2.3 Mindmappen

2.3
Mindmappen
Doelen stellen, een planning maken en prioriteiten stellen kun je gebruiken voor je
werksituatie, je privé en het studeren. De twee hoofdstukken die nu volgen, gaan over
vaardigheden die vooral bij het studeren horen: mindmappen en snellezen. Met
mindmaps kun je dingen beter onthouden. En met snellezen kun je tijd besparen en de
stof beter begrijpen (echt waar!).
Eerst mindmappen. Mindmappen is een bijzondere manier van aantekeningen maken.
Je schetst met een mindmap op een goede manier de belangrijkste onderwerpen en je
kunt snel overzien hoe ze onderling samenhangen. Ze helpen om informatie logisch te
ordenen, te kunnen verdelen, beter te begrijpen en beter te onthouden.
Het mooie van een mindmap is dat deze vorm goed aansluit bij de eigenschappen van de
hersenen. Veel meer dan de klassieke aantekeningen van rijtjes woorden en zinnen.
De nadelen van ‘normale aantekeningen’
De meeste mensen schrijven woorden of zinnen onder elkaar, als ze aantekeningen
maken. Het belangrijkste nadeel daarvan is dat de hersenen daar moeite mee hebben,
want:
• er worden geen onderlinge verhoudingen en verbanden gelegd.
• er wordt geen rangschikking gegeven.
• als er hele zinnen worden opgeschreven gaan de hersenen in de sluimerstand, want
ze ervaren hele zinnen alsof het werk al gedaan is.
In de hersenen gaat alles over verbinding: welke zenuwcellen gaan samenwerken met
welke andere zenuwcellen? Welke verbindingen worden er gemaakt? Nieuwe
verbindingen vormen nieuwe patronen. Hoe groter en steviger het patroon van
samenwerkende zenuwcellen, hoe krachtiger ze in het gebruik zijn. Om te kunnen
verbinden moet er logica zijn, rangschikking en ordening. Anders krijg je een
onsamenhangend geheel. Dat wordt een slap patroon van verbindingen waar je niet
zoveel aan hebt.
Het maken van rijtjes woorden en zinnen gebeurt ergelmatig zonder dat je daar echt
100% met je gedachten bij bent. Dat hoeft ook niet. Je bent vooral aan het kopieren en je
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
hersenen hoeven er niet hard over na te denken. Maar om iets te onthouden later, of te
kunnen gebruiken, is het wel handig dat de hersenen in een actieve stand staan.
‘Normale aantekeningen’ kun je ook maken zonder dat je de stof echt begrijpt. Maar als
je er niet met je volle aandacht bij bent en als je de informatie niet volledig begrijpt, kun
je geen kritische analyse maken van wat je gelezen hebt. En zo’n kritische analyse is wel
nodig om patronen en verbindingen te zien. Ze is nodig om informatie te ordenen en te
rangschikken.
Een ander risico met klassieke aantekeningen is dat je geen goed onderscheid maakt
tussen hoofdzaken en bijzaken. Dat je zoveel mogelijk zinnen overschrijft. Je bent dan
vooral de tekst aan het kopiëren in plaats van samen te vatten. Dit kost onnodig veel tijd.
Bovendien levert het ook vaak zoveel tekst op dat het extra tijd kost om het weer door
te nemen. Je bent dan eigenlijk aan het ‘herlezen’.
Hieronder is te lezen dat mindmaps deze nadelen wegnemen. Met een mindmap werk je
met sleutelwoorden in plaats van hele zinnen. Je kunt een mindmap pas maken als je de
stof begrijpt. Om een mindmap te maken heb je je volle aandacht nodig en de aard van
de mindmap brengt structuur, rangschikking en ordening aan. En met dit laatste sluiten
ze prachtig aan bij de werking van de hersenen. Daardoor zul je de informatie sneller en
beter kunnen onthouden.
De hersenen
Mindmaps sluiten goed aan bij de werking van de hersenen. Ze zijn daarom beter
geschikt als samenvatting dan klassieke aantekeningen. Bij het leren zijn er meerdere
belangrijke eigenschappen van de hersenen waar mindmaps goed op aansluiten,
namelijk: patronen middels verbinding, rangschikking en aanvulling.
Patronen middels verbinding
Een belangrijke eigenschap van de hersenen is dat ze werken met patronen. Informatie
die ze binnenkrijgen, verwerken ze in een patroon, in een netwerk van verbonden,
samenwerkende zenuwcellen. Dit kan een groot patroon zijn of een klein patroon.
Er kunnen veel dwarsverbindingen in het patroon zijn of weinig.
Als je informatie leuk vindt, het snapt, er goed aandacht aan besteedt, het betekenis
geeft en het veel herhaalt en veel toepast, wordt er een uitgebreid en sterk patroon
aangelegd met veel sterke en goede tussenverbindingen. Het wordt een gebied in de
hersenen waarbinnen het makkelijk en prettig reizen is. Dat betekent: je onthoudt het
goed en je kunt het goed gebruiken.
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
Als de hersenen informatie binnenkrijgen, is het eerste dat ze doen, kijken of deze
informatie in een bestaand patroon past. Ze gaan de nieuwe informatie via associatie
proberen te verbinden. Ze zoeken in de verschillende laatjes waar het bij hoort.
Ze vragen zich af: Waar komt dit vandaan? Waar moet dit naartoe? Hebben we dit eerder
gehad? Heeft dit niet te maken met die kwestie van gisteren? Hebben we dit niet eerder
gezien? Welk verband is er met de informatie van vorige week?
Het is een drukte van belang daarbinnen, met al die hersendelen die met elkaar
communiceren om maar te kunnen verbinden en patronen te vormen of te versterken.
Als ze er geen patroon in herkennen of het sluit niet aan bij een bestaand patroon,
oftewel als ze de informatie niet kunnen verbinden en het heeft geen speciale betekenis,
dan is de overlevingskans van de nieuwe informatie klein.
Dit betekent dat het niet slim is om aantekeningen te maken waar geen patroon in zit,
waar geen verbinding in zit. Zoals gezegd is een rijtje van zinnen onder elkaar daar een
voorbeeld van: het is een losse opsomming. Het zijn losse zakken grind. Om een snelweg
te kunnen maken moeten die zakken geopend worden en bij elkaar gebracht. Een
mindmap opent die zakken en brengt ze bij elkaar.
Rangschikking
Een andere eigenschap van de hersenen is dat ze informatie beter onthouden als de
informatie een rangorde of een rangschikking heeft. Dus als er een hiërarchie of een
logische indeling in het patroon zit. Zo’n rangorde of rangschikking werkt als een
kapstok: daar kan de informatie als een jas aan opgehangen worden.
Neem het hoofdonderwerp ‘dieren’. Biologen delen de dieren in subgroepen in:
eencellige dieren, sponzen, weekdieren, stekelhuidigen, gewervelden enzovoort.
Die kunnen allemaal weer onderverdeeld worden. Bijvoorbeeld: de gewervelden worden
onderverdeeld in vissen, reptielen, vogels en zoogdieren. Enzovoort. In een schema zou
deze rangorde er zo uit kunnen zien:
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
Het dierenrijk is redelijk overzichtelijk. Niet alle cursussen en opleidingen zijn zo
overzichtelijk. Dan moet je moeite doen om leerstof uit zo’n cursus of opleiding op een
logische manier in te delen in verschillende categorieën. Het kost nadenken en goed
lezen om te bepalen in welk hokje van het totaalplaatje de informatie moet. Welke
informatie hoger op de ladder staat.
Aanvulling
Een andere belangrijke eigenschap van de hersenen is dat ze de neiging hebben om
dingen compleet te maken, om informatie aan te vullen. Bijvoorbeeld, als ik nu zou
zeggen: “Op de grote stille …”, dan zul je als lezer al ‘heide’ hebben gezegd voordat je er
erg in had. Je hersenen vullen het aan. Ze doen daar moeite voor. Een ander leuk
voorbeeld is het volgende onderzoek:
Proefpersonen werden in drie groepen ingedeeld. Alle drie de groepen
moesten een bepaalde leertaak uitvoeren. Wat zij niet wisten, was dat de
onderzoekers eigenlijk iets anders wilden meten. Ze wilden weten hoe de
proefpersonen reageerden op onderbreking, op verstoring.
De onderzoekers in de eerste groep gingen met elkaar praten terwijl de
proefpersonen hard aan het werk waren. Een onderzoeker in de tweede groep
werd ‘per ongeluk’ op zijn mobiel gebeld. Hij nam de telefoon aan en voerde
een gesprek met iemand aan de andere kant van de lijn. In de derde groep
gebeurde niets, daar bleven de onderzoekers stil.
Het bleek dat de proefpersonen in de tweede groep hun taak het slechtst
hadden gemaakt. Hun hersenen waren namelijk met twee dingen tegelijk
bezig: het maken van de taak en het in gedachte compleet maken van het
telefoongesprek. Ze probeerden in te vullen wat de persoon aan de andere
kant van de telefoon zei, afleidend uit de woorden van de bellende
onderzoeker. Een neiging die blijkbaar niet te onderdrukken is 1.
Je kunt deze eigenschap van de hersenen inzetten door met sleutelwoorden te werken.
Als je namelijk een samenvatting maakt met hele zinnen, geeft dat de boodschap aan de
hersenen dat het werk al gedaan is. Ze gaan geen moeite doen. Maar als je
aantekeningen maakt met sleutelwoorden in plaats van hele zinnen, dan worden je
hersenen alert. Ze worden wakker. Ze gaan aan het werk. Ze duiken in de archieven om
te zien hoe ze het aan kunnen vullen. Hoe ze de context compleet kunnen maken.
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
Sleutelwoorden zijn de belangrijkste woorden in een zin of een paragraaf. Het zijn
woorden die de aandacht trekken. Het kunnen woorden zijn die letterlijk in de tekst
staan, maar het kunnen ook woorden zijn die jij verzint en die de tekst goed
samenvatten. Kies woorden die voor jou aantrekkelijk zijn en niet woorden waarvan je
denkt dat anderen die goed zouden vinden.
Mindmaps: gebruik van zowel de linker- als de rechterhersenhelft
Een andere reden waarom je met mindmaps beter kunt onthouden, is dat het gebruik
maakt van zowel je linker- als je rechterhersenhelft. Daarmee vergroot je de capaciteit en
het vermogen van jouw denken.
Rechts in de hersenen zitten de kleuren, de beelden, ritme, ruimtelijke oriëntatie en je
voorstellingsvermogen. Links in de hersenen zitten de woorden, getallen, analyse,
volgorde en logica 2. Je combineert met een mindmap in ieder geval de activiteiten van
beide hersenhelften. Je mengt in een mindmap namelijk beelden, vormen en kleuren met
taal, logica en structuur. Je onthoudt informatie stukken beter met zo’n combinatie.
‘Een beeld zegt meer dan duizend woorden’, is de uitspraak. De hersenen denken daar
ook zo over. De geheugencapaciteit voor beelden blijkt nagenoeg ongelimiteerd te zijn.
Het waarnemen en onthouden van beelden blijkt razendsnel en ongelooflijk precies te
zijn. En de mindmap zelf is ook een beeld: als je werkt met kleuren, codes, tekeningetjes,
symbolen, kromme lijnen, kunnen je hersenen daar een soort beeldfoto van maken. Dat
gaat met een opsommingsrijtje niet zo goed.
Sommige mensen zeggen dan: ‘Maar ik kan niet tekenen.’ ‘Ik kan niets verzinnen.’
Of: ‘Tekenen is kinderachtig’. Maar je hebt geen talent nodig om te tekenen en oefening
baart kunst. Alle grote genieën gebruikten tekeningetjes om hun gedachten samen te
vatten (zie het boek ‘Mindmappen’ van Tony Buzan).
In het diagram van het ‘Dierenrijk’ dat hierboven staat, zijn nog een paar verbeteringen
mogelijk. Werken met ronde vormen zorgt dat je beter onthoudt. Hetzelfde geldt voor
kleuren en voor tekeningetjes. Dus een goeie slag zou deze zijn:
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
Waar kun je een mindmap voor gebruiken?
Je kunt een mindmap maken van verschillende dingen. In dit hoofdstuk gaat het vooral
om het samenvatten van studiestof. Je kunt een mindmap maken van een hoofdstuk van
een online cursus of uit een leerboek. Je gebruikt de mindmap dan om de informatie te
ordenen en beter te kunnen onthouden. Maar je kunt ook een mindmap van de opzet
van de hele cursus of opleiding maken. Dan gebruik je de mindmap om overzicht te
krijgen. Zo’n overzicht is weer heel handig voor bijvoorbeeld een planning.
Mindmaps kunnen ook gebruikt worden om een presentatie of een les voor te bereiden.
De mindmap helpt dan om de informatie te structureren en zodoende beter te
onthouden. Een mindmap kan een goede ondersteuning zijn voor belangrijke
beslissingen die je moet nemen. Voor een brainstorm over een verbouwing of voor een
overzicht van waar je allemaal aan moet denken voor de komende vakantie.
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
Je kunt ook een mindmap maken met jouw persoonlijke succesfactoren en grootste
uitdagingen als het om de studie gaat. Of een mindmap over zelfvertrouwen. Je gebruikt
een mindmap dan als een manier om een brainstorm te maken. Laat eens in je opkomen
wat er voor jou allemaal meespeelt bij het onderwerp zelfvertrouwen. ‘Zelfvertrouwen’
is dan het centrale thema. Wat zijn de eerste belangrijke takken daarvan? In zo’n
brainstorm kun je bijvoorbeeld denken aan thema’s of zijtakken als: oorsprong van
negatieve gedachten, relatie met gevoel, voorbeelden, oplossingen, plan van aanpak,
enzovoort.
Hoe pak je het aan?
Je plaatst bij een mindmap het belangrijkste thema of onderwerp in het midden.
Het liefst van een liggend A4tje. Vanuit het midden waaier je uit door zijtakken te
tekenen waar je woorden bij zet die met het hoofdonderwerp te maken hebben.
Die zijtakken kennen ook weer zijtakken.
Maak eerst een proefronde. In deze ronde ga je na
1. Wat het onderwerp is.
2. Wat je daarover in de mindmap kunt zetten. Denk hierbij aan manieren waarop je
het hoofdonderwerp verder wilt onderverdelen. Verzamel sleutelwoorden hiervan.
Maar ook van andere belangrijke dingen die bij het onderwerp horen verzamel je
sleutelwoorden.
3. welke symbolen of iconen je bij de sleutelwoorden kunt verzinnen.
Maak dan een eerste versie van je mindmap. Algemene tips in dit proces zijn deze:
 gebruik losse woorden in plaats van zinnen
 gebruik blokletters; je leest hierdoor sneller
 gebruik zoveel mogelijk tekeningen of symbolen
 gebruik zoveel mogelijk verschillende kleuren
 verbind alle woorden en tekeningen met elkaar
 gebruik verschillende verbindingsvormen: pijltjes, strakke lijnen, kromme lijnen,
stippellijnen, enzovoort
 gebruik codes en afkortingen
Gebruik je eigen creativiteit. Ontdek je eigen stijl en neem hier de tijd voor. En je mag
alles ook weer veranderen, verfijnen, correcties aanbrengen.
Je kunt ook eerst een paar schetsen maken, dat even laten rusten en later pas de
definitieve mindmap maken. Die je na een week of een maand ook weer mag
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
veranderen. Misschien ben je tot andere inzichten gekomen, ben je iets vergeten of heb
je een andere belangrijke invalshoek ontdekt.
Tot slot
Je kunt mindmaps met de hand maken of op de computer. Er zijn vrij veel
softwarepakketten voor digitaal mindmappen. Soms is het gratis, zoals Edraw, FreeMind
of Open Mind. Je kunt ook commerciële software voor een proefperiode downloaden,
bijvoorbeeld de iMindMap van Tony Buzan. Dan kun je kijken of het iets voor jou is. En de
verschillende pakketten vergelijken.
Je kunt ook een combinatie maken: maak een algemene opzet op de computer, print
deze uit en ga dan los met tekeningen, verbindingslijnen, codes en kleuren.
Je mag trouwens ‘rommelig’ zijn in je mindmap. Juist als de tekening te strak is, wordt
het sneller vergeten. Rommelig deugt! Je moet alleen wel zorgen dat de mindmap
leesbaar en logisch is.
Ook voor mindmaps geldt: het is belangrijk om te oefenen. Niet meteen vanuit de luiers
op die brommer (zie de laatste paragrafen van de inleiding). Eerst aanmodderen, dan
verfijnen, dan waarschijnlijk stilstaan en eventueel diep zuchten. Maar na een paar keer
merk je al dat het makkelijker gaat. Je merkt dan ook dat je een eigen stijl begint te
krijgen. Na een aantal mindmaps zit het er goed in.
Tips
• Hou je eigen logica aan voor rangorde of rangschikking van informatie. Die zul je
namelijk het beste onthouden.
• Bekijk deze video eens over Mindmappen: www.leraar24.nl/video/496
• Google voorbeelden van mindmaps van onderwerpen waar je mee bezig bent.
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Samenvatting Mindmappen
Mindmappen is een bijzondere manier van aantekeningen maken. Je schetst met
een mindmap op een goede manier de belangrijkste onderwerpen en je kunt snel
overzien hoe deze onderling samenhangen. Mindmaps helpen om informatie
logisch te ordenen, te verdelen, beter te begrijpen en beter te onthouden.
Je plaatst bij een mindmap het belangrijkste onderwerp in het midden van een
liggend A4-tje. Vanuit het midden waaier je uit. Je tekent zijtakken waar je
woorden bij zet die met het hoofdonderwerp te maken hebben. Die zijtakken
kennen ook weer zijtakken. Je gebruikt bij de hoofd- en zijtakken zoveel mogelijk
kleuren, ronde vormen en kleine tekeningetjes.
Je gebruikt een mindmap om een samenvatting te maken van studiestof. Maar
ook om een presentatie of les voor te bereiden. Om het nemen van belangrijke
beslissingen te ondersteunen. Of voor grote projecten als een verbouwing of de
komende vakantie. Om persoonlijke succesfactoren in beeld te brengen en om
uitdagingen helder te krijgen.
Mindmaps werken met principes waar de hersenen van houden: patronen maken
middels verbindingen, rangschikking en aanvulling. Verder verbinden mindmaps
de linker- en rechterhersenhelft met elkaar, waardoor je meer bytes tot je
beschikking krijgt om informatie te begrijpen en te onthouden. Dit is bij klassieke
aantekeningen allemaal niet aan de orde.
Vragen
 Maak je aantekeningen als je studeert?
 Hoe tevreden ben je over je aantekeningen?
 Hoe goed helpen ze je om dingen te leren?
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013
1
Galván VV, Vessal RS, Golley MT (2013) The Effects of Cell Phone Conversations on the Attention
and Memory of Bystanders. PLoS ONE 8(3): e58579. doi:10.1371/journal.pone.0058579
2
Het is trouwens niet zo dat dit helemaal vast ligt. De hersenen zijn zeer flexibel. Als het nodig is,
zijn de hersenhelften ook in staat om activiteiten van de andere hersenhelft over te nemen.
Dit hoofdstuk is afkomstig uit ‘Succesvol Leren! Tips en trucs voor volwassenen die een
cursus of opleiding (willen) volgen’. Mirjam Pol. Uitgeverij Albert Sickler bv, 2013