krijgen via de interne kindercoach (Ilona
Mos) en/of de schoolmaatschappelijk werker (Arjan van den Broek).
Kindercoach
Soms hebben leerlingen problemen of speelt er iets waar ouders of leerkrachten om
uiteenlopende redenen geen grip op kunnen krijgen. De problemen die leerlingen ervaren kunnen
soms zichtbaar zijn in de vorm van leer- of gedragsproblemen, heftige emoties, vermoeidheid,
angsten. Maar vaak zijn ze onzichtbaar en dan is het niet helemaal duidelijk waarom het kind niet
lekker in zijn vel zit. Deze leerlingen kunnen hulp krijgen van de kindercoach.
In de dagelijkse drukte in en rond een klas is het voor de leerkracht niet altijd mogelijk om tijd vrij
te maken voor gesprekken met leerlingen die meer aandacht nodig hebben. Ook als ouder lukt het
niet altijd om met het kind te praten over moeilijke, lastige onderwerpen. De kindercoach kan
4
Themabrief “Onderwijs op maat”
April 2014
hierbij ondersteunen. Het kan voor een kind al veel betekenen om eens met iemand te praten die
neutraal en van buitenaf naar de situatie kijkt.
Kindercoaching is een laagdrempelige vorm van begeleiding. Onze kindercoach maakt gebruik van
de oplossingsgerichte aanpak. Zij richt zich niet op wat er niet goed gaat, maar kijkt juist naar wat
er al wel goed gaat, naar wat wel werkt en hoe iets beter zou kunnen. De coach gaat samen met
het kind op zoek naar zijn/haar mogelijkheden en kwaliteiten. Het kind leert zelf de oplossing te
vinden om met de moeilijkheden om te gaan. Het doel is om ervoor te zorgen dat het kind weer
beter in zijn/haar vel zit, meer zelfverzekerd wordt en beter om kan gaan met zijn of haar
uitdagingen in het leven. Het steuntje in de rug door de kindercoach helpt het kind om die stappen
te zetten die nodig zijn.
Schoolmaatschappelijk werker
De schoolmaatschappelijk werker is iedere donderdagochtend in de school aanwezig. Hij biedt
begeleiding aan de intern begeleider en leerkrachten door gesprekken en of observaties in de
groepen. Ook houdt hij gesprekjes met leerlingen over uiteenlopende onderwerpen op sociaal
emotioneel gebied waar leerling tegen aanlopen (zoals pesten, echtscheiding). De gesprekken met
de leerlingen vinden alleen plaats met toestemming van de ouders. Hij geeft ook sociale
vaardigheidstrainingen aan leerlingen.
Ouders kunnen hulp via hem krijgen voor verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld situaties in de
opvoeding waar ouders tegen aanlopen. Hij is te bereiken via [email protected]
Nascholing teamleden
De teamleden van onze school volgen diverse workshops, cursussen en trainingen om onderwijs
op maat te kunnen geven. Hieronder worden enkele voorbeelden genoemd van de
deskundigheidsbevordering van het team.
Het Directe Instructie Model (DIM)
Het Directie Instructie Model is geïntroduceerd o.l.v. het Haags Centrum voor Onderwijs (HCO). De
leerkrachten hebben geleerd dat het bij een instructieles heel belangrijk is om het doel duidelijk te
maken bij de leerlingen en dat de juiste voorkennis geactiveerd wordt. Bij de uitleg is de leerkracht
hardop aan het nadenken, hij doet het voor en geeft een goede samenvatting. Bij het inoefenen
gaat de leerkracht samen met de leerlingen aan de slag om de nieuwe leerstof onder de knie te
krijgen. Bij het zelfstandig werken geeft de leerkracht verlengde instructie en tenslotte wordt er
feedback gegeven aan de leerlingen. De leerkrachten maken zich deze werkwijze eigen d.m.v.
klassenbezoeken, coaching en intervisie.
Het schrijven van groepsplannen
Alle leerkrachten schrijven groepsplannen waarbij de groep wordt ingedeeld in drie niveaus. De
leerkrachten helpen elkaar hierbij en kijken ook op andere scholen hoe zij onderwijs op maat
geven.
5
Themabrief “Onderwijs op maat”
April 2014
Samenwerking 5 scholen
Onze school werkt samen met 4 andere scholen in de omgeving (Boldingh, Statenkwartier, Parkiet
en Zorgvliet). De directeuren, intern begeleiders en plusklasleerkrachten overleggen samen over
het thema “Onderwijs op maat” en “Hoogbegaafdheid”. De leerkrachten hebben bij elkaar in de
groep gekeken en gesprekken gevoerd waarbij ze veel van elkaar hebben geleerd. Leerkrachten
van dezelfde groep zoeken elkaar op, wisselen ideeën uit en sturen elkaar handige tips en
materialen.
Aandacht voor meer-en hoogbegaafden
De teamleden van de 5 scholen hebben gezamenlijk een inspiratiecollege gevolgd over
hoogbegaafdheid. Dit college werd gegeven door Tijl Koenderink.
Sommige teamleden hebben zich aangesloten bij het netwerk “hoogbegaafden” van Lucas
Onderwijs waarbij kennis met elkaar wordt gedeeld. Ook zijn er collega’s naar de
voorlichtingsavond op het HCO geweest. Op dit moment heeft onze school overleg met scholen
van het Voortgezet Onderwijs om te bespreken of we kunnen samenwerken waarbij we nog beter
kunnen inspelen op de onderwijsbehoeften van onze hoogbegaafde leerlingen.
Implementatie van nieuwe methoden
Onze school heeft de afgelopen jaren veel nieuwe methoden aangeschaft (o.a. rekenen,
taal/spelling, schrijven, studievaardigheden, begrijpend lezen). M.b.v. deze methoden kunnen de
leerkrachten beter onderwijs op maat geven. D.m.v. intervisie, studiebijeenkomsten en
klassenbezoeken wordt kennis met elkaar gedeeld en de afspraken worden vastgelegd.
Kleuters
De leerkrachten van de groepen 1 en 2 hebben zich aangesloten bij het netwerk “Het jonge kind”
van Lucas Onderwijs. Verder volgen zij diverse workshops bij de Lucas Academie en het HCO waar
ze leren hoe ze het beste onderwijs op maat kunnen geven bij de kleuters.
En nog veel meer….
Hierboven staan enkele voorbeelden waarmee de teamleden zichzelf ontwikkelen op het gebied
van “Onderwijs op maat”. Daarnaast volgen de teamleden nog nascholing over andere
onderwerpen zoals ICT, gedrag, pedagogiek, coaching, management, leerproblemen, pesten, etc.
Tot slot
In deze themabrief heeft u kunnen lezen hoe wij het visiewoord “onderwijs op maat” vertalen
naar de praktijk. Als u nog vragen heeft, bent u van harte welkom bij de leerkrachten of bij mij.
Met vriendelijke groet,
Karin Zwaveling
6