Doelgericht aan de slag met spelling

Instrumenten
Doelgericht aan
de slag met spelling
De CED-leerlijn spelling is een opbouw van tussendoelen, die leiden naar het eind- toetsen, het schriftelijk werk, observaties
doel van correct schrijven van de Nederlandse taal. De leerlijn beschrijft alle spellingcategorieën die per leerjaar in het basisonderwijs aan bod dienen te komen. Ook
en gesprekken met leerlingen. Naast de
didactische behoeften geven deze data
zicht op de pedagogische onderwijsbehoeften.
werkwoordspelling en interpunctie zijn erin opgenomen. Bij het vaststellen van de Opbrengstgericht werken
met de groep
leerlijn is rekening gehouden met referentieniveaus en de categorieën uit toetsen van Spellen leer je niet vanzelf. Je hebt een
het Cito-leerlingvolgsysteem.
Door Mary Gerritse-Deijsselberg en Audrey Machielsen
W
at een leerling moet kennen
en kunnen is afhankelijk van
het vervolgonderwijs waar de
leerling naartoe gaat. Een leerling die uitstroomt naar havo/vwo moet op de basisschool meer leerstof aangeboden krijgen
dan een leerling met de uitstroombestemming praktijkonderwijs. In de CEDleerlijn is met kleuren aangegeven welke
categorieën aan leerlingen moeten worden aangeboden. Als voorbeeld de leerlijn
voor groep 5 van het basisonderwijs.
Regelmatig de balans
opmaken: data gebruiken
leerlingen verdeeld over onderwijsarrangementen. In een onderwijsarrangement
beschrijft de school de leertijd per week,
de categorieën die aangeboden worden
en de wijze waarop een leerkracht dat
doet. Bij het inrichten van de verschillende
arrangementen voor een groep gebruik je
veel meer gegevens dan alleen de Citotoetsen, te weten: methodegebonden
goede leraar nodig die je uitlegt waarom
je het gebeurt met een t en het is gebeurd
met een d schrijft. Instructie wordt
groepsgewijs gegeven. Bij de CED-Groep
hanteren we het onderwijscontinuüm om
het onderwijsaanbod praktisch vorm te
geven. In het onderwijscontinuüm onderscheid je verschillende arrangementen.
Een leerling die vergeleken met de rest
van de groep een gemiddelde vaardigheidsscore behaalt, krijgt het basisarrangement. Bij een vaardigheidsscore die
onder het gemiddelde ligt, moet er een
Leerstofaanbod groep 5
25. Leerlingen spellen woorden aan het begin van
een zin en namen van personen met een hoofdletter (Petra, John Demirbas). Leerlingen zetten een
punt, een vraagteken of een uitroepteken aan het
eind van de zin.
havo/
vwo
vmbo
tl/gl
vmbo
kb/bb
pro
Om leeropbrengsten te meten worden
allereerst genormeerde en valide toetsen gebruikt, veelal de Cito-toetsen. De
26. Leerlingen spellen woorden van 2 klankgroepen
toetsscores zeggen iets over de spellingwaarvan de tweede onbeklemtoond is en met –ig
of -lijk worden geschreven (aardig, moeilijk).
vaardigheid van de leerlingen en over de
effectiviteit van het onderwijsaanbod tot
27. Leerlingen spellen woorden van meer dan 2
nu toe. Zij geven een indicatie voor het
klankgroepen (tekenen, leerlingen, hoofdletter,
niveau van het toekomstige onderwijsgemakkelijk).
aanbod. Dat onderwijsaanbod moet bij
28. Leerlingen spellen woorden van meer dan twee
opbrengstgericht werken ambitieus zijn.
klankgroepen waarin moeilijke letters als ei, ou/au
Als leerlingen in groep 5 nog veel foug/ch etc. herhaald worden.
ten maken met eer/oor/eur, moeten zij
29. Leerlingen spellen verkleinwoorden op –(d)je,
niet opnieuw woorden als beer, oor en
-etje, -pje (vriendje, rolletje, bloempje).
kleur aangeboden krijgen. De instructie
uit groep 4 wordt herhaald en vervol30. Leerlingen spellen woorden waar bij verlenging
de f in een v of de s in een z verandert
gens wordt het probleem aangeboden in
(brief-->brieven, boos-->boze).
woorden van niveau groep 5: eerlijk, heerlijk, keurig (categorie 26), tegenwoordig,
Hier is te zien dat leerlingen die uitstromen naar het praktijkonderwijs minimaal de categebeuren (categorie 28).
gorieën aangeboden krijgen tot het niveau eind groep 5. Categorie 29 en 30 zou je kunnen
Op grond van de toetsscores worden weglaten.
10
Beter Begeleiden
april 2011
Als voorbeeld twee leerlingen uit groep 5, Younes en Gaby.
intensiever arrangement worden samengesteld. Bovenop het basisarrangement
krijgt de leerling dan bijvoorbeeld extra
instructie of extra oefening. Leerlingen
die bovengemiddeld presteren kunnen
vaak toe met minder instructie en oefentijd. Zij vragen om extra uitdaging in een
verdiept arrangement.
Bij deze werkwijze is convergent differentiëren het uitgangspunt. Zo lang
mogelijk probeer je de zwakke leerlingen mee te laten doen met de groep
door extra instructie of oefening te geven
naast het basisarrangement. Meedoen
met de groep blijkt effectiever dan individueel aan een eigen leerlijn werken.
Bij het intensieve arrangement voor deze
leerlingen houd je rekening met hun
specifieke onderwijsbehoeften, bijvoorbeeld behoefte aan meer directe feedback, behoefte aan visuele ondersteuning d.m.v. schema’s. Als het niet meer
lukt om met extra inspanning de leerling
mee te laten doen met de groep kun je,
binnen een zeer intensief arrangement,
dispenseren. Dispenseren wil zeggen
dat je onderdelen weglaat of de opdracht
vereenvoudigt. Als we kijken naar het
voorbeeld van de leerlijn van groep 5, dan
zou je bij categorie 29 kunnen dispenseren door de verkleinwoorden (vriendje,
hondje) te geven en de leerlingen het
grondwoord te laten opschrijven. De leerling oefent op deze wijze extra de stof
van groep 3 en groep 4. In de hogere
leerjaren kun je besluiten de werkwoordspelling niet of maar voor een deel aan
te bieden. Je concentreert je dan op de
spelling van de niet-werkwoorden.
Als voorbeeld twee leerlingen uit groep
vijf (zie figuur). Met Younes gaat het
goed, je moet hem wel extra uitdagen
om de spellingles voor hem interessant
te houden. Hij krijgt een basisarrangement en een verdiept arrangement (hij
werkt aan een eigen stripboek). Hij doet
mee met de groepsinstructie, maar mag
zelfstandig aan de slag als hij weet wat
hij moet doen. Hij wordt er elke les aan
herinnerd dat hij zijn werk zelf goed moet
nakijken.
Opbrengstgericht werken
met een leerling
Gaby is bij spelling zeer zwak, het verwachte uitstroomniveau op dit vakgebied
is praktijkonderwijs. Het zeer intensieve
arrangement voor Gaby wordt vastgelegd
in een ontwikkelingsperspectief (OPP).
Op grond van alle beschikbare gegevens
(tot nu toe behaalde resultaten, leerpotentie, sociaal-emotionele ontwikkeling,
gezins- en schoolsituatie, resterende
onderwijstijd) worden beredeneerde
keuzes gemaakt in het onderwijsaanbod
en tussendoelen vastgesteld. Deze keuzes worden met Gaby en haar ouders
besproken.
Gaby krijgt na de groepsinstructie elke
les extra instructie aan de instructietafel.
Het aantal woorden dat zij aangeboden
krijgt, wordt enigszins beperkt om haar
wat meer denktijd te geven bij het oefenen. Extra oefentijd (op school en thuis
met overhoorprogramma WRTS) wordt
besteed aan veel voorkomende woorden met klanken die in groep 4 aan de
orde zijn gekomen en die zij nog niet
goed beheerst (d/t op het eind, ei/ij). De
leerkracht gaat tijdens het zelfstandig
verwerken vaker bij Gaby langs om haar
positieve feedback te geven. Bij categorie 29 en 30 is sprake van dispensatie.
Zij schrijft niet het verkleinwoord of het
lange woord, maar juist de grondvorm.
Op deze manier doet Gaby mee met de
groep. Gaby staat op haar tenen, maar
zij is nog steeds vrolijk en goed gemotiveerd voor de spellingles.
Onderwijsaanbod en toetsen moeten
aansluiten, daarom krijgt Gaby volgende
keer nogmaals de toets voor midden
groep 5 aangeboden. De groei in vaardigheidsscores geeft aan dat zij op haar
eigen niveau vorderingen maakt. Bij het
formuleren van het ontwikkelingsperspectief wordt een concreet tussendoel
gesteld: een vaardigheidsscore van 120122. Op grond van alle beschikbare gegevens lijkt dit een haalbare doelstelling.
De leerkracht van Gaby, Gaby zelf en
haar ouders gaan er hard aan werken.
Allen hebben de positieve verwachting
dat dit gaat lukken. Ook bij zorgleerlingen
geldt: opbrengstgericht en datagestuurd
werken leidt tot resultaat!
Kader
Van leerkrachten wordt gevraagd dat zij
meer opbrengstgericht gaan werken. Het
is vaak een omslag in het denken, waarbij ze de steun nodig hebben van intern
begeleiders en directie. Met de publicatie
Opbrengstgericht werken met de leerlijn
spelling proberen wij u een kader te bieden dat u daarbij kunt gebruiken. ■
Mary Gerritse en
Audrey Machielsen
zijn werkzaam bij de CED-Groep als
onderwijsadviseur. De CED-leerlijn
spelling is te downloaden van de
website van de CED-Groep. De daarbij horende publicatie Opbrengstgericht werken met de leerlijn spelling
is te bestellen via de CED-Groep.
april 2011
Beter Begeleiden
11