element 2 van herstel

ELEMENT 2 VAN HERSTEL:
PSYCHO - EDUCATIE
De Gezondheidsraad tekende in haar advies over herstel na huiselijk geweld aan dat psychoeducatie na mishandeling áltijd nodig is voor kind en ouders. Ook als een kind geen aanwijsbare
schade heeft zijn informatie en begeleiding nodig om toekomstige schade te voorkomen. Psychoeducatie bestaat uit verschillende vormen van voorlichting en begeleiding, gericht op het
vergroten van kennis en begrip, het leren omgaan met de mishandeling, het vergroten van eigen
kracht en het herstel van gezinsrelaties. voor kinderen. Kinderen voelen zich vaak onterecht
schuldig en kunnen met behulp van psycho-educatie begrijpen dat kindermishandeling niet hun
schuld is.
Psycho-educatie heeft een belangrijke preventieve functie. Het helpt om de mishandeling in het
juiste perspectief te plaatsen: geweld (verbaal of fysiek) is niet de juiste manier om conflicten op
te lossen; geweld is geen normaal onderdeel van (gezins)relaties en leidt tot negatieve gevoelens
en gevolgen. Kinderen voelen zich vaak onterecht schuldig en kunnen met behulp van psychoeducatie begrijpen dat kindermishandeling niet hun schuld is. Het overdragen van dergelijke
basale boodschappen is een wezenlijk element in de dagelijkse gespreksvoering van Veilig Thuis
met slachtoffers, plegers en omstanders van huiselijk geweld.
Omdat Veilig Thuis alle betrokkenen spreekt kunnen elementen van deze psycho-educatie door
Veilig thuis zelf gegeven worden; bijvoorbeeld in een gesprek met een kind. Ook kunnen ze
betrokken professionals of hulpverleners vragen deze psycho-educatie voort te zetten/ mee te
nemen in de gesprekken met het kind. Ten slotte kunnen ze doorverwijzen naar bestaande
vormen van psycho-educatie. Het zelf uitvoeren of verwijzen naar vormen van psycho-educatie
vormt zo altijd een cruciaal element in de herstelplannen die Veilig Thuis medewerkers (laten)
opstellen.
Er bestaan verschillende vormen van psycho-educatie. Alle vormen hebben gemeen dat het gaat
om voorlichting én begeleiding bij het leren omgaan met emoties en gevoelens en het aanleren
van nieuwe vaardigheden en gedrag. Het aanbod verschilt in de wijze waarop informatie wordt
overgedragen (mondeling of schriftelijk - al dan niet digitaal-) en hoe uitgebreid vaardigheden
worden besproken en geoefend. Voorlichting en begeleiding kunnen individueel plaatsvinden,
bijvoorbeeld in reguliere gesprekken tussen kind of ouder en hulpverlener, of in groepsverband.
Psycho-educatie is vaak onderdeel van een uitgebreidere interventie voor hulp aan kind of
ouders, bijvoorbeeld bij traumabehandeling.
Doelen van psycho-educatie voor kinderen
Psycho-educatie bestaat uit verschillende vormen van voorlichting en begeleiding voor kinderen
en ouders. Psycho-educatie dient zich te richten op:
-
het vergroten van kennis en begrip;
-
het leren omgaan met de mishandeling;
-
het vergroten van eigen kracht;
-
het herstel van gezinsrelaties.
1
Psycho-educatie is voor kinderen effectief wanneer wordt gewerkt aan de volgende doelen:
1. Het kind weet dat kindermishandeling geen onderdeel uitmaakt van de normale
omgang tussen ouder en kind en dat conflicten anders opgelost kunnen worden dan
met geweld.
2. Het kind begrijpt dat hij geen schuld heeft aan de kindermishandeling en begrijpt hoe het
komt dat sommige ouders hun kind (tijdelijk) niet goed kunnen opvoeden.
3. Het kind weet dat kindermishandeling kan leiden tot negatieve emoties en gevoelens en
loyaliteitsproblemen, wordt zich bewust van emoties en gevoelens bij zichzelf en begrijpt
dat deze normaal zijn.
4. Het kind heeft vaardigheden geleerd om met de gevolgen van de kindermishandeling om
te gaan.
5. Het kind weet hoe hij zichzelf, indien nodig, in veiligheid kan brengen.
6. Het kind weet wat er gaat gebeuren en door wie om de kindermishandeling te stoppen.
Voor ouders:
1. De ouder is zich ervan bewust dat hij primair verantwoordelijk is voor de veiligheid en het
welzijn van zijn kind.
2. De ouder weet en erkent dat kindermishandeling geen onderdeel uitmaakt van de
normale omgang tussen ouder en kind.
3. De ouder begrijpt wat het kind nodig heeft om zich goed te kunnen ontwikkelen en hoe hij
het kind daarbij kan ondersteunen.
4. De ouder weet wat de gevolgen van kindermishandeling (kunnen) zijn en is zich ervan
bewust dat kindermishandeling schadelijk is voor de fysieke en sociaal-emotionele
ontwikkeling en gezondheid van kinderen.
5. De ouder kan het kind ondersteunen bij het verwerken van de mishandeling
6. De ouder is er zich van bewust dat het kind geweld tussen ouders meekrijgt en hierdoor
zelf ook schade ondervindt.
7. De niet-mishandelende ouder weet wat hij kan doen om het kind te beschermen.
Pscyho-educatie kan verschillende vormen aannemen, variërend van één gesprek tot het
uitgebreid oefenen van vaardigheden (dus van licht tot zwaar). Wat geschikt is voor ieder kind
wordt bepaald door middel van het assessment, veiligheids- en herstelplan. Het is altijd van
belang om goed na te gaan of het kind de boodschap heeft begrepen en daarmee daadwerkelijk
geholpen is om de mishandeling in het juiste perspectief te plaatsen.
Voorlichting en begeleiding kunnen individueel plaatsvinden of in groepsverband. De keuze voor
de specifieke vorm van psycho-educatie hangt af van onder meer de leeftijd en ontwikkelingsfase
van het kind en de mate waarin het kind schadelijke gevolgen heeft ondervonden. Er zijn op basis
van de huidige kennis geen algemene richtlijnen te geven over welke vorm voor welke doelgroep
het meest effectief is. Er bestaat vrijwel geen specifiek aanbod voor psycho-educatie bij
kindermishandeling in Nederland. Wel bestaan er specifieke groepscursussen en methoden voor
kinderen die getuige zijn geweest van huiselijk geweld, waarin psycho-educatie structureel aan
bod komt. Voorbeelden zijn:'Let op de kleintjes' (met daarop varianten als ‘En nu ik..!’), 'Als het
mis gaat bel ik jou', 'Als muren kunnen praten' of ‘He kijk mij nou’.
2
Uit Promotieonderzoek van M. Overbeek, febr. 2014 blijkt de effectiviteit van psycho-educatie:

tot zes maanden nadat psycho-educatieve cursus was afgelopen afname
gedragsproblemen, emotionele problemen, PTSS

Dit bij zowel traumagerichte cursus als in algemene cursus

Alleen het verstrijken tijd onvoldoende om problemen af te laten nemen

Laagdrempelig preventief cursusaanbod ook effectief bij kinderen die naast HG zijn
blootgesteld aan andere risicofactoren

Verbetering in PTSS hangt samen met verbetering psychologische klachten van ouders
Bronnen:
Advies Gezondheidsraad: Behandeling van de gevolgen van kindermishandeling, 2011
Overbeek, M.M., Schipper, J.C. de, Lamers-Winkelman, F. & Schuengel, C. (2013) The
effectiveness of a psycho-educational program for child witnesses and victims of Domestic
Violence, ZonMW.
3