Samenvatting Hoofdstuk 7 - Stoffige pruiken, bruisende ideeën

Samenvatting Hoofdstuk 7 - Stoffige pruiken, bruisende ideeën
Tijdvak Tijd van Pruiken en Revoluties 1700-1800
Periode Vroegmoderne tijd
Aanleiding = meest directe oorzaak tot iets  druppel die emmer deed overstromen
Oorzaak = liggen dieper/verder
Kenmerken tijdvak:
- Uitbouw EU overheersing (plantagekoloniën met daaraan verbonden slavenhandel)
- Rationeel optimisme + verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen van samenleving
- Voortbestaan van Ancien Régime + pogingen om bestuur op verlichte wijze vorm geven
- Democratische revoluties in westerse landen  gevolg discussie grondwetten/rechten etc.
Kernbegrippen:
Abolitionisme = streven naar afschaffing van de slavernij + slavenhandel
Ancien Régime = benaming voor tijd vóór Franse revolutie = absolutisme
Democratische revolutie = Volk steeds meer macht in handen ten koste van macht van vorst
Grondrechten = vrijheidsrechten, burgers bescherming geven tegen oneerlijke behandeling
Grondwet = constitutie, algemene staatsregeling
Plantage kolonie = overzees gebiedsdeel waar grote landbouwgebieden waren ingericht met slaven
Rationalisme = toepassen van de rede + verstand
Sociale verhoudingen = wisselwerking tussen de verschillende groepen in samenleving
Staatsburgerschap = toestand waarin iemand burgerrechten in een staat heeft
Trans-Atlantische slavenhandel = (ver)koop van mensen als bezit
Verlicht absolutisme = vorsten o.l.v verlichting hun bestuur verbeterden + wel alle macht zelf hielden
Verlichting = verlicht denken, ratio, meer vrijheid en gelijke rechten
Artikelinfo:
7.1 EU gaat buitenlands
Op welke wijze veroverden de West-Europese zeemachten de heerschappij in de wereldhandel en wat waren
de gevolgen?
Wereldhandelsrijken: Portugezen, Spanjaarden, Hollanders bouwden
Tussen EU, Afrika, Amerika ontstond driehoekshandel (goederen + slaven)
Werd volledig beheerst door EU compagnieën
In 18e eeuw namen Fransen + Britten voorsprong in internationale wereldhandel
Veroverden in Midden- + Noord-Amerika leidende handelspositie
suikerriet - tabak - katoen
In zuidoosten van Noord-Amerika stichtten Europeanen plantagekoloniën (tropische landbouwgewassen)
Productie geheel gericht op export
Na 1800 plantage uitbreiding: * toename industrie GB ++ vraag katoen
* toename aantal inwoners EU ++ vraag tabak, suiker, koffie, cacao toe
Slavenarbeid: vormde grondslag van plantagesysteem
behandeling slaven verschilde per eigenaar/plaats/product wat ze bewerkten
Slavenhandel: Spanje haalde sterke zwarte mensen uit Afrika voor dit werk (Indianen waren X geschikt)
Werd big business specialisatie (WIC) in vervoeren slaven naar Nieuwe Wereld (Amerika)
Opbrengst slavenhandel = financiële basis voor nieuwe industrieën van Britse Lancashire.
Tot eind 19e eeuw +/- 12 miljoen Afrikanen slachtoffer van trans-Atlantische slavenhandel
Door verlichtingsbeelden veranderde het beeld dat slavernij gewoon was
Abolitionisme ontstond = afschaffing slavernij, gelijke rechten voor iedereen, X alleen voor blanken
1807: Britse parlement besloot tot afschaffing van slavenhandel tussen Engeland - Afrika - Britse koloniën
Slavenhandel was verboden maar slavernij bleef bestaan
Na veel strijd in 19e eeuw ook slavernij afgeschaft
7.2 De wereld kan beter
In hoeverre ondermijnden verlichtingsdenkbeelden de bestaande orde?
Eind 17e/begin 18e eeuw bloeide verlichting: politieke/filosofisch stroming over heel EU verspreidde
Als individu zelf te durven denken
invloed zichtbaar in: wetenschap, religie/theologie, staat/politiek
Einde maken aan geestelijke duisternis, bijgeloof, hekserij
Betekende breuk in westerse denken:
Oude opvattingen
Samenleving was altijd gebaseerd op geloof, traditie, gezag
Geloofden ++ in God, kerk adel hadden ook ++ invloed
Strenge censuur,
uiten nieuwe ideeën riskeerde je celstraf/ballingschap
Daarom drukte schrijvers hun werk anoniem om toch kritieken te uiten.
In Parijs werkten geleerden aan uitgave van 1ste encyclopedie
kennis = betere wereld
Nieuwe opvattingen
Verlichte denkbeelden waren gebaseerd op rationalisme
Menselijk verstand ooit in staat zou zijn alle problemen op te kunnen lossen, leidde tot optimisme
Verlichtingsfilosofen lanceerden ++ opvattingen over GD, politiek, sociale verhoudingen:
*Bestaande staatskerken moesten worden afgeschaft
*Beter gediscussieerd worden over heilige geschriften
*Kerk/Staat gescheiden worden
*Mensen konden in overleg bepalen hoe zij bestuurd konden worden
*Mensen van nature gelijk aan elkaar
*Elk mens = individu, daarom op hun karakter beoordelen X op uiterlijk/afkomst
Filosoof Edmund Burke was het hier X mee eens:
*Maatschappij complex geheel van instellingen/regels, die continu veranderd
*Geloofde X in goedheid van mens
Verlichtingsdenkers (denkbeelden zorgde voor ophef/strijd)
- Montesqieu (1689-1755): schreef in 1748 boek (L’esprit Des Lox) met kritiek op absolute macht
= inperken absolutisme, pleidooi voor machtscheiding = trias politica
- Engelse John Locke: *Mensen samen maatschappij = vrijwillig sociaalcontract = gesloten op gelijkwaardigheid
Regering had taak volk te beschermen (rechten op leven, vrijheid, bezit)
*Iedereen bij geboorte een ‘onbeschreven blad’
Goede eigenschappen kunnen via onderwijs/opvoeding worden aangeleerd
Locke heeft grote invloed gehad op denkers van 18e eeuw.
- Jean-Jacques Rousseau (1712-1778): schreef in 1762 boek (Du Contract Social) over maatschappelijk verdrag
= *Mens was afgedwaald van oude, eenvoudige leefwijze
Algemene volkswil moest alle macht hebben
Volk was soeverein: staat X hogere macht boven het volk
*Mens van nature goed, maar door omgeving verpest
Vrije opvoeding, ongebonden, in vrije natuur
Filosofische verlichtingsideeën werden buiten de salons verspreid d.m.v. brieven, romans en toneelstukken
Zo openende ze de weg naar moderne wetenschap/democratie
+ Via Amerikaanse/Franse revoluties wezen ze de weg naar nieuwe politieke/sociale stelsel
7.4 Burgers, te wapen!
In hoeverre brachten de revoluties de verlichtingsidealen in de praktijk?
Britse-Amerikaanse koloniën
17e/18e eeuw oostkust in Noord-Amerika ++ kolonisten uit EU (vooral Engeland)
Vanwege GD/politieke vrijheid + verlangen beter bestaan
Koloniën X zelfstandig bestuurd = deel Britse Rijk van George III beschouwde als privébezit
*kolonie ++ zelfbestuur (gekozen volksvertegenwoordigers)
*koninklijke gouverneur = verantwoordelijk voor uitvoeren koninklijke wil in kolonie
Spanningen tussen Amerikaanse koloniën vs. Engeland
1754 – 1763 Engeland oorlog met Fransen/Amerikanen
Engelsen wonnen, ++ dure oorlog, na afloop 170miljoen nationale schuld
Kosten oorlog moesten door 13 Amerikaanse koloniën betaald worden
Belastingen verhoogd
Kolonisten boos = opstand
Ging Amerikanen X om onafhankelijkheid,
maar om lagere belasting, inspraak, grotere autonomie (zelfbestuur)
1773 The Boston Tea Party = aanleiding onafhankelijkheidsoorlog
Door invoering Tea Act = wet inhield dat EIC (East India Company) thee goedkoper verkopen in Amerika
Wet bedoeld om smokkel tegen te gaan, in Amerika gezien als poging om kolonie ++ verder uit te melken
December 1773 verkleedde groep rebbelen (patriots) als indianen kropen in schepen EIC gooiden thee overboord
Engeland woedend, gaf strenge wetten (coercive acts)
koloniën zagen dit als bemoeienis SPANNING LIEP ++
Amerikaanse Vrijheidsoorlog (1775-1783)
19 april 1775 confrontatie tussen Amerikaanse opstandelingen vs. Britse leger in Concords, Massachusetts
Amerikanen wonnen (o.l.v. George Washington)
++ Britsen + Duitse huurlingen naar Amerika = begin Amerikaanse Vrijheidsoorlog
4 juli 1776 werd Onafhankelijkheidsverklaring aangenomen (John Adams, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson)
Eerst dat verlichtingsideeën in officieel staatsdocument werden verwoord
*1ste deel: opstand gerechtvaardigd (universele recht van volk om goed bestuur te eisen)
*2de deel: misdaden van Britse koning George III opgesomd
In begin leken Amerikanen -- kans te hebben:
Strategie Britten: N koloniën scheiden van Z koloniën, dan 1 voor 1 te her-veroveren
Maar Britse bevelhebbers werkten -- samen
+ Amerikanen sloten verbond met de Fransen
Britten richten toen blik op Z koloniën, met succes
Maar in 1781 vond bij York Town beslissende strijd plaats: Amerikanen wonnen,
19 oktober 1781 gaf Engeland (o.l.v. Cornwallis) zich over
Amerikaanse Constitutie
1787 afgevaardigden (= The Fouding Fathers) van 13 onafhankelijke Amerikaanse Staten bijeen om:
Constitutie (grondwet) op te richten + Bill of rights = staatsburgers grondrechten werden gegarandeerd
VS werd federatie: opgesplitst in deelstaten (zelf regeren) maar met centraal bestuur
VS Trias Politica: U = President, R = Hoog Gerechtshof, W = Congres (parlement = Senaat + Huis Afgevaardigden)
Grondwet goedgekeurd door deelstaten, 1789 presidentsverkiezingen = George Washington
Eerste democratische revolutie was geslaagd!
Franse Revolutie
Oorzaken + aanleiding Franse revolutie:
*Maatschappelijke ontevredenheid in alle lagen van bevolking:
1 – adel
wenst beperking van absolute vorst (= Lodewijk XVI)
2 – bourgeoisie voelde zich achtergesteld bij adel  strijd om politieke medezeggenschap
3 – boeren
wilden afschaffing van feodale verhoudingen + zeggenschap bestuur + X alle belasting betalen
*Verlichting, ideeën over gelijkheid en volkssoevereiniteit van in vloed op de openbare mening
*Financiele toestand = grote staatsschuld (TEVEEL uitgegeven aan hofhouding Versailles + oorlog)
1789 Koning Lodewijk XVI riep Staten Generaal bijeen = vergadering geestelijken, adel, burgerij
Staten Generaal 1200 leden : 300 geestelijken (1), 300 edelen (2), 600 burgers + boeren (3)
Stemmenkwestie: per hoofd of per stand?
Juni 1789 riep 3e stand zichzelf uit tot Nationale Vergadering
Burgers wouden nieuwe grondwet
Franse revolutie was begonnen!
Lodewijk liet troepen rond Parijs samentrekken
14 juli 1789 bestormde volk De Bastille (staatsgevangenis wapenopslagplaats)
Angst voor nog meer geweld deed adel afstand van privileges + emigreerden
Elite burgers kwam aan macht
+ stelde Verklaring van de Rechten van de Mens en Burger op.
1792 verklaart Frankrijk oorlog aan Oostenrijk + Pruisen  Franse revolutie moet geëxporteerd worden!
Lodewijk verdacht van geheime briefwisseling met keizer Oostenrijk = landverraad
Januari 1793: Lodewijk onthoofd door guillotine
1799 revolutionaire geweld beëindigd door staatsgreep legerleider Napoleon Bonaparte (1769-1821)
Staatsgreep bracht rust en vrede
Greep terug op oude militaire veroveraars tactieken + werd dienstplicht ingesteld
X meer alleen militairen
1806 kroonde hij zichzelf tot keizer van Frankrijk met absolute macht
Val van Napoleon door Rusland plat brand techniek
1814/1815 Congres van Wenen
Franse revolutie + napoleon hadden kaart EU ++ aangetast
Congres moest orde herstellen
Conservatisme had overmacht (oude adel/vorsten)
Oostenrijk, Pruisen, Engeland, Rusland = hoofdvertegenwoordigers, Frankrijk wel aanwezig = X dominant
Von Metterwich (Oostenrijk) = grondwet, medezeggenschap = revolutionaire waanbeelden
Betekenis Congres: *Uitgangspunten van gezag: Legitimiteit van gezag + staatkundig evenwicht
*Wettige vorsten hersteld  monarchie terug in Frankrijk
*Frankrijk moest ingedampt worden  weerhouden van uitbreiding
Uitkomsten Congres: *NL + België samengevoegd tot 1 koninkrijk der Nederlanden
= om sterk blok tegen Franse grens neertezetten
*Duitse staten verenigd in Duitse bond o.l.v. Oostenrijk
*Rusland kreeg groot deel van Polen/Finland
*Oostenrijk ruilde zuidelijke-NL in voor N-Italië
Bataafse – Franse tijd
1795 Franse revolutieleger inval in Republiek om patriotten aan macht te helpen
Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland
Republiek werd Bataafse Republiek!
Goed, kwam: Grondwet, parlement, GD vrijheid, opheffing tolgeld, eenheid van belasting, nationaal onderwijs
Slecht, kwam: Franse ++ geld vraagden voor ‘bevrijding’
Continentaal stelsel = mocht alleen gehandeld worden met vaste land EU (X Engeland)
Handel viel stil, VOC opgeheven, koloniën naar Engeland
Na staatsgreep Napoleon:
1806 Napoleon stelde broer Lodewijk koning van Koninkrijk Holland aan
1810 Lodewijk te slap, NL deel van Frankrijk
- Code Napoleon ingevoerd (wetten Napoleon)
- Burgerlijke stand
(wie woont in land + achternaam)
- Dienstplicht
Eerst -- opstand tegen Napoleon (zwaar bestraft)
Na ++ nederlagen Napoleon in Rusland (1812) / Leipzig (1813) kwamen protesten
1815 keerde Oranjes terug naar NL
Willem I vorst (= zoon overleden Willem V)
Grondwet van Koninkrijk der Nederlanden bevatte elementen uit Bataafse-Franse tijd
Ontstaan uit Congres van Wenen