Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van

Interventies die leiden tot
succesvolle preventie of
behandeling van psychopathologie
en psychosociale klachten van
zwangeren en kraamvrouwen
Literatuurstudie
Jacobien Wagemaker MSc, projectbegeleider De Zwangere Centraal
Referenten: Michiel Linssen, 1e lijns psycholoog; Marinde Rutten, 1e lijns
verloskundige
18 april 2012
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Inleiding
Systematische risicozorg tijdens de zwangerschap en de zuigelingenperiode behoeft verbetering.
Perinatale sterfte berust voor >80% op aandoeningen met tevoren herkenbare, deels beïnvloedbare
risico's, terwijl nog weinig beïnvloeding plaatsvindt (Loveland Cook e.a., 2010). De Big4;
prematuriteit (<37 weken), laag geboortegewicht (<P10), aangeboren afwijkingen en lage apgar
score, blijken de belangrijkste oorzaken te zijn van de perinatale sterfte, zo blijkt uit grote cohort
studies als GenerationR, ABCD, Alspac en Klaar voor een Kind. Waarbij bij overlijden veelal twee van
de factoren van de Big4 aan de orde zijn (Bonsel en Steegers, 2011).
Uit divers onderzoek komt ook naar voren dat niet-obstetrische factoren een grote rol spelen bij de
Big3 (exclusief lage apgar) en sterfte. Van systematische preventie en behandeling is echter nog
geen sprake (Loveland, 2010; Bonsel, 2010 ); ook waar professionals hierin gemotiveerd en
gezamenlijk optrekken, lukt het moeilijk.
Belangrijke risicofactoren, die kunnen leiden tot de Big4, betreffen de psychopathologie en
psychosociale problemen. Tijdens de zwangerschap hebben deze problemen door hun prevalentie
en impact op de uitkomsten voor de gezondheid en stabiliteit van de moeder, baby en het gezin.
Percentages waarbij psychopathologie en/of psychosociale factoren een rol spelen voor en tijdens
de zwangerschap variëren van 6 – 30 % volgens de literatuur (Wang, 2011; Stramrood, 2011;
Denktas, 2012). De DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4e reeks) bevat
alle psychische stoornissen die gediagnosticeerd kunnen worden langs 5 assen waaronder
zwangerschap gerelateerde stoornissen (APA, 2000):
 AS I) klinische stoornissen zoals slaap-, eet-, stemming- en angststoornissen (Swanson,
2011);
 AS II) persoonlijkheidsstoornissen met een prevalentie van 6 % (www.ggzrichtlijnen.nl) en
zwakzinnigheid;
 AS III) somatische aandoeningen waaronder hyperemisis en eclampsie welke een grote
relatie hebben met depressie (Stramrood, 2011)
 AS IV) psychosociale- en omgevingsfactoren zoals werkeloosheid, financiële problemen,
relatieproblemen (Wang, 2011)
 AS V) het globaal algemeen functioneren.
Depressie is een van de top 5 aandoeningen in de wereld onder vrouwen tussen de 15 en 44. Er
bestaat gemiddeld 14 % kans op depressie bij vrouwen gedurende het leven (Wang, 2011). Bij 15 –
20 % van de vrouwen die zijn bevallen van een kind ontstaat een postnatale depressie in de eerste 3
maanden na de geboorte kind (Frima, 2012). Met lage Sociaal Economische Status (SES) loopt dit op
naar 25 %. Naast de invloed op perinatologische sterfte is de kans 3 keer zo groot dat kinderen van
moeders met depressie emotionele problemen ontwikkelen (Wang, 2011). Moeders met depressie
hebben een 10 keer grotere kans op een slechtere relatie met hun kind. Dit ‘verminderd kunnen
zorgen voor…’ leidt tot een verminderde psychologische, intellectuele, psychosociale en fysieke
welbevinden (Wang, 2011).
Tekenen van de ontwikkeling van een postnatale depressie zijn vaak al merkbaar in de
zwangerschap. Kenmerken van een postpartum depressie zijn o.a. slapeloosheid / overmatige
slaapbehoefte, overmatige gewichtsverandering, somberheid, angst, concentratieverlies en
veranderde persoonlijkheid. Postnatale depressie laat zich niet altijd makkelijk herkennen omdat de
bekende ‘kraamvrouwen tranen’ bij 50 tot 80 % van de moeders een aantal gelijkende kenmerken
heeft. Ook slaapproblemen bij moeders door verstoringen van de slaap is eerder standaard dan
uitzondering. Het is van belang te onderzoeken of de moeder na de voeding weer gewoon kan
inslapen of door spanning niet meer kan slapen (Frima, 2012).
2
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Traumatische ervaringen die leiden tot Posttraumatische Stress Symptomen (PTS) of Post
Traumatisch Stress Stoornis (PTSS) komen veel voor na de bevalling en/of zwangerschap (Stramrood
, 2010). Een traumatische ervaring wordt dan omschreven als een schokkende ervaring die buiten de
gewone menselijke ervaringen ligt en bij iedereen duidelijk leed veroorzaakt. Kenmerken zijn: een
grote machteloosheid, acute ontwrichting, intens onbehagen volgens de criteria uit de DSM-IV
(Kleber en Brom, 1992; Olde et al., 2005). Oorzaken voor de traumatische ervaringen bij de bevalling
zijn onder andere; bejegening, pijn, kunstverlossing en teleurstelling over de bevalling. Het is echter
moeilijk voorspelbaar omdat ook traumatische ervaringen worden beleefd na een, op het oog,
normale bevalling. Andersom geldt; een traumatisch ervaren zwangerschap en bevalling leidt niet
automatisch tot een PTS of PTSS (Olde et al.,2005).
Fysieke oorzaken die worden benoemd in relatie tot de aanwezigheid of het ontstaan van psychische
problemen voor en na de bevalling zijn; wisselingen in hormonen, pijn, ongemak en medische
complicaties. Ook het geven van borstvoeding, wat een zware lichamelijke belasting voor de moeder
is, wordt benoemd. Bij de geboorte van een kind breidt het aantal taken sterk uit en worden ouders
geplaatst voor de volle verantwoording van een baby met eigen gedrag. Als laatste veranderd de rol
van ouders in de sociale omgeving wat een groot beroep doet op het aanpassingsvermogen van
ouders (Frima, 2012).
Uit eigen praktijkonderzoek in regio Rivierenland blijkt het percentage vrouwen met psychische
klachten toe te nemen. Uit de landelijke onderzoeken komt naar voren dat tussen de 20 en 30 %
psychische klachten heeft. Dit correleert met de praktijkobservatie in Regio Rivierenland. Een
steekproef in een van de 6 praktijken, die deelnemen aan het project “De Zwangere Centraal”, bleek
26 % van de eerste 125 inschrijvingen over 2011 een voorgeschiedenis te hebben met psychische
problemen of deze te hebben ontwikkeld in de zwangerschap, rond de bevalling, het kraambed of in
de nazorg. Depressie, stress, traumatische ervaringen en psycho-sociale omgevingsfactoren waren
het meest voorkomend. Een tweede steekproef in de regio, van de eerste 100 inschrijvingen over
2011, liet zien dat bij 31 % van de inschrijvingen een voorgeschiedenis van psychische problemen
bestond of ontwikkelde voor, tijdens of na de zwangerschap. Angst, depressie, huiselijk geweld,
drugs/alcohol gebruik en psycho-sociale omgevingsfactoren waren het meest voorkomend. Van de
onderzochte inschrijvingen waren 19 vrouwen onder behandeling van de psycholoog, 5 bij de
psychiater, 3 bij het maatschappelijk werk.
De laatste jaren is er veel aandacht voor de verbetering van risicoselectie en screening voor en
tijdens de zwangerschap op gebied van de psychologische risicofactoren. Zo wordt onderzoek met
de R4U (risicokaart voor zwangeren) vanuit het programma Klaar voor een Kind gedaan
(http://www.kennispoort-verloskunde.nl). Een ander instrument dat uit onderzoek valide naar
voren komt is: ALPHA-NL. Het instrument ALPHA-NL is gebaseerd op de Canadese ‘Antenatal
Psychosocial Health Assessment’ (Caroll et al, 2005). Het betreft een vragenlijst over de psyche en
psychosociale factoren die zwangere vrouwen zelf invullen als ze 20 weken in verwachting zijn. De
Nederlandse versie van het instrument is ontwikkeld door TNO.
De GyPsy screen-and-treat tool bevat, naast een vragenlijst over de psyche en de psychosociale
factoren, ook behandeladviezen. De GyPsy is een afkorting van Gynaecologie en Psychiatrie (Quispel,
2011). Deze wordt getest in het programma Klaar voor een Kind. De eerste resultaten uit onderzoek
geven aan dat de tool goed toepasbaar is in de praktijk (Congres, 4 nov 2011).
Waar het om gaat is wat met de uitkomsten van die risicoselectie en screening gedaan kan worden
in relatie tot preventie en behandeling. Op de risicoselectie en screening zou begeleiding en
behandeling geboden moeten worden.
In de trendrapportage GGZ van het Trimbos instituut (2010) wordt beschreven; “Als ‘poortwachter’
van de specialistische gezondheidszorg, inclusief de tweedelijns geestelijke gezondheidszorg (GGZ),
3
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
speelt de huisarts een belangrijke rol in de herkenning van en de zorg voor psychische problemen. De
meeste volwassenen met depressie of angst die als zodanig herkend worden, worden uitsluitend in
de huisartsenpraktijk behandeld; een minderheid wordt doorverwezen naar gespecialiseerde
hulpverleners in de eerste lijn (bv. eerstelijnspsycholoog) of tweedelijns GGZ (Van Rijswijk e.a., 2007;
Verhaak e.a., 2009). Er bestaat ruimte voor verbetering van psychische zorgverlening in de
huisartsenpraktijk. Zo is er enerzijds sprake van onderherkenning en onderbehandeling van depressie
en angst door huisartsen, en anderzijds sprake van medicamenteuze overbehandeling.” Wanneer
echter zoveel psychopathologische en psychosociale problemen zwangerschap gerelateerd zijn is
hier ook een belangrijke ketenzorg verantwoordelijkheid tussen verloskundigen en gynaecologen
met de huisarts.
Vanuit het project De Zwangere Centraal (www.dezwangerecentraal.nl) is het initiatief genomen
voor een 5-tal thema’s een algemeen behandelprotocol te ontwikkelen. Daarin zouden interventies
aan de orde moeten komen die wetenschappelijk aantoonbaar effectief zijn of tot de best practice
of care behoren in preventie en/of behandeling.
De doelstelling van deze literatuur review is kennis te verzamelen over de wetenschappelijk
getoetste interventies die gebruikt worden ter preventie en/of behandeling van psychopathologie
en psychosociale problemen tijdens en na de zwangerschap.
Gebruik van het te ontwikkelen protocol is bedoeld om risico’s te verminderen en gezondheid te
bevorderen voor moeder, kind en gezin. Dit door behandeling en begeleiding aan te laten sluiten op
de im- en expliciete zorgvraag van vrouwen met psychische problemen tijdens de zwangerschap,
bevalling en kraamtijd.
Dit leidt tot de vraagstelling:
“Welke interventies, die worden gebruikt ter preventie en/of behandeling van psychopathologie en
psychosociale problemen tijdens en na de zwangerschap, zijn in de afgelopen 7 jaar wetenschappelijk
getoetst en succesvol gebleken?”
De aanvullende vraag waar een antwoord op is gezocht:
 “Hoe kan deze informatie meegenomen worden in de ontwikkeling van een standaard
behandelprotocol?”
Methode
In deze literatuurreview zijn artikelen opgenomen die na 2006 zijn gepubliceerd. Dataverzameling is
gedaan via een vooraf bepaalde zoekstrategie, van september 2011 tot januari 2012, waarbij
systematisch gezocht is naar artikelen in de databases Pubmed en Cochrane. De Mesh-zoektermen
Pregnancy and pregnant woman zijn gecombineerd met de Mesh zoektermen Prevention,
Psychosocial problems, Depression, PTS, PTSD en Intervention.
De artikelen die geïncludeerd zijn richten zich op (aanstaande) zwangeren en vrouwen na de
bevalling van hun kind. De artikelen zijn beschikbaar in de Engelse of Nederlandse taal. Artikelen die
interventies beschreven specifiek en alleen gericht op de groep tienerzwangerschap, obesitas, lage
SES en allochtoon, zijn geëxcludeerd omdat deze doelgroepen in parallel literatuur reviews worden
onderzocht binnen het project De Zwangere Centraal. Zij kunnen wel gebruikt zijn als achtergrond
informatie in de inleiding van de discussie. Ook zijn onderzoeken geëxcludeerd die farmaco therapie
betroffen.
Er werden 67 artikelen gevonden waarvan 8 dubbele en 14 niet voldeden aan de selectiecriteria. De
geselecteerde artikelen zijn beoordeeld op de in- en exclusie criteria. Daarnaast is de kwaliteit
beoordeeld door de onderzoeker. Hierbij is gebruik gemaakt van het beoordelingsformulier voor
Randomised Controlled Trial (RCT) en de Critical Appraisal Skills Programme (CASP) van de Public
4
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Health Resource unit. In de literatuurstudie zijn 44 onderzoeken meegenomen (tabel 1). In figuur 1 is
het stroomschema met zoekresultaten weergegeven.
Fig. 1 stroomschema met zoekresultaten
Gevonden
onderzoeken met
interventies
67
Dubbel - 8
59
15
Niet voldoen
aan criteria
44 geselecteerd
De 44 onderzoeken zijn allen RCT’s en afkomstig uit Europa, Azië, Australië, Noord- en Zuid-Amerika.
De ordening voor het beschrijven van de resultaten is enerzijds de categorisering in soort interventie
en anderzijds op indicatie en uitkomsten.
Resultaten
De gevonden interventies en onderzoeken zijn samengebracht in tabel 1 (zie bijlage 1). Aangegeven
is of de interventie start in de zwangerschap of postpartum. De tabel laat vervolgens auteur, jaartal,
methode van onderzoek, steekproef, korte interventiebeschrijving (indien duidelijk), resultaat,
opmerkingen/conclusie, of de interventie preventief of behandelend werd ingezet, zien.
De 44 onderzoeken rapporteren over verschillende interventies. In tabel 2 zijn de interventies
gecategoriseerd naar soort interventie. De interventies worden om verschillende redenen
toegepast. In tabel 3 wordt weergegeven welke indicatie en/of uitkomsten er waren op de
interventie die werd ingezet. Tabel 4 geeft aan in welke fase van preconceptie tot post partum de
interventie start.
Tabel 2
Soort interventie
Cognitieve gedragstherapie
Complementaire zorg / therapie
Counseling (poli,klin,thuis)
Cursussen / programma’s
Debriefing
Fysieke training
Lotgenotencontact / peer support
Psychotherapie
Theoretische scholing
Voeding / voedingssupplementen
Tabel 3
Indicatie en/of uitkomsten
Angst
Cognitief functioneren
Relationeel functioneren
Depressie (behandeling)
Mentaal en fysiek welbevinden
Moeder-kind interactie / hechting
Overbelasting
Depressie symptomen postpartum
Depressie symptomen zwangerschap
Post partum depressie (behandeling)
post partum depressie (preventie)
Psychosociaal welbevinden
Relationeel functioneren
nr. van onderzoek zie tabel 1.
6, 7, 27, 28, 29, 38, 42
2, 5, 20, 25, 33, 39
12, 15, 21, 24, 31, 37, 41, 43
8, 14, 22, 30, 32, 36
23
9, 13, 18, 32
1, 10, 11
4, 16, 40, 45
17, 19, 34
3, 26, 35
nr. van onderzoek zie tabel 1.
10, 20,23, 39, 40, 41
3,14, 21, 22, 30,38, 44
14,
12
13, 18, 32, 35, 36, 40
12, 24, 29, 33, 38
2, 31
4, 26, 27, 35, 43
5, 7, 8, 28, 30
9, 21, 25, 34, 37
1, 3, 6, 10, 11,16, 17, 18,19, 32, 33, 40, 45
16, 29, 31, 32
14, 16
5
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Stress
Trauma (PTSD)
Alcoholgebruik
Tabel 4
Fase waarin interventie wordt ingezet
Preconceptie
e
1 trimester
e
2 trimester
e
3 trimester
Klinisch post partum
Thuis post partum
Follow up
2, 3, 5,20, 38, 39
15, 42
43, 45
nr. van onderzoek zie tabel 1.
21, 25, 26, 30
7, 14, 20, 22, 29, 39, 40
2, 5, 6, 8, 16, 38, 44
15, 17, 18, 19
1, 3, 4, 9, 10, 11
12, 13, 23, 24, 27, 28, 31,32, 33, 34, 35,
36, 37, 41, 42, 43
Validiteit van de onderzoeken en effectiviteit van de interventies zijn bepalend voor het oordeel of
de interventie bruikbaar is in de praktijk. Een aantal onderzoeken hadden geen grote steekproef,
andere onderzoeken lieten geen significantie zien, maar wel verbeterde uitkomsten. De uitkomsten
worden hier beschreven.
Theoretische scholing van de aanstaande ouders is van belang voor bewustwording en herkenning in
relatie tot posttraumatische en postnatale depressie symptomen (17, 19, 34). Kennis en herkenning
heeft daarbij een preventief effect.
Debriefing (23) beschrijft deze interventie na een miskraam. Er worden geen significante effecten op
angstreductie waargenomen. Het lange termijn effect is niet onderzocht.
Fysieke training heeft een significant verlagend effect op de EPDS scores en zowel het psychosociale,
mentale als fysieke welzijn neemt toe (9, 13, 18, 32).
Lotgenotencontact / peer support heeft niet altijd de gewenste meerwaarde (1) maar kan met
gerichte training en ervaring van de peer (11, 12) effectief ingezet worden via huisbezoek en
telefonisch contact.
Voeding / voedingssuplementen; IJzer suppletie postpartum laat een sterke relatie zien met
depressie, stress en cognitief functioneren (3). De inname van DHA (visolie) laat geen significant
effect zien op depressie scores van de moeder of de taalontwikkeling van het kind (26). Daarentegen
is de positieve werkzaamheid van bruine rijst evident; depressie, vijandigheid en vermoeidheid
namen af in de interventiegroep versus controlegroep. Ook het S-IgA (immuunglobuline die
belangrijk is voor de afweer / het immuunsysteem) verbeterde significant (35).
Complementaire zorg en therapie; Muziek (2, 5), geleide fantasie (20) en Mindfulness (39) hebben
een significant effect op de mate van angst en stress. Deze interventies bevorderen de ontspanning
van de zwangere vrouw. Babymassage (33) heeft een reducerend effect op de post traumatische
stress ervaring en verbeterd de moeder-kind interactie. Transcraniale magnetische stimulatie van de
hersenen in het 2e en 3e trimester van de zwangerschap liet een 50 % afname van de score op de
Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) bij vrouwen met een zware depressie zien (25).
Cognitieve gedragstherapie; In het onderzoek van Cho (6) wordt de therapie ingezet om de
negatieve patronen van denken en gedrag te beïnvloeden bij vrouwen die zwanger zijn. De
depressieve symptomen nemen significant af. Cinciripini (7) gebruikt de therapie om vrouwen die
roken tot gedragsverandering te brengen wat leidt tot stoppen en verminderen van roken tijdens de
zwangerschap en afname van depressieve symptomen. Morrell (27,28) toont geen significante
verlaging van depressie scores aan bij CGT door de wijkverpleegkundige thuis. Er wordt echter wel
6
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
een positief effect gerapporteerd. Urizar (38) vond bij de moeders (18 mnd pp) een significant lagere
cortisol (=stresshormoon) in het bloed (P<.01). Ook bij baby’s werd een significant lager cortisol
niveau gemeten bij 6 mnd pp (p<0.001) wat de regulatie van stress aantoonde. Posttraumatische
stres symptomen daalden significant (p<0.001) bij vrouwen na een gecompliceerde bevalling (42).
Counseling; Van Doesum (12) benoemt de verbeterde moeder-kind interactie en veilige hechting. In
de follow-up, 5 jaar na de interventie, wordt nog steeds effect gezien; in gezinnen waar multi
stressvolle gebeurtenissen in het gezin hebben plaatsgevonden heeft de interventie als buffer
gefungeerd (24). Tamaki (37) laat wel een daling van de depressiesymptomen zien, echter niet
significant. Wiggins (41) laat daarentegen geen effect zien bij counseling tussen de interventie en
controlegroep. Bij de inzet van individuele counseling op PTSS kort na de bevalling door
verloskundigen, met een telefonisch follow-up wordt, een afname gemeten van de PTS (Gamble,
2005). Een poliklinisch consult met de gynaecoloog, en in de follow-up counseling in de thuissituatie,
nam angst en schuldgevoel sterk af (31). Een combinatie interventie van counseling in de
thuissituatie met een werkboek blijkt bij vrouwen met een alcoholprobleem effectief (p<.001) (43).
Focus op gedragsverandering door bewustwording van risico’s als roken, geweld en depressie werd
onderzocht door Joseph (21). In de interventiegroep waren er significant (P=0.021) meer vrouwen
waarbij de risico’s afnamen.
Psychotherapie laat overwegend positieve, niet altijd significante, effecten zien (4). Individuele
benadering en richten op gedragsverandering met telefonisch follow-up heeft effect (16). Weidner
(40) toont in zijn onderzoek aan dat de psychotherapie effect heeft op de reductie van de
angstbeleving maar niet op de depressie symptomen. Zlotnic (44) laat daarentegen geen
significantie op angstreductie zien maar ziet in de hele psychosociale balans en interpersoonlijke
relaties een verbetering.
Cursussen en programma’s; Hier is een grote diversiteit gevonden met verschillende insteek en met
vooral effect op de at risk populatie en primipara’s. De positieve uitkomsten zijn groter wanneer de
interventies die erin worden opgenomen divers zijn en aanvullend; op verschillende fases van de
zwangerschap/geboorte insteken, naast fysiek ook richten op gedrag, groep en individu. Doordat
men zowel fysiek, mentaal, psychisch en psychosociaal beter is voorbereid op de bevalling nemen
symptomen van depressie en angst af en ontstaan minder problemen (8, 9, 14, 22, 30, 32).
Opvallend is de ‘slaapinterventie’ uit het onderzoek van Stremler (36). Door aandacht te besteden
aan informatie over de slaap, strategieën voor moeder en kind en wekelijkse telefoontjes om
probleemoplossend handelen te bevorderen bij de moeder, nam de slaap toe met 57 min. voor de
moeder en 46 min. voor de baby. De baby’s sliepen ook gemiddeld langer dan in de controlegroep.
Discussie
In deze literatuurreview werden vele onderzoeken gevonden met effectieve interventies maar niet
altijd significant. Interventies werden zowel preventief als behandelend ingezet, zowel voor de
bevalling als daarna. Er komen verschillende interventies in deze literatuurstudie naar voren die op
verschillende terreinen hun invloed uitoefenen.
De theoretische scholing als onderdeel van interventies om kennis te vergroten en tot
bewustwording te komen gericht op de leefstijl en ter voorbereiding op de bevalling komt als
effectief naar voren. Een belangrijk onderwerp daarin zou de effectiviteit van gezonde voeding en
levensstijl zijn. In deze literatuurstudie kwamen onderzoeken naar ijzersuppletie en het eten van
bruine rijst aan de orde. Daar zijn echter nog vele adviezen aan toe te voegen. In de praktijk blijkt dat
de verwachtingen die vrouwen hebben van hun aanstaande bevalling en de kraamtijd vaak niet
overeen komen met de werkelijkheid. Training daarop richten is dan ook essentieel om de
7
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
verwachting reëler te maken. Een goed voorbeeld daarvan is informatie over slaap en rust die nodig
is voor de gezondheid zowel tijdens als na de bevalling. Interventies gericht op inzicht vergroten en
probleemoplossend handelen bevorderen heeft direct meerwaarde.
De fysieke training, lichamelijke activiteiten, worden benoemd als effectief tijdens en na de bevalling
voor preventie en/of behandeling van psychosociale klachten en psychopathologie.
De ondersteuning vanuit het sociale systeem, lotgenotencontact en interpersoonlijke relaties, lijken
ook belangrijk als preventie. Enige training lijkt voorwaarde. Debriefing bij een miskraam bleek geen
toegevoegde waarde maar is niet onderzocht in de fase waarin effect van belang is voor de volgende
zwangerschap. Het toepassen van verschillende vormen van complementaire zorg en therapie, als
muziek, mindfulness, geleide fantasie, werkt ontspannend en daarmee angst en stress verlagend.
Babymassage heeft dat effect op zowel de moeder als de baby. Counseling - Wanneer deze
doelgericht wordt ingezet heeft counseling klinisch, poliklinisch en in de thuissituatie toegevoegde
waarde.
Counseling - Wanneer deze doelgericht wordt ingezet heeft counseling klinisch, poliklinisch en in de
thuissituatie toegevoegde waarde.
De psychotherapie en cognitieve gedragstherapie komen specifieker naar voren wanneer
behandeling nodig is (de preventie voorbij). Daarbij moet wel duidelijk zijn waarop de interventie
ingezet wordt om ook de juiste uitkomsten te kunnen bereiken en behandelplannen ook onderweg
aan te kunnen passen.
In een eerdere literatuur review vond Dennis (2005) geen overtuigend bewijs dat psychosociale of
psychologische interventies het aantal vrouwen die een postnatale depressie ontwikkelden
verminderde. Interventies gericht op vrouwen die een verhoogd risico hadden op (postnatale)
depressie, en postnataal werden ingezet, hadden het meeste effect. De stepped-care methode
wordt in de richtlijn voor depressie (Trimbos, 2011) als beste behandeling genoemd. Hierin staan
verschillende interventies benoemd in combinatie met elkaar wat tot effectievere behandeling zou
leiden. Deze methode is in de literatuurstudie niet als interventie naar voren gekomen. In de APA
richtlijn wordt geadviseerd om bij vrouwen met een lichte tot middelmatige vorm van depressie
psychotherapie toe te passen waar bij middelmatige tot zware depressie medicatie (of combinatie
van psychotherapie en psychofarmaca) therapie wordt geadviseerd. Al is medicatie niet zonder risico
tijdens de zwangerschap. Bij vrouwen met depressieve klachten groeit de foetus minder goed dan bij
de vrouwen zonder depressieve klachten. Om depressies tegen te gaan zijn verschillende
behandelingsmethoden mogelijk, zoals psychotherapie, lichttherapie en/of medicatie, meestal in de
vorm van zogenaamde SSRI’s: selectieve serotonine heropname remmers. Het gebruik van SSRI’s
wordt over het algemeen als redelijk veilig beschouwd, vooral in vergelijking met eerdere generaties
antidepressiva. SSRI’s kunnen de placenta passeren en kunnen de serotoninebalans verstoren.
Serotonine is belangrijk voor de groei van het ontwikkelende brein (El Marroun, 2012). In het
onderzoek van El Marroun (2012) bleek dat bij vrouwen die SSRI’s gebruikten, het hoofdje van de
foetus minder goed groeide, maar het lichaam groeide normaal. Verminderde hoofdgroei kan gezien
worden als verminderde hersenontwikkeling. El Marroun: “De foetus heeft een mechanisme dat
ervoor zorgt dat de opbouw van de hersenen niet wordt verstoord als de omstandigheden minder
goed zijn. Transcraniale magnetische stimulatie zou hier een alternatieve optie kunnen zijn als
behandeling van zware depressie (Kim, 2011). De lichttherapie (El Marroun, 2012) is in de search
van mogelijke interventies niet gevonden maar zou zeker nader beoordeeld moeten worden tegen
het licht van het ontwikkelen van een algemeen protocol.
In de inleiding werd beschreven dat (postnatale) depressie en post traumatische symptomen en
PTSS doorwerkt op de mate waarin een gezonde relatie met de pasgeboren baby aangegaan kan
worden en stabiliteit in het gezin verminderd (Wang, 2011).
Bij de behandeling van hechtingsproblemen blijken vooral interventies effectief die gericht zijn op
8
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
sensitief opvoedingsgedrag en die gebruik maken van video-feedback. De meest succesvolle
interventies duren maar kort, maximaal vijf sessies (Bartelink, 2012). Er zijn drie strategieën te
onderscheiden bij interventies gericht op het verhogen van de sensitiviteit van de opvoeder en de
kwaliteit van de gehechtheidrelatie:
1. interventies gericht op het (op gedragsniveau) verhogen van de sensitiviteit van de opvoeder;
2. interventies gericht op het verbeteren van de percepties die de opvoeder van het kind heeft;
3. interventies gericht op het bieden van sociale steun aan de opvoeder.
Combinaties van deze benaderingen komen ook voor.
De meta-analyse van Bakermans-Kranenburg en collega’s (2003) laat zien dat interventies gericht op
het verhogen van de sensitiviteit van de opvoeder het meest effectief zijn. De beide andere
strategieën zijn alleen effectief in combinatie hiermee. Gecombineerde strategieën bleken echter
niet effectiever dan interventies die uitsluitend gericht waren op het verhogen van de sensitiviteit.
Kortom, hulpverleners kunnen een veilige gehechtheid het beste bevorderen met een interventie
gericht op sensitief opvoedingsgedrag. Interventies die het meest effectief zijn om de sensitiviteit te
verbeteren leveren ook de beste resultaten voor de kwaliteit van de gehechtheid relatie op
(Bartelink, 2012). Babymassage wordt door Kersten-Alvarez in haar proefschrift (2011) aangegeven
als meest effectieve en robuuste techniek om de sensitiviteit van depressieve moeders te verhogen
in relatie tot hun baby.
Kortdurende interventies (met minder dan vijf sessies) die uitsluitend gericht zijn op het verhogen
van de sensitiviteit, hebben net zo veel succes als interventies met vijf tot zestien sessies.
Eye movement desensitization and reprosessing (EMDR) als interventie is niet terug gevonden in
deze literatuurtudie bij Post traumatische stress symtomen of stoornis in combinatie met
zwangerschap. EMDR is echter wel de eerste voorkeursbehandeling bij PTSS en daar is een berg
literatuur over). EMDR laat zich beschrijven door; de traumatische gebeurtenis wordt teruggehaald
gecombineerd met specifieke sets oogbewegingen en /of geluiden wat er toe leidt dat de
gebeurtenis langzaam haar emotionele lading en kracht verliest (Bronner, 2009). De interventie
wordt in de multidisciplinaire richtlijn voor PTSS/PTSD genoemd naast de Cognitieve gedragstherapie
als meest effectief naast medicatie (Trimbos Instituut, 2009).
Risicoselectie en screening zijn van groot belang om psychopathologie en psychosociale problemen
te signaleren. Hiervoor worden in toenemende mate valide instrumenten voor screening ontwikkeld
die bij de intake van zwangeren kunnen worden toegepast. De screening na de bevalling is even zo
belangrijk omdat ook tijdens de bevalling traumatische ervaring kan worden opgedaan of
psychosociale problemen ontstaan. Voor de posttraumatische stress ervaringen werd een
eenvoudige tool ontwikkeld; ‘Be AWARE and take CARE’ die, na instructie aan verpleegkundigen en
kraamverzorgenden, eenvoudig toe te passen is in de praktijk van zwangerschap, bevalling en
kraambed (Bronner, 2009). Kennis en inzicht in het ontstaan van de traumatische ervaring is daarbij
essentieel.
Ook het signaleren van psychosociale problemen die ontstaan rondom de bevalling, bijvoorbeeld
tijdens de ziekenhuisopname die een forse inbreuk kunnen doen op het gezinssysteem, autonomie
en zelfredzaamheid van het gezin. Deze ervaringen kunnen de natuurlijke balans van de moeder (het
gezin) verstoren en vragen aandacht. Een duidelijk voorbeeld daarin is de baby die ziek geboren
wordt en voor korte of langere tijd opgenomen moet worden op de neonatologie. Gezinsgerichte
zorg richt zich niet alleen op het de moeder en baby maar ook op het gezin en de omgeving (Phillips,
2003). Daarbij zijn waardigheid en respect, informatie delen, deelname en samenwerking tussen
professionals en (aanstaande) ouders de basis waarop de relatie wordt opgebouwd (www.pfcc.org).
Het niet scheiden van moeder en kind na de geboorte is een belangrijke voorwaarde om een veilige
moeder-kind binding tot stand te brengen. Gezinsgerichte faciliteiten in het ziekenhuis, door
gezinskamers (kraam- en couveusesuites) zijn daarbij van groot belang. Deze maken vaak een
vergaande verbouw noodzakelijk en is niet altijd direct voor handen. In de weg er naartoe is er
9
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
echter veel winst te behalen met ontwikkelingsgerichte zorg en kangoeroecare (Conneman,2008;
Kleberg, 2006). Het is van belang om de autonomie en zelfredzaamheid van het gezin zo goed
mogelijk te behouden of te herstellen zodat ook na ontslag uit het ziekenhuis de balans in het gezin
weer hervonden kan worden.
Vanuit deze literatuurstudie komt het combineren van interventies in een programma als sterke
interventie naar voren. Het programma bevat dan interventies gericht op voorbereiding op de
zwangerschap, bevalling, kraamtijd en de gezinssituatie met het opvoeden van kinderen. Nederland
zijn er talloze cursussen die voor en na de zwangerschap gevolgd kunnen worden. Het volgen van de
diverse cursussen is wisselend maar gemiddeld laag (10 – 30 %) binnen populaties (eigen steekproef
Rotterdam regio 2011). Er is echter geen eenduidigheid over wat de inhoud van de cursussen zou
moeten zijn terwijl de toegevoegde waarde evident is, in het bijzonder bij ouders die hun eerste kind
verwachten en de risicopopulatie in onze samenleving.
De vraag doet zich voor of hier niet een standaard cursus ontwikkeld zou moeten worden die met
verschillende interventies is opgebouwd. In Oostenrijk is daar een goed voorbeeld met de
Elternschule in de Salzburger Landesklinieken (www.SALK.at ), waarin ouders in de zwangerschap en
na de geboorte van verschillende professionals les/training krijgen op verschillende onderwerpen.
Verschillende activiteiten worden aangeboden ter ontwikkeling van kennis en vaardigheden waarbij
de cursusgroep automatisch leidt tot een sociaal systeem / lotgenotencontact, ook na de bevalling,
als de cursus verder gaat. In Duitsland is de SAFE (Safe Attachement Formation For Educators)
ontwikkeld die mentoren traint die zwangerschap- en bevallingscursussen kunnen geven aan
aanstaande ouders. SAFE is een trainingsprogramma die er op gericht is om veilige hechting tussen
ouders en hun kinderen te bevorderen. Het voorkomen van hechtingsproblemen is belangrijk, in het
bijzonder de overdracht van vroege traumatische ervaringen van kinderen door de generaties heen
(een vicieuze cirkel die doorbroken wordt om preventie te bereiken). Deelname aan de SAFE leert
ouders om de emotionele noden van hun kind beter op te pikken, in het bijzonder in relatie tot
ontwikkeling en binding, en om in staat te zijn om een veilige hechting te bereiken door sensitieve
interactie. SAFE is bedoeld voor alle aanstaande ouders vanaf 7 maanden zwangerschap. De cursus is
opgebouwd uit 4 modules: een groepscursus voor en na de bevalling, sensitiviteit training, een
online hulplijn, en trauma therapie (Brisch, 2011).
Niet onbelangrijk is inzicht en kennis van psychopathologie, psychosociale problemen en het
ontstaan daarvan door professionals om, na riscioselectie en –screening, ook te weten wat de
vervolgstappen moeten zijn. Gebrek aan kennis en tijd zijn echter veel gehoorde argumenten
waarom signalen niet worden opgepikt. In het verlengde daarvan ligt de benadering van Morrell
(2011) die stelt dat zonder goede training van de professional interventies minder of niet effectief
zijn. In de PoNDER trial, werd onderzoek gedaan naar effectiviteit van een trainingsprogramma
cognitieve gedragstherapie door professionals vanuit het belang van goede training van de
professional.
Conclusie
Er zijn vele interventies die professionals tot hun beschikking hebben in relatie tot de preventie en
behandeling van psychopathologie en psychosociale problemen en in het bijzonder angst, depressie
en PTS / PTSS. De uitdaging ligt voor om daar binnen de regio Rivierenland een samenhangend
geheel van te maken. Met het gegeven dat alle professionals betrokken bij geboortezorg zich ook
gecommitteerd hebben aan de projectdoelstellingen van De Zwangere Centraal zou een
gezamenlijke aanpak mogelijk moeten zijn.
Vanuit preventieoogpunt ligt het dan voor de hand om met elkaar een programma te ontwikkelen
waarin de diverse professionals hun eigen expertise in het programma inbrengen. Gebruik kan
10
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
worden gemaakt van de interventies die bewezen effectief zijn gebleken en richtlijnen die door
beroepsgroepen al ontwikkeld zijn. De diverse interventies kunnen ingestoken worden op
verschillende momenten van de zwangerschap en na de geboorte om langs het gehele traject een
totaal programma te bereiken.
Daarop volgend nemen de professionals ook hun aandeel in de diverse trainingen aan (aanstaande)
ouders. Een programma dat standaard wordt aangeboden wanneer de aanstaande ouders zich
melden voor de intake en dat in groepen wordt gegeven. Een van de onderdelen van het programma
zou de risicoselectie en -screening zijn die vertaalt wordt naar individuele begeleiding en
behandeling wanneer daar reden toe is door de betreffende professional die op dat gebied expert is.
De gezinsgerichte zorg zal leidend moeten zijn omdat het gezin de kern is waarom het draait. Niet
het individu maar het gezin als samenhangend systeem en afhankelijk van elkaar zou geadresseerd
moeten worden als zorgvrager. Zwangerschap en geboorte beslaan maar een korte termijn van het
leven. De gevolgen kunnen echter levenslang zijn, zowel in positieve als in negatieve zin. Laat het de
positieve zin zijn.
En voor iedereen die daar als professional bij betrokken is moet beseffen:
“We are making memories!”
Veelal kunnen ouders nog op hoge leeftijd details van de zwangerschap en geboorte terug halen.
Laten we er met elkaar naar streven dat dit goede herinneringen zijn waar men een levenlang op kan
bouwen.
Aanbevelingen:
1. Ontwikkel een standaard basis programma voor (aanstaande) ouders;
2. Train professionals om interventies goed toe te passen;
3. Biedt het programma als basiscursus standaard aan, gebruikmakend van de professionals in
de keten;
4. Zorg, na risicoselectie en screening op psychopathologie en psycho-sociale problemen, voor
de juiste individuele behandeling en therapie door de daartoe toegeruste professional.
Literatuur
APA (American Psychiatric Association) (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders,
fourth edition, text revision (DSM-IV-TR). Washington DC: American Psychiatric Association.
Barnes, J., Senior, R., & MacPherson, K. (2009). The utility of volunteer home-visiting support to
prevent maternal depression in the first year of life. Child: Care, Health and Development, 35(6),
807-816. doi:10.1111/j.1365-2214.2009.01007.x
Bartelink C (2012); Wat werkt bij hechtingsproblemen? Nederlands Jeugdinstituut; www.nji.nl
Bauer, C. L., Victorson, D., Rosenbloom, S., Barocas, J., & Silver, R. K. (2010). Alleviating distress
during antepartum hospitalization: A randomized controlled trial of music and recreation
therapy. Journal of Women's Health (2002), 19(3), 523-531. doi:10.1089/jwh.2008.1344
Beard, J. L., Hendricks, M. K., Perez, E. M., Murray-Kolb, L. E., Berg, A., Vernon-Feagans, L., et al.
(2005). Maternal iron deficiency anemia affects postpartum emotions and cognition. The
Journal of Nutrition, 135(2), 267-272.
Beeber, L. S., Holditch-Davis, D., Perreira, K., Schwartz, T. A., Lewis, V., Blanchard, H., et al. (2010).
Short-term in-home intervention reduces depressive symptoms in early head start latina
mothers of infants and toddlers. Research in Nursing & Health, 33(1), 60-76.
doi:10.1002/nur.20363
Bonsel G, Steegers AP; Ned Tijdschr Geneeskd. 2011;155:A3112
Bonsel GJ, Birnie E, De
Lijnen in de Perinatale Sterfte,
Signalementstudie Zwangerschap en Geboorte 2010, Rotterdam: Erasmus MC
11
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Bronner MB; (2009), TraumatIC, the psychological impact of pediatric intensive care treatment,
Academisch proefschrift, Gildeprint Enschede
Brisch KH; SAFE- Sichere Ausbildung für Eltern; 12 maart 2012 ontleend aan
http://www.safe-programm.de/fuer-fachkraefte/safe-programm/was-ist-safe.html
CASP en RCT beoordeling; Op 10 februari 2009 ontleend aan:
http://www.cbo.nl/product/richtlijnen/handleiding_ebro/article20050427141202/articleCBOba
sic_view
Caramlau, I., Barlow, J., Sembi, S., McKenzie-McHarg, K., & McCabe, C. (2011). Mums 4 mums:
Structured telephone peer-support for women experiencing postnatal depression. pilot and
exploratory RCT of its clinical and cost effectiveness. Trials, 12, 88. doi:10.1186/1745-6215-1288
Chang, M. Y., Chen, C. H., & Huang, K. F. (2008). Effects of music therapy on psychological health of
women during pregnancy. Journal of Clinical Nursing, 17(19), 2580-2587. doi:10.1111/j.13652702.2007.02064.x
Cho, H. J., Kwon, J. H., & Lee, J. J. (2008). Antenatal cognitive-behavioral therapy for prevention of
postpartum depression: A pilot study. Yonsei Medical Journal, 49(4), 553-562.
doi:10.3349/ymj.2008.49.4.553
Cinciripini, P. M., Blalock, J. A., Minnix, J. A., Robinson, J. D., Brown, V. L., Lam, C., et al. (2010).
Effects of an intensive depression-focused intervention for smoking cessation in pregnancy.
Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78(1), 44-54. doi:10.1037/a0018168
Conneman, N (2008). Individuele Ontwikkelingsgerichte Zorg; een hele zorg, kleine maatjes no. 4,
VOC, Leidschendam
Crockett, K., Zlotnick, C., Davis, M., Payne, N., & Washington, R. (2008). A depression preventive
intervention for rural low-income african-american pregnant women at risk for postpartum
depression. Archives of Women's Mental Health, 11(5-6), 319-325. doi:10.1007/s00737-0080036-3
Cuijpers P, Van Straten A, Smit F; (2005) Preventing the incidence of new cases of mental disorders:
a meta-analytic review; J. Nerv Ment Dis., feb;193(2):119-25
Da Costa, D., Lowensteyn, L., Abrahamowicz, M., Ionescu-Ittu, R., Dritsa, M., Rippen, N., et al. (2009).
A randomized clinical trial of exercise to alleviate postpartum depressed mood. Journal of
Psychosomatic Obstetrics and Gynaecology, 30(3), 191-191-200.
Daley, A., Winter, H., Grimmet, C., McGuinness, M., Mcmanus, R., & MacArthur, C. (2008). Feasibility
of an exercise intervention for woman with postnatal depression: A pilot randomised controlled
trial. The British Journal of General Practice, 58(548), 178-178-83.
Dennis CL (2005) Psychosocial and psychological interventions for prevention of
postnatal depression: systematic review, BMJ volume 331 2 july
Dennis, C. L. (2010). Postpartum depression peer support: Maternal perceptions from a randomized
controlled trial. International Journal of Nursing Studies, 47(5), 560-560-8.
Dennis, C. L., Hodnett, E., Kenton, L., Weston, J., Zupancic, J., Stewart, D. E., et al. (2009). Effect of
peer support on prevention of postnatal depression among high risk women: Multisite
randomised controlled trial. BMJ (Clinical Research Ed.), 338, a3064. doi:10.1136/bmj.a3064
Dritsa, M., Da Costa, D., Dupuis, G., Lowensteyn, L., & Khalifé, S. (2008). Effects of a home-based
exercise intervention on fatigue in postpartum depressed woman: Results of a randomized
controlled trial. Annals of Behavioral Medicine: A Publication of the Society of Behavioral
Medicine, 35(2), 179-179-87.
Dritsa, M., Dupuis, G., Lowensteyn, L., & Da Costa, D. (2009). Effects of home-based exercise on
fatigue in postpartum depressed women: Who is more likely to benefit and why? Journal of
Psychosomatic Research, 67(2), 159-159-63.
El Marroun, H. (2012) Antidepressiva tijdens zwangerschap nadelig voor baby, Persbericht,
Rotterdam, 06 maart 2012
Eltern Schule. (2012) op 12 maart 2012 ontleend aan www.SALK.at
12
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Feinberg, M. E., & Kan, M. L. (2008). Establishing family foundations: Intervention effects on
coparenting, parent/infant well-being, and parent-child relations. Journal of Family Psychology,
22(2), 253-253-63.
Frima R (2011) Stress in de babytijd: de psychologie bij zwangerschap en baby in de eerstelijn
PsychoPraktijk jaargang 4, nummer 1 p. 16-202011, Bohn Stafleu van Loghum, Houten
Loveland Cook CA, Flick LH, Horman SM, Campbell C, McSweeney M, Gallagher ME (2010) Psychiatric
Disorders and traeatmant in low-income pregnant woman, Jorunal of woman’s health, 19-77
Gamble, J., Creedy, D., Moyle, W., & et al. (2005). Effectiveness of a counseling intervention after a
traumatic childbirth: A randomized controlled trial. Birth (Berkeley, Calif.), 2005(32), 11-9.
Gjerdingen, D., Crow, S., McGovern, P., Miner, M., & Center, B. (2009). Stepped care treatment of
postpartum depression: Impact on treatment, health, and work outcomes. Journal of the
Americal Board of Famility Medicine, 22(5), 473-473-82.
Heh, S. S., Huang, L. H., Ho, S. M., FU, Y. Y., & Wang, L. L. (2008). Effectiveness of an exercise
support program in reducing the severity of postnatal depression in taiwanese woman. Birth
(Berkeley, Calif.), 35(1), 60-60-5.
Ho, S. M., Heh, S. S., Jevitt, C. M., Huang, L. H., FU, Y. Y., & Wang, L. L. (2009). Effectiveness of a
discharge education program in reducing the severity of postpartum depression: A
randomized controlled evaluation study. Patient Education and Counseling, 77(1), 68-71.
Jallo, N., Bourguignon, C., Taylor, A. G., Ruiz, J., & Goehler, L. (2009). The biobehavioral effects of
relaxation guided imagery on maternal stress. Advances in Mind-Body Medicine, 24(4), 12-1222.
Joseph, J. G., El-mohandes, A. A., Kiely, M., El-Khoroazaty, M. N., Gantz, M. G., Johnson, A. A., et al.
(2009). Reducing psychosocial and behavioral pregnancy risk factors: Results of a randomized
clinical trial among high-risk pregnant african american woman. American Journal of Public
Health, 99(6), 1053-1053-61.
Katz, K. S., Blake, S. M., Milligan, R. A., Sharps, P. W., White, D. B., Rodan, M. F., et al. (2008). The
design, implementation and acceptability of an integrated intervention to address multiple
behavioral and psychosocial risk factors among pregnant african american woman. BMC
Pregnancy and Childbirth, 8, 22-22.
Kershaw, K., Jolly, J., Bhabra, K., & Ford, J. (2005). Randomised controlled trial of community
debriefing following operative delivery. BJOG : An International Journal of Obstetrics and
Gynaecology, 112(11), 1504-1504-9.
Kersten-Alvarez, L. E., Hosman, C. M., Riksen-Walraven, J. M., Van Doesem, K. T., & Hoefnagels, C.
(2010). Long-term effects of a home-visiting intervention for depressed mothers and their
infants. Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines, 51(10), 1160-116070.
Kersten-Alvarez (2011) Children of mothers who were postpartum depressed: Early intervention and
developmental outcomes in their first school years, proefschrift Universiteit van Nijmegen
Kleberg, A. (2006). Promoting preterm infants developmental and mother child interaction; Newborn
Individualized Developmental Care and Assessment Program, Karolinski Institute, Stockholm,
Sweden
Liang Wang, M.D., M.P.H.,1 Tiejian Wu, M.D., Ph.D.,1,2 James L. Anderson, M.D., Ph.D., M.P.H.,1 and
James E. Florence, Dr.P.H.3 Prevalence and Risk Factors of Maternal Depression During the
First Three Years of Child JOURNAL OF WOMEN’S HEALTH Rearing Volume 20, Number 5,
2011
Lapp LK, Agboukou C, Peretti CS, Ferreri F. (2010) Management of post traumatic stress disorder
after childbirth; a review, JPOG, sep;31(3):113-22
Leslie M. Swanson, Ph.D.,1 Scott M. Pickett, Ph.D.,2 Heather Flynn, Ph.D.,1 and Roseanne Armitage,
13
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
Ph.D.1 Relationships Among Depression, Anxiety, and Insomnia Symptoms in Perinatal Women
Seeking Mental Health Treatment , JOURNAL OF WOMEN’S HEALTH Volume 20, Number 4,
2011
Makrides, M., Gibson, R. A., McPhee, A. J., Yelland, L., Quinlivan, J., Ryan, P., et al. (2010). Effect of
DHA supplementation during pregnancy on maternal depression and neurodevelopment of
young children: A randomized controlled trial. JAMA : The Journal of the American Medical
Association, 304(15), 1675-1683. doi:10.1001/jama.2010.1507
Marc I, Toureche N, Ernst E, Hodnett ED, Blanchet C, Dodin S, Njoya MM (2011) Mind-body
interventions during pregnancy for preventing or treating women’s anxiety. Cochrane Database
Syst Rev. 2011;(7):CD007559
Morrel, C. J., Ricketts, T., Tudor, K., Williams, C., Curran, J., & Barkham, M. (2011). Training health
visitors in cognitive behavioral and person-centred approaches for depression in postnatal
woman as part of a cluster randomised trial and economic evaluation in primary care: The
PoNDER trial. Primary Health Care Research & Development, 12(1), 11-11-20.
Morrel, C. J., Warner, R., Slade, P., Dixon, S., Walters, S., Paley, G., et al. (2009). Psychological
interventions for postnatal depression: Cluster randomised trial and economic evaluation.
Health Technology Assessment, 13(30), iii-iv, xi-xiii, 1-153.
Munoz, R. F., Le, H., Ippen, C. G., Diaz, M. A., Urizar, G. G. j., Soto, J., et al. (2007). Prevention of
postpartum depression in low-income woman: Development of the mamas y Bebes/Mothers
and babies course. Cognitive and Behavioral Practice, 14(1), 70-70-83.
Ngai, F. W., Chan, S. W., & Ip, W. Y. (2009). The effects of a childbirth psychoeducation program on
learned resourcefulness, maternal role competence and perinatal depression: A quasiexperiment. International Journal of Nursing Studies, 46(10), 1298-1296-1306.
Nikcevic, A. V., Kuczmierczyk, A. R., & Nicolaides, K. H. (2007). The influence of medical and
psychological interventions on women's distress after miscarriage. Journal of Psychosomatic
Research, 63(3), 283-283-90.
Norman, E., Sherburn, M., Osborne, R. H., & Galea, M. P. (2010). An exercise and education program
improves well-being of new mothers: A randomized controlled trial. Physical Therapy, 90(3),
348-355. doi:10.2522/ptj.20090139
OHiggins, M., James Roberts, I., & Glover, V. (2008). Postnatal depression and mother and infant
outcomes after infant massage. Journal of Affective Disorders, 109(1-2), 189-189-92.
Olde ET, van der Hart O, Kleber R, van Son M (2005); Posttraumatic stress following childbirth: A
review, Elsevier, doi:10.1016
Phillips, C.R. (2003). Family-Centered Maternity Care, Sudbury USA
Quispel C (2011); Gy-Spi screen-and-treat-tool; 14 maart 2012 ontleend aan
http://www.lkpz.nl/docs/lkpz_pdf_1311078305.pdf
Rojas, G., Fritsch, R., Solis, J., Jadresic, E., Castillo, C., González, M., et al. (2007). Treatment of
postnatal depression in low-income mothers in primary-care clinics in santiago, chile: A
randomised controlled trial. Lancet, 370(9599), 1629-1629-37.
Sakamoto, S., Hayashi, T., Murai, F., Hori, M., Kimoto, K., & Murakami, K. (2007). Pre-germinated
brown rice could enhance maternal mental health and immunity during lactation. European
Journal of Nutrition, 46(7), 391-391-6.
Skibnieuwski-Woods D. (2011) A review of postnatal debriefing; a review
Slade, P., Morrel, C. J., Rigby, A., Ricci, K., Spittlehouse, J., & Brugha, T. S. (2010). Postnatal woman's
experiences of management of depressive symptoms: A quantitative study. The British Journal
of General Practice, 60(580), e440-e440-8.
Slade, P., Morrel, J., Walters, S. J., Dixon, S., Brugha, T., Paley, G., et al. (2007). The PONDER trial: A
cost-effectiveness trial of psychological intervention by health visitors for postnatal depression.
Journal of Psychosomatic Research, 28(S1), 64-64.
Stramrood CA, Wessel I, Doornbos B, Aarnoudse JG, van den Berg PP, Schultz WC, van Pampus MG
14
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen
literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12 april 2012
(2011) Posttraumatic stress disorder following preeclampsia and PPROM: a prospective study
with 15 months follow-up, reprod Sci. jul;18(7): 645-53
Stramrood CA, Huis In ‘t Veld EM, Van Pampus MG, Berger LW, Vingerhoets AJ, Schultz WC, Van den
Berg PP, Van Sonderen EL, Paarlberg KM (2010) Measuring posttraumatic stress following
childbirth: a critical evaluation of the instruments. Psychosom osbtet gynaecol. Mar;31(1):40-9
Stremler, R., Hodnett, E., Lee, K., MacMIllan, S., Mill, C., Ongcangco, L., et al. (2006). A behavioraleducational intervention to promote maternal and infant sleep: A pilot randomized, controlled
trial. Sleep, 29(12), 1609-1609-15.
Stuurgroep Zwangerschap en Geboorte (2009) Een goed begin. Veilige zorg rond zwangerschap en
geboorte.
Tamaki, A. (2008). Effectiveness of home visits by mental health nurses for japanese woman with
post-partum depression. International Journal of Mental Health Nursing, 6, 419-419-27.
Trimbos Instituut (2009); Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen
patiënten met een angststoornis. Richtlijnherziening
Trimbos Instituut; (2010) Trendrapportage GGZ 2010 deel 2; toegang en zorggebruik, Utecht
Trimbos Instituut (2011) Mutlidisciplinaire richtlijn depressie (tweede revisie)
Trimbos Instituut; Richtlijn voor persoonlijkheidsstoornissen; 8 april 2012 onttrokken aan
www.ggzrichtlijnen.nl
Vieten, C., & Astin, J. (2008). Effects of a mindfulness-based intervention during pregnancy on
prenatal stress and mood: Results of a pilot study. Archives of Women's Mental Health, 11(1),
67-67-74.
Walfisch A, Koren G (2011) Preconception counseling: rational, practice and challenges. Minerva
Ginecol. Oct;63(5):411-9.
Weidner, K., Bittner, A., Junge-Hoffmeister, J., Zimmerman, K., Siedentopf, F., Richter, J., et al.
(2010). A psychosomatic intervention in pregnant in-patient woman with prenatal somatic risks.
Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynaecology, 31(3), 188-188-98.
Wiggins, M., Oakley, A., Roberts, I., Turner, H., Rajan, L., Austerberry, H., et al. (2005). Postnatal
support for mothers living in disadvantaged inner city areas: A randomised controlled trial.
Journal of Epidemiology and Community Health, 59(4), 288-288-95.
Wiklund, I., Mohlkert, P., & Edman, G. (2010). Evaluation of a brief cognitive intervention in patients
with signs of postnatal depression: A randomized controlled trial. Acta Obstetricia Et
Gynecologica Scandinavica, 89(8), 1100-1100-4.
Wilton, G., Moberg, D. P., & Fleming, M. F. (2009). The effect of brief alcohol intervention on
postpartum depression. MCN.the American Journal of Maternal Child Nursing, 34(5), 297-297302.
Zelkowitz, P., Feeley, N., Shrier, I., Stremler, R., Westreich, R., Dunkley, D., et al. (2008). The cues and
care trial: A randomized controlled trial of an intervention to reduce maternal anxiety and
improve developmental outcomes in very low birthweight infants. BMC Pediatrics, 8, 38-38.
15
Bijlage 1 - Tabel 1 karakteristieken van studies
methode
deelnemers
interventies
resultaat
opmerkingen/conclusie
preventie/
behandeling
Barnes
RCT
vrouwen die in 3e trimester
Programma Home-start waarbij vrijwilliger
Structureel interview + EPDS
Informeel support heeft
p
(2009)
3 groepen; interventie,
9+ scoorden op Social disadv.
werd geboden voor huisbezoeken
Bij 2 en 12 maanden geen wezenlijke
in dit onderzoek geen
UK
case-matched control,
screening index.
afname tussen de 3 groepen
effect
fase Studie
1 pp
aangeboden niet gekregen
2 zw
Bauer
RCT
80 Hoogrisico zwangeren
Muziek en recreatie therapie gedurende 1
significante vermindering van
muziek en recreatie
therapie
(2010)
single blind
tijdens opname met bedrust
sessie in het ziekenhuis om distress te
distress van 48-72 uur na interv.
om te relaxen is effectief voor
behandel en controle
3 pp
Beard
Zuid-africa
RCT (3 groepen)
behandel (placebo en
med)
(2005)
en controle groep
verminderen bij hospitalisatie
hoog risico zwangerne opge-
81 moeders normaal
behandelgr. dgls 125 FeS0(4), folate en vit C
SES, cognitie, emotie status
geboortegewicht kind
placebo 10mcrgr folate en 25 mgr. Vit C
moeder-kind interactie,
nomen in het ziekenhuis
uitkomsten laten een
sterke
relatie zien tussen
ijzergeh.,
ontwikkeling kind.
depressie, stress en cognitief
25 % verbetering ijzer-deficiëntie,
functioneren
p
pb
depressie en stressschalen
Raven's Progressive Matrices test
4 pp
Beeber
RCT
80 moeders uit Early Head
Door Nurse practitioner , cultuurgericht
Interventie reduceerde depres-
individuele psychotherapie
(2010)
behandel en controle
Start programma
psychotherapie in thuissituatie
sieve symptomen in behandelgroep
laag inkomen / latino's /
versus care as usual
Agressie nam af bij kinderen.
in de thuissituatie lijkt
effectief - geen
significantie.
2 weken lang een interventie met muziek
afname van de PSS, S-STAI en
effectieve methode die
EPDS
ook kosteneffectief is.
USA
p
slecht kennis engelse taal
5 zw
6 zw
Chang (2008)
Randomised experiment
236 zwangere vrouwen
studie
(116 - 120)
behandel en controle
aanmoediging vrouwen
Cho (2008)
RCT
99 vrouwen met score BDI
Cognitieve gedrags therapie ter preventie van
significante verschillen met effect
om muziek te luisteren
CBT tijdens de
zwangerschap
China
multicenter
boven 16. 27 geinterviewed
PPD. 9 weken 2x 1 uurs CBT sessie om neg.
op depressieve symptomen, verbe-
kan effectief zijn voor
behandel en controle
SCID-IV-I (15-12)
patronen van denken en gedrag te beïnvloeden
tering tevredenheid relatie wat
preventie van PPD
in didactische relatie.
ook postpartum voortduurde.
p
p
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
7 zw
Cinciripini
(2010)
USA
RCT behandel en
controle
257 Zwangeren die roken;
start
Cognitieve gedrags analyse en therapie
Vrouwen met veel depressieve
Steekproefverdeling
gemiddeld vanaf 19, 5
gericht op de depressie. Een 1-weeks
symptomen hadden vaker na
onduidelijk - resultaat
weken zwangerschap
intensief CBASP programma; controle
behandeling afgekickt en minder
het heeft effect op
groep richtte op gezondheid en webevinden
depressief
moeder
b
Beiden counseling.
8 zw
Crockett
RCT
36 Afro-amerikaanse vrouwen o/z naar efecctiviteit, acceptatie, toepasbaarh.
interventiegroep significant betere
effectief programma voor
(2008)
pilot
at risk voor ppd
ROSE programma; interperssonlijk gebaseerde
aanpassing postpartum. Ook ver-
de doelgroep
USA
behandel + controle
interventie in groep vrouwen laag inkomen
mindering depressiesymptomen
p
versus standaard zorg.
9 pp
Da Costa
RCT
88 vrouwen HAM-D en EPDS
12 weeks oefenprogramma thuis of reguliere
significante verlaging van de EPDS
(2009)
behandel + controle
post partum depressie
zorg. Follow up meting bij 3 en 6 maanden
score (P<0.001) - niet significant
effectieve interventie
b
p
op de HAM-D. Meer effect bij
een hogere depressie score
bij aanvang
10 pp
Dennis
RCT
701 vrouwen met hoog risico telefonisch lotgenoten contact door vrouwen
Een positieve trend waarneembaar
telefonisch lotgenoten
(2009)
Multicenter
PPD (297 - 315)
die zelf ervaring en hersteld waren van post
bij interventiegroep voor afname
contract kan effectief zijn
natale depressie, na 4 uur gerichte training.
angst. Niet voor eenzaamheid en
bij het voorkomen van ppd
onderzoeker telefonisch check bij 12, 24wk pp
gebruik gezondheidszorg. 80 %
bij vrouwen met risico.
Bij vaststellen klin. depressie - behandeling
interventiegroep zeer tevreden
ingezet.
over lotgenotencontact.
De interventie groep kreeg, naast standaard
Met de Peer Support Evaluatielijst
veelbelovende interventie,
zorg, ook telefonische support door lotgenoten
op emotie, informatie, waardering
kleine steekproef. Verder
en support en acceptatie hogere
te ontwikkelen door peers
scores en tevredenheid met hulp
te matchen, uitbreiden
Canada
11 pp
Dennis
RCT
(2010)
behandel en controlegr.
Canada
221 moeders met postnatale
depressie symp. scores op
EPDS
groter dan 9
p
training peers
12 pp
van Doesum
RCT
71 depressieve vrouwen met
positieve effecten op moeder-kind
Succesvolle interventie
(2008)
behandel en controle
kinderen van 1-12mnd.
interactie. Hogere score bij kinderen
waarbij voorkomen
(35-36)
op veilige hechting en aspecten
wordt dat kwaliteit
van socio-emotionele functoneren
moeder-kind binding en
in het bijzonder de competentie.
interactie verslechterd.
NL
8 tot 10 huisbezoeken met counseling
p
17
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
13 pp
Dritsa (2008)
RCT
88 vrouwen pp 4 tot 38 wk
Na een cardiofitness test bij aanvang
In de behandelgroep was er een
oefeningen thuis kunnen
behandel en controle
met een score hoger dan
werd een 12-weeks individueel thuis
grote afname van fysieke moe-
mentale en fysieke
10 op de EPDS
training gegeven.
heid, met een significantie op
vermoeidheid doen
afname mentale vermoeidheid
afnemen
(46-42
14 zw
Feinberg
(2008)
RCT
169 heterosexuele ouder-
cursus (aanstaande) ouders voor en na
Effect van programma op co-
oudercursussen richten
behandel en controle
paren die 1e kind verwachten
geboorte 8 bijeenkomsten - niet gericht
ouders support, depressie, angst
op beiden heeft toege-
op een specifieke doelgroep
onzekerheid, onzekerheid in relatie
voegde waarde.
b
p
tot kind, en regulatie baby was
psitief. Meer effect bij lage SES
15 pp
Gamble (2005)
RCT
103 moeders met
traumatische
USA
behandel - en controle
symptomen (50-53)
binnen 72 uur pp persoonlijkde counseling
positieve resultaten voor
gerichte counseling inter
gevolgd door een telefonische 4-6wk pp
afname traumasymptomen
ventie zinvol door
PTSD trad op bij 3 in beh. En
verloskundigen
p
9 in de controle groep
16 zw
Gao (2010)
RCT
China
behandel en controlegr.
194 primipara's (96-98)
Behandelgroep kreeg 2 x 90 min.
EPDS, GHQ, SWIRS werden
interpersoonlijke psychotherapie
gebruikt om te meten
routinematig invoeren
van betreffende
antenatale
met een telefonische follow-up
Significante uitkomsten op
cursus zinvol
2 weken na de geboorte
Psychosociaal welbevinden (P=0.001)
p
<depressieve symptomen (p=0.000)
Betere interpersoonlijke relaties (p=0.001)
17 pp
Gjerdingen
RCT
506 moeders in 4 groepen;
stepped care interventie waarbij informtie over
Kennis PPD nam toe, ook behand.
Risicoscreening van belang
(2009)
multicenter
19 stepped care / 20 controle
postpartum depressie en mogelijke behande-
Formele procedures missen
zelfdiagn.122 / non depr. 344
lingen. Gescoord werd met DSM-IV (SCID)
vrouwen met depressieve symp.
Informatie voorziening
vooraf leidt tot
bewustwor-
die effect hebben op gezondheid
ding
p
en functioneren.
18 pp
19 pp
Heh (2008)
CT
80 primipara's met een
vanaf 6wk pp 1 uur per week in ziekenh.
63 primi's hebben o/z volbracht
RCT om verder o/z
Taiwan
behandel en controle
score EPDS boven 10
voor 3 maanden en 2 sessies van 2 uur
score op de EPDS bij 5 mnd pp
lich. Oefeningen effectief
4 weken pp
thuis - lich. Oefening.
lag lager in de interventie groep
200 primipara's (100 -100)
Postnataal training voor ontslag + info
Lagere depressie scores
training + info door
over postnatale depressie door verpleeg-
in de interventiegroep
vpk in ziekenhuis zinvol
Ho (2009)
RCT evaluatie
Taiwan
behandel en controle
pb
p
18
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
kundigen ter preventie van postnatale
preventief effect
steekproef groot genoeg
depressie
20 zw
Jallo
RCT Pilot
(2009)
59 zwangere vrouwen 2e
12-weeks interventie Geleide fantasie ter
Werkbare en effectieve interventie
effectief en significant.
trimester
ontspanning (3 CD's). PSS, STAI, Plasma CRH x
om angst en dagelijkse stress te
Kosten laag.
Dagelijks NRSS, dagboek.
verminderen. Significant met controle
USA
p
groep.
21 zw
Joseph
RCT multicenter
850 zwangere vrouwen (afro-
effectiviteit met preventieve interventie met
In de interventiegroep waren er
Een klinische gedrags
USA
behandel en controlegr.
amerikaans) risicogroep
focus psychosociaal gedrag en gedragsri-
meer vrouwen die de de risico's
interventie voor reductie
sico's voor slechtere uitkomsten (roken, second.
oplosten. Significant (P=0.021)
van risicofactoren
(2009)
roken, depressie en huiselijk geweld) 3 metingen
tijdens zwangerschap voor
intake, 1e en 2e follow up. Klin. Indiv. Counseling
vrouwen met verhoogd risico
p
sessies op basis van Evidence based interventies
22 zw
23 pp
24 pp
Katz
RCT
152 zwangere afroamerikaanse
10 pre en postnatale sessies - multi risk interv.
78% van sessies gevolgd, 93 %
Interventie is haalbaar
USA (2008)
multicenter DC-HOPE
vrouwen met laag in komen
in regulier consultprogramma.
interventiegroep positief over
om te volgen, eenvoudig
behandel en controlegr.
risico roken, blootstelling aan,
relatie counselor en inhoud
te plannen. Effect geen
depressie en huiselijk geweld
sessies waardevol.
doel van onderzoek
Er werden wel lagere scores
gemeten
Debreefing heeft effect
maar
Kershap (2005) RCT
319 primipara's na kunstver-
UK
lossing (forceps, vacuum,
Angst voor de volgende geboorte Wijma
Delivery Expectancy Scale (WDEQ) werd
gemeten
maar niet significant. Kanttekening
check bij bevalling na
sectio)
Interventie was een debriefing gesprek bij 10
of latere follow up meer relevant
volgende zwangerschap is
dagen pp en 10 weken pp.
niet gedaan
behandel en controlegr.
KerstenAlvasrez
RCT
58 moeder-kind(29-29)
Zie onderzoek van Doesum nummer 12
zou zijn
daar waar multiple stressvolle
levensgebeurtenissen
(2010) NL
behandel en controlegr.
follow up bij 5 jaar – zie
Waar nu follow-up van dezelfde
zich voordeden fungeerde
in follow-up cases
Interventie Van Doesum
moeders
interventie als buffer voor ontstaan
gemist
10 vrouwen
Transcraniale magnetische
zeven van de 10 had een
klein onderzoek
stimulatie in 2e of 3e trimester;
≥50% afname van
bijwerking soms
behandeling met 20 sessies
HDRS-17
hoofdpijn
kleine steekproef
p
p
pb
problemen bij kind.
25 zw
Kim (2011)
Pilot studie
USA
follow up 1, 10 en 20 mnd.
1-Hz TMS met 100 % Motor Treshold
b
wel effectief - vervolg o/z
19
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
om depressie te verminderen
26 zw
Makrides
RCT
2399 vrouwen minder dan
DHA suppletie tijdens zwangerschap.
interventie en controle groep
(2010)
multicenter - dubbelblind 21 weken zwanger van 1 kind
lieten geen significante verschillen
Australie
behandel en controle
follow up kinderen (N726)
zien in de EPDS scores en de
bij 18 mnd pp.
taalontwikkeling van de kinderen
Geen significant effect
DHA
p
p
op 18 maanden leeftijd.
27 pp
Morrell
evaluatieonderzoek
30 moeders met score EPDS
wijkverpleegkundigen getraind om cognitieve
Indien rol geaccepteerd van wijkvpk
Kleine steekproef zonder
(2010) UK
PoNDER trial
18 na interview
gedragstheraprie - counseling te bieden
om deze counseling te doen was
controlegroep - lijkt wel
bij postnatale depressie symptomen
de ervaring uitermate positief,
effectief - luisterend oor
effectief en ideale wijze van zorg
28 pp
zw
29 zw
pp
Morrell
CRT PoNDER trial
160 vrouwen met EPDS score
Cognitieve gedrags support (CBA) of individu-
effectief maar niet significant
Lijkt een effectieve
interven-
(2009) UK
behandel en controlegr.
>12 (93-67)
eel gerichte support (PCA) en naar keuze
verlaging EPDS score. Geen verschil
tie maar was niet significant
serotonine inname
CBA en PCA in uitkomsten
redelijk grote steekproef
41 moeders at risk voor MDEs
depressie tijdens
zwangerschap
in Spaans en Engels ontwikkelde cursus
Interventie werd goed ontvangen
kleine steekproef - lijkt
Cognitieve gedrags therapie, waarin sociaal
, haalbaar om te implementeren,
wel mogelijkheden in zich
en postpartum
leren, gehechtheidstheorie en sociaal culturele
door kleine steekproef geen
te hebben
onderwerpen. Doel onderzoek interventie
significantie op uitkomsten
Munoz (2007)
RCT
USA
behandel en controlegr.
p
p
ontwikkeling, kijk naar acceptatie, haalbaar
en bepaal de effect-size
30 zw
Ngai
Quasi experimenteel RCT
184 primi para's (92-92)
zwangerschap en psycho-educatie programma
toename van vindingrijkheid in
veelbelovende interventie
China (2009)
behandel en controle
tussen 12 en 35 wk zw. P
ingebouwd in de routine zwangerschaps cursus
interventiegroep, afname van
significant bij primipara's
Self control schedule, parenting Sense of comp.
depressieve symptomen (p=0,01)
vrij grote steekproef
multicenter
p
scale efficacy, EPDS.
31 pp
Nikcevic
RCT
127 vrouwen met miskraam
1e 2 groepen poliklinisch gezien na miskr.
In MPC groep sign afname verdriet,
Psycologische counseling,
(2007)
multicenter
(33-33-61),
interv. Groep MPC kreeg psychosociale couns.
naas med. Onderzoek naar
C
2 interv groepen - 1 contr.
niet interv. Groep MC geen counseling
schuldgevoel, zorgen tov 2 contr.
MC versus contr. groter
>schuldgevoel.
controlegroep geen poliklin consult na miskr.
Miskraam met oorzaak MPC / MC
b
med. oorzaak and consultatie
reduceerd leed bij
vrouwen
minder angst en schuldgevoel t.o.v.
20
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
controlegroep.
32 pp
Norman
RCT
160 vrouwen (62-73)
8--weeks moeder en baby programma, spec.
Positive Effect Balance Scale en EPDS
fysiotherapieprogramma
(2010)
behandel en controle
at risk voor PPD
oefeningen door fysiotherapeut gecombineerd
8weken en 4 weken na programma
met theorielessen voor ouders. Controlegroep
significant verbetering symptomen
samen met theorielessen
effectief op het
welbevinden
kreeg alleen de theorielessen.
depressie en PEBS. 50% reductie
vrouwen na bevalling
p
voor at risk postnatale depressie
33 pp
Ohiggins
RCT
62 Moeder/baby koppels
babymassage of controlegroep
In de massage groep meer reductie
geen controlegroep met
(2008
behandel en controlegr.
(31-31) score 313 Edinburgh
EPDS, depressie, angst en interactie kind
in de EPDS score ; geen depressie
depressieve moeders zonder
postnatal Depression Scale
gefilmd voor en na 6 massage settings en
van sensitiviteit op interactie.
behandeling. Uitkomsten bij
4 wk pp
bij 1 jaar.
controlegroep wel.
de massagegroep beter.
pb
Kleine steekproef
34 pp
35 pp
Rojas
RCT
230 moeders met depressie
Psycho-educatie, ondersteuning op naleving
Afname van gebruik medicatie was
Effectieve interventie, ook
(2007)
Multicenter
(114-116)
en eventueel medicatie - gemeten met de EPDS
groter in interventie groep.
bij vrouwen met laag
Chili
behandel en controlegr.
versus reguliere zorg
afname gemiddelde EPDS score na
inkomen. Verdere ontwik-
3 maanden P<0.0001 in interv. Gr.
Sakamoto
RCT
41 moeders die borstvoeding
effect van bruine rijst bij borstvoedende
humeur gemeten met POMS, IgA /
keling interventie.
bruine rijst kan een
positief
(2007) Japan
behandel en controlegr.
geven.
vrouwen als invloed op psychosomatische
s-IgA en lactoferine in moedermelk.
effect hebben op de
gezondheid en immuunstatus versus witte rijst
scores op depressie, woede-vijandig
heid en vermoeidheid namen af in
de
psychosomatische gezond-
gedurende 2 weken
b
p
heid
interventiegroep daarmee afname
score TMD minder stress, s-IgA nam
significant af.
36 pp
Stremler
RCT (pilot)
30 moeders (15-15)
Slaap interventie 45-minuten bijeenkomst bij
moeders interventiegroep hadden
effectieve interventie voor
(2006)
behandel + controle
1e kind vroeg post partum
vpk + discussie slaapinfo en strategieën, 11 pag.
gemiddeld 57 min. slaap meer en
vroege pp periode om
boek en wekelijkse telefoontjes probleemoplos.
minder problemen met slapen. Ook
slaap te verbeteren van
controle groep 10 min. gesprek, 1 pamflet,
werden kinderen minder wakker
moeder en baby.
tel. week 3 en 5 voor contact.
en sliepen 46 min. langer dan in
p
controle groep.
37 pp
Tamaki (2008)
RCT
18 vrouwen met post
4 wekelijkse huisbezoeken door een GGZ
1 week en 6 weken na interventie
geen significantie -
Japan
behandel en controle
partum depressie (9-9)
verpleegkundige
interventiegroep verbetering
kleine steekproef
b
21
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
van depressie symptomen en positief
38 zw
Cognitieve gedrags en stress therapie tijdens
ervaringen met training
baby's van CBSM en LRC 6mnd
lagere
prenatale cognitieve ge-
Urizar
RCT
spaanssprekende laag
inkomen
(2011)
behandel CBSM en
vrouwen in 3e trimester
zwangerschap en effect op normalisering
cortisol niveaus dan UC (p<.001)
dragstherapie effectieve
UK
controle UC
>16 screening depressie
cortisol (stress hormoon) baby en zelf rapp.
moeders CBSM lager cortisol dan UC
preventie voor regulatie
laag risico LRC
Hoog risico of verleden
stress 6 en 18 maanden pp.
bij 18 mnd. PP (P<.01)
stress - cortisol niveau
vrouwen in 2e deel zwan-
8-weekse mindfulness cursus om stress en
Significante afname van angst en
Veelbelovende interventie
p
USA
gerschap (31-31)
slechte stemming gedurende de zwanger-
Weidner
238 zwangere vrouwen via
hoge
b
p
(24-33-29)
39 zw
Vieten ( 2008)
Pilotstudie CT
schap en net na geboorte te beinvloeden.
40 zw
RCT
(2010)
effect significant (p=.006) op angst
korte termijn psychosom.
HADS of GBB scores
Psychosomatische interventie
niet significant op depressie, lich.
interventie goed effect op
(101-135)
klachten en karakteristieken van
angst. Verder o/z nodig
bevalling.
41 pp
Wiggins
RCT
731 vrouwen, verschillende
1)1 jaar 1x mnd. huisbezoeken wijkvpk(SHV)
geen sifnificantie wel minder angst
(2005) UK
2 groepen op interventie
culturele achtergrond, uit
ervaringen bij SHV, meer tevreden-
met controlegroep
prachtwijken in London
2)inloop spreekuur, huisbezoek,telf support
door supportgroep (CGS) - beiden hadden
controle
weinig verschil op
inteventie
p
pb
heid en gebruik van dan b ij de CGS
groep
42 pp
Wiklund
(2010)
RCT
67 vrouwen (33-34)
Behandelgroep ontving 1x per week,
De scores van de EPDS daalden
effectieve therapie voor
Scandinavië
behandel en controlegr.
na gecompliceerde bevalling
gedurende 3 weken, 1 uur cognitieve
significant (p<0.001) bij de
vrouwen met verhoogd
Score op EPDS >12
gedrags therapie
interventiegroep
risico voor postnatale
depressie
43 pp
Wilton
RCT
Healthy Moms Study
2 Huisbezoeken door wijkverpleegkundige
gemiddelde depressiescore
korte alchohol interventie
(2009)
behandel en controle
(122-113) vrouwen
met werkboek Healthy moms study - maand
nam sterk af in vergelijking tot
heeft positief effect op depres-
met verhoogd risico op
tussenpoze - steeds na 2 weken telefonisch
startwaarde (P<.oo1)
sie symptomen en alcoholgebruik
alcohol(mis)gebruik
contact gedurende 15 min. Werkboek bevat
belang van alcohol en depressie
op basis van depressie sympt.
informatie en oefeningen t.a.v. alcoholgebruik
screening post partum
USA
pb
en consequentie
44 zw
Zlotnic (2011)
RCT
54 vrouwen (28-26)
interpersoonlijke psychotherapie gericht
geen tijdens
klein onderzoek
pb
22
Interventies die leiden tot succesvolle preventie of behandeling van psychosociale klachten van zwangere vrouwen literatuurstudie – Project De Zwangere Centraal; Jacobien Wagemaker - 12
april 2012
USA
behandel en controlegr.
op zwangeren met IPV - 5 1-uurs sessies
zwangerschap en
voor PTSD symptomen
waarvan 4 voor de bevalling en 1 2 wk
Licht verschil na
kan het zinvol zijn
na de bevalling gericht op verbetering
de zwangerschap
relaties, verandering verwachtingen van hun,
op PTSD symptomen
ondersteuning in opbouw relatie, ver-
RCTS2, LIFE, EPDS,DTS
beteren support netwerk en wennen
SCID-NP
aan veranderende rol naar moeder.
23