Arbeidsparticipatie van mensen met psychische aandoening

participatie
Zitten werkgevers te wachten op medewerkers die geregeld verzuimen vanwege psychische problematiek?
Ja, dat doen zij. In 2013 beloofden werkgeversorganisaties en overheid in het sociaal akkoord extra banen
voor arbeidsgehandicapten te creeren. Er zijn verschillende manieren om uitkeringsgerechtigden met
psychische klachten duurzaam aan een baan te helpen.
DOOR Annemiek Onstenk
‘Re-integratie is geen wasstrt’
Arbeidsparticipatie van
mensen met psychische
aandoening
hristine heeft een bipolaire
stoornis en was in het verleden
regelmatig opgenomen. Voor
haar eerste werkgever verzweeg
zij haar aandoening. In 2009 gafze, in
een nieuwe baan, openheid van zaken.
Omdat ze niet anders icon. ‘Al vOOr ilc be
gon, ging m’n relatie uit en overleed m’n
hond. 1k word ziek en vertelde wat er
aan do hand was. Do instelling schakel
do een jurist in om mij te ontslaan. De
bedrijfsarts zei dat ik moest stoppen met
werken.’ Maar Christine is niet ontsla
gen, noch gostopt.
C
Solide
De eeriijitheid van Christine loonde en
dat ze goed werk levort, hieip ook een
handje. Overleg en afstemming tussen
leidinggevende en bedrijfsarts iegde
in haar geval eon sohde basis voor hot
aan het werk houden van eon medewer
ker met eon psychische aandoening.
‘In overieg met mn teamleider zijn
aanpassingen aangebracht op kantoor.
1k work vier dagen en heb een eigen,
rustige pick. Ook kan ik thuis of in hot
weekend werken ais ik Wii. M’n huidige
bedrijfsarts begeieidt mij goed. Soms
val 1k uit, maar ik ben ook heel snei
weer aan de slag. Werkon gaat eigenhjk
prima.’
Cijfers
In Nedoriand zijn in vergelij king met
andere landon veei werknemers en
uitlceringsgerechtigden met psychi
sche problematielc. Eind 2013 waren
psychische aandoeningen de meest
voorkomende reden van arbeidsonge
schiktheid. Van de uitkeringsgerechtig
den met een WIA!WA0, WAZ ofWajong
uitlcering krijgt 49 procent die vanwege
een psychische aandoening.’ In 2014
publiceerde de Organisatie voor Econo
mische Samenwerking en Ontwiidcehng
1M’n huidige bedrijfsarts begeleidt mij goed.
Soms val ik uit, maar ik ben ook heel snel weer
aan de slag. Werken gaat eigenlijk prima.’
(OESO) de resuitaten van onderzoek naar
de arbeidsparticipatie van mensen met
psychische problemen. Nederiand was
één van do negen onderzochte ianden.2
68 procent van de Nederianders met
psychische aandoeningen of burn-out
kiachten heeft betaald werk. Maar de
maatregeien om uitval door eon psychi
sche stoornis te voorkomon zijn volgens
do onderzoekers ontoereikend. Ook de
re-intogratie van uitlceringsgerechtigden
met psychische probiematiok vinden do
onderzoekers onvoldoende. Nederland
zou ongeveer twintig miljard euro per
jaar kwijt zijn aan psychische ziekten,
door ziekteverzuirn, uitvai, zorg en uit
keringen voor arbeidsongeschiktheid.
UWV-ggz
Do overheid verwacht van mensen met
eon arbeidsbeperidng dat zij naar vermo
gen meedoen op do reguhere arbeids
markt. Gesubsidieerde arbeidsplaatsen
en beschutte werkplelcken worden afge
bouwd. Om ruimte op do arboidsmarkt
to makon is zoals bekend in hot sociaal
akkoord in 2013 afgesproken dat werkge
vers do komende tionjaar 100.000 extra
banen voor arboidsgehandicapten creë
ron. Dc overheid schept 2 5.000 nieuwe
banen. UA1V monitort hoeveei mensen
uit do doeigroep een baan krijgen.
sociaalbestek DECEMBER 2015/JANUAO 2016 35
po.
tihiVOS•
uit de gescheiden werelden van zorg
en arbeid, worden samengebracht tot
een voorzichtig Go! Ben ‘doe het rustig
aan’, van de ggz-behandelaar en ‘benut
je mogelijkheden’ of’beter worden doe
je op het werk’, door het UWV. Traject
begeleiders en jobcoaches staan in hun
brugfiincties verschillende methodielcen
ter beschilddng. Voorbeelden zijn de
Individuele Vraaggerichte Ben adering
en Individuele Plaatsing en Steun. Bij
beide methoden is de wens van de kiant
het vertrekpunt van de toeleiding naar
arbeid en begeleiding op de werkplelc.
Tot no toeweten vooral trajectbegelekters en jobcoaches de aistand tussen (ex-)clienten uit de geestelijke
gezondheidszorg (ggi) en arbeidsmarkt te overbruggen.
Bijna de heift van de uitkeringsgerech
tigden met een beperking zijn mensen
met een psychische aandoening. De
overheid richt zich in haar participatie
beleid dan oolc expliciet op mensen met
langdurige psychische problematiek.
Niet zo lang geleden zeiden veel psychi
aters nog tegen een client: ‘Jij icunt niet
wericen.’ De lclantmanager van UWV
zette hem of haar haast automatisch in
de baic onbemiddelbaar. Die tijd is voor
bij. UWV en GGZ Nederland maakten
in 2012 samenwerkingsafspralcen over
re-integratie van mensen met psychische
ldachten en behoud van werk als zij al
een baan hebben. In de praktijk komt
concrete samenwericing echter nauwe
lijks van de grond. De initiatieven die
wel zijn genomen, zijn niet ingebed bin
nen UWV en GGZ. Medewerkers uit de
domeinen arbeid en zorg weten elkaar
36 DECEMBER 2015/jANUARI 2016 sodaalbestek
maar moeizaam te vinden, 10 bleelc uit
onderzoek door het Universitair Medisch
Centrum Groningen in 2014. Br wordt
nog te weinig voor werknemers en
weridozen met psychische problematielc
gedaan. Maar het onderzoek wees ook
uit dat professionals uit beide domei
nen samenwerldng wel heel belangrijic
vinden? Begin 2013 spraken UWV en
GGZ Nederland zich opnieuw uit voor
‘structurele samenwerking.’
Bruggen
Het zijn tot nu toe vooral trajectbegelei
ders enjobcoaches die de afstand tussen
(ex-)clienten uit de geestelijlce gezond
heidszorg (ggz) en arbeidsmarkt weten
te overbruggen. Zij helpen idanten met
psychische problematiek te integreren
op een werkplek. Daarbij moeten soms
tegengestelde adviezen aan kianten,
Individuele vraaggerichte benaderkig
‘De klant bepaalt in overleg met de
trajectbegeleider welk werk hij of zij
wil doen,’ zegt Anke Foklcens. Zij begon
ooit als ergotherapeut, was negenjaar
trajectbegeleider/jobcoach in de ggz en
sociale werkvoorziening. Ze werlct nu als
zelfstandig trainer en geeft onder andere
les op eenjobcoachopleiding. ‘Met de In
dividuele Vraaggerichte Benadering gaat
het om aansluiting hij de lclant. Bij de
wensen en mogelijkheden, maar ook bij
de persoonlijkheid, de manier van leren
en het netwerk van de idant. Samen zoek
je naar een baan die goed past en die
een duurzaam positief resultaat oplevert
voor zowel de ldant, de werlcgever als de
maatschappij. Dc Iclant neemt zelfzo
veel mogelijlc de regie over het traject.’
Om een ldant te Icoppelen aan een werlc
gever wijst Foldcens de jobcoaches bijvoor
beeld op ontbijtsessies of Open Coffees en
bijeenkomsten van ondernemersvereni
gingen. ‘Face to face en korte lijnen: de
persoonlijke benadering vergroot de kans
van slagen. Werkgevers willen best sociaal
ondernemen enjij hebt een Idant die
matcht.’ Komt het tot een diensn’erband,
dan is bet van belang vanaf het begin
duidelijk te maken wat kianten nodig
hebben om goed te flinctioneren, bena
drukt ze. ‘Bijvoorbeeld een werkomgeving
met weinig stress. Ms een medewerker
precies aangeeft wat er geregeld moet
worden, dan zijn werkgevers vaak bereid
te helpen. De ene idant is lnvetsbaarder
dan de andere en van misluldcingen
wordt niemand beteL Dat is slecht voor
bet zelft’ertrouwen en vergroot stigma
tisering. Ben zorgvuldige voorbereiding
en goede begeleiding op de werkplelc kan
het verschil maken. Liever wat meer in
vesteren in het begin, dan is er meer kans
op een duurzame plaatsing’.
participatie
Individuele plaatsing en steun
Een bewezen effectieve manier am te
zorgen dat uitkeringsgerechtigden en
werknemers met een psychische aandoe
ning hun baan behouden is Individuele
plaatsing en steun (IPS), aflcomstig uit de
VS. In Nederland wordt de begeleiding
aangeboden in onder andere Gronin
gen, Eindhoven, Amsterdam, Den Haag,
Arnersfoort en Mkmaar. Begeleiders
zoeken naar een reguliere baan, waar de
Mant direct begint en bieden vervolgens
Iangdurig steun in de werkomgeving. Bij
IPS gaan zorg, behandeling, arbeids(re-)
integratie en begeleiding op de werkplelc
samen, in goede onderlinge afstemming.
De trajectbegeleider is bijvoorbeeld lid
van een ambulant ggz-team, zoals in
Nederland de multidisciplinaire FACTteams (Flexible Assertive Community
Treatment).
Debby Kamstra werkt als gecertificeerd
IPSjobcoach bij bet team Vroegtijdige
Interventie Psychose (VIP) van het AMC
in Amsterdam. Banen voor de jonge doel
groep vindt bet VIP team onder andere
via bet Business Networks International
in Amsterdam en via De Normaalste
Zaak.4 Kamstra: ‘Met hen maken we
afspraken over banen voor onze cliCnten.
IPS Ieidt tot goede resultaten wat betreft
herstel van een psychose, bet behalen van
een startkwaliflcatie, toeleiding naar werk
en behoud van de baan. Door jongeren
gedurende bet hele traject te begeleiden,
kunnen wij hen leren hoe nj op het werk
am kunnen gaan met symptomen en
moeilijke situaties lmnnen overwinnen.
De behandeling duurt drie jaar. Zestig tot
zeventig procent van de jongeren rondt
een studie afen/ofvindt een baan. Met
IPS creëerje meer kansen en ruimte op de
arbeidsmarkt voorjonge mensen met een
ernstige psychiatrische diagnose.’5
Volgens Kenniscentrum Phrenos bewijst
ook internationale en Nederlandse
monitoring de effectiviteit van IPS. Na
dertig maanden heeft 44 procent van
de IPS-cliënten een reguliere betaalde
baan, tegenover 25 procent van de
controlegroep. Voorwaarde voor succes
van de methode is volgens Phrenos de
modelgetrouwheid waarmee IPS wordt
uitgevoerd.
Herstel
Ervaringsdeskundige Martijn Role,
adviseur van de Raad van Bestuur van
Lister, waar (ex-)ggz cliënten herstel
colleges kunnen volgen, stelt dat aan
arbeidsparticipatie iets voorafmoet
gaan. ‘Een standaard re-integratietraject
van buitenaf, met een programma voor
dagelijkse verrichtingen en arbeidsre-in
tegratie, is gedoemd te misluMcen zon
der voorafgaand herstel. Het gaat niet
am een wasstraat.’ Volgens hem hebben
cliënten eerst ‘vrije ruimte’ nodig, om
te kunnen bouwen aan zelfrertrouwen.
‘Door psychisch lijden verschrompelt je
zeltheeld,’ vertelt hij. ‘1k had geen werk,
geen sociale contacten en niet het gevoel
burger te zijn. “Heb ik nog iets te zoeken
in de samenleving?” vroeg ik me vaak af.
Ms je leven OP verschillende terreinen is
ontwricht enje alle hoop en zelfrespect
verliest, is de stap naar werk vaak te
groot.’ In bijvoorbeeld zelffiulpgroepen
werken clienten aan bet eigen herstel
proces, door bun en’aringen te delen en
elkaar steun te bieden. Doel van de vrije
ruimte is volgens Kole te komen tot een
betekenisvolle maatschappelijke rol. ‘Je
kunt weer ontdekken hoe je verbinding
maakt met de samenleving en krijgt
de moed je identiteit als client in te
wisselen voor een identiteit als burger.’
Cliënten worden ‘deelnemers’.
WRAP
Kenniscentrum Phrenos en Lister bieden
hersteltrainingen, met eiwaringsdeskun
digen als Martijn Kole als trainer. Zij
maken onder andere gebruik van Wellness Recovery Action Plan (WRAP). Dat
is een ook uit de VS aflcomstig zelthul
pinstrument, voor ‘dagelijks onderhoud’
vanje stemming, een actieplan en een
crisisplan. Het wordt oak gebruikt door
werknemers met ernstige psychiscbe
ldachten. Met een WRAP geven ze zeif
sturing aan bun herstel en houden de
regie in eigen hand. Lector en weten
schappelijk medewerker Harry Michon
van bet Trimbos instituut onderzocht
in 201415 de betekenis van WRAP
voor werknemers. 32 werknemers met
psychische klachten uit vier steden in
Nederland vulden vragenlijsten in. De
heift kreeg IPS begeleiding, de andere
heift IFS begeleiding en gebruikten een
WRAP-actieplan. De WRAP groep bleek
een beter zeltheeld te hebben en positief
te oordelen over bet eigen thnctianeren
op bet werk. Oak de arbeidstevreden
heid van WRAP-deelnemers was groter
dan die van de IPS groep. ‘WRAP heeft
effect’, concludeert Harry Michon. Het
zelfinzicht en management van slechte
dagen wordt beter, dat voorkomt terug
val. ‘WRAP Ieertje ookje beperkingen
te accepteren, grenzen aan te geven,
tijd in te ruimen voor leuke dingen en
structuur in bet dagelijks leven aan te
brengen. WRAP is een goede aanvulling
op traject- en arbeidsbegeleiding.’6
Trots
Christine heeft nag altijd intensieve
psychotherapie. In haar baan haalt ze
echter zonder problemen de productie
druk. ‘Mijn doorlooptijd is goed en ik
Ican de werkdruk goed aan. Daar ben ik
best trots op.’
Slot
Opvattingen over arbeidsparticipatie van
uitkeringsgerechtigden met een psychi
sche aandaening zijn veranderd van een
Nee in een Ja. De wil am hen aan werk
te helpen en aan bet werk te houden
is er ook, zowel bij werkgevers, UWV
en ggz als bij Idanten zelf. Dc praktijk
blijft bier nag bij achter. Om duurzame
re-integratie en deelname op de arbeids
markt te realiseren, is multidisciplinaire
samenwerking nodig tussen professi
onals uit de domeinen zarg en arbeid.
Zelthulpgroepen met en door en’arings
deskundigen zijn aanvullend en hebben
en toegevoegde waarde. Herstellen,
ondersteunen, empoweren en begelei
den, dan komt bet met die streefcijfers
oak goed.I
Annemiek Onstenk is zel)slandig journalist,
[email protected] en www.annemiekanstenk.nl
Dc naam Christine is am pri vary redenen gefin
geerd.
Noten
1. https://www.valksgezandheidenzarg.infa/
2. OECD (2034), Mental Health and Work: Netherlands,
Mental Health and Wart OECD Publishing.
http://dx.doi.org/10.1 787/9789264223302-en
3. http://www.uwv.nl/averuwv/
Images/20150302%2okindrappart%2osamenwerkingsverbanden%2OGGZ-UWV.pdf
4. Een nenverk van werkgevers van grate bedrij
yen en van MKB Nederland dat streeft naar
‘inclusiefwerkgeverschap’.
5. zie oak Saciaal Bestek februari/maart 2015 Op
weg naar effecdeve re-integratie arbeidsbe
perkten
6. httpqjwwwkenniscentrumphrenas.nl/wp-con
tenquplaadsf2Ols)08fAF1374-Brachure
Werken-met-WRAP_digitaal_2dedruk.pdf
sociaalbestek DttEMBER 201 s/JANUARI 2016 37