Turkse vrouwen over hun onverklaarde klachten

26-02-2013
16:20
Pagina 14
foto: peter hilz/hh
Phaxx 1/2013 nw
‘In Nederland hou je alle s binnen en word je ziek’
turkse vrouwen over hun
onverklaarde klachten
m e r l i j n v a n s c h a y k , k a r e n h o s p e r – Bij migrantengroepen komen Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke
Klachten (solk) vaker voor dan bij autochtone Nederlanders. De behandeling verloopt meestal moeizaam. Medisch antropologe Merlijn van Schayk sprak met een tiental Turkse vrouwen over hun klachten en ontdekte de wereld die erachter schuilgaat.
urkse Nederlanders ervaren hun gezondheid
gemiddeld als slechter dan autochtone Nederlanders. Ze komen vaker bij de huisarts
met lichamelijke klachten waarvoor geen medische oorzaak wordt gevonden. Uit onderzoek is bekend dat migranten in groten getale te kampen hebben
met deze zogenoemde SOLK-problematiek. Dit geldt
meer voor vrouwen dan voor mannen. De behandeling
van deze klachten is een moeizaam proces. Vaak zonder veel resultaat, wat frustrerend is voor zowel arts als
patiënt. Overigens bestaat dit fenomeen niet alleen in
Nederland maar in meerdere landen. De verklaring
voor deze klachten wordt met name gezocht in het leven als migrant en de migratiegeschiedenis. Een combinatie van deze factoren leidt dikwijls tot een verhoogde mate van emotionele stress. Een manier om deze
stress te uiten is somatisatie: dat wil zeggen psychische
overbelasting die zich manifesteert in lichamelijke
t
|1 4 | phaxx
nummer 1.13
klachten. Somatisatie is een algemeen bekend verschijnsel. Minder bekend is hoe patiënten zelf tegen
hun medisch onverklaarbare klachten aankijken. Opmerkelijk, want juist door meer te weten te komen over
de patiënt en diens belevingswereld, zouden interventies wel eens succesvoller kunnen verlopen.
Vrouwen hebben vaker dan mannen te
kampen met Somatisch
Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten.
migratiestress
Binnen het betreffende onderzoek zijn semigestructureerde interviews gehouden met een tiental Turkse
vrouwen. Allen kampen al jaren met medisch onverklaarbare klachten zoals pijn in nek, hoofd of buik. In de
gesprekken geven de vrouwen aan dat zij zich onder
druk voelen staan. Als belangrijkste stressoren noemen
Interventies succesvoller door meer kennis
over patiënten en hun belevingswereld
Phaxx 1/2013 nw
26-02-2013
16:20
Pagina 15
ze: de komst naar Nederland, de omstandigheden waaronder dit verliep en de gevolgen die dit had voor hun leven. Hun migratiegeschiedenis staat in het teken van teleurstellingen. Familierelaties veranderden en een
groot aantal vrouwen verloor het eigen sociale netwerk.
Sommige huwelijken werden heel snel gesloten, met
als gevolg dat de vrouwen binnen korte tijd de overstap
maakten van Turkije naar Nederland. Alle vrouwen benadrukken dan ook hun gevoel van eenzaamheid.
‘In Turkije zijn anderen belangrijk, belangrijker dan jij bent.
Vrouwen eten en drinken altijd met andere vrouwen. Dan praten ze en houden ze dingen niet binnen. Maar dat is erg moeilijk in Nederland Je kunt niet zo vaak gaan eten en drinken
met anderen, daarom hou je alles binnen en word je ziek.’
foto: peter hilz/hh
Ondanks dat de Turkse gemeenschap in het oog van
buitenstaanders een hechte indruk maakt, beleven de
vrouwen dit niet zo. De sociale controle is sterk. Daarnaast heerst er grote angst voor roddel en het schaden
van de familie-eer. Een andere bron van stress vormt
het verlies van de eigen identiteit. Door hun komst naar
Nederland veranderde de rol van een aantal vrouwen.
Zonder familie of sociaal netwerk werden zij erg afhankelijk van hun schoonfamilie. Eigen dromen en ideeën
voor de toekomst konden niet meer worden waargemaakt. Hun afhankelijkheid van onder andere de
schoonfamilie zorgde ervoor dat zij het gevoel kregen
geen controle meer te hebben over hun leven.
louter lichamelijk
Alle betrokken vrouwen hebben zicht op de stressoren in
hun leven. Het leggen van verbindingen tussen de lichamelijke klachten en de ervaren spanning is voor een gedeelte van de vrouwen echter moeilijk. Deze vrouwen er-
Binnen de Turkse gemeenschap rust een taboe
op psychische of psychiatrische klachten
wat is solk?
Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (solk) is de term die gehanteerd wordt om lichamelijke klachten aan te duiden die langer dan enkele weken aanhouden. Het gaat om klachten waarvoor na adequaat medisch onderzoek
geen somatische aandoening gevonden wordt die voldoende verklaring biedt.
solk is trouwens niet per se gerelateerd aan migranten. Ook autochtone Nederlanders uit lagere sociaaleconomische klassen vertonen eenzelfde gedragspatroon.
over het onderzoek
Voor het onderzoek zijn in totaal tien Turkse vrouwen geïnterviewd, van wie zeven
van de eerste generatie en drie van de tweede generatie. Sommige vrouwen zijn
twee of drie keer geïnterviewd om hun levensverhalen diepgaander in kaart te
brengen. Meer informatie over solk en het uitgevoerde onderzoek is te vinden in
het artikel Medically unexplained physical complaints among Turkish migrant women: exploring their illness experience and the underlying causes of their distress,
M. van Schayk & K. Hosper – Pharos, 2012. Dit artikel is te downloaden via
www.pharos.nl.
varen de oorzaken van hun klachten als louter lichamelijk. Dat psychische klachten lichamelijke gevolgen kunnen hebben, begrijpen ze vaak niet. Hun manier van kijken naar gezondheid en ziekte valt goed te verklaren op
grond van een aantal onderliggende factoren. Binnen de
Turkse gemeenschap rust een taboe op psychische of psychiatrische klachten. Stigmatisatie en roddel liggen al
gauw op de loer. Met als bijkomende angst het schenden
van de familie-eer. Kortom, het uiten van geestelijke nood
is voor veel vrouwen niet acceptabel. Een lichamelijke
ziekte wordt als een ‘echte’ ziekte gezien. Niet iets waarvoor iemand zich hoeft te schamen. Sterker nog, ziek zijn
roept steun en hulpvaardigheid vanuit de omgeving op.
Medicatie is het ultieme bewijs naar de buitenwereld toe
dat er echt iets schort en de patiënt niet gek is.
Een andere achterliggende factor is dat veel Turkse
vrouwen in Nederland afkomstig zijn uit plattelandsgebieden. Geestelijke gezondheidszorg was daar afwezig
of onderontwikkeld. Voor huwelijksproblemen, mentale of godsdienstige kwesties ging men naar een traditionele genezer of imam. Door het gebrek aan kennis van
het Nederlands en het Nederlandse gezondheidszorgsysteem, en de geïsoleerde positie waarin veel vrouwen
zich bevinden, is dit beeld van de gezondheidszorg
nauwelijks veranderd. Veel vrouwen hanteren nog
steeds het uitgangspunt dat je alleen naar de dokter
gaat voor je lichamelijke klachten.
‘Ik kan niet begrijpen dat wat ik heb geestelijk is. Ik begin
soms te trillen en mijn hart gaat sneller kloppen, mijn benen
trillen. Ze hebben een hartfilmpje gemaakt en een longfoto,
maar het is nog steeds een mysterie. Ze hebben niets kunnen vinden. Geestelijk is voor mij als ik me boos of opgewonden voel. Zoals het woord eigenlijk al zegt heeft het met
denken te maken. Met te veel denken. De huisarts zegt dat
ik bang ben door grote dingen die in mijn leven gebeurd zijn.
Ik persoonlijk geloof in een lichamelijke oorzaak.’
tijd en vertrouwen
Deze verhalen van de vrouwen geven aan hoe belangrijk het is om de sociale achtergrondsituatie te betrekken bij de behandeling van solk-problematiek. Voor
zorgverleners kan juist deze context helpen om de belangrijkste stressoren te achterhalen en zodoende aangrijpingspunten voor behandeling te vinden. Om het
hele verhaal van de vrouwen boven tafel te krijgen zijn
echter tijd en vertrouwen nodig. Essentieel voor het opbouwen van een vertrouwensband is interesse tonen in
wie de patiënt is en waar zij vandaan komt.
Met name het verlies van het sociale netwerk en de
eigen identiteit kwamen uit de interviews naar voren
als belangrijke stressoren. Deze zouden dan ook moeten dienen als uitgangspunt voor interventies. Want zo
lang deze factoren in het leven van de vrouwen niet
worden aangepakt, zullen hun onverklaarde lichamelijk klachten aanhouden.
Merlijn van Schayk is freelancer en medisch antropologe.
Zij voerde dit onderzoek uit in het kader van haar afstuderen aan de Universiteit van Nijmegen. De literatuurstudie
verrichtte ze aan de University of Berkeley in de Verenigde
Staten. Meer informatie over het onderzoek: mvanschayk@
gmail.com. Karen Hosper is projectleider bij Pharos.
nummer 1.13 p h a x x
|1 5 |