Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de
advertisement
Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? mr. J. Baukema* 1. Inleiding Bitcoin is de laatste tijd veelvuldig in het nieuws. Niet alleen door de toenemende bruikbaarheid als betaalmiddel in de reële economie, maar ook vanwege grote waardeschommelingen en het gebruik door (cyber)criminelen als middel voor witwassen, staat deze digitale munteenheid volop in de aandacht. Een zoekopdracht op het internet levert duizenden resultaten op. Bitcoin kan hierdoor met recht een hype worden genoemd. De toenemende populariteit van bitcoin heeft er inmiddels ook toe geleid dat steeds meer overheden en toezichthouders zich beginnen af te vragen wat ze met de digitale munt aan moeten. Omdat rond het gebruik van bitcoin nog veel onduidelijkheden bestaan, ontbreekt het op dit moment aan uitgebreide standpunten van deze partijen. Gelet op de razendsnelle ontwikkeling en risico’s van bitcoin is het echter de vraag hoe lang daar, ook in Nederland, nog mee kan worden gewacht. In deze bijdrage wordt bitcoin nader besproken. Wat is bitcoin, waar komt deze digitale munteenheid vandaan en hoe moet bitcoin vanuit financieelrechtelijk perspectief worden geduid? Op deze en andere vragen die spelen rond bitcoin worden hierna eerste antwoorden gegeven. In dat kader ga ik in paragraaf 2 eerst meer in algemene zin in op virtuele alternatieve valuta. In paragraaf 3 komt bitcoin aan de orde. Vervolgens volgt in paragraaf 4 een bespreking van (beperkte) standpunten die een aantal overheden en toezichthouders inmiddels al wel ten aanzien van bitcoin hebben ingenomen. In paragraaf 5 beoordeel ik bitcoin vanuit financieelrechtelijk perspectief. Ik sluit af met een korte afronding in paragraaf 6. Deze bijdrage beoogd een eerste inleiding te geven op bitcoin. Het is daarbij nadrukkelijk niet mijn bedoeling volledig te zijn ten aanzien van alle (juridische) aspecten die spelen rond dit nieuwe fenomeen in betalingsland.1 2. Virtuele alternatieve valuta 2.1 Omschrijving Bitcoin is een virtuele (alternatieve) valuta. Een virtuele alternatieve valuta kan worden omschreven als (i) een valuta of ruilmiddel, niet zijnde een wettig betaalmiddel van een land, regio of streek, die (ii) niet als algemeen geldig wordt beschouwd en die (iii) niet door overheden wordt gereguleerd, maar die (iv) wordt uitgegeven en gecontroleerd door haar ontwikkelaars en die (v) binnen een bepaald (digitaal) platform wordt gebruikt en geaccepteerd.2 Virtuele valuta kenmerken zich onder meer door het feit dat zij geen analoge verschijningsvorm kennen. Van een virtuele valuta bestaan dan ook geen munten of bankbiljetten die in een fysieke portemonnee kunnen worden bewaard. Virtuele alternatieve valuta beschikken daarnaast doorgaans over geheel eigen betaalsystemen. Daarmee wordt bedoeld het geheel van procedures en maatregelen die op het gebruik van de betreffende valuta van toepassing zijn en die het verrichten Nr. 12 december 2013 FR2013_12.indb 1 van transacties daarmee mogelijk maken. In deze betaalsystemen is voor de traditionele spelers binnen meer reguliere betaalsystemen, zoals financiële instellingen en toezichthouders, geen of slechts een beperkte rol weggelegd. Dit maakt het voor de ontwikkelaars van virtuele alternatieve valuta mogelijk geheel eigen spelregels rond het gebruik daarvan te hanteren. Een betaalsysteem en de daaraan gekoppelde virtuele alternatieve valuta worden gezamenlijk ook wel aangeduid met de Engelse term virtual currency scheme.3 2.2 Ontstaan Virtual currency schemes zijn niet nieuw. Sinds de opkomst van het internet halverwege de jaren negentig is een veelvoud aan dergelijke schemes ontstaan en (vooral) ook weer verdwenen. Een aanzienlijk deel van de virtual currency schemes vindt zijn oorsprong in virtuele werelden,4 zogenaamde communities of fora, waarbinnen gebruikers van over de hele wereld met elkaar kunnen communiceren. Bekende voorbeelden hiervan zijn Facebook, MySpace en Twitter. Binnen dergelijke gemeenschappen kunnen virtuele valuta een belangrijke rol spelen en de functie van ruil-, rekeneenheid en/of spaarmiddel vervullen. Virtual currency schemes verschillen hierin niet wezenlijk van bepaalde lokale of regionale (analoge) alternatieve valuta die reeds voor het online tijdperk bestonden. Door het gebruik van het internet is het potentieel bereik van virtual currency schemes echter vele malen groter. 2.3 Typen Er zijn grofweg drie typen virtual currency schemes te onderscheiden: gesloten, eenzijdige en meerzijdige schemes.5 In het geval van een gesloten virtual currency scheme worden eenheden in de virtuele valuta doorgaans verkregen * Jelmer Baukema is advocaat te Amsterdam. 1. Zo wordt in deze bijdrage onder meer geen aandacht besteed aan de (vele) goederen-, verbintenis-, fiscaal- en strafrechtelijke aspecten die spelen rond bitcoin. Dit artikel is afgerond op 4 december 2013. Vanwege de snelle opkomst van bitcoin kan deze bijdrage ten tijde van publicatie op punten onvolledig zijn. 2. Deze definitie is deels ontleend aan de betekenis die door de Europese Centrale Bank (hierna: ECB) aan het begrip ‘virtual currency’ is gegeven in het ECB-rapport: ‘virtual currency schemes’ dat in oktober 2012 is verschenen (ECB-Rapport 2012). Zie nader: www.ecb.europa.eu (zoek op bitcoin). 3. ECB-Rapport 2012, p. 9. 4. Zie ook: H. de Jong en R. Wever, ‘Financieel toezicht op virtuele valuta’, Tijdschrift voor Internetrecht 2009, nr. 2 (de Jong en Wever 2007) en E. Dommering, ‘De door het recht bestudeerde wereld is altijd virtueel geweest’, Nederlands Juristenblad 2013, nr. 1206. 5. ECB-Rapport 2012, p. 12 e.v. Tijdschrift voor Financieel Recht 411 17-12-2013 14:03:56 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? door een bepaalde prestatie te leveren. Bijvoorbeeld door een computerspel succesvol te doorlopen. Eenheden in de virtuele valuta kunnen slechts binnen het uitgevende platform worden besteed en meestal alleen voor de aanschaf van virtuele producten. Eenheden zijn doorgaans ook niet overdraagbaar tussen gebruikers van het platform. Zij zijn daarnaast niet voor andere valuta om te wisselen. Een gesloten virtual currency mist door deze eigenschappen vrijwel iedere connectie met de reële economie.6 Eenzijdige virtual currency schemes gaan een stap verder. In dergelijke schemes kunnen eenheden in de virtuele valuta ook worden verkregen door deze met reguliere valuta tegen een bepaalde prijs te kopen. Die prijs (wisselkoers) wordt door de ontwikkelaar van het uitgevende platform zelf vastgesteld. Vraag en aanbod spelen hierbij dus geen rol.7 Eenheden omwisselen naar reguliere valuta is ook in dit geval meestal niet mogelijk. Wel kunnen de gekochte of verdiende eenheden vaak ook worden gebruikt om via het uitgevende platform bepaalde fysieke producten zoals elektronica of boeken mee te betalen.8 Meerzijdige virtual currency schemes zijn het meest vergaand. Hierbij kunnen eenheden in ruime mate buiten het uitgevende platform worden gebruikt. Ook is betaling tussen gebruikers onderling mogelijk. Deze gebruikers kunnen de eenheden in de virtuele valuta aan- en verkopen aan de hand van een fluctuerende wisselkoers. Die wisselkoers komt in principe via vraag en aanbod tot stand. Door al deze kenmerken kan een meerzijdig virtual currency scheme, in elk geval in theorie, gaan concurreren met reguliere valuta en mede daardoor op de reële economie invloed uitoefenen. Van alle meerzijdige virtual currency schemes is het in deze bijdrage besproken bitcoin waarschijnlijk tot op heden het meest succesvolle voorbeeld.9 3. Bitcoin 3.1 Achtergrond Bitcoin is het geesteskind van een persoon die schuilgaat onder het pseudoniem ‘Satoshi Nakamoto’.1 0 Het idee voor bitcoin is, mede als gevolg van de financiële crisis, in 2009 gelanceerd door middel van het onderzoekspaper ‘Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System’.11 Dit document bevat een beschrijving van een meerzijdig virtual currency scheme met als eenheid de bitcoin. Bitcoin moet het voor gebruikers mogelijk maken om geheel anoniem en kosteloos rechtstreeks betalingen aan elkaar te verrichten, zonder tussenkomst van derden zoals financiële instellingen en overheden. Bitcoin is volledig gedecentraliseerd en ‘open source’.12 Hierdoor zijn het in feite de deelnemers aan bitcoin zelf die de virtuele valuta beheren en de uitgifte daarvan controleren. Bitcoin als betaaleenheid wordt internationaal afgekort naar de lettercombinatie ‘BTC’. 3.2 Techniek Naast een virtuele alternatieve valuta is bitcoin tevens een zogenaamde crypto-valuta, een munteenheid gebaseerd op cryptografie. Iedere bitcoin wordt vertegenwoordigd door een unieke, digitaal versleutelde code van cijfers en getallen. Een transactie met een bitcoin wordt automatisch opgeslagen in de ‘blockchain’, een collectief bitcoin-logboek van alle transacties met bitcoins. Dit bitcoin-logboek is opgeslagen op het wereldwijde bitcoin-netwerk, waarop de computers van alle bitcoin-gebruikers zijn aangesloten. Het bitcoin-netwerk is gebaseerd op zogenaamde ‘Peer-to-Peer’ (hierna: P2P) techniek. Simpel gezegd betekent dit dat het 412 FR2013_12.indb 2 bitcoin-netwerk wordt gevormd door software op de computers van alle aangesloten gebruikers gezamenlijk. Hierdoor zijn deze gebruikers in staat rechtstreeks informatie met elkaar uit te wisselen – transacties met bitcoins te verrichten – zonder gebruikmaking van een centrale ‘hub’ zoals een bank of clearingsinstelling. Het feit dat het bitcoinnetwerk een P2P netwerk is, maakt gecentraliseerde controle over het systeem onmogelijk. Voorafgaand aan iedere transactie met een bitcoin vindt verificatie (zie hierna) met het bitcoin-logboek plaats. Het kopiëren van een reeds gebruikte bitcoin-code om daarmee een tweede betaling te initiëren, is zinloos. Na een eerste transactie met een bitcoin zijn in het bitcoin-logboek namelijk ook de gegevens van de nieuwe rechthebbende op die bitcoin opgeslagen. Het bitcoinnetwerk zal een tweede transactie met een (gekopieerde) bitcoin door de oude rechthebbende, die via verificatie met het bitcoin-logboek als zodanig wordt geïdentificeerd, weigeren. Bitcoins worden niet uitgegeven door een centrale instantie, maar ontstaan via een proces dat in bitcoin jargon ‘mining’ wordt genoemd. Gebruikers van het bitcoin-netwerk kunnen vrijwillig rekenkracht van hun computer aan dat netwerk ter beschikking stellen voor het uitvoeren van de in de vorige alinea genoemde verificaties van bitcoin transacties. Als beloning hiervoor krijgen zij de mogelijkheid nieuwe bitcoins te genereren, door via hun computer ingewikkelde cryptografische puzzels op te lossen. Hoe meer rekenkracht een gebruiker aan het bitcoin-netwerk ter beschikking stelt, des te groter de kans dat deze gebruiker een nieuwe bitcoin genereert, die deze gebruiker vervolgens ‘krijgt’ en in omloop kan brengen. Gelet op de enorme hoeveelheid rekenkracht en energie die hiervoor vereist is, is het voor de meeste consumenten nagenoeg onmogelijk op deze manier bitcoins zelf te verdienen. Bitcoin-mining wordt dan ook vooral gedaan door (groepen) professionals die de rekenkracht van hun systemen eventueel bundelen teneinde zo nieuwe bitcoins te genereren. Deze professionals brengen verdiende bitcoins onder andere via bitcoin-handelsplatformen (zie 6. Een bekend voorbeeld van een gesloten virtual currency scheme is ‘World of Warcraft Gold’ een virtuele munteenheid die binnen het populaire gelijknamige computerspel kan worden verdiend en gebruikt. 7. Daarnaast is soms ook sprake van grijze geldstromen buiten het virtual currency scheme om. Hoewel de aanbieders van virtuele valuta deze gang van zaken via hun voorwaarden proberen tegen te gaan, is langs deze weg wel degelijk een handel ontstaan in bepaalde virtuele valuta. Zie nader: De Jong en Wever 2007, p. 33. 8. Een voorbeeld van een eenzijdig virtual currency scheme is Facebook-credits, waarmee binnen bepaalde Facebooktoepassingen betalingen kunnen worden verricht. 9. Een ander bekend voorbeeld van een meerzijdig virtual currency scheme is ‘Linden Dollar’, de virtuele munteenheid in de digitale wereld ‘Second Life’ kan worden gebruikt. Zie nader: A.P. Meijboom, ‘Virtual worlds: real worlds’, Computerrecht 2007, 145. 10. Aangenomen wordt dat ‘Satoshi Nakamoto’ het pseudoniem is van de persoon of personen, waarschijnlijk wetenschappers, die bitcoin hebben bedacht en geïmplementeerd. 11. Dit document kan volledig worden geraadpleegd via: www.bitcoin.org. 12. Zie hierover: M. Truyens, ‘Open source software: een stand van zaken’, Computerrecht 2011/98. Tijdschrift voor Financieel Recht Nr. 12 december 2013 17-12-2013 14:03:56 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? hierna) in omloop. Het bitcoin-netwerk is overigens zodanig ingesteld dat, naarmate het totaal aan rekenkracht van de aangesloten computers toeneemt, het automatisch steeds moeilijker wordt de betreffende cryptografische puzzels op te lossen. Het aantal bitcoins is daarnaast beperkt tot 21 miljoen.13 Deze twee uitgangspunten zouden bitcoin immuun moeten maken voor ongecontroleerde inflatie. Gelet op de snelheid waarmee bitcoin-mining op dit moment plaatsvindt, is het de verwachting dat het totaal aantal bitcoins in 2040 zal zijn bereikt. Ten tijde van het schrijven van dit artikel waren circa 12 miljoen bitcoins in omloop, corresponderend met een totale huidige waarde van (op papier) circa 10 miljard euro.1 4 3.3 Verkrijgen, bewaren en overdragen Naast de voor consumenten meer theoretische mogelijkheid van bitcoin-mining, bestaan ook andere manieren om aan bitcoins te komen. De eenvoudigste wijze is waarschijnlijk via tussenpersonen, bitcoin-handelaren, die zich specifiek bezighouden met het tegen commissie aan- en verkopen van bitcoins. Het is daarnaast ook mogelijk bitcoins te (ver) kopen via bitcoin-handelsplatformen, zogenaamde ‘bitcoinexchanges’, waar vraag en aanbod bijeen worden gebracht. Voorts kunnen bitcoins rechtstreeks van andere bitcoin-gebruikers worden verkregen. Hiervoor bestaan op het internet diverse digitale marktplaatsen, bitcoin-prikborden. Voor het verrichten van transacties met bitcoins is het gebruik van een digitale portemonnee, de zogenaamde ‘bitcoin-wallet’, vereist. Een bitcoin-wallet wordt gevormd door software die bijvoorbeeld op een computer, USB-stick en/ of smartphone kan worden geïnstalleerd. Ook zijn er derden die tegen betaling een online bitcoin-wallet aanbieden. Via een bitcoin-wallet kan een gebruiker zien hoeveel bitcoins hij bezit, deze overmaken naar andere gebruikers en/ of in een (online)winkel met bitcoins betalen. Iedere bitcoinwallet is gekoppeld aan een uniek adres waarmee betalingen kunnen worden verricht en waarop deze kunnen worden ontvangen. Het uitvoeren van een transactie met bitcoins lijkt hiermee min of meer op het versturen van een e-mail naar een e-mailadres van een ander. 3.4 Opkomst en incidenten In eerste instantie bleef het mondiale gebruik van bitcoin als betaalmiddel beperkt. Met deze virtuele valuta kon vrijwel uitsluitend worden betaald binnen de onderwereld van het internet. Een bekend voorbeeld is de digitale winkelstraat ‘Silk Road’. Via deze website, die recent door het Amerikaanse Federal Bureau of Investigation (FBI) is opgedoekt, was het mogelijk om tegen betaling van (uitsluitend) bitcoins illegale drugs en wapens te verhandelen. Het was echter eerst nadat een aantal met naam en faam bekendstaande websites, waaronder klokkenluiderssite ‘WikiLeaks’, betalingen en/of donaties in de vorm van bitcoins ging accepteren, dat het gebruik van bitcoin als betaalmiddel in de ‘bovenwereld’ een vlucht heeft genomen. Ook de toenemende aandacht in de (sociale) media en het stijgen van de koers van de bitcoin leverden daaraan een belangrijke bijdrage. Inmiddels kan ook in Nederland op diverse plaatsen met bitcoins worden betaald, niet alleen op het internet. Zo is het onder andere mogelijk met bitcoins te betalen in diverse Nederlandse horecagelegenheden en restaurants.1 5 Daarnaast heeft een aantal invloedrijke internetondernemingen zoals eBay en PayPal aangegeven op termijn digitale valuta zoals bitcoin te willen gaan accepteren.1 6 Ook ‘s werelds eerNr. 12 december 2013 FR2013_12.indb 3 ste bitcoin-geldautomaat is inmiddels een feit. Via deze machine kunnen consumenten in Canada de waarde van hun bitcoins in Canadese dollars laten uitkeren, of dollars storten om bitcoins te verkrijgen.1 7 De opkomst van bitcoin kent zeker ook een schaduwzijde. Volgens critici is er op dit moment een echte goudkoorts aan de gang rond bitcoin, die alleen maar in een digitale crash kan eindigen. Bitcoin zou de kenmerken van een piramidespel in zich dragen. In de afgelopen periode hebben zich ook serieuze incidenten rond het gebruik van bitcoin voorgedaan. Zo zijn inmiddels de eerste bitcoins door (cyber)criminelen buitgemaakt en is geprobeerd de koers van de bitcoin kunstmatig te beïnvloeden, als gevolg waarvan deze fors is gedaald. Daarnaast worden bitcoins, ook in Nederland, gebruikt voor het witwassen van crimineel verkregen gelden.1 8 Het is waarschijnlijk vanwege deze reden dat bepaalde (Nederlandse) banken tot op heden terughoudendheid lijken te zijn met accepteren van bitcoin gerelateerde bedrijven als klant en het faciliteren van betalingen voor de aanschaf van bitcoins.1 9 4. Centrale banken, toezichthouders en politiek 4.1 Europese Centrale bank De mondiale opkomst van bitcoin als betaalmiddel heeft inmiddels ook de aandacht getrokken van diverse centrale banken, toezichthouders en de politiek. Zo heeft de ECB in het ruim vijftig pagina’s tellende rapport ‘virtual currency schemes’, dat in oktober 2012 is verschenen, meer duidelijkheid proberen te geven over de gevolgen voor het financiële stelsel van de opkomst van virtual currency schemes in het algemeen en bitcoin in het bijzonder.2 0 In het rapport erkent de ECB dat virtual currency schemes relevant zijn voor diverse aspecten van het financiële stelsel. Daarbij gaat het onder meer om onderwerpen als prijsstabiliteit, de stabiliteit van het betalingssysteem en (financieel) toezicht. Virtual currency schemes vallen hierdoor volgens de ECB binnen het verantwoordelijkheidsdomein van de centrale banken van de lidstaten. Dat geldt zeker wanneer sprake is van een bilaterale wisselkoers, waardoor speculatief handelen met de virtuele valuta mogelijk wordt, en naarmate de virtuele va- 13. Iedere bitcoin is daarnaast deelbaar tot acht decimale plaatsen. 14. Zie nader: www.bitcoincharts.com. Zie ook noot 2. 15. Zie nader: www.z24.nl (zoek op bitcoin betaalmiddel bij thuisbezorgd.nl). 16. Zie nader: www.ft.com (zoek op bitcoin eBay, PayPal). 17. Zie nader: Het Financieele Dagblad 30 oktober 2013, p. 17. 18. Zie nader: www.fd.nl (zoek op bitcoin). Zie voor een uitgebreid overzicht van incidenten die zich in de afgelopen periode rond bitcoin hebben voorgedaan: http://en.wikipedia. org/wiki/bitcoin. 19. Zie nader: www.debitcoin.org (zoek op Banken blokkeren bitcoin) en www.nu.nl (zoek op Rabobank bitcoin) Een recente ontwikkeling in dit kader betreft de officiële samenwerking die de Duitse vergunninghoudende Fidor Bank met een aantal bitcoin-wisselkantoren is aangegaan teneinde bitcoin-gebruikers meer veiligheid te bieden bij de aan- en verkoop van bitcoins. 20. Zie nader: noot 2. Tijdschrift voor Financieel Recht 413 17-12-2013 14:03:57 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? luta in kwestie meer kan worden gebruikt om daarmee ook buiten de digitale wereld goederen of diensten te betalen. Een virtuele valuta zou dan in principe met reguliere valuta gaan concurreren.2 1 Gelet op hetgeen eerder in deze bijdrage naar voren is gekomen, draagt bitcoin al deze karakteristieken in zich. Het is dan ook niet voor niets dat de ECB in het rapport aan bitcoin veel aandacht is besteed.2 2 De ECB benadrukt dat virtuele valuta zoals bitcoin positieve aspecten in zich dragen, met name op het gebied van financiële innovatie en het bieden van alternatieve en goedkopere betaalmethoden aan consumenten. Een verbod op het gebruik van virtuele valuta acht de ECB dan ook onwenselijk. Niettemin wijst de ECB erop dat met het gebruik van virtuele valuta ook vele risico’s gepaard gaan. Die kwamen hiervoor al aan de orde. Omdat virtual currency schemes op dit moment van beperkte omvang zijn, zijn het volgens de ECB vooralsnog echter alleen de gebruikers van de betreffende virtuele valuta die daaraan worden blootgesteld.2 3 De ECB geeft daarbij wel aan dat dit snel verandert, naarmate het gebruik van een bepaalde virtuele munteenheid toeneemt, bijvoorbeeld indien innovaties opkomen die het gebruik ervan voor de massa aantrekkelijk maken. Omdat dergelijke innovaties zeker niet worden uitgesloten door de ECB, zal zij de ontwikkelingen rond virtual currency schemes nauwlettend in de gaten blijven houden.2 4 In het rapport concludeert de ECB verder dat virtual currency schemes op dit moment nog geen bedreiging voor prijsstabiliteit vormen, ervan uitgaande dat het totale volume van een bepaalde virtuele munteenheid beperkt blijft. De beperkte omvang alsmede het huidige gebrek aan acceptatiepunten, leidt er volgens de ECB ook toe dat virtuele valuta, hoewel naar hun aard onstabiel, de stabiliteit van het huidige financiële stelsel op dit moment niet in gevaar brengen. De ECB stelt vast dat virtual currency schemes op dit moment vrijwel ongereguleerd zijn. Zo kwalificeren de meeste valuta niet als elektronisch geld in de zin van Richtlijn 2009/110/ EG (zie ook paragraaf hierna2 5 ). Door de diverse toezichthouders van de lidstaten wordt op dit moment dan ook nog geen toezicht op virtuele valuta uitgeoefend. Met name vanwege de juridische onzekerheden rondom virtuele valuta en het feit dat zij door criminelen relatief gemakkelijk voor illegale activiteiten kunnen worden gebruikt, kunnen virtuele valuta zoals bitcoin volgens de ECB echter een serieuze uitdaging voor overheden en toezichthouders van de lidstaten gaan vormen. Tot slot concludeert de ECB dat virtual currency schemes een negatieve impact kunnen hebben op de reputatie van de centrale banken van de lidstaten, met name indien zich rond het gebruik van een bepaalde virtuele valuta een incident of een plotselinge devaluatie voordoet welke vervolgens in de media breed uitgemeten wordt. Bij het publiek zou dan de indruk kunnen ontstaan dat centrale banken niet (tijdig) hebben ingegrepen en/of het incident c.q. de devaluatie juist hebben veroorzaakt.2 6 4.2 De Nederlandsche Bank De Nederlandsche Bank (hierna: DNB) heeft zich slechts in beperkte mate officieel uitgelaten over virtual currency schemes in het algemeen en bitcoin in het bijzonder.2 7 Via een kort nieuwsbericht op haar website is door de toezichthouder aangegeven dat bitcoin op dit moment buiten de reikwijdte van de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft) valt en dat DNB zodoende geen toezicht houdt op (ondernemingen die handelen in) deze virtuele valuta. DNB wijst er voorts op dat consumenten zich hiervan bewust 414 FR2013_12.indb 4 moeten zijn en zich dienen te realiseren welke risico’s zij lopen wanneer zij valuta’s als bitcoin aanschaffen.2 8 Ook zijn in de media inmiddels diverse publicaties verschenen over bitcoin waarin wordt gerefereerd aan officieuze uitlatingen namens DNB in dit kader.2 9 Hieruit blijkt dat DNB de ontwikkelingen rond bitcoin al enige tijd op de voet volgt. De populariteit van bitcoin in Nederland zou volgens de toezichthouder echter beperkt zijn. Wel raadt DNB het gebruik van deze virtuele valuta vooralsnog af. DNB omschrijft bitcoin als een soort netwerk, waarvan men niet weet wie er achter zit. Het systeem zou volgens haar mogelijk de kenmerken van een piramidespel vertonen, waarbij men de kans loopt ingelegde gelden kwijt te raken. DNB geeft voorts aan dat bitcoin an sich zeer lastig te bestrijden zal zijn. Onlangs vond in Amsterdam een Europese conferentie over bitcoin plaats.3 0 Tijdens die bijeenkomst is ook namens DNB over bitcoin gesproken. Hieruit kwam onder meer naar voren dat de toezichthouder op dit moment de diverse risico’s van bitcoin in kaart probeert te brengen. DNB gaf tijdens de bijeenkomst ook aan dat bitcoin niet direct valt in te passen in het huidige systeem van financiële toezichtwetgeving. Bitcoin zelf zou volgens DNB daarom moeilijk te reguleren zijn. De toezichthouder gaf aan zich daarom met name te willen focussen op de aanvullende dienstverlening rond het gebruik van bitcoin, de zogenaamde third-party-bitcoinservices. Deze dienstverlening zou vanuit toezichtrechtelijk perspectief niet anders moeten worden behandeld dan dergelijke dienstverlening rond reguliere valuta. Tot slot gaf DNB aan graag in dialoog te willen treden met de diverse factoren binnen de (Nederlandse) bitcoin-branche onder meer om tijdig op de hoogte te raken van nieuwe ontwikkelingen rond de virtuele munteenheid. 4.3 Overige centrale banken en toezichthouders Naast de ECB en DNB hebben ook diverse andere centrale banken en toezichthouders, zij het eveneens in beperkte 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. ECB-Rapport 2012, p. 33. ECB-Rapport 2012, p. 21-27. ECB-Rapport 2012, p. 6. ECB-Rapport 2012, p. 7. Richtlijn 2009/110/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 september 2009 betreffende de toegang tot, de uitoefening van en het prudentieel toezicht op de werkzaamheden van instellingen voor elektronisch geld, tot wijziging van de Richtlijnen 2005/60/EG en 2006/48/ EG en tot intrekking van Richtlijn 2000/46/EG (EMD II), PbEU 2009 L 267/7. Opvallend is dat de ECB in het ECBRapport uitgaat van de oude definitie van Elektronisch geld zoals genomen in art. 3, onderdeel b, van Richtlijn 2006/46/EG (EMD I). ECB-Rapport 2012, p. 6. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft zich nog niet officieel uitgelaten over bitcoin. ‘Consumenten dienen zich bewust te zijn van de risico’s van virtuele valuta’, DNB nieuwsbericht van 3 december 2013, www.dnb.nl (zoek op bitcoin). Zie o.a.: E. Smit, ‘Het grote bitcoin-experiment’, www. bright.nl (zoek op bitcoin), E. Ronner, ‘Bitcoin: betaalmiddel van de toekomst?’, www.z24.nl (zoek op bitcoin) en N. Sterkenburg, ‘Bitcoin nieuw digitaal geld rukt op’, Nieuwe Revu 2011, afl. 28. p. 12-13. De ‘European Bitcoin Convention’ vond van 26 tot en met 28 september 2103 te Amsterdam plaats. Tijdschrift voor Financieel Recht Nr. 12 december 2013 17-12-2013 14:03:57 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? mate, standpunten over bitcoin ingenomen. Zo werd in juli 2013 door de Thaise centrale bank ieder gebruik van bitcoin in Thailand verboden. Zij stelde dat vanwege het gebrek aan regulering en toezicht het op dit moment illegaal is om in Thailand bitcoins te gebruiken. De centrale bank van India heeft inmiddels kenbaar gemaakt dat zij bitcoin weliswaar nauwlettend in de gaten houdt, maar op dit moment geen reden ziet de virtuele valuta nader te reguleren. De Amerikaanse Securities and Exchance Commission (hierna: SEC) heeft in 2013 een persoon ervan beschuldigd een piramidespel in bitcoin te hebben opgezet.3 1 De betreffende zaak was voor de SEC aanleiding een officieel ‘investor alert’ uit te vaardigen waarin potentiële investeerders worden gewaarschuwd voor de opkomst en de gevaren van piramidespelen met als inleg bitcoins.3 2 Voorts zijn in de Verenigde Staten bepaalde verleners van third-party-bitcoin-services, waaronder de hiervoor genoemde bitcoin-exchanges, aangemerkt als ‘money transmitters’ in de zin van de Amerikaanse Bank Secrecy Act.3 3 Hierdoor zijn deze dienstverleners onder meer verplicht zich te registreren bij de Financial Crimes Enforcement Network (FinCEN), dienen zij hun klanten te identificeren en bestaat voor hen ten aanzien van bepaalde verdachte (witwas)transacties een meldingsplicht. Een en ander vormde voor de Amerikaanse Departement of Homeland Security (DHS) aanleiding om tegen een aantal van de grootste bitcoin-exchanges, die niet aan deze verplichtingen voldeden, op te treden.3 4 Voor (potentiële) gebruikers van deze bitcoin-handelsplatformen gelden inmiddels strenge identificatieprocedures. Daarbij gaat het om zaken als het aanleveren van een officiële pasfoto, gegevens over de woonplaats en het land waarin men belastingplichtig is. 4.4 Ministerie van Financiën Ook op politiek vlak is bitcoin niet onopgemerkt gebleven. In april 2012 zijn door de Tweede Kamer aan de minister van Financiën vragen gesteld over bitcoin.3 5 Deze Kamervragen hadden met name betrekking op het gebruik van de virtuele valuta in Nederland en het (financiële) toezicht op bitcoin.3 6 In zijn beantwoording op deze vragen geeft de minister onder meer aan dat de opkomst van bitcoin in Nederland momenteel vooral wordt bepaald door de speculatieve vraag hiernaar.3 7 De minister geeft voorts aan dat het gebruik van bitcoin momenteel niet is onderworpen aan enige vorm van financieel toezicht van overheidswege en dat het depositogarantiestelsel niet van toepassing is op bitcoin. Naar het oordeel van de minister is van risico’s voor de financiële stabiliteit vooralsnog echter geen sprake, met name vanwege de geringe omvang, de lage acceptatiegraad en de beperkte relatie van bitcoin tot de reële economie. Wel erkent de minister van Financiën dat op termijn een toename van het gebruik van bitcoin zeker niet valt uit te sluiten. Op de vraag op welke schaal bitcoins op dit moment in Nederland worden gebruikt en of een schatting valt te maken van de waarde van bitcoins in het bezit van Nederlanders, antwoordt de minister dat daar in Nederland nog geen onderzoek naar is gedaan. Wel verwijst hij in dit kader naar een aantal openbare bronnen, waaruit afgeleid zou kunnen worden dat het aantal Nederlanders dat op dit moment actief is in de aan- en verkoop van bitcoins beperkt is. Het zou gaan om ongeveer twee procent van het totaal aantal bitcoin-gebruikers. Nu deze activiteiten vooral een speculatief karakter zouden hebben, is volgens de minister het aandeel van bitcoin in en de eventuele invloed van bitcoin op de reële Nederlandse economie vooralsnog te verwaarlozen. Nr. 12 december 2013 FR2013_12.indb 5 De minister besteedt in zijn antwoorden ook aandacht aan het mogelijk uitoefenen van (financieel) toezicht op het gebruik van bitcoins. Hij geeft in dat kader aan dat het in beginsel een ieder vrijstaat om virtuele valuta te ontwikkelen, zolang dat geen strijd oplevert met de Nederlandse wet- en/ of regelgeving, zoals de Wft en de Wet op de kansspelen. Ten aanzien van de Wft concludeert de minister, gelijk de ECB, dat naar huidig inzicht bitcoins geen elektronisch geld zijn. De (bemiddeling bij de) aan- of verkoop van bitcoins zou bovendien geen financiële dienst zijn, zodat de Wft daarop evenmin van toepassing is (zie ook paragraaf 5 hierna). Met betrekking tot het gebruik van bitcoins als instrument voor het witwassen van crimineel geld of het oppotten van zwart geld, reageert de minister dat de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD-ECD) vanuit haar opsporingstaak inmiddels ook aandacht heeft voor bitcoins in witwaspraktijken. Uit onderzoek zal volgens de minister echter moeten blijken in hoeverre bitcoins in Nederland daadwerkelijk voor criminele doeleinden worden gebruikt en op welke wijze de FIOD-ECD daar in de toekomst op kan gaan inspelen.3 8 Eind oktober 2013 zijn door de Tweede Kamer aan de minister van Financiën wederom vragen over (financieel toezicht op) bitcoin gesteld.3 9 Deze vragen hadden met name betrekking op een aantal van de financieel rechtelijke punten die in de volgende paragraaf aan de orde komen. Een antwoord van de minister op de aanvullende Kamervragen over Bitcoin was ten tijde van het schrijven van deze bijdrage nog niet voorhanden. 5. Financieelrechtelijk kader In de voorgaande paragrafen kwam het financieelrechtelijk kader van bitcoin al kort aan de orde. In deze paragraaf wordt hier uitgebreider bij stilgestaan. Beoordeeld wordt in hoeverre (aanvullende dienstverlening rond het gebruik van) bitcoin wordt geraakt door een aantal Wft-begrippen die in het kader van bitcoin mogelijk relevant zijn. Daarna komt de mogelijke invloed die de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (hierna: Wwft) op bitcoin heeft aan de orde. 31. Zie nader: www.sec.gov (zoek op bitcoin). 32. Interessant is ook dat in de betreffende procedure bitcoins door de Amerikaanse rechter als een vorm van ‘werkelijk’ geld of valuta zijn aangemerkt, zodat deze werden geacht binnen de reikwijdte van bepaalde Amerikaanse financiële wetgeving te vallen. 33. Zie nader: www.fincen.gov (zoek op FIN-2013-g001). 34. Zie nader: www.dhs.gov (zoek op bitcoin). 35. Kamerstukken II 2012/13, Aanhangsel van de Handelingen, nr. 2508. 36. De Tweede Kamer heeft de minister van Financiën hierbij ook gevraagd naar de fiscale aspecten van bitcoin. In dat kader is door de minister aangegeven dat inkomsten in bitcoins belastbaar zijn, bijvoorbeeld uit hoofde van de Wet inkomstenbelasting 2001. Wel zal het behaalde resultaat in bitcoins steeds moeten worden omgezet in een bedrag in euro’s. 37. Kamerstukken II 2012/13, Aanhangsel van de Handelingen, nr. 2162 (Handelingen 2012/13). 38. Handelingen 2012/13, p. 3. 39. Kamerstukken II 2013/14, Aanhangsel van de Handelingen, nr. 581. Tijdschrift voor Financieel Recht 415 17-12-2013 14:03:57 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? 5.1 Geldmiddelen De Wft bevat het begrip geldmiddelen.4 0 Wft-geldmiddelen zijn chartaal geld, giraal geld of elektronisch geld.4 1 De begrippen chartaal en giraal geld die, net als het begrip elektronisch geld, in diverse andere Wft-begrippen terugkomen (zie hierna), zijn in de Wft niet nader gedefinieerd. Dat lijkt ook niet nodig. Voor de betekenis van de term chartaal geld kan eenvoudigweg aansluiting worden gezocht bij de omschrijving die daaraan volgens het ‘Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse Taal’ in het normaal spraakgebruik wordt gegeven. Hierin is de term chartaal geld omschreven als tastbaar geld, bankbiljetten en munten.4 2 Daar zou nog aan kunnen worden toegevoegd dat het tevens moet gaan om chartaal geld dat in Nederland als ‘gangbaar geld’ in de zin van art. 6:122 BW wordt beschouwd.4 3 Reeds vanwege het feit dat bitcoins geen analoge verschijningsvorm hebben, kwalificeren zij niet als chartaal geld.4 4 In de literatuur komt naar voren dat het in het geval van giraal geld moet gaan om een vordering van een rekeninghouder op bijvoorbeeld de bank tot uitbetaling van chartaal geld met een gezamenlijke nominale waarde gelijk aan deze vordering.45 Hoewel bitcoins ook kunnen worden bewaard in een bij derden aangehouden bitcoin-wallet, is van een vordering op die derde geen sprake. Deze wordt immers geen eigenaar door vermenging van de in bewaring gegeven bitcoins, maar levert aan de gebruiker slechts een infrastructuur om bitcoins in een online omgeving te bewaren en gebruiken. Van giraal geld is in het geval van bitcoins dan ook geen sprake. Elektronisch geld is iedere geldwaarde die elektronisch of magnetisch is opgeslagen, die een vordering op de uitgever vertegenwoordigt, die is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld teneinde daarmee betalingstransacties te verrichten, en waarmee betalingen kunnen worden gedaan aan anderen dan de uitgever van de betreffende geldswaarde.46 Op grond van de Wft is het in beginsel verboden in Nederland elektronisch geld uit te geven zonder te beschikken over een daartoe door DNB verleende vergunning. Reeds vanwege het feit dat bitcoins geen vordering op een uitgever vertegenwoordigen, voor zover overigens van een ‘uitgever’ al sprake zou zijn, kunnen zij niet als elektronisch geld kwalificeren. Daar komt nog bij dat, omdat bitcoins tevens aan een fluctuerende wisselkoers onderhevig zijn, aan het vereiste dat de uitgifte moet plaatsvinden tegen nominale waarde ook niet wordt voldaan.4 7 5.2 Financiële producten Naast dat bitcoin niet als elektronisch geld valt aan te merken, kwalificeert bitcoin ook niet als ander financieel product in de zin van de Wft. Zo zijn bitcoins vanwege hun virtuele karakter geen beleggingsobject en kunnen zij ook niet onder het begrip financieel instrument worden geschaard. Een bitcoin-wallet kwalificeert tevens niet als het financiële product betaalrekening. Daarvoor is noodzakelijk dat bitcoins als geldmiddelen in de zin van de Wft kunnen worden aangemerkt.4 8 Hiervoor kwam aan de orde dat dit niet het geval is. Hoewel de Wft geen definitie van het financiële product spaarrekening bevat kan, nu over de inhoud van dat begrip weinig misverstand zal bestaan en in lijn met hetgeen hiervoor is opgemerkt, eveneens worden aangenomen dat een bitcoin-wallet niet als zodanig valt aan te merken.4 9 Vanwege het feit dat bitcoins niet als financieel product kwalificeren noch door de minister van Financiën bij Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) als zodanig zijn aangemerkt, is bijvoorbeeld de (bemiddeling bij de) aan- of ver416 FR2013_12.indb 6 koop van bitcoins of het door derden ter beschikking stellen van een (online) bitcoins-wallet geen financiële dienst in de zin van de Wft. 5.3 Betaaldiensten Betaaldiensten zijn alle bedrijfswerkzaamheden die zijn opgenomen in de bijlage bij Richtlijn 2007/64/EG.5 0 Voor het bedrijfsmatig verrichten van betaaldiensten in Nederland is op grond van de Wft in principe een vergunning van DNB vereist.5 1 De in de hiervoor genoemde bijlage opgenomen betaaldiensten zijn steeds (indirect) gekoppeld aan het Wftbegrip geldmiddelen. Omdat bitcoins niet als zodanig kwalificeren, vallen zij buiten de reikwijdte van de in de bijlage bij de richtlijn betaaldiensten genoemde bedrijfswerkzaamheden. Van het, op welke manier dan ook, vergunningplich- 40. Art. 1:1 Wft. 41. Art. 1:1 Wft. 42. Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, Utrecht: Van Dale Lexicografie 2005. 43. Een dergelijke status hebben in ieder geval alle sinds 1 januari 2002 op grond van de Europese verordening over de invoering van de euro (Verordening 974/98/EG) door de ECB en de centrale banken van de lidstaten in omloop gebrachte in euro luidende bankbiljetten en euro(cent) munten. Noemenswaardig in dit verband is dat het Duitse ‘Bundesministerium der Finanzen’ bitcoin inmiddels heeft aangemerkt als ‘rekeneenheid’ en ‘privé geld’. Of hiermee sprake is van een in Duitsland officieel erkende valuta is echter niet geheel duidelijk. 44. Er bestaan weliswaar fysieke, door derden in omloop gebrachte, bitcoin-munten maar die bieden slechts een digitale verwijzing naar de code van de daadwerkelijke (digitale) bitcoin. 45. Zie ook: B. Bierens, Revindicatoire aanspraken op giraal geld, Deventer: Kluwer 2009, p. 28. 46. Art. 1:1 Wft. Aan dit vereiste kan in het geval van een eenzijdig virtual currency scheme mogelijk wel worden voldaan, waardoor eenheden die in een dergelijk scheme worden gebruikt als elektronisch geld zouden kunnen kwalificeren. 47. Art. 4:31 lid 1 Wft. 48. Een betaalrekening is een rekening die voor de uitvoering van ‘betalingstransacties’ wordt gebruikt. Betalingstransacties zijn, kort gezegd, handelingen waarbij geldmiddelen worden gedeponeerd, overgemaakt of opgenomen. Zie art. 1:1 Wft. Omdat bitcoins niet als ‘geldmiddelen’ kwalificeren vallen zij eveneens buiten de reikwijdte van de bepalingen met betrekking tot ‘afwikkelondernemingen’, die via de Wijzigingswet financiële markten 2014 in de Wft worden opgenomen. Zie nader: Kamerstukken II 2012/13, 33 632, nr. 2. 49. Zie ook: F.M. Schlingmann, ‘Kernbegrippen Wft I’, in: D. Busch e.a. (red), ‘Onderneming en financieel toezicht’, Serie Onderneming en Recht deel 57, Kluwer: Deventer, 2012, p. 134. 50. Richtlijn 2007/64/EG betreffende betalingsdiensten in de interne markt tot wijziging van de Richtlijnen 97/7/EG, 2002/65/EG, 2005/60/EG en 2006/48/EG, en tot intrekking van Richtlijn 97/5/EG (Richtlijn Betaaldiensten). Zie ook de definitie uit art. 7:514 van het Burgerlijk Wetboek welke eveneens is naar aanleiding van de Richtlijn Betaaldiensten is ingevoerd. 51. Art. 2:3a Wft. Tijdschrift voor Financieel Recht Nr. 12 december 2013 17-12-2013 14:03:57 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? tig verlenen van ‘betaaldiensten’ met of rond bitcoins kan dan ook geen sprake zijn.5 2 5.4 Wisseltransacties Voor het in Nederland bedrijfsmatig verrichten van wisseltransacties is op grond van de Wft in beginsel eveneens een vergunning van DNB noodzakelijk.5 3 Onder het begrip wisseltransactie dient te worden verstaan een geldwisseltransactie, het uitbetalen van chartaal geld op vertoon van een credit card of bijvoorbeeld reischeques en iedere andere bij AMvB door de minister van Financiën als wisseltransactie aangewezen andere activiteit.5 4 Een geldwisseltransactie is een transactie waarbij munten of bankbiljetten worden omgewisseld tegen andere munten of bankbiljetten en waarbij de geldmiddelen niet op een betaalrekening worden aangehouden.5 5 Onder het verrichten van een geldwisseltransactie wordt onder meer verstaan het wisselen van chartaal geld in de ene valuta in chartaal geld in een andere valuta.56 Omdat bitcoins, zoals hiervoor al aan de orde kwam, geen analoge verschijningsvorm kennen, is het omwisselen van bijvoorbeeld euro’s naar bitcoins en vice versa geen vergunningplichtige geldwisseltransactie in de zin van de Wft. Daarnaast zijn dergelijke activiteiten ook niet bij AMvB als zodanig aangemerkt. 5.5 Wwft Op grond van de Wwft dienen bepaalde (rechts)personen een verplicht cliëntenonderzoek te verrichten en ongebruikelijke transacties te melden bij de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU).5 7 Een melding moet onder meer worden gedaan indien aanleiding bestaat te veronderstellen dat een transactie verband houdt met witwassen of financieren van terrorisme.5 8 Het bereik van de Wwft wordt met name begrensd door het begrip ‘instelling’ uit art. 1 Wwft. Daaronder vallen op dit moment niet de (rechts)personen die hun bedrijf maken van het verlenen van third-party-bitcoin-services. Bitcoin-handelaren of -exchanges zouden weliswaar onder de reikwijdte van de Wwft meldingsplicht kunnen vallen indien zij voor aangeboden bitcoins een betaling in contanten ontvangen voor een bedrag van € 15.000 of meer, maar omdat bitcoins uitsluitend via het internet worden aangeboden, waarbij een betaling in contanten niet mogelijk lijkt, betreft het hier waarschijnlijk uitsluitend een theoretische situatie. De Wwft biedt wel de mogelijkheid bepaalde andere categorieën (rechts)personen alsnog bij AMvB als Wwft-instelling aan te merken.5 9 Op deze manier zouden ook bepaalde bitcoin gerelateerde (rechts)personen, bijvoorbeeld Nederlandse bitcoin-handelaren, nadrukkelijker onder de reikwijdte van de Wwft kunnen worden gebracht. Dat kan eventueel ook door gebruikmaking van de eerder genoemde mogelijkheid de aan- en verkoop van bitcoins bij AMvB aan te merken als wisseltransactie in de zin van art. 1:1 Wft. Een Nederlandse bitcoin-handelaar wordt daarmee een (vergunningplichtige) wisselinstelling in de zin van de Wft en valt daardoor ook automatisch onder de reikwijdte van de Wwft.60 5.6 Zelfregulering Het internationale gebrek aan duidelijkheid over (toezicht op) bitcoin heeft er inmiddels ook toe geleid dat een aantal internationaal gerespecteerde bitcoin-ondernemers, die zich met name bezighouden met het aanbieden van third-party-bitcoin-services, zich heeft verenigd in de Digital Asset Nr. 12 december 2013 FR2013_12.indb 7 Transfer Authority (hierna: DATA). Dit is een instantie die het voornemen heeft met beleidsmakers en wetgevers samen te werken op het gebied van (zelf)regulering voor bitcoin. DATA heeft zich in dat kader onder meer tot doel gesteld anti-witwasnormen rond third-party-bitcoin-services te ontwikkelen, (technische) standaarden te bieden voor het veilig uitvoeren van financiële transacties met bitcoins en het in samenwerking met onder meer regelgevende en toezichthoudende autoriteiten vroegtijdig identificeren van potentiële risico’s rond het gebruik van bitcoin.6 1 Omdat DATA op dit moment nog in de kinderschoenen staat, is het niet duidelijk wat het uiteindelijke effect of resultaat hiervan zal zijn. Naast DATA is er de Bitcoin Foundation. Deze nonprofit organisatie, die eveneens uit internationale spelers binnen de bitcoin-branche bestaat, houdt zich onder meer bezig met het verder ontwikkelen, veiliger maken en de promotie van het bitcoin-netwerk.6 2 6. Afronding De virtuele alternatieve valuta bitcoin heeft de afgelopen tijd sterk aan populariteit gewonnen. Het digitale ruilmiddel biedt gebruikers zeker voordelen. Het is echter de vraag of deze voordelen opwegen tegen de risico’s die op dit moment aan het gebruik ervan kleven. Ook het toenemende gebruik van bitcoin door (cyber)criminelen baart zorgen. Desalniettemin lijkt bitcoin steeds meer tot een gangbaar betaalmiddel te verworden. Iedere dag komen er, ook buiten de virtuele wereld van het internet, vele nieuwe bitcoin-acceptanten bij. Het lijkt slechts een kwestie van tijd dat ook grote ondernemingen bitcoins zullen gaan accepteren. Hierdoor zal de invloed van bitcoin op de reële economie alleen maar toenemen. Het toenemende gebruik van bitcoin heeft er inmiddels toe geleid dat overheden en toezichthouders zich beginnen af te vragen wat ze met deze virtuele valuta aan moeten. Een concrete visie van (de meeste van) deze partijen ontbreekt vooralsnog, ook in Nederland. Dat is ongewenst. De tijd lijkt er meer dan rijp voor dat de Nederlandse overheid en toezichthouders een uitgebreid standpunt innemen over virtuele alternatieve valuta zoals bitcoin. Hier is inmiddels dan ook al 52. Zie in dit verband ook art. 4:2b Wft op grond waarvan het ingevolge het Deel Gedragstoezicht financiële ondernemingen van de Wft bepaalde met betrekking tot het verlenen van betaaldiensten uitsluitend van toepassing wordt verklaard op betaaldiensten, verleend in euro’s of andere (officiële) valuta van de lidstaten. 53. Art. 2:54i Wft. 54. Van deze mogelijkheid is door de minister van Financiën tot op heden nog geen gebruik gemaakt. 55. Art. 1:1 Wft. 56. Kamerstukken II 2010/11, 32 781, nr. 3, p. 18-19. 57. Art. 3 e.v. Wwft en art. 12 e.v. Wwft. 58. Onderdeel I van de Bijlage (Indicatorenlijst) bij het Uitvoeringsbesluit Wwft. 59. Art. 1 sub a, onderdeel 17, Wwft. 60. Zie nader: A. Does en C. Riekerk, ‘Toezicht op digitale valuta’s wordt onvermijdelijk nu het gebruik ervan toeneemt’, Het Financieele Dagblad 27 augustus 2013, p. 10 (Doets en Riekerk 2013). 61. Zie nader: http://info.datauthority.org. 62. Zie nader: https://bitcoinfoundation.org. Tijdschrift voor Financieel Recht 417 17-12-2013 14:03:58 Bitcoin: een (ongereguleerd) betaalmiddel van de toekomst? door diverse auteurs voor gepleit.6 3 Bitcoin zelf lijkt niet te reguleren of te verbieden. De vraag is ook of dat nodig is. De Wft en Wwft bieden handvatten om in ieder geval bepaalde aspecten rond het gebruik van bitcoin op relatief korte termijn aan financieel toezicht te onderwerpen. Daarnaast zou in breder verband moeten worden nagedacht over wettelijk toezicht op virtuele alternatieve valuta zoals bitcoin. In dat kader zou bijvoorbeeld ook met belangrijke spelers binnen de bitcoin-branche in overleg moeten worden getreden. Het feit dat DNB aanwezig is tijdens belangrijke bijeenkomsten waar door deze partijen over bitcoin wordt gesproken, en daarmee laat zien de virtuele munteenheid serieus te nemen, vormt in dat kader een eerste stap in de goede richting. Wil bitcoin tot een verder succes verworden dan zal de bitcoin-branche een bepaalde mate van wettelijk toezicht, in welke vorm dan ook, overigens moeten tolereren. Hierdoor zullen bitcoin-gebruikers van het eerste uur eventueel afhaken, maar de grote massa mogelijk aansluiten, hetgeen een grote impuls kan geven aan de verdere ontwikkeling van bitcoin als betaalmiddel van de toekomst. 63. Zie nader: Doets en Riekerk 2013; R. Mocking en B. Straathof, ‘Internetmunt bitcoin zou onder het normale financiële toezicht moeten vallen’, Het Financieele Dagblad 19 oktober 2013, p. 11; en Y. Moszkowicz, C. Schaap, ‘Munt met een luchtje’, Advocatenblad 2013, nr. Special, p. 17. 418 FR2013_12.indb 8 Tijdschrift voor Financieel Recht Nr. 12 december 2013 17-12-2013 14:03:58
