De Werkgroep Liturgie denkt na over de vorm van de eredienst. Deze kijkt hierbij ook naar andere kerken en gezindten en de vormen die zij hanteren. Deze keer wil ik graag samen met u kijken naar liturgie en veertigdagentijd en de volgende gedachten met u delen ter overweging. De veertigdagentijd gaat aan Pasen vooraf. Van oudsher is het de periode van boete, bekering en gebed. Jezus zelf heeft veertig dagen in vasten en gebed in de woestijn doorgebracht. Daarna begon Hij aan de verkondiging van de Blijde Boodschap. Carnaval valt dit jaar 2017 op 26, 27 en 28 februari. Aswoensdag is dan op 1 maart. In de Rooms-katholieke kerk begint de veertigdagentijd op Aswoensdag. De as van verbrande palmtakken van het vorig jaar wordt gezegend. De gelovigen in de kerk ontvangen op het voorhoofd een getekend kruisje van deze as. De as is een teken van boetvaardigheid. Het herinnert eraan dat wij slechts stof en as zijn en tot stof zullen terugkeren. ‘Memento, homo, quod puvlis es, et pulverem reverteris: Gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren’, woorden, afkomstig uit het boek Genesis. De gebrokenheid van het leven wordt daarmee duidelijk gemaakt. De veertigdagentijd duurt de 6 zondagen voor Pasen. Deze zondagen dragen in hun namen, psalmen en lezingen bij tot inkeer en voorbereiding. De verschillende zondagen in de veertigdagentijd zijn, evenals die in de Advent, genoemd naar de beginwoorden van de introïtuspsalm1 van die zondagen. Die namen zijn ontleend aan antifonen. Een antifoon is een kernzin die commentaar of een bevestiging geeft van hetgeen in de psalm aan de orde is. De antifoon wordt gezongen door een andere partij (b.v. een koor) dan door degene die de psalm zelf zingt (b.v. de gemeente). In het nieuwe liedboek vind u in de liederen 535b tot en met 535g antifonen voor de veertigdagentijd. 1 De eerste inleidende psalm tijdens de eredienst. Achtereenvolgens zijn de namen van de verschillende zondagen in de veertigdagentijd: 1. Invocabit : ‘Roep je mij aan, ik geef antwoord’, Psalm 91 : 15. De priester zegt in een beurtspraak met het volk de mensen die komen aanbidden Gods bescherming toe. Oorspronkelijk was dit waarschijnlijk een liturgisch gebruik bij de binnenkomst van de tempel in Jeruzalem. Dat heeft zich ontwikkeld in de westers katholieke traditie. De Lutheranen hebben dat na de Hervorming meegenomen. Liturgische kleur: paars. 2. Reminiscere : ‘Gedenk mij in uw barmhartigheid’, Psalm 25 : 6. Liturgische kleur: paars. 3. Oculi : ‘Mijn ogen zijn bestendig op de Heer’, Psalm 25 : 15. Liturgische kleur: paars. 4. Laetare : ‘Verheug u met Jeruzalem’, Jesaja 66 : 10 en 11 en Psalm 122. Ofwel: ‘midvasten’. Pasen komt naderbij: het is een blijde zondag. Liturgische kleur: roze. 5. Judica : ‘Schaf mij recht’, Psalm 43 : 1. Liturgische kleur: paars. 6. Palmarum : Palmzondag, ‘Hosanna in den hoge’, Psalm 118 Liturgische kleur: paars, eventueel rood. Psalm 91 is in de liturgie van de eerste zondag van de veertig dagentijd terechtgekomen omdat in vers 11 en 12 de woorden staan die geciteerd worden door de duivel als hij Jezus verzoekt in de woestijn (Lukas 4:10-11; Matteus 4:6). In het Dienstboek van de PKN staat als Lutherse traditie: Introïtus Invocabit. Dit is de Latijnse aanhef van de psalm, ook in gebruik als naam van de zondag. In de veertigdagentijd is de toon van de eredienst ingetogen. Het gloria vervalt, het uitbundige ‘halleluja’ voor het evangelie ook. In de veertigdagentijd werden vroeger kunstvoorwerpen afgedekt met paarse doeken. Uit deze doeken is de traditie gegroeid van de zgn. ‘hongerdoek’. Rond het jaar 1000 ontstond in heel veel Europese landen het gebruik, om onder de vastentijd, de altaar ruimte met een voorhang af te scheiden van de rest van de kerk. Een paar eeuwen later begon men het doek, dat meestal uit eenvoudig linnen bestond, te beschilderen met symbolen en voorstellingen van het lijden van Christus. Het doek kreeg in de volksmond de naam ‘hongerdoek’, omdat het onder de vastentijd in de kerk hing. Meer en meer werd het tot een van de voornaamste symbolen van die Vastentijd. Aan het einde van de Middeleeuwen verdween het uit de kerken. Aansluitend bij deze oude traditie zijn er de laatste jaren door mensen uit de Derde Wereld meditatiedoeken gemaakt. Daarin wordt duidelijk de verbinding gelegd tussen het leven en lijden van de armen en het leven en lijden van Christus. Vroeger vond in de Veertigdagentijd de voorbereiding op de doop plaats. Deze voorbereiding bestond uit herhaalde doopriten en preken. Met Pasen werden mensen dan, die zich tot het christendom bekeerd hadden, gedoopt. Soms gebeurt dit nu nog als een volwassen persoon christen wil worden. Voorafgaand aan de veertig dagen kennen we nog drie andere zondagen die merkwaardigerwijs zeventigste, zestigste en vijftigste dag voor Pasen heten. Dat is in 2017: Septuagesima op 12 februari, Sexagesima op 19 februari en Quinquagesima op 26 februari. Samen maken zij de voorbereidingstijd voor Pasen tot een termijn met het symbolische getal van zeventig dagen. Zeventig staat symbool voor alle volkeren zoals beschreven staat in het geslachtsregister van alle volkeren op aarde in Genesis 10. Maar ook: het getal 70 is dat van de verantwoordelijkheid gedurende het hele leven. De veertigdagentijd is rijk aan liturgische vieringen en betekenissen die beogen ons geestelijk leven te verdiepen. Het kan daardoor een mooie en verrijkende tijd zijn; een periode van innerlijke voorbereiding op het grote feest van Pasen, de opstanding van Jezus. Pasen is daarom het grootste feest van het liturgische jaar. Het raakt de kern van ons geloof. Een nieuwe periode ligt voor ons. Stilte Ik zoek naar stilte in mezelf, naar rust en ruimte om te bidden. Maar wat ik vind is zorg en onrust, een bezig zijn met duizend dingen. Krakeel in mezelf. U die altijd een luisterend oor heeft voor mij, heb ik eigenlijk wel een luisterend oor voor U? Vergeef mij, druktemaker die ik ben, en breng mij tot bedaren. Laat mij de stilte vinden die ik zo behoef, de ene stem die mij vertrouwen geeft en eenvoud, de hechtheid van de vriendschap, de dagelijkse wandelingen met U, mijn God, mijn deelgenoot, mijn Vader. Jaap Zijlstra.