Werklastmeting sociale diensten

rapport
Werklastmeting
sociale diensten
1 juni 2014
in opdracht van
POD Maatschappelijke Integratie,
Armoedebestrijding en Sociale Economie
Inhoudstafel
1
Samenvatting ................................................................................................................................ 6
2
Inleiding ......................................................................................................................................... 7
3
Doelstelling onderzoek ................................................................................................................. 8
3.1
3.1.1
Art. 23 van de Grondwet: sociale grondrechten ............................................................ 8
3.1.2
Art. 1 van de OCMW-wet: recht op een menswaardig leven ........................................ 9
3.2
4
Structuur en organisatie ........................................................................................................ 8
Financiering van de federale taken ..................................................................................... 10
3.2.1
Het recht op maatschappelijke hulp (RMH) ................................................................. 10
3.2.2
Het recht op maatschappelijke integratie (RMI) .......................................................... 11
3.2.3
Installatiepremies ......................................................................................................... 11
3.2.4
Fedasil .......................................................................................................................... 11
3.2.5
Sociale economie ......................................................................................................... 12
3.2.6
Budget grootstedenbeleid ............................................................................................ 12
Werklastanalyse ......................................................................................................................... 13
4.1
Werklastmetingen ................................................................................................................ 13
4.2
Registratiesystemen in de sociale sector ........................................................................... 14
4.2.1
De Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) ................................................ 15
4.2.2
De Centra voor Algemeen Welzijnswerk ..................................................................... 15
4.3
Registratiesystemen in de OCMW-sector........................................................................... 16
4.3.1
Instrument VVSG ......................................................................................................... 16
4.3.2
Studie AVCB/VSGB ..................................................................................................... 17
4.3.3
Waalse Gewest ............................................................................................................ 17
4.3.4
Instrument OCMW Antwerpen ..................................................................................... 17
4.3.5
Instrument OCMW Ciney ............................................................................................. 18
4.3.6
Instrument OCMW Zele ............................................................................................... 18
4.4
Andere tijd-taakanalyses ..................................................................................................... 18
4.4.1
Probis-methodiek tijd-taakanalyse ............................................................................... 18
4.4.2
Werklastmeting arbeidsrechtbanken ........................................................................... 19
4.5
Buitenlands onderzoek ........................................................................................................ 20
4.5.1
4.6
5
IRSST-onderzoek......................................................................................................... 20
Conclusie ............................................................................................................................. 21
Methodologie .............................................................................................................................. 23
5.1
Onderzoek ........................................................................................................................... 23
5.2
Populatie .............................................................................................................................. 23
6
5.3
Steekproef ........................................................................................................................... 23
5.4
Definities .............................................................................................................................. 23
5.4.1
Sociale dienst ............................................................................................................... 24
5.4.2
Maatschappelijk werker ............................................................................................... 24
5.4.3
Ondersteunende of administratieve medewerkers...................................................... 24
5.4.4
Leidinggevenden .......................................................................................................... 24
5.4.5
Expertenfuncties .......................................................................................................... 25
5.5
Afbakening deelnemers aan de bevraging ......................................................................... 25
5.6
Registratie ........................................................................................................................... 26
5.7
Stap 1: bepaling van het aantal te raadplegen gemeenten ................................................ 26
5.8
Stap 2: verdeling over de gewesten.................................................................................... 26
5.9
Stap 3: verdeling over de clusters....................................................................................... 26
5.10
Stap 4: selectie van de gemeenten..................................................................................... 27
5.11
Stap 5: controle op geografische spreiding ........................................................................ 27
5.12
Het meetinstrument ............................................................................................................. 29
5.13
Registratie ........................................................................................................................... 31
5.14
Validiteit van het instrument ................................................................................................ 31
Resultaten meting ....................................................................................................................... 32
6.1
Analyse van het volledige takenpakket van de OCMW’s ................................................... 32
6.1.1
Begripsverduidelijking .................................................................................................. 32
6.1.2
Bronnen ........................................................................................................................ 34
6.1.3
Omschrijving van de clusters ....................................................................................... 37
6.2
Beschrijving van de respondentengroep ............................................................................ 41
6.2.1
Profiel van de deelnemers ........................................................................................... 41
6.2.2
Aantal deelnemers ....................................................................................................... 42
6.2.3
Feminisatiegraad sociale dienst .................................................................................. 43
6.2.4
Tewerkstellingsniveau.................................................................................................. 44
6.2.5
Anciënniteit ................................................................................................................... 45
6.2.6
Jobtime ......................................................................................................................... 46
6.2.7
Extrapolatie van gegevens naar België ....................................................................... 47
6.3
Analyse van de registratiegegevens ................................................................................... 48
6.3.1
Algemeen ..................................................................................................................... 48
6.3.2
De kustgemeenten ....................................................................................................... 50
6.4
Algemene resultaten van de meting ................................................................................... 51
6.5
Analyse van de hoofdtaken en de activiteiten per cluster .................................................. 56
6.5.1
Analyse per hoofdtaak met vergelijking tussen de clusters ........................................ 56
6.5.2
Analyse per activiteit met vergelijking tussen de clusters ........................................... 58
6.6
Analyse van de taken per hoofdtaak en cluster.................................................................. 59
6.6.1
Activering...................................................................................................................... 59
6.6.2
Energie ......................................................................................................................... 60
6.6.3
Financiële hulp ............................................................................................................. 61
6.6.4
Huisvesting ................................................................................................................... 62
6.6.5
Illegale vreemdelingen en asielzoekers ...................................................................... 63
6.6.6
Info / psychosociale hulpverlening ............................................................................... 63
6.6.7
Jongeren en studenten ................................................................................................ 64
6.6.8
Gezondheid .................................................................................................................. 64
6.6.9
Schuldhulpverlening ..................................................................................................... 66
6.6.10
Trends per cluster ifv de hoofdtaken ........................................................................... 66
6.7
Analyse van de activiteiten per hoofdtaak en per cluster ................................................... 68
6.7.1
Consultatie van een collega voor de verschillende hoofdtaken per cluster ................ 68
6.7.2
Consultatie van een collega voor de verschillende hoofdtaken per cluster ................ 69
6.7.3
Huisbezoeken per hoofdtaak en per cluster ................................................................ 70
6.7.4
Persoonlijk onderhoud per hoofdtaak en per cluster................................................... 71
6.7.5
Telefoneren als activiteit per hoofdtaak en per cluster ............................................... 72
6.7.6
Vergaderen als activiteit per hoofdtaak en per cluster ................................................ 73
6.8
Analyse van de federale taken ............................................................................................ 74
6.8.1
Analyse van de activiteiten per taak en per cluster ..................................................... 75
6.8.2
Verdeling federaal – regionaal ..................................................................................... 83
6.9
Functieanalyse .................................................................................................................... 83
6.9.1
Aantal dossiers ............................................................................................................. 84
6.9.2
Kwaliteitsvol werk afleveren......................................................................................... 86
6.9.3
Evolutie van de dossierlast .......................................................................................... 87
6.10
Vergelijking functieanalyse - registratiegegevens ............................................................. 88
6.11
Vergelijking aantal van de dossiers – aandeel van de uren per hoofdtaak ...................... 90
6.12
Inschatting minimale bezetting van de sociale dienst ........................................................ 93
6.13
Vergelijking met de kansarmoede-indicator ....................................................................... 94
6.14
Vergelijking federale subsidies mbt dienstverlening OCMW .............................................. 96
7
Goede praktijken uit het werkveld .............................................................................................. 97
8
Besluit en beleidsaanbevelingen ................................................................................................ 98
9
8.1
Besluiten .............................................................................................................................. 98
8.2
Beleidsaanbevelingen ......................................................................................................... 99
Bijlages ..................................................................................................................................... 101
9.1
Deelnemers aan de stuurgroep van het onderzoek ......................................................... 101
9.2
Classificatie gemeenten volgens Belfius .......................................................................... 102
9.2.1
9.3
Documentatie van de registratiesystemen in de sociale sector ....................................... 106
9.3.1
9.4
Analyse Brussel ......................................................................................................... 104
CAW Midden West-Vlaanderen ................................................................................. 106
Documentatie van de registratiesystemen in de OCMW-sector ...................................... 109
9.4.1
OCMW Antwerpen ..................................................................................................... 109
9.4.2
OCMW Zele ............................................................................................................... 110
9.4.3
OCMW Ciney ............................................................................................................. 112
9.5
Functieanalyse .................................................................................................................. 115
9.6
Uitleg functieanalyse ......................................................................................................... 118
9.7
Activiteitenlijst + scherm registratietool ............................................................................. 121
9.8
Handleiding ........................................................................................................................ 123
9.9
Steekproeftrekking ............................................................................................................ 124
9.10
Lijst van deelnemende OCMW’s....................................................................................... 126
9.11
Infofiches OCMW en deelnemers ..................................................................................... 127
9.12
Lijst met afkortingen .......................................................................................................... 129
9.13
Lijst met tabellen ............................................................................................................... 130
9.14
Lijst met figuren ................................................................................................................. 132
1
Samenvatting
De studie van de werklast van de maatschappelijk werkers op de OCMW’s werd uitgevoerd in de
periode september – december 2013. Doelstelling van de studie was het in kaart brengen van de
bezetting op de sociale diensten van de OCMW’s en het inschatten van een ideale bezetting
waarmee een kwaliteitsvolle dienstverlening kan aangeboden worden.
Er hebben 836 deelnemers uit 69 OCMW’s deelgenomen aan de studie. Gedurende vier weken
hebben zij al hun activiteiten in kaart gebracht via een on-line registratiesysteem en hebben zij hun
interventies in de maatschappelijke dossiers geregistreerd. Om een goed beeld te krijgen van de
evolutie van de (gepercipieerde) werkdruk en de kwaliteit van de dienstverlening werd ook de
appreciatie van de medewerkers van de sociale diesnten hierrond bevraagd.
Omwille van de grote diversiteit tussen de verschillende OCMW’s, waardoor een correcte en
betrouwbare vergelijking tussen de OCMW’s niet mogelijk is, werden deze geselcterde OCMW’s
onderverdeeld in clusters. Om vergelijkingen met andere data te vergemakkelijken werden de
OCMW’s ingedeeld volgens de sociaaleconomische typologie van de gemeenten van Belfius.
Het onderzoek heeft uitgewezen dat de voornaamste taken die door de sociale diensten van de
OCMW’s worden uitgevoerd Financiële hulpverlening (28,5%), Activering (14,5%),
Schuldhulpverlening (11,7%) en Energie (8,4%) zijn.
Een andere opvallende vaststelling was het feit dat een groot deel van de arbeidstijd (41%) van
maatschappelijk werkers aan administratieve taken wordt gespendeerd.
De studie heeft uitgewezen dat er qua gebruikte methodieken geen heel groot verschil is tussen de
OCMW’s. Er is evenwel een groot verschil op te merken in de tijdsbesteding van de OCMW’s.
Gelet op het stijgend aantal dossiers en de beperkte middelen, gaan de OCMW’s de eigen
procedures moeten onderzoeken en nagaan waar er in de afhandeling van de dossiers of het
besluitvormingsproces of… efficiëntiewinsten kunnen gevonden worden. Daarnaast is er ook te
weinig rechtstreeks cliëntcontact voor functies die als doelstelling ‘het begeleiden van cliënten’
hebben, i.c. de maatschappelijk werker. Wij pleiten voor een evidence-based aanpak waarbij een
echt emancipatorisch traject voor de cliënt wordt opgesteld.
De lokale besturen dienen de wijze waarop ze hun hulpverlening organiseren aan te passen aan
de nieuwe maatschappelijke evoluties. Voor de hogere overheden is een duidelijke
ondersteunende rol weggelegd en kunnen er qua administratiever vereenvoudiging en het delen
van goede praktijken nog belangrijke stappen gezet worden.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
6
2
Inleiding
Het takenpakket van sociale diensten van de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn
(OCMW’s) is doorheen de jaren meer uitgebreid en complexer geworden. De sociale diensten
nemen een rol op als regisseur en actor op tal van belangrijke levensdomeinen zoals
kansarmoedebestrijding, wonen, werken, gezondheid, welzijn … voor specifieke doelgroepen of de
gehele bevolking. Ook de behoeften en het profiel van de cliënten is gewijzigd1.
Om de kwaliteit en de efficiëntie van de dienstverlening van OCMW’s t.o.v. de burger te
verbeteren, voorziet de algemene beleidsverklaring van december 2011 een werklastanalyse. 2
De Programmatorische federale Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding
en Sociale Economie (POD MI) heeft daarom een onderzoek gelast naar de werklast van de
medewerkers van de sociale dienst van de OCMW’s.
1
2
Bestek algemene offerteaanvraag, 2013
http://www.deblock.belgium.be/nl/maatschappelijke-integratie-armoedebestrijding, Deel 3 punt 1. Werklastmeting
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
7
3
Doelstelling onderzoek
De doelstelling van het onderzoek is om “via een analyse van de werklast bij maatschappelijk
werkers, een beeld schetsen van de huidige bezetting en de ‘ideale’ bezetting om een
kwaliteitsvolle dienstverlening te kunnen garanderen. Op basis hiervan kunnen dan maatregelen
genomen worden om de werklast te verlichten”.3
Dit onderzoek omvat volgende onderdelen:
1. Het in kaart brengen van instrumenten om de werklast te meten bij maatschappelijk werkers.
2. Het in kaart brengen van de huidige bezetting en van de ‘ideale’ bezetting om kwaliteitsvolle
dienstverlening te kunnen garanderen. Op basis hiervan een analyse van de werklast.
3. Het detecteren van beste praktijken.
4. Het formuleren van beleidsvoorstellen.
3.1 Structuur en organisatie
Maatschappelijk werkers zijn vooral actief in de sociale diensten van de OCMW’s. We starten met
een voorstelling van de opdracht en de structuur van deze diensten binnen de OCMW’s.
Het OCMW is een publieke instelling op het lokaal niveau met een eigen rechtspersoonlijkheid. Dit
betekent dat elk OCMW autonoom beslissingen kan nemen, contracten afsluiten, personeel
aanwerven e.d., waardoor er niet zoiets bestaat als ‘het’ OCMW. Een onderzoek naar de werklast
binnen de sociale dienst van ‘het’ OCMW dient hiermee rekening te houden.
De structuur en de organisatie van de OCMW’s worden geregeld in de organieke wet uit 1978 en
aanvullende regionale decreten. De wetgever legt geen structuur of organisatiemodel op en
beperkt zich in de organieke wet tot het verplichten van een aantal noodzakelijke functies:
secretaris, ontvanger/financieel beheerder en maatschappelijk assistent. Daarnaast zijn er
minimaal volgende beslissingsorganen: Raad voor Maatschappelijk Welzijn, Vast Bureau en
Bijzonder Comité voor de Sociale Dienst. Verder worden er geen organisatorische vereisten
opgelegd en kunnen de OCMW’s zelf een eigen invulling geven aan uitbouw van hun organisatie
en de dienstverlening.
In de missie van het OCMW, en daarmee ook deze van de sociale dienst, heeft de wetgever wel
een aantal basisprincipes vastgelegd waaraan alle OCMW’s zich dienen te houden. Los van
andere specifieke opdrachten die aan de OCMW’s toevertrouwd worden, zoals het Stookoliefonds,
recht op maatschappelijke integratie (RMI), sociale en culturele participatie … heeft de wetgever
de (basis)dienstverlening van het OCMW voornamelijk vastgelegd in twee wetsartikelen.
3.1.1 Art. 23 van de Grondwet: sociale grondrechten
In artikel 23 van de Grondwet staat dat ieder het recht heeft een menswaardig leven te leiden. Het
artikel vindt zijn oorsprong in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 1948. Dit
3
Bestek algemene offertevraag, 2013
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
8
recht op een menswaardig leven werd in 1994 in de grondwet ingeschreven en wordt in
verschillende andere rechten gevat:
1. het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het kader van een algemeen
werkgelegenheidsbeleid, dat onder meer gericht is op het waarborgen van een zo hoog en
stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke
beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen;
2. het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige en
juridische bijstand;
3. het recht op een behoorlijke huisvesting;
4. het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu;
5. het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing.
De realisering van deze grondrechten wordt gezien als een belangrijke dam tegen armoede.
Lokale besturen kunnen bijdragen aan de realisering van deze grondrechten.
3.1.2 Art. 1 van de OCMW-wet: recht op een menswaardig leven
Alle dienstverlening die een OCMW aanbiedt aan zijn cliënten is rechtstreeks of onrechtstreeks
een uitvloeisel van artikel 1 van de Organieke wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra
voor maatschappelijk welzijn (OCMW-wet). Het luidt als volgt:
‘Elke persoon heeft recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel eenieder in de
mogelijkheid te stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid.
Er worden openbare centra voor maatschappelijk welzijn opgericht die, onder de door deze wet
bepaalde voorwaarden, tot opdracht hebben deze dienstverlening te verzekeren.’
Omdat het aantal en de samenstelling van de bevolking van een gemeente en de socioeconomische variabelen een invloed hebben op de problematieken en de hulpvragen waarmee de
sociale dienst wordt geconfronteerd, moet het OCMW maatwerk kunnen bieden in het kader van
de hulpverlening. Het OCMW kan haar dienstverlenging dus op zeer veel verschillende manieren
aanbieden en organiseren. Deze lokale invulling garandeert een adequate hulpverlening maar
maakt ook dat de verschillende OCMW’s over een periode van 35 jaar een eigen
organisatiestructuur, werkwijze en dynamiek ontwikkeld hebben, waardoor er – buiten een aantal
wettelijke verplichtingen en de centraal aangestuurde hulpverlening als bijvoorbeeld het Recht op
Maatschappelijke Integratie – weinig uniformiteit tussen de OCMW gevonden kan worden4.
Ook de latere regionale decreten veranderen niets fundamenteels aan deze lokale autonomie.
In de Vlaamse decreten van 19 december 2008 en 29 september 2012 worden er amper
bepalingen over de organisatiestructuur van het OCMW opgenomen5. Ook het Waalse en het
4
Het is net omwille van deze diversiteit dat ten behoeve van het onderzoek de OCMW’s in verschillende clusters zijn onderverdeeld (zie
later).
5
In de decreten van 19/12/2008 en 29/09/2012 vinden we slechts 2 relevante verwijzingen naar de organisatie of de structuur van het
OCMW, namelijk:
Art. 74. Met behoud van de toepassing van artikel 218, § 3, stelt de raad voor maatschappelijk welzijn het organogram van de diensten
van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn vast. Het organogram geeft de organisatiestructuur van de diensten van het
openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn weer, geeft de gezagsverhoudingen aan en duidt de functies aan waaraan het
lidmaatschap van het managementteam is verbonden.
Art. 97. Het managementteam ondersteunt de coördinatie van de diensten van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn bij
de beleidsvoorbereiding, de beleidsuitvoering en de beleidsevaluatie. Het managementteam bewaakt de eenheid in de werking, de
kwaliteit van de organisatie en de werking van de diensten van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn, alsook de interne
communicatie.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
9
Brusselse gewest leggen de OCMW’s geen specifieke structuur of organisatorische normen op.
Het staat de OCMW’s dus vrij om de eigen diensten naar believen in te richten.
3.2 Financiering van de federale taken
De OCMW’s kunnen voor de financiering van hun werking terugvallen op verschillende
financieringsbronnen.
Vooreerst zijn er de werkings- en personeelssubsidies gekoppeld aan de dienstverlening van het
OCMW. Afhankelijk van de bevoegdheden worden deze middelen door het federale of het
regionale niveau ter beschikking gesteld.
Vervolgens zijn er de cliëntbijdragen. OCMW’s die thuiszorg organiseren, een woonzorgcentrum of
een dienstencentrum uitbaten … genereren inkomsten via hun eigen dienstverlening.
Verder kunnen de OCMW’s ook personeelssubsidies bekomen voor de tewerkstelling van
bepaalde kansengroepen of in het kader van (netto) personeelsuitbreiding, zoals bijvoorbeeld
Sociale Maribel.6
Naast deze financieringskanalen, kunnen de OCMW’s ook nog rekenen op een aandeel in het
gemeentefonds7. Het oorspronkelijke federale gemeentefonds werd op 16 januari 1989 met de wet
op de hervorming van de instellingen volledig geregionaliseerd. De gewesten kunnen dus zelf een
kader en een verdeelsleutel uitwerken om de middelen over de gemeenten te verdelen. Tenzij
anders overeengekomen, stort het gemeentebestuur 8 % van de middelen van het gemeentefonds
aan het OCMW, welke zij vrij kunnen besteden. Het gemeentefonds vertegenwoordigt
respectievelijk in Vlaanderen, Wallonië en Brussel een bedrag van 2,089 miljard euro, 1,057
miljard euro en 0,268 miljard euro.
Tenslotte is er nog de gemeentelijke dotatie. De dotatie van de gemeente maakt het budget van
het OCMW sluitend, waardoor alle kosten gedekt worden. Deze dotatie is opgenomen in de
meerjarenplanning van de gemeente en vormt het voorwerp van onderhandelingen tussen het
OCMW en het gemeentebestuur.
De dienstverlening van de OCMW’s wordt via verschillende categorieën gefinancierd.
3.2.1 Het recht op maatschappelijke hulp (RMH)
De OCMW’s zijn via art. 60, § 3 gehouden aan het verlenen van de nodige (financiële) hulp om
een menswaardig bestaan te verzekeren. Dit recht op maatschappelijke hulp omvat drie grote
onderdelen: een financiële steun (= equivalent van het leefloon)8, een tewerkstelling en/of een
tussenkomst in de (dringende) medische hulpverlening.
6
In 2012 bedroeg het budget van de Sociale Maribel binnen de lokale openbare sector 333 miljoen euro, waarmee 10.826 VTE werden
tewerkgesteld (Bron VVSG, afdeling Economie en Werk).
7
Het Gemeentefonds is één van de belangrijkste inkomstenbronnen voor de lokale besturen. Ongeveer één vijfde van de inkomsten
van de lokale besturen vloeit voort uit deze subsidie. Het fonds wordt onder de gemeenten verdeeld op basis van verscheidene
maatstaven. De grootsteden Antwerpen, Gent, Luik en Charleroi krijgen samen respectievelijk 40 % van het Vlaamse budget en 25 %
van het Waalse budget uit het gemeentefonds.
8
Het equivalent leefloon is een periodieke financiële steun die het OCMW verleent op basis van art. 60, § 3 van de Organieke W et,
indien het leefloon (periodieke financiële steun die het OCMW verleent op basis van de RMI-wet) niet kan worden toegekend doordat de
persoon niet voldoet aan de toekenningsvoorwaarden (nationaliteit, leeftijd of inkomen) van het leefloon. Het toegekende equivalent
leefloon voor 100 % wordt terugbetaald indien het bedrag van het equivalent leefloon niet hoger is dan de bedragen van het leefloon,
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
10
De maatschappelijke hulp kan bestaan uit:
-
basisbijdrage, aanvullende bijdrage en regularisatie van het ziekenfonds;
medische en farmaceutische hulp, al dan niet verstrekt in een verpleeginstelling;
repatriëringskosten;
kosten voor huisvesting;
plaatsings- of verblijfskosten;
equivalent gewaarborgde gezinsbijslag en kraamgeld;
enz.
3.2.2 Het recht op maatschappelijke integratie (RMI)
Het OCMW van elke gemeente heeft de opdracht het recht op maatschappelijke integratie te
waarborgen aan de personen die over onvoldoende bestaansmiddelen beschikken en die de
voorwaarden van de wet vervullen. De integratie en participatie aan het maatschappelijk leven
wordt bewerkstelligd via tewerkstelling, een leefloon en een geïndividualiseerd project voor
maatschappelijke integratie, al dan niet gecombineerd. De keuze van het meest gepaste traject
gebeurt in overleg met de betrokkene met het doel een maximale integratie en sociale participatie
te bewerkstelligen. Doelstelling is het installeren van een inkomen waarmee de betrokkene in zijn
levensonderhoud kan voorzien.
De financiële steun die in het kader van het RMI wordt verstrekt aan de inwoners van de
gemeente, wordt door de federale overheid vergoed ten belope van 50 % van de reële kosten.
Deze terugbetaling kan oplopen tot 60 % voor OCMW’s die tenminste 500 rechthebbenden tellen
en tot 65 % indien er ten minste 1.000 rechthebbenden zijn. Het RMI wordt dus voor 35-50 %
gefinancierd door de gemeenten zelf.
3.2.3 Installatiepremies
Een installatiepremie is een bedrag dat een dakloze van het OCMW kan ontvangen wanneer hij
permanent een woning betrekt en dat moet aangewend worden om de woning in te richten. Het
bedrag komt overeen met een twaalfde van het jaarlijks bedrag van het leefloon categorie ‘persoon
met gezin ten laste’. De installatiepremies voor daklozen toegekend op basis van de RMI-wet,
wordt door de Staat voor 100 % terugbetaald aan de OCMW’s.
3.2.4 Fedasil
Fedasil verleent materiële hulp aan asielzoekers en andere categorieën van vreemdelingen die
recht hebben op opvang (overeenkomstig de 'opvangwet' van 12 januari 2007). Zij organiseert de
opvang en begeleiding van de asielzoekers en andere doelgroepen binnen de verschillende
opvangstructuren en zorgt voor de observatie en oriëntatie van niet-begeleide minderjarige
vreemdelingen (NBMV). Fedasil is verantwoordelijk voor het uittekenen, voorbereiden en uitvoeren
van het opvangbeleid en de integratie van opvangcentra in de lokale omgeving. Tenslotte
coördineert het de programma’s voor vrijwillige terugkeer vanuit België. De werkingsmiddelen die
Fedasil hiervoor ter beschikking heeft, worden bijna uitsluitend gefinancierd door de federale
dotatie via de POD MI.
bedoeld in art.14, §1 van de RMI-wet op voorwaarde dat de vreemdelingen in het bevolkingsregister van de gemeente staan
ingeschreven. Indien dit niet het geval is, moet de gemeente de maatschappelijke hulp met eigen middelen financieren.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
11
3.2.5 Sociale economie
In België is de sociale economie een gedeelde bevoegdheid tussen de federale staat, de gewesten
(Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) en de Duitstalige Gemeenschap.
Het budget voor de sociale economie wordt gebruikt om (economie)projecten die in hun
doelstellingen de realisatie van bepaalde maatschappelijke meerwaarden vooropstellen te
ondersteunen. Deze projecten onderscheiden zich van gewone ‘ondernemingen’ doordat zij:
-
arbeid voorrang geven op kapitaal;
besluiten democratisch nemen;
maatschappelijk ingebed zijn;
transparant, kwaliteitsvol en duurzaam zijn.
OCMW’s kunnen via het indienen van projecten financiering van de POD MI bekomen in het kader
van sociale economie.
3.2.6 Budget grootstedenbeleid
Het grootstedenbeleid werd als aparte beleidslijn opgericht door de federale regering in 1999 om
tegemoet te komen aan de specifieke problemen waar de grote steden mee kampten als
werkloosheid, sociale uitsluiting en verslechtering van de levenskwaliteit. Het grootstedenbeleid
moet een harmonieuze ontwikkeling van de stad stimuleren die bijdraagt tot de economische groei
van de natie, door de bewoonbaarheid van de stadscentra en het respect voor de burgers te
waarborgen.
De Federale overheid financiert werkings- en personeelskosten via verschillende kanalen.
Onderstaande tabel geeft aan waar het budget van de POD MI in 2012 voornamelijk naartoe ging.
Onderdeel
Recht op maatschappelijke hulp (RMH)
Recht op maatschappelijke integratie(RMI)
Installatiepremies (toegekend krachtens de organieke wet)
Dotatie Fedasil
Budget Sociale economie
Budget grootstedenbeleid
Totaal
Bedrag (in euro)
421.465.939
658.971.293
4.373.440
389.165.000
2.162.000
54.827.000
1.530.964.672
Tabel 1: budget POD MI (2012)
Uit deze cijfers blijkt dat de OCMW’s voor de uitvoering van hun federale taken, los van de
projectsubsidies (sociale en culturele participatie, creatie van doorgangswoningen,
stookoliefonds …) als groep een jaarlijkse subsidie van € 1.084.810.672,00 voor hun
maatschappelijke hulp, RMI en installatiepremies van de POD MI ontvangen. Deze vergoedingen
zijn doorgaans gekoppeld aan cliëntdossiers en dienen om de effectief uitbetaalde steunen en
vergoedingen te compenseren. Ook de kosten van de dossierbehandeling worden hiermee
vergoed. In de praktijk komt dit laatste neer op een tussenkomst in de loonkost van de
maatschappelijk assistenten.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
12
4
Werklastanalyse
Deze studie beschrijft een werklastmeting. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op wat een
werklastmeting eigenlijk is.
4.1 Werklastmetingen
Wanneer we spreken over werklast en werklastmetingen, is het belangrijk dat er een goede
definitie wordt gekozen. Werklast, werkvolume, werkdruk, dossierlast, stress, taakbelasting,
werktempo … zijn allemaal begrippen die in deze context gehanteerd worden, maar niet dezelfde
inhoud hebben. We geven eerst een begripsverduidelijking.
In het kader van dit onderzoeksopzet richten wij ons uitsluitend op de werklast of werkbelasting
(min of meer gelijkaardig aan de Engelse term ‘workload’). Deze termen verwijzen naar al het werk
dat een medewerker moet uitvoeren: de hoeveelheid, de moeilijkheidsgraad, de kwaliteitseisen,
het tempo …
Uit de werklastanalyse in de ouderenzorg onthouden we dat er een verschil is tussen werkvolume
en werkdruk. Werkvolume/werklast probeert een objectieve inschatting te geven van de taken,
terwijl werkdruk eerder subjectief is. Er blijkt geen verband te zijn tussen werkdruk en werklast. 9
In het werk van Meyer wordt werklast (workload) gedefinieerd als “professionele activiteiten of de
tijd besteed aan professionele taken die ook afgewerkt zijn”.10
Het Keil Centre omschrijft werklast als volgt: “Workload generally means the amount of work
people have to or are expected to complete.”11 Zij stellen daarbij dat werklast niet alleen te maken
heeft met de hoeveelheid werk, maar ook met de moeilijkheidsgraad, de schommelingen in de
hoeveelheid werk, de mate van controle, de nieuwigheid en de tijdsduur van het werk.
Bernard Tort en Catherine Teiger omschreven werklast als « l’intensité de l’effort fourni par le
travailleur pour répondre aux exigences de la tâche dans les conditions matérielles déterminées,
en rapport avec son état et les divers mécanismes en jeu dans son travail’ 12.
Hart & Staveland definiëren werklast als volgt: "Workload is not an inherent property, but rather it
emerges from the interaction between the requirements of a task, the circumstances under which it
is performed, and the skills, behaviours, and perceptions of the operator." (Hart & Staveland,
1988).
Het meten van de werklast betreft dus het onderzoek naar de intensiteit van de inspanning die een
werknemer in een bepaalde context levert. Deze ‘last’ betreft zowel de fysieke, als de mentale
belasting van de werknemers en is het gevolg van de interactie tussen de omgevingsfactoren
(vereisten van de taak, arbeidsomstandigheden …) en de vaardigheden, het gedrag en de
verwachtingen van de medewerker.
9
Deschamps, M. Tijdschrift voor ouderenzorg. Beheersing van werkvolume en werkdruk in de zorgverlening van woonzorgcentra, 9913, nr 12, Kluwer, 2004
10
Meyer “Faculty workload studies: Perspectives, Needs and Future Directions”, 1998
11
Keil Centre/Birkbeck Uivercity of London, Stress Management Standards for Workload
12
IRSST Étude exploratoire des facteurs de la charge de travail ayant un impact sur la santé et la sécurité - Étude de cas dans le
secteur des services, p6, oktober 2010 (Teiger, et al., 1973)
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
13
In het kader van dit onderzoek begrijpen wij werklast als ‘de intensiteit van de inspanning die een
werknemer levert om tegemoet te komen aan de vereisten van de taak in een bepaalde context,
die het gevolg is van de interactie tussen de omgevingsfactoren en de vaardigheden, het gedrag
en de verwachtingen van de medewerker’.
Om deze belasting adequaat te kunnen meten, moeten we goed begrijpen hoe deze zich
manifesteert in het dagelijks werk. Om deze complexe realiteit inzichtelijk weer te geven hebben
Falzon en Sauvagnac een empirisch model ontwikkeld dat bestaat uit drie belangrijke
bestanddelen, namelijk de reële, de voorgeschreven/opgelegde en de subjectieve/gevoelde
werkbelasting. De werkbelasting in dit model is een dynamisch gegeven en is een gevolg van een
combinatie van factoren die een invloed uitoefenen op het individu.
Werklastmetingen worden dikwijls gebruikt om de personeelsbehoefte op een objectieve manier
inzichtelijk vast te leggen. Door concrete tijdmetingen te doen en normen vast te leggen, worden
taken inzichtelijk gemaakt, kunnen procesverbeteringen doorgevoerd worden om efficiënter te
werken en kan eventueel het benodigd aantal personeelsleden (kwantitatief en kwalitatief) bepaald
worden.
De werklastmetingen kennen doorgaans drie componenten:
-
fase 1: registratie van de activiteiten en de tijdsbesteding;
fase 2: analyse van de processen en de prestaties van de individuen/diensten;
fase 3: definiëring van een ‘norm’ en parameters die de werklast beïnvloeden.
De werklastmeting verschaft dus inzicht in de manier van werken en de onderliggende processen.
Indien dit op een gestructureerde en correcte manier gebeurt, dan beschikt de organisatie over
een erg waardevol instrument dat aangewend kan worden om een objectieve analyse 13 te maken
van de eigen werking/processen/dienstverlening/… en abstractie gemaakt kan worden van de
subjectieve beleving van de werklast.
Daarenboven moet het mogelijk zijn om de veranderingen in de tijd op te volgen als bepaalde
taken in aantal toenemen of afnemen.
4.2 Registratiesystemen in de sociale sector
Het trachten te meten van de werklast en/of de efficiëntie is zeker geen recent gegeven, ook niet
binnen de ruime sociale sector. In de welzijns- en gezondheidssector in Vlaanderen kenden
organisaties als de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) en de Centra voor Geestelijke
Gezondheidszorg (CGG) al registratie- en opvolgingssystemen die werden gebruikt om de
werklast of de prestaties van deze centra te meten en te vergelijken. Navraag bij de Confédération
Francophone des Ligues de Santé Mentale (CFLSM) en de Fédération des services Sociaux
(FdSS-FdSSB) leert ons dat er in Wallonië en de Franstalige welzijnssector in Brussel geen
gelijkaardige centrale registratiesystemen bestaan of onderzoeken naar werklast gevoerd werden
in het laatste decennium.
13
Het aantal te werken uren per OCMW is afhankelijk van de rechtspositieregeling en specifieke arbeidsreglementeringen. Een
vergelijking van de resultaten tussen de OCMW’s dient hiermee rekening te houden.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
14
4.2.1 De Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG)
Het decreet van 18 mei 1999 betreffende de geestelijke gezondheidszorg verplicht de CGG’s twee
keer per jaar de gegevens van de werking te registreren. Deze gegevens worden anoniem
verwerkt. Dit wil zeggen dat er geen namen of adressen van cliënten of personeelsleden
genoteerd worden. De registratie op zich gebeurt aan de hand van de elektronische agenda van
de hulpverleners waarbij de soort van activiteit, de duur en het al dan niet plaatsvinden van de
activiteit worden geregistreerd.14 Hiermee kan de subsidiërende overheid de werking van de
CGG’s in heel Vlaanderen monitoren en vergelijkingen maken. De CGG’s kunnen deze gegevens
vanzelfsprekend gebruiken om de eigen werking te evalueren.
4.2.2 De Centra voor Algemeen Welzijnswerk
De CAW’s zullen vanaf 1 januari 2014 al hun activiteiten registreren in een e-dossier. Nu wordt er
door de hulpverleners informatie bijgehouden over de cliënten, hun gesprekken, de stappen in de
hulpverlening, besprekingen met collega’s, contacten met allerlei diensten en instanties … Deze
informatie noteren ze op papier of digitaal, afhankelijk van de plaatselijke conventies. Daarnaast
moeten hulpverleners ook nog eens registreren voor de subsidiërende overheid, wat vaak achteraf
gebeurt en niet zelden een frustrerende bezigheid is, die zeer administratief aanvoelt. Het gebruik
van het e-dossier15 zal een absolute meerwaarde voor werking van de CAW’s betekenen omdat
alle mogelijke registratietools zullen putten uit dit e-dossier en er bijgevolg geen dubbele registratie
meer nodig is.
Het CAW Midden West-Vlaanderen heeft in 2007 een eigen systeem ontwikkeld om de werkdruk
te meten en te verdelen over de medewerkers. Hun systeem is gebaseerd op 3 parameters
(cliëntcontact, administratie en crisisgehalte) waaraan zij alle dossiers aftoetsen. De score op deze
parameters bepaalt het gewicht van het dossier.
Daarnaast werd ook gepeild naar de subjectieve beleving van de werkdruk bij de personeelsleden.
Door de dossierlast en de subjectieve werkdruk per personeelslid te vergelijken, werd het mogelijk
14
Enkel de hulpactiviteiten worden nog geregistreerd. De aanmeldingsactiviteiten (telefonisch onthaal, administratief openen van het
dossier en overleg met verwijzer) en indirecte hulpactiviteiten (teamvergaderingen, rapporten schrijven en overleg met niet-CGGhulpverleners) worden niet langer doorgegeven aan het agentschap Zorg en Gezondheid.
15
Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Kernpunten van het e-dossier:
1.
Het e-dossier is een gedeeld instrument van zowel de cliënt als de hulpverlener en sluit aan bij de hulpverleningspraktijk. Het
ondersteunt vraaggericht en contextgericht werken.
2. Het e-dossier is betrouwbaar, transparant en gebruiksvriendelijk voor cliënten en hulpverleners.
3. Het e-dossier ondersteunt samenwerkings- en ketengericht werken. Het verbetert de continuïteit en de overdracht en
bereikbaarheid van gegevens, met heldere afspraken voor gebruikers.
4. Het e-dossier ondersteunt de systematiek in de hulpverleningsprocessen. Het expliciteert beslissingen en het stimuleert het
werken met evalueerbare doelstellingen en de discussie over de effectiviteit van de hulpverlening.
5. Het e-dossier heeft een uniforme basisstructuur, maar kan flexibel aangepast worden in functie van doelgroepen en thema’s.
6. Het e-dossier respecteert en ondersteunt de bepalingen van de privacywetgeving en het beroepsheim en de sectorale
afspraken over het omgaan met cliëntinformatie.
7. Het e-dossier levert informatie aan voor het intern beleid van het CAW: prioriteiten, kwaliteit, caseload management, VTO …
8. Het e-dossier maakt het mogelijk om op alle niveaus de sectorale doelstellingen en de kwaliteit te evalueren, op basis van
resultaatgerichte indicatoren.
9. Met het e-dossier is het CAW in staat om anonieme en verwerkte gegevens te verstrekken aan de opdrachtgevers of
financiers: Vlaamse, provinciale en lokale overheden, federale overheid en internationale instellingen.
10. Het e-dossier maakt afzonderlijke registratie overbodig en verhoogt de validiteit en de betrouwbaarheid van de
gekwantificeerde gegevens.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
15
om een gemiddelde dossierlast per persoon te bepalen 16 en zo tot een ‘billijke verdeling’ van de
werklast te komen. Een uitgebreide toelichting van de systematiek is opgenomen als bijlage.
4.3 Registratiesystemen in de OCMW-sector
In de publieke sociale sector is er geen traditie i.v.m. het gebruik van werklastmetingen om de
eigen werking te monitoren, bij te sturen of te evalueren. Het laatste decennium is hierin evenwel
een kentering gekomen.
In België hebben de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en de Vereniging van
de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (AVCB/VSGB) beide een
instrument om de werklast te meten ontwikkeld. Daarnaast zijn er ook verschillende individuele
OCMW’s (Antwerpen, Ciney, Zele …) die zelf het initiatief hebben genomen om hun eigen
activiteiten in kaart te brengen en/of een zicht te krijgen op de vragen die aan het OCMW worden
gesteld. We geven een overzicht van enkele instrumenten die in het verleden al ontwikkeld werden
om aan deze nood te voldoen.
4.3.1 Instrument VVSG
In 2005 nam VVSG het initiatief genomen om voor de sector een instrument uit te werken. Dit
instrument is ook uitgegeven als handboek.17
Het doel van deze personeelsnorm van de VVSG is een realistisch antwoord bieden op de vraag
over hoeveel maatschappelijk werkers de sociale dienst van het OCMW – gegeven een aantal
factoren – moet beschikken. Dit gebeurt aan de hand van een aantal objectieve maatstaven,
namelijk verschillende soorten dossiers en omgevingsfactoren. Voor de sociale dienst is het
resultaat van deze berekening nuttig om een personeelsbehoefteplan of een lokaal
herstructureringsplan op te stellen. Het gaat hier wel om een referentienorm en niet om een
minimale of maximale bezetting. De personeelsnorm is enkel bedoeld als werk- en
toetsingsinstrument.
De ontwikkeling gebeurde vanuit de praktijk samen met maatschappelijk werkers,
hoofdmaatschappelijk werkers, hoofden van de sociale dienst en secretarissen. Het resultaat werd
opgenomen in het handboek voor de sociale dienst van het OCMW met bijhorende cd-rom.
Dankzij de cd-rom is het een gebruiksvriendelijk geheel geworden en blijven de OCMW’s van heel
wat rekenwerk gespaard. De personeelsnorm voor de sociale dienst van het OCMW wordt jaarlijks
aangepast aan de maatschappelijke realiteit. 18
Het nadeel van het meetinstrument van de personeelsnorm is dat er geen indicatie van de kwaliteit
van de dienstverlening mogelijk is. Het instrument geeft een goede indicatie van hoeveel
personeelsleden er zouden nodig moeten zijn, rekening houdend met het aantal potentiële
dossiers. Het zet deze gegevens af tegen de telling van het aantal effectieve dossiers/handelingen,
maar gaat niet dieper op de tijdsbesteding van de personeelsleden of de organisatie van de
dienstverlening in. Het wordt daarenboven enkel in Vlaanderen gebruikt.
16
HR Magazine, artikel :Je werkt te hard !, 2012
De personeelsnorm, VVGT, herziening 2013, Politeia
18
http://www.vvsg.be/SOCIAAL_BELEID/PERSONEELSNORM/Pages/default.aspx
17
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
16
4.3.2 Studie AVCB/VSGB
In 2005 heeft een werkgroep van VSGB een onderzoek uitgevoerd bij de sociale diensten van de
OCMW’s met als doelstelling een visie te formuleren over de algemene maatschappelijke diensten
van de negentien Brusselse OCMW’s, rekening houdend met de werkdruk, de opdrachten en de
visie van het personeel.
De studie trekt de conclusie dat elk OCMW verschillend is, en anders georganiseerd is om de
opdrachten te volbrengen. Bijgevolg signaleren de auteurs dat het voor elke poging tot onderzoek
rond de werkdruk van de sociale diensten, om tot een pertinente vergelijking te komen, essentieel
is op een precieze manier een geheel van noties te definiëren zoals bijvoorbeeld: ‘algemene
sociale dienst’, ‘dossier’, ‘begunstigde’, ‘behandelde aanvraag’, ‘lopend dossier’, etc. Behalve deze
problematiek die verbonden is aan de definitie van een aantal begrippen, heeft het verzamelen van
gegevens de moeilijkheid voor de OCMW’s zelf naar voren gebracht om hun eigen werkdruk te
bevatten.
De ingebruikstelling van een hulpmiddel ter opvolging van de werkdruk wordt als pertinent
beschouwd. Idealiter zou dit hulpmiddel moeten toestaan aan het OCMW om in kwantitatieve
termen de evolutie van de werkdruk in functie van het type bijstand te evalueren en dit rekening
houdend met de socio-economische omgeving van de gemeente. Dit hulpmiddel zou ook een
reeks aanwijzingen van mogelijke functiestoornissen moeten voorstellen om te achterhalen op
welk niveau een kwalitatieve evaluatie van het gerealiseerde werk prioritair is.19
Tenslotte menen deze auteurs dat de wijze van organisatie een impact heeft op de
aanvragenstroom en de werkdruk van het OCMW. De organisatie kan bijvoorbeeld verschillen wat
betreft het niveau van de ontwikkeling van het ondersteunende personeel of van de decentralisatie
van de lokalen van de sociale diensten of wat betreft de indeling van de permanenties. Zo is het
doel van het OCMW om “een manier van organisatie te vinden die het best bij zich past om zo
goed mogelijk te beantwoorden aan de noden en verwachtingen van de bevolking, rekening
houdend met de financiële, menselijke en infrastructuuromstandigheden”.20
4.3.3 Waalse Gewest
Voor Wallonië werd er geen specifiek instrument in het kader van het meten van de werklast
binnen de OCMW’s gevonden. Navraag bij de UVCW leerde ons dat ook deze koepelorganisatie
geen dergelijke instrumenten kende.
4.3.4 Instrument OCMW Antwerpen
Een goed voorbeeld voor het bepalen van de werkbelasting op basis van een weging, vinden we
bij OCMW Antwerpen. Men heeft er een personeelsnorm vastgesteld van 70 eenheden per
maatschappelijk werker, waarbij uit intern onderzoek van het OCMW blijkt dat 70 % van de
maatschappelijk werkers dit een aanvaardbaar aantal vindt. De personeelsnorm zelf bestaat uit
een vast gedeelte, waarvan de inhoud ongewijzigd blijft. Er is ook een flexibel gedeelte, waarvan
de inhoud kan variëren naargelang de beleidskeuzes en/of maatschappelijke tendensen waarop
het OCMW wenst in te spelen. Om de twee jaar wordt de inhoud van het flexibel gedeelte
geëvalueerd. De berekening van de werklast gebeurt als volgt: Elk dossier krijgt, afhankelijk tot
19
20
Bron: Lejour & Wastchenko, 2007
Eindrapport Bepalen van normen voor kwaliteitsvol maatschappelijk werk in de OCMW’s, UA – ULG – OASES, november 2007
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
17
welke categorie het behoort, een gewicht in punten toebedeeld. Via een eenvoudige optelling van
de punten wordt de dossierlast/werklast van de medewerkers berekend. In de bijlagen is de
scoretabel voor de weging van de dossierlast opgenomen. Het OCMW Antwerpen stelde vast dat
65 % van de maatschappelijk werkers deze toegekende gewichten over het algemeen relevant
vindt.
Met dit meer verfijnd systeem om de zwaarte van een dossier op een objectieve manier in
rekening te brengen, stond het OCMW Antwerpen vrij alleen in Vlaanderen.
4.3.5 Instrument OCMW Ciney
Ook het OCMW van Ciney werd in 2006 met het probleem van een billijke werklastverdeling onder
de collega’s geconfronteerd. Door een jaar lang alle dossiers te scoren op een aantal criteria, werd
een goed zicht op de massa aan werk bekomen. Het resultaat was een classificatie van
verschillende soorten dossiers en de toekenning van een bepaald gewicht, waardoor een
gelijkwaardige verdeling van de dossiers over de maatschappelijk assistenten mogelijk werd. De
methodiek om de werklast te berekenen, is opgenomen als bijlage bij het rapport.
4.3.6 Instrument OCMW Zele
Het OCMW van Zele heeft een eigen instrument ontwikkeld dat het in staat moest stellen om een
zicht te krijgen op hoe het werk tussen de maatschappelijk werkers verdeeld kon worden. Het is
een vrij eenvoudig instrument dat bestaat uit een beschrijving van de werkwijze en een excel-blad
waarin de maatschappelijk werkers een overzicht van hun dossiers bijhouden.
Het wordt vooral gebruikt om nieuwe dossiers toe te wijzen. Aanvankelijk werd het enkel gebruikt
in functie van ‘cliëntdossiers’, maar ondertussen worden ook projectmatige taken hiermee
toegewezen. Het OCMW Zele vergelijkt haar eigen resultaten met deze van de personeelsnorm
van de VVSG door na te gaan hoeveel case-load de VVSG per VTE voorziet in haar
berekeningen. Het is evenwel in eerst instantie geconcipieerd om binnen een sociale dienst aan
dossiertoewijzing te doen.
4.4 Andere tijd-taakanalyses
4.4.1 Probis-methodiek tijd-taakanalyse21
Om de taken van medewerkers in kaart te brengen hanteert Probis volgende methodiek.
Een tijd–taakanalyse is het in kaart brengen van het werkvolume per functiecategorie of dienst in
een bestaande organisatie aan de hand van een (eigen) tijdsregistratie van de betrokken
medewerkers.
Er wordt bepaald welke functies en/of diensten onderwerp zijn van de tijd-taakanalyse. Er wordt
afgesproken wanneer de registratie zal plaatsvinden.
Voor het in kaart brengen van het werkvolume van sociaal werkers, administratieve medewerkers
en leidinggevenden wordt gebruik gemaakt van een standaard takenformulier. Dit formulier omvat
21
Bron: productfiche tijd-taakanalyse Probis
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
18
per taak verschillende items die kunnen gescoord worden: frequentie van de uitvoering van de
taak, tijdsduur, hoofd- of neventaak, seizoensgebonden taak, status (heeft men achterstand voor
dit item), evolutie en opmerking. Op die manier worden zowel kwantitatieve als kwalitatieve
gegevens verzameld. Na het analyseren van de data worden er door middel van een diepteinterview correcties en nuances besproken. In de resultaten wordt er op een overzichtelijke manier
inzicht gegeven in de tijdsbesteding van de verschillende diensten/medewerkers en hoe dit in de
toekomst kan evolueren. Door de toegevoegde opmerkingen kunnen er ook aanbevelingen worden
gedaan voor verbetering.
4.4.2 Werklastmeting arbeidsrechtbanken22
Ingevolge twee protocollen (4 juni 2008 en 25 juni 2010) tussen de Minister van Justitie en
verschillende actoren, werd het 'Vast Bureau voor Statistiek en Werklastmeting' (VBSW) opgericht
als operationeel orgaan van het project werklastmeting in de hoven en rechtbanken voor alle
personeelscategorieën en voor alle types van gerechten.
De werklastmeting had als doel het opstellen van een betrouwbaar instrument en het vergelijken
en optimaliseren van de werkprocessen van de verschillende rechtbanken en hoven. De resultaten
van de werklastmeting hadden niet als doel de magistraten en het gerechtspersoneel individueel te
evalueren.
Het VBSW heeft een instrument ontwikkeld dat de personeelsbehoefte per werknemersgroep per
zetel moest bepalen. De personeelsbehoefte van een rechtscollege kan worden gedefinieerd als
het aantal werknemers, uitgedrukt in voltijdse equivalenten (VTE), dat een rechtscollege nodig
heeft om een bepaald werkvolume, binnen een bepaalde tijdsperiode (bijvoorbeeld 1 jaar) af te
handelen. Om de personeelsbehoefte van een rechtscollege te bepalen, deelt men het volume
werk, uitgedrukt in tijdseenheden, door de tijd die een VTE beschikbaar is om arbeid te
presenteren.
De meting die door het VBSW werd uitgevoerd, maakte een onderscheid tussen dossier- en nietdossiergebonden taken. Dit betreft activiteiten als telefoneren, interne of externe vergaderingen,
opleiding, interne coaching … Door de beschikbare tijd (365 dagen verminderd met verlof,
feestdagen, weekend en ziekte) te verminderen met 20 % niet-dossiergebonden activiteiten werd
een theoretische productietijd bekomen. Deze productietijd is het aantal uren per jaar dat elke
medewerker heeft om dossiergebonden activiteiten uit te voeren.
Het VBSW heeft 36 eindproducten (eindvonnissen of daarmee gelijkgestelde tussenvonnissen)
geïdentificeerd, allen kregen een bepaald gewicht (tijdsbestek) toebedeeld door een
expertengroep. De werklast is dan de tijd die nodig is om een welbepaald volume van een
eindproduct te realiseren. Afhankelijk van de werklast en de kwalificaties en beschikbaarheden van
het personeel, kan de personeelsbehoefte per zetel bepaald worden.
22
http://www.vbsw-bpsm.be onder de rubriek info/ Voorstel krachtlijnen methodologie.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
19
4.5 Buitenlands onderzoek
4.5.1 IRSST-onderzoek
Canadese onderzoekers23 hebben in 2010 een exploratieve studie gedaan naar de invloed van
werklast op de intrinsieke dynamiek van de medewerkers, hun professionele activiteiten en de
organisatiecontext. Zij zoeken niet naar een eventuele (over)werklast, maar willen eerder het
fenomeen ‘werklast’ zelf onderzoeken. Zij onderzoeken hiervoor 3 subthema’s:
-
definiëren van de onderdelen van de werklast;
identificeren van factoren die direct of indirect een invloed hebben op de werklast;
overdracht van de kennis naar het werkveld.
Om deze complexe realiteit goed te begrijpen, baseren ze zich op een theoretisch model van
Falzon en Sauvignac. Dit model kent drie hoofdonderdelen: De voorgeschreven werklast
(productiviteitsnormen …), de werkelijke werklast (uitgevoerde acties) en de subjectieve
(tevredenheid …) werkbelasting. Dit model vormt een referentiekader om de reële werklast te
kunnen analyseren en de processen en de output te evalueren.
Figuur 1: Model Falzon en Sauvignac, 2010
23
IRSST en Université de Laval, Étude exploratoire des facteurs de la charge de travail ayant un impact sur la santé et la sécurité,
2010
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
20
Naast de drie vernoemde componenten, zijn er ook nog andere elementen die mee in de
vergelijking moeten worden opgenomen: de ‘capaciteiten’ van de werknemer, de
arbeidsomstandigheden en de organisatorische processen. Zo heeft de fysieke en psychische
paraatheid van de werknemer een invloed op de werklast die iemand kan ‘dragen’. Maar ook de
arbeidssfeer en de arbeidsprocessen kunnen de aard en de beleving van het werk beïnvloeden.
4.6 Conclusie
De literatuurstudie toont een aantal interessante zaken aan.
Zo merken we dat er veel informatie bestaat rond werklastmetingen in de private sector en dat
onderzoekers in verschillende continenten met dezelfde vragen geconfronteerd worden.
Dikwijls wordt de werklast gemeten binnen één organisatie of een afdeling. Dit maakt dat er
redelijk specifiek gewerkt kan worden en er kan rekening gehouden worden met de eigenheid van
de organisatie.
Deze studie echter onderzoekt de werking van 80 verschillende organisaties die allen een
gelijkaardige opdracht uitvoeren. Een meetinstrument voor deze studie ontwikkelen, moet met
deze extra moeilijkheidsgraad rekening houden.
Ondanks de veelheid aan materiaal was er geen pasklaar instrument dat gebruikt kon worden voor
de meting van de werklast binnen de sociale diensten van de Belgische OCMW’s.
Tijdens de literatuurstudie en naar aanleiding van de aankondiging van de studie, kregen wij
spontaan heel wat reacties vanuit de OCMW’s. Het geeft aan dat het thema actueel en levendig is.
We vonden het relevant om de belangrijkste reactie te vermelden:
-
-
-
Interesse vanuit het werkveld om te weten (weten is meten) – OCMW’s denken na en doen de
inspanning om een eigen instrument uit te werken.
De insteek/motivatie/aanleiding om een instrument te ontwikkelen, ontstaat dikwijls uit de nood
of de vraag van de medewerkers naar een model dat kan zorgen voor een billijke verdeling van
de dossiers over de medewerkers van de sociale dienst.
Niet alle dossiers zijn gelijk. Afhankelijk van de complexiteit van de vraag of van de cliënt en de
fase waarin het dossier zich bevindt (opstart … ) vergt het ene dossier veel meer werk dan het
andere.
De omgevingsfactoren en arbeidsomstandigheden spelen een rol in de kwaliteit en de
kwantiteit van de prestaties die geleverd worden.
De psychische werkdruk/werkbelasting is zeker zo belangrijk als de fysieke voor het meten van
de werklast.
Voor de studie van de meting van de werklast binnen de sociale diensten van de OCMW’s nemen
wij volgende elementen mee in de constructie van het meetinstrument en/of de analyse van de
gegevens:
-
Het gebruik van een takenlijst, naar analogie met het instrument van de VVSG en VBSW. De
taken die uitgevoerd worden door de personeelsleden in de verschillende OCMW’s zijn in se
dezelfde, maar worden omwille van de lokale autonomie soms gecombineerd met andere
dienstverlening, anders benoemd, anders ingevuld of georganiseerd. Het is daarom belangrijk
de registratie van de gegevens zoveel mogelijk te kanaliseren via een voorgeprogrammeerde
format. Deze methodiek maakt het mogelijk de gegevens van de verschillende OCMW’s met
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
21
-
-
-
-
elkaar te vergelijken. Het gebruik van open vragen of vrije registratie zou enige vergelijking
absoluut onmogelijk maken.
De verschillen in het ‘gewicht’ tussen de verschillende dossiers moeten in rekening gebracht
worden. Er moet een element in de studie opgenomen worden dat het verschil in werklast
tussen de dossiers verrekent.
Aangezien het eveneens de bedoeling is om goede praktijken op te sporen en te exploreren, is
het ook belangrijk dat er gemeten wordt ‘hoe’ de medewerkers van de sociale dienst hun taken
uitvoeren.
Voor het registreren van de dagdagelijkse werking gaat de voorkeur uit naar het nauwkeurig in
kaart brengen van de tijdsbesteding (cfr. tijd-taakanalyse) in plaats van het registreren van
het aantal dossiers en handelingen die gesteld worden.
De noodzaak om het aantal dossiers per taak te kunnen kwantificeren werd ook als
belangrijk gekwalificeerd.
Het onderscheid tussen de reële, de voorgeschreven en de subjectieve werklast (cfr. Model
van Falzon en Sauvagnac), wat tot uiting komt in de koppeling tussen de omgevingsfactoren,
de registratiegegevens en de functieanalyse.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
22
5
Methodologie
5.1 Onderzoek
We maken gebruik van een exploratief onderzoeksdesign, waarbij zowel kwantitatieve als
kwalitatieve variabelen worden verzameld.
5.2 Populatie
De doelpopulatie van het onderzoek is de 589 sociale diensten van de Belgische OCMW’s. Dit
wordt geconcretiseerd door de werklast die door de maatschappelijk werkers van deze sociale
diensten wordt uitgevoerd.
5.3 Steekproef
Om genuanceerde uitspraken te kunnen doen over de werking van de sociale diensten van de
OCMW’s, moet er een zinvolle opdeling gemaakt kunnen worden tussen de OCMW’s. Openbare
besturen in de centrumsteden kunnen bijvoorbeeld niet vergeleken worden met besturen in kleine
gemeenten. De rapportage gebeurt dan ook niet op niveau van de individuele OCMW’s, maar zal
telkens per cluster van OCMW’s gepresenteerd worden. Ook de beleidsaanbevelingen zullen op
niveau van het cluster gegeven worden.
De essentie van elke steekproef is het selecteren van een representatief staal van de populatie.
Voor deze studie werd geopteerd om de OCMW’s in een aantal ‘clusters’ op te delen en de
steekproef daarop te baseren.
De Belfius-studie heeft alle Belgische gemeenten ingedeeld in een aantal clusters voor de opmaak
van de jaarlijkse studie over de ‘lokale financiën’ gemeenten, OCMW’s en politiezones. De indeling
van de gemeenten is gebaseerd op de studie ‘sociaaleconomische typologie van de gemeenten’
die in 2007 werd gerealiseerd.
We baseren ons op de Belfius-indeling voor het maken van de clusters bij de steekproef.
Er wordt een opdeling gemaakt in volgende clusters:
-
woongemeenten;
landelijke gemeenten;
gemeenten met concentratie van economische activiteit;
semi-stedelijke of agglomeratiegemeenten;
centrumgemeenten;
kustgemeenten (enkel Vlaanderen).
5.4 Definities
Omwille van het feit dat OCMW’s voor een groot deel volgens eigen inzichten de dienstverlening,
de structuur en het personeelskader kunnen bepalen, bestaat er veel verschil tussen de OCMW’s.
Om bij de verwerking van de resultaten tot een pertinente vergelijking te kunnen komen, is het
belangrijk dat we een aantal zaken vooraf goed definiëren.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
23
5.4.1 Sociale dienst
Het voorwerp van deze studie betreft de sociale dienst van het OCMW. De sociale dienst bestaat
uit een groep van hulpverleners die een (bachelor)opleiding genoten hebben en instaan voor de
uitvoering van de opdrachten van het OCMW, zoals eerder werd beschreven. De sociale dienst
kan, afhankelijk van hoe de dienstverlening in het OCMW is georganiseerd, heel erg klein of juist
heel omvattend zijn. Voor deze studie hebben wij ons gefocust op de ‘core business’ van het
OCMW. Onder de ‘core business’ begrijpen wij alle taken die door een medewerker van de sociale
dienst gebeuren in functie van de opdrachten van het OCMW én in het kader van een cliëntdossier
of een (hulp)vraag. De prestatie van de medewerker moet dus een rechtstreekse link met een
cliënt(dossier) hebben. Dit kan zowel individueel als met een groep van cliënten zijn.
Ondersteunende en organisatorische taken, die noodzakelijk zijn voor de organisatie van de
dienstverlening, zoals poetsen van het gebouw, betalen van facturen of lonen, opmaken van
uurroosters … behoren hier niet tot het voorwerp van deze studie. Indien bepaalde onderdelen van
de ‘core business’ ondergebracht zijn in aparte diensten, zoals bijvoorbeeld een dienst activering
of een dienst arbeidstrajectbegeleiding, dan worden deze als onderdeel van de sociale dienst
beschouwd.
5.4.2 Maatschappelijk werker
De taken van de sociale dienst worden voornamelijk uitgevoerd door de maatschappelijk werkers.
De maatschappelijk werker is een personeelslid van het OCMW dat met het oog op het
verwezenlijken van de doelstellingen van het OCMW, in opdracht van één van de organen van het
OCMW, personen en gezinnen helpt bij het opheffen of verbeteren van de noodsituaties waarin ze
zich bevinden. Hij verricht daarvoor onderzoeken ter voorbereiding van de beslissingen, verstrekt
documentatie en raadgevingen en verzekert de maatschappelijke begeleiding van de betrokkene.
Maatschappelijk werkers van het OCMW verrichten soms ook nog andere taken, voor andere
diensten. Maatschappelijk werkers die actief zijn in andere domeinen zoals bijvoorbeeld de
thuiszorg of de ouderenzorg en daarbij diensten presteren die in concurrentie met een privaat
initiatief staan, organisatorisch van aard zijn en geen rechtstreekse link meer hebben met een
cliëntdossier, behoren niet tot de sociale dienst (voor dat deel van hun arbeidstijd).
5.4.3 Ondersteunende of administratieve medewerkers
In het merendeel van de OCMW’s worden een deel van de taken die in het kader van een
cliëntdossier of een hulpvraag gebeuren door niet-maatschappelijk werkers uitgevoerd. Deze
ondersteunende medewerkers zijn voornamelijk administratieve medewerkers of onthaal/baliepersoneelsleden die taken verrichten die betrekking hebben op o.a. briefwisseling, verzorgen van
administratie, informatieverstrekking en doorverwijzing, opladen van budgetmeters … Het betreft
een reeks taken die rechtstreeks voortvloeien uit de begeleiding van de cliënt en aan deze
personeelsgroep toevertrouwd worden.
5.4.4 Leidinggevenden
Leidinggevenden op de sociale dienst van het OCMW zijn medewerkers die een coördinerende rol
opnemen en een hiërarchische positie hebben t.o.v. een groep van andere personeelsleden. Zij
zijn betrokken bij de core business indien ze zelf nog maatschappelijk werk verrichten of
assistentie of supervisie verlenen aan hun medewerkers.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
24
Secretarissen en financieel beheerders worden uitgesloten van het onderzoek omdat zij geen
rechtstreekse cliëntcontacten of interventies hebben in het kader van het hulpverleningsdossier.
5.4.5 Expertenfuncties
Het traject van de begeleiding die afgelegd wordt met een cliënt of acties die gericht zijn op een
specifieke doelgroep, maken dat er soms extra expertise nodig is. OCMW’s kunnen deze expertise
ad hoc inhuren, maar we zien meer en meer dat OCMW’s permanent bepaalde competenties
inhuren. Deze experten die door het OCMW geëngageerd worden, zijn voornamelijk juristen,
arbeidstrajectbegeleiders, psychologen en straathoekwerkers. Hun inbreng en prestaties variëren
sterk. Soms nemen zij een specifiek onderdeel van de begeleiding over, maar zij kunnen ook
occasioneel of periodiek interveniëren in een dossier. Dit kan gebeuren door de cliënt persoonlijk
te ontvangen of door advies te geven of overleg te plegen met de dossierbeheerder.
5.5 Afbakening deelnemers aan de bevraging
Het OCMW heeft haar wettelijke opdrachten, maar kan daarnaast zelf nog een gamma aan
dienstverlening ontplooien. Dezelfde vrijheid heeft het OCMW in de organisatie van de eigen
werking en dienstverlening. Er worden door de federale en de regionale wetgeving weinig of geen
vereisten gesteld aan de organisatie van de dienstverlening of invulling van het personeelskader
om de dienstverlening te verzorgen. Dit behoort tot het domein van de ‘lokale autonomie’. Het staat
de OCMW’s met andere woorden vrij om de eigen werking quasi volledig zelf vorm te geven op
maat van de eigen prioriteiten en mogelijkheden.
Voor het onderzoek betekent dit dat wij niet zomaar een bepaalde functie (lees: maatschappelijk
assistent) kunnen selecteren om mee te werken aan de bevraging. Dit omdat verschillende
profielen ingezet worden om dezelfde taken uit te voeren / dienstverlening te verzekeren en dat
afhankelijk van OCMW tot OCMW bepaalde (deel)taken afgesplitst worden en aan andere
‘functieprofielen’ worden toevertrouwd. Deelname aan de studie wordt bijgevolg niet bepaald door
de functietitel, maar de inhoud van het takenpakket.
Voor de studie kan elke medewerker van het OCMW die betrokken is bij de uitvoering van de ‘core
buisiness’ van de sociale dienst, (AC 832) deelnemen aan de bevraging.
Onder ‘core business van de sociale dienst van het OCMW’ wordt verstaan: alle activiteiten die het
OCMW organiseert in het kader van de algemene maatschappelijke dienstverlening aan zijn
inwoners en welke een rechtstreekse link hebben met de opdrachtverklaring van het OCMW.
Omdat deze definitie nog te ruim is en toelaat een breed gamma van organisatorische en
ondersteunende taken mee onder de noemer van ‘activiteiten’ te rekenen, wordt nog volgende
restrictie toegevoegd. De activiteiten die een deelname aan de registratie met zich mee brengen,
zijn activiteiten die een rechtstreekse link te hebben met een cliëntdossier of een (hulp)vraag van
een inwoner. Ondersteunende en organisatorische taken, die noodzakelijk zijn voor de organisatie
van de dienstverlening, zoals poetsen van het gebouw, betalen van de facturen en de lonen,
opmaken van uurroosters … behoren hier niet toe.
In de praktijk betekent dit dat het voornamelijk maatschappelijk assistenten en administratieve
medewerkers zullen zijn die participeren aan de registratie. Deze lijst is zeker niet exhaustief.
Indien de onthaalmedewerkers prestaties voor de sociale dienst leveren, zoals bijvoorbeeld het
opladen van de budgetmeters of de beslissingen van de RMW uittypen en verzenden, dan dienen
deze mee te registreren. Het staat de OCMW’s ook vrij zelf de medewerkers te selecteren/uit te
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
25
nodigen om aan de studie mee te werken. Om de grotere OCMW’s niet te veel te belasten, werd
gesteld dat 20 deelnemers voldoende waren, maar meer deelnemers mochten. Indien een deel
van de medewerkers werd geselecteerd door het OCMW, werd gevraagd om een staal dat
representatief is voor de werking van de sociale dienst, te selecteren.
De secretaris en de ontvanger participeren niet mee aan de werklastmeting.
Op vraag van de opdrachtgever wordt een onderscheid gemaakt tussen de federale en
‘supplementaire’ taken. In de analyse van de werklastmeting zullen enkel de scores op de federale
taken in overweging genomen worden.
5.6 Registratie
De selectie van de gemeenten voor de bevraging van de werklast op de sociale diensten van de
OCMW’s in België gebeurde als volgt.
5.7 Stap 1: bepaling van het aantal te raadplegen gemeenten
Uit de literatuur blijkt dat een steekproef van 12 - 15 % van de populatie voldoende is om valide
uitspraken te kunnen doen. Dit betekent dat met een ‘populatie’ van 589 OCMW’s in België een
vork van 71 - 88 OCMW’s in de steekproef opgenomen zullen worden.
Rekening houdende met deze parameters werd op de stuurgroepvergadering van 2 juli 2013
afgesproken dat er 88 OCMW’s uitgenodigd zouden worden om deel te nemen aan de bevraging.
In het geval dat er te veel weigeringen zouden zijn en de ondergrens van 71 OCMW’s niet gehaald
zou worden, kunnen andere OCMW’s aangeschreven worden.
5.8 Stap 2: verdeling over de gewesten
De verdeling is gebaseerd op de bevolkingsaantallen van de drie gewesten op 01 januari 201324.
Het inwonersaantal van het gewest is dus bepalend voor het aandeel in de steekproef.
Vlaanderen
Wallonië
Brussel
Totaal
Inwoners op 01/01/’13 % inwoners
6.376.425
3.559.276
1.147.043
11.082.744
Steekproef 15%
57,53 %
32,12 %
10,35 %
100,00%
51
28
9
88
Tabel 2: Aandeel in de steekproef per gewest
5.9 Stap 3: verdeling over de clusters
Voor de indeling van de OCMW’s in clusters werd gekozen om de typologie die Belfius hanteert
om de gemeenten in categorieën onder te verdelen, te gebruiken. Dit betekent dat Vlaanderen,
Wallonië en Brussel respectievelijk in 6, 5 en 2 clusters van gemeenten worden onderverdeeld (zie
methodologie – typologie gemeenten).
24
Hier verwijzen naar www.nis.be Bevolkingscijfers op 1/1/2013.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
26
De keuze voor de typologie van Belfius wordt gerechtvaardigd door het grote aantal socioeconomische indicatoren die gebruikt worden om de gemeenten in clusters in te delen.
Het aantal te bevragen gemeenten per gewest wordt pro rata verdeeld over het aantal clusters.
Het aantal gemeenten per cluster bepaalt dus hoeveel gemeenten (OCMW’s) uit elk cluster zullen
deelnemen aan de steekproef.
Op vraag van de POD MI is de steekproeftrekking gecorrigeerd ten voordele van de
centrumsteden. Omdat de OCMW’s van de centrumgemeenten een groot deel van de
cliëntenpopulatie van de OCMW’s bedienen (cf. hun maatschappelijke opdracht), werd het door de
POD MI belangrijk geacht alle centrumgemeenten uit te nodigen aan de bevraging deel te nemen.
Dit betekent dat alle centrumgemeenten in Vlaanderen en Wallonië in de steekproef zitten en het
aandeel van de andere clusters pro rata werd verminderd zodat de verhoudingen tussen de
gewesten gerespecteerd blijven.
In onderstaande tabel kan u het aandeel van de verschillende clusters in de steekproef vinden.
Gewest
Cluster
Vlaanderen Woongemeenten
Landelijke gemeenten
Economische activiteit
Verstedelijkte agglomeraties
Centrumgemeenten
Kustgemeenten
Wallonië
Woongemeenten
Landelijke gemeenten
Economische activiteit
Verstedelijkte agglomeraties
Centrumgemeenten
Brussel
Woongemeenten
Verstedelijkte agglomeraties
Totaal
Aantal
Steekproef 15% Steekproef met
gemeenten
correctie
83
14
12
97
16
13
40
7
6
42
7
6
38
6
13
8
1
1
77
8
7
68
7
6
39
4
4
25
3
3
53
6
8
10
5
5
9
4
4
589
88
88
Tabel 3: Aandeel van de clusters in de steekproef
5.10 Stap 4: selectie van de gemeenten
Om tot de uiteindelijke selectie van de gemeenten te komen, kregen de gemeenten binnen elk
cluster op willekeurige basis een nummer toebedeeld van 1 tot x (x zijnde het aantal gemeenten in
het cluster gedeeld door het aandeel in de steekproef). Door at random, per cluster, een nummer
te kiezen, werd een groep van gemeenten uit elk cluster geselecteerd om te participeren aan de
steekproef.
5.11 Stap 5: controle op geografische spreiding
De gemeenten die werden geselecteerd om deel uit te maken van de steekproef werden ter
controle op de geografische spreiding aangeduid op een kaart. Uit de selectie van de gemeenten
is ook gebleken dat alle provincies evenredig vertegenwoordigd zijn in de steekproef (11
gemeenten in Antwerpen en Oost-Vlaanderen, 10 in Vlaams-Brabant en Limburg en 9 in WestVlaanderen, 7 in Henegouwen, 6 in Luik en 5 in Namen, Waals-Brabant en Luxemburg).
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
27
Figuur 2: geografische spreiding
Woongemeenten
Landelijke gemeenten
Gemeenten met een concentratie van economische activiteit
Verstedelijkte agglomeratie
Centrumsteden
Kustgemeente
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
28
5.12 Het meetinstrument
Voor de bevraging van de werklast van de sociale diensten van de OCMW’s werd een nieuw
instrument ontwikkeld. De ontwikkeling hiervan is voornamelijk gebaseerd op de methodiek van de
personeelsnorm van de VVSG en de tijd-taakanalyse die Probis gebruikt in het kader van
organisatiestudies.
De personeelsnorm van de VVSG is erop gericht om een theoretische personeelsbezetting
(aantal maatschappelijk assistenten) te berekenen voor een bepaalde gemeente. Zij baseren zich
hiervoor enerzijds op een aantal parameters (aantal personen RMI, aantal asielzoekers …) van de
betreffende gemeente en anderzijds op een gemiddelde tijdsbesteding per medewerker per soort
dossier. Hierbij wordt aan elke soort taak een bepaald ‘gewicht’ (lees: tijdsindicatie) gegeven,
gebaseerd op de ervaring en berekeningen van een expertengroep uit de sector. Zo kan, door het
aantal dossiers of handelingen te turven, een theoretische werklast bepaald worden. Door deze
dan af te zetten tegen de te verwachten werklast gebaseerd op de objectieve parameters uit de
omgevingsfactoren, kan dan vergeleken worden of er een ‘theoretisch’ tekort of surplus aan
personeel bestaat binnen het OCMW.
Het voordeel van de personeelsnorm is dat deze erg lineair en duidelijk is. Het ‘profiel’ van de
bevolking bepaalt de vraag, die op haar beurt x aantal VTE vereist. Het nadeel van de
personeelsnorm is dat er geen rekening wordt gehouden met de aard en de kwaliteit van de
dienstverlening. Er wordt niet gepeild naar processen en methodieken, wat maakt dat dit
instrument ook niet gebruikt kan worden om de bestaande werking te evalueren of bij te sturen.
Daarenboven wordt dit instrument enkel gebruikt in Vlaanderen. Op basis van de takenlijst van het
VVSG-instrument werden de taken gehergroepeerd en uitgebreid met de opdrachten die ook in
Wallonië en Brussel worden uitgevoerd.
De filosofie van de tijd-taakanalyse van Probis is gebaseerd op een zeer doorgedreven en
nauwkeurige registratie van de activiteiten van de medewerkers. Doelstelling is de geboden
dienstverlening en geleverde (arbeids)prestaties optimaal in kaart te brengen, d.w.z. (exact) te
kwantificeren. Hiertoe worden via de registratie/meting de prestaties/diensten die geleverd worden
geregistreerd en nagegaan hoeveel tijd daaraan besteed wordt. Effectiviteit en efficiëntie zijn
hierbij de sleutelbegrippen.
Deze werkvolumemeter wordt veelvuldig gebruikt in zorginstellingen en administratieve diensten.
Het geeft aan hoeveel zorg er in een instelling, op een afdeling of bij een bewoner elke dag en op
jaarbasis, gemiddeld geleverd moet worden.
In functie van de beschikbaarheid van het personeel (gemiddeld aantal gepresteerde uren per VTE
op jaarbasis) kan dan worden bepaald welke personeelsinzet nodig is om permanent (dag en
nacht) een dienstverlening te verzekeren volgens de kwaliteitsstandaard die de klant wenst te
hanteren.
Het on-line-meetinstrument van de werklastmeting van de sociale diensten van de OCMW’s
combineert de sterke elementen van de registratiemethoden van de personeelsnorm van de VVSG
en de tijd-taakanalyse, zijnde:
-
het gebruik van een gedefinieerde takenlijst;
de link met objectieve omgevingsfactoren;
de nauwkeurige registratie van de activiteiten;
de subjectieve beleving van de werklast.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
29
In overleg met de koepelverenigingen van de OCMW’s (VVSG – UVCW – AVCB/VSGB) werd een
lijst van taken die veelvuldig voorkomen op de sociale dienst van het OCMW, opgesteld. Deze lijst,
die u als bijlage kan vinden, werd onderverdeeld in volgende categorieën:
-
schulden;
huisvesting;
energie;
ouderen – opvang – gezondheidszorg;
financiële hulp;
jongeren – studenten;
illegale vreemdelingen en asielzoekers;
activering (werk – sociaal);
informatie – psychosociale hulpverlening.
Voor de registratie van de activiteiten is het achtereenvolgens de bedoeling dat de betrokkene een
thema selecteert, daarbinnen een taak aanduidt, aangeeft op welke wijze hij/zij deze volbracht
heeft en tenslotte registreert hoeveel tijd dit in beslag heeft genomen. In essentie komt het er op
neer dat er aan de medewerkers van de sociale dienst wordt gevraagd om hun arbeidstijd aan een
bepaalde taak toe te schrijven en tegelijkertijd ook de methodiek die ze gehanteerd hebben aan te
duiden. Op deze wijze wordt een goed beeld gevormd van de inhoud, de invulling van de werkdag
van de medewerker van de sociale dienst.
De kern van de registratie is dus de activiteitenlijst. Deze lijst bestaat standaard uit 80 taken 25. De
deelnemers hebben evenwel de mogelijkheid binnen elk thema extra taken toe te voegen indien zij
prestaties hebben geleverd in het kader van een activiteit die niet in de basislijst voorkomt. Gezien
de ‘lokale autonomie’ van de OCMW’s en de daarbij horende diversificatie in het aanbod, was het
een absolute ‘must’ om deze optie te voorzien.
De deelnemers aan de bevraging moeten tijdens de registratieperiode elke dag hun activiteiten
registreren. Zij hebben hierbij de mogelijkheid om hun (dag)registratiegegevens te bundelen.
Omdat voor dit onderdeel van de werklastmeting enkel gepeild wordt naar de tijdsbesteding en de
methodiek26 per taak, en niet naar het aantal interventies of de hoeveelheid aan dossiers, mogen
de data toebehorend aan dezelfde taak en methodiek gesommeerd worden en als één ‘entry’
ingevoerd worden. Dit genereert een tijdswinst voor de gebruikers.
Naast de info die verkregen wordt door de registratie van de activiteiten, zullen de conclusies ook
gebaseerd worden op de informatie die verkregen wordt uit de omgevingsanalyse en de
functieanalyse van de medewerkers.
De combinatie van de werklastmeting, de functieanalyse en de data van de omgevingsfactoren
gecombineerd met de financiële en personeelsgegevens van de OCMW’s, laten ons toe een
scherp beeld te vormen van de wijze waarop (en met welke middelen) het OCMW haar
dienstverlening organiseert om een antwoord te bieden op de maatschappelijke uitdagingen
waarmee ze op haar grondgebied geconfronteerd wordt.
25
26
De activiteitenlijst is als bijlage toegevoegd.
Een overzicht van de registratievelden voor de gebruikte methodiek is als bijlage toegevoegd.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
30
Het is de doelstelling van deze studie om, gezien de objectieve ‘sociale druk’ die op een bepaalde
gemeente ligt, na te gaan op welke wijze de OCMW’s omgaan met de taken die door de federale
wetgeving aan hen worden toevertrouwd.
Op uitdrukkelijke vraag van de stuurgroep focust deze studie zich op de taken van de OCMW’s die
voortvloeien uit de Federale wetgeving. Om een totaalbeeld van de werklast van de OCMW’s te
krijgen, worden ook de overige taken geregistreerd. In de rapportage bespreken we deze laatste
niet in detail.
5.13 Registratie
De meting van de werklast gebeurt over een periode van vier weken (waarbinnen één vergadering
moet vallen waarop de sociale dossiers worden behandeld). Doelstelling is een volledig beeld van
de werking van de sociale dienst te krijgen aan de hand van minstens één cyclus. Gezien de
timing van de studie en de beschikbaarheid van de personeelsleden, werd ervoor geopteerd om de
registratieperiode te laten lopen van medio september tot en met eind november 2013. Binnen
deze periode van 10 weken is het de bedoeling dat de OCMW’s vier opeenvolgende weken
dagelijks hun activiteiten registreren.
De periode waarbinnen de registratie dient plaats te vinden, werd doelbewust ruim gehouden om
de verschillende OCMW’s de tijd en ruimte te geven zichzelf te organiseren om de registratie uit te
voeren. Omdat de OCMW’s geheel op vrijwillige basis deelnemen en het van hen toch wel een
groot engagement vraagt, werd besloten, om zo veel mogelijk uitval te vermijden, de OCMW’s
gedeeltelijk zelf het tempo te laten bepalen.
De OCMW’s kunnen dus zelf de periode waarbinnen ze wensen te registreren kiezen. De enige
vereiste die, naast het tijdsframe van 10 weken, wordt opgelegd, is dat alle personen van dezelfde
dienst de registratie gelijktijdig starten en beëindigen.
5.14 Validiteit van het instrument
Om het meetinstrument te valideren, werd een testfase ingelast van 17 t.e.m. 21 juni 2013, waarbij
in zes OCMW’s telkens drie maatschappelijk assistenten het instrument een week lang gebruikt
hebben. Het betrof de OCMW’s van Genk, Sint-Truiden, Halle, Perwez, Rochefort en Sint-JansMolenbeek.
Het meetinstrument werd door de gebruikers positief geëvalueerd en erg representatief bevonden
voor de werking van de sociale dienst van het OCMW.
Na de validatie van het instrument heeft de stuurgroep besloten om de uitgebreide versie van de
vragenlijst te hanteren, aangezien de evaluatie positief was.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
31
6
Resultaten meting
In dit onderdeel van de studie worden de resultaten van de verschillende metingen en bevragingen
geanalyseerd en met elkaar in verband gebracht.
In het eerste deel worden voor de analyse van de registratie van de activiteiten en de
functieanalyse, de resultaten van het ganse takenpakket onder de loep genomen. Dit wil zeggen
dat bij de analyses van het eerste deel zowel de federale als de regionale taken worden
besproken.
In een volgend deel worden dezelfde analyses gemaakt, maar dan uitsluitend gebaseerd op de
hoofdzakelijk federale taken. Bijkomend worden de resultaten van de metingen ook in verband
gebracht met de ‘sociale druk’ op de gemeenten onder de vorm van een kansarmoede-index en
worden de resultaten ook afgezet tegen de federale subsidies die de OCMW’s ontvangen.
6.1 Analyse van het volledige takenpakket van de OCMW’s
6.1.1 Begripsverduidelijking
Om bij het lezen van het rapport zich een goede voorstelling te kunnen maken van de praktijk
waarop de uitspraken en conclusies betrekking hebben, dienen eerst een aantal conventies
verduidelijkt te worden. In dit onderdeel wordt een omschrijving gegeven van al de categorieën en
labels die gebruikt worden in de analyse.
Hoofdtaken
De term ‘hoofdtaken’ heeft betrekking op de verschillende thema’s die in de registratiemodule
worden gebruikt. Het betreft:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
activering;
energie;
financiële hulpverlening;
huisvesting;
illegale vreemdelingen en asielzoekers;
informatie – psychosociale hulpverlening;
jongeren – studenten;
ouderen – opvang – gezondheidszorg;
schulden.
Elke hoofdtaak bevat een aantal taken die onder het betreffende thema kunnen worden
ondergebracht. Deze lijst van hoofdtaken werd door de stuurgroep die het project heeft begeleid
goedgekeurd.
Omwille van de leesbaarheid van de tabellen en de figuren worden volgende hoofdtaken afgekort:
-
‘illegale vreemdelingen en asielzoekers’
‘informatie – psychosociale hulpverlening’
‘ouderen – opvang – gezondheidszorg’
wordt
wordt
wordt
‘Illegalen en asiel’;
‘info – psycho’;
‘gezondheidszorg’.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
32
Taken
Het begrip ‘taken’ verwijst naar de individuele taken die voortvloeien uit de federale of regionale
opdrachten die aan de OCMW’s werden toevertrouwd of het product zijn van een lokaal initiatief.
Elke taak behoort tot een bepaalde hoofdtaak (zie lijst hierboven). Deze lijst met taken werd
samengesteld na raadpleging van de verschillende koepelverenigingen van de OCMW’s en
goedgekeurd door de stuurgroep. Elke taak heeft ook de kwalificatie ‘hoofdzakelijk federaal’ of
‘hoofdzakelijk regionaal’ gekregen, afhankelijk van de wetgeving waaruit ze voortvloeit.
Omdat de lijst met taken niet exhaustief was, hadden de respondenten de mogelijkheid om binnen
een bepaalde hoofdtaak extra taken te creëren. Deze taken hebben in de mate van het mogelijke
ook de kwalificatie ‘hoofdzakelijk federaal’ of ‘hoofdzakelijk regionaal’ gekregen.
Een voorbeeld van de takenlijst wordt als bijlage toegevoegd.
Naast deze hoofdtaken die betrekking hebben op de corebusiness van de sociale dienst, voeren
de medewerkers ook nog andere taken uit. Omdat deze van generlei belang zijn voor het
onderzoeksopzet, uitgezonderd de hoeveelheid tijd die hieraan besteed wordt, worden deze uren
geregistreerd onder de bijkomende hoofdtaak ‘ongedefinieerde tijd’. Deze categorie omvat zaken
die betrekking hebben op organisatorische en andere taken die nodig zijn om de werking van de
het OCMW te verzekeren zoals: bestelbonnen maken, post verdelen, goederen in ontvangst
nemen, personeelsbeleid …
Activiteiten
‘Activiteiten’ is de verzamelnaam voor de methodieken die gebruikt worden door de medewerkers
van de sociale dienst om hun taken uit te voeren. Dikwijls gebruiken ze binnen één taak
verschillende methodieken. De tijd die wordt gepresteerd via de verschillende methodieken wordt
telkens apart geregistreerd. Zo kan het dus bijvoorbeeld zijn dat wanneer een medewerker een
aanvraag voor een huurwaarborg krijgt, deze binnen die taak 20 minuten ‘persoonlijk onderhoud’,
20 minuten ‘administratie’, 5 minuten ‘telefoon’ en 10 minuten ‘consultatie van een collega’
registreert, De 55 minuten dat de taak in zijn totaliteit in beslag heeft genomen, wordt binnen deze
verschillende methodieken, volgens de opgegeven tijd geregistreerd.
De methodieken die de medewerkers van de sociale dienst ter beschikking hebben zijn:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
administratie;
telefoon;
persoonlijk onderhoud (face-to-face) (afgekort tot ‘persoonlijk onderhoud’);
huisbezoek;
vorming (gegeven of gevolgd) (afgekort tot ‘vorming’);
vergadering;
consultatie van een collega (afgekort tot ‘consultatie’);
leiding geven/beheer (afgekort tot ‘leiding geven’);
overige.
Onder ‘administratie’ verstaan we alle handelingen digitaal of op papier die hoofdzakelijk op
kantoor gebeuren en dienen om gegevens te verzamelen en te beheren. Concreet betekent dit dat
het klasseren van dossiers, zaken opzoeken op het internet, gegevens op de Kruispuntbank
Sociale Zekerheid controleren, invullen van formulieren, gegevens noteren, verslagen maken,
verslagen lezen, e-mails lezen en verzenden, opzoekingen in het archief, verklaringen
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
33
ondertekenen, facturen betalen, bestelbonnen opstellen … allemaal als ‘administratie” wordt
gecodeerd.
De activiteit ‘telefoon’ betreft elke conversatie die gebeurt in functie van een cliëntdossier met de
cliënt zelf of met andere personen (huisbaas, advocaat, partner of ouders/kinderen van de cliënt,
co-hulpverlener…) of diensten die betrokken zijn bij het hulpverleningsdossier.
Een ‘persoonlijk onderhoud’ betreft het face-to-face-contact met de cliënt. Dit kan eventueel in het
bijzijn van anderen gebeuren, maar gebeurt voornamelijk individueel en doorgaans in de
gebouwen van het OCMW. Wanneer een medewerker van de sociale dienst een cliënt begeleidt
naar bijvoorbeeld een rechtszitting of de VDAB of het hospitaal e.d. wordt dit ook als een
persoonlijk onderhoud gecodeerd.
Een ‘huisbezoek’ is ook een vorm van face-to-face-contact, maar hierbij is het kenmerkend dat het
initiatief (meestal) van de hulpverlener komt en het ook de hulpverlener is die zich verplaatst naar
de woning of de werkomgeving van de cliënt om deze in zijn thuis-/werkmilieu te ontmoeten.
De term ‘consultatie van een collega’ kan omschreven worden als het (voornamelijk informeel)
overleg tussen 2 professionals in functie van een cliëntdossier. Deze consultatie hoeft niet strict
beperkt te blijven tot 2 personen, maar vanaf het moment dat dit het karakter van een (meer
formele) vergadering krijgt, dient het dan ook onder de methodiek ‘vergadering’ geregistreerd te
worden. Er wordt ook van uitgegaan dat het een echte ontmoeting is. Hiermee wordt bedoeld dat
het geen telefoongesprek of e-mailverkeer betreft.
Met ‘vergadering’ bedoelen we de geplande (meer) formele ontmoeting tussen professionals om
de punten die op de agenda staan, te bespreken. Het kan dat er beleidsmakers of cliënten op de
vergadering aanwezig zijn, maar de finaliteit betreft wel dat het hier om een professionele
aangelegenheid moet gaan, waarbij a.d.h.v. een agenda besprekingen worden gevoerd.
De term ‘vorming’ verwijst eenvoudigweg naar gelijk welke les, opleiding, vorming of onderricht die
wordt gegeven of gevolgd. Dit kan zowel op cliënten, collega’s stagiairs of externen aan het
OCMW betrekking hebben.
‘Leiding geven’ heeft betrekking op de specifieke activiteit van medewerkers van de sociale dienst
die een hiërarchische positie hebben t.a.v. hun collega’s en daar in verband met de corebusiness
van het OCMW op aangesproken worden. Dikwijls betreft dit het geven van supervisie aan de
medewerkers.
De term ‘overige’ dekt alle overige methodieken die door de respondenten zelf toegevoegd en
gehanteerd werden. Voorbeelden zijn: praatcafé, groepswerking, uitstap …
6.1.2 Bronnen
De analyse van de werklast stoelt op 5 informatiebronnen die, met uitzondering van de
omgevingsfactoren, allen aangeleverd worden door de respondenten en de deelnemende
OCMW’s.
Om de foutenmarge tot een minimum te herleiden werd voor alle informatie die werd opgevraagd
bij de OCMW’s een apart formulier (met specifieke invoervelden) gemaakt met een bijbehorende
handleiding. Hierdoor beschikten alle respondenten over dezelfde informatie en werden de
antwoordmogelijkheden gestandaardiseerd, wat de verwerking en de duiding van de gegevens ten
goede kwam.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
34
De analyse is gebaseerd op volgende bronnen:
Registratiegegevens
De registratiegegevens werden verkregen via een website (speciaal voor dit onderzoek ontwikkeld)
waarbij aan de respondenten werd gevraagd om dagelijks hun activiteiten gedetailleerd te
registreren. Voor alle handelingen die de werknemers verrichten tijdens hun arbeidstijd werd hen
gevraagd om telkens aan te duiden voor welke specifieke taak ze prestaties hadden geleverd,
welke methodiek ze daarvoor hadden gebruikt en hoeveel tijd dit in beslag had genomen. Deze
wijze van bevragen heeft het voordeel dat:
-
het geen real-time registratie is en geen grote tijdsdruk geeft (respondenten hadden telkens
36 u. de tijd om hun dagregistraties in te voeren);
ze o.w.v. het beperkt aantal schermen en handelingen erg gebruiksvriendelijk is;
de registratie van op alle computers met een internetaansluiting mogelijk is.
Om het goede verloop van de registratie te verzekeren, werd voorafgaand aan de registratie
telkens een opleidingsmoment voorzien, was er een uitgebreide handleiding waarin alles
gedetailleerd werd omschreven en was er de hele tijd een helpdesk ter beschikking.
De gemiddelde registratietijd per respondent bedroeg 10’ per dag.
Functieanalyse
Alle medewerkers aan de registratieperiode hebben ook de vraag gekregen om een functieanalyse
in te vullen. Dit document bevraagt de respondenten over een aantal aspecten van hun
takenpakket (zie verder). Hierbij wordt aanvullende kwalitatieve informatie over de samenstelling
van het takenpakket verkregen.
Financiële data – aangeleverd door OCMW i.v.m. federale subsidiëring
De OCMW’s hebben voornamelijk drie inkomstenbronnen:
-
inkomsten van de eigen dienstverlening (thuiszorg, WZC …);
subsidiëring door hogere overheden (personeelssubsidies, gemeentefonds, cliëntsubsidies en
werkingssubsidies);
dotatie van de gemeente.
Omgevingsfactoren – kansarmoede-indicator
Om de gegevens van de registratie in een maatschappelijke context te kunnen plaatsen, en via
deze toetsing te proberen een poging tot verklaring van mogelijke verschillen te vinden, worden de
resultaten van de registratie en de functieanalyse afgezet tegen een kansarmoede-indicator.
De omschrijving van de clusters op basis van een aantal factoren geeft al een indicatie van de
verschillen die er tussen de gemeenten en steden bestaan.
Om de invloed van kansarmoede op de werking van het OCMW te evalueren, maken we gebruik
van de resultaten van het onderzoek ‘Pauvreté rurale et urbaine – stedelijke en
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
35
plattelandsarmoede’ van 2003 gevoerd door de ULB en de KULeuven 27. In deze studie wordt op
basis van de EU-SILC (European Union – ‘Statistics on Income and Living Conditions’ of ‘Statistiek
naar Inkomens- en Levensomstandigheden’)-gegevens een kansarmoedegrens geconstrueerd en
wordt het aandeel kansarmen per gemeente berekend.
Personeelsgegevens – aangeleverd door registranten
Tenslotte is het ook relevant om een goed beeld te krijgen van de personeelsequipe waarop het
OCMW kan terugvallen om de dienstverlening te verzekeren, om de werklast van de sociale dienst
te kunnen evalueren. Het menselijk kapitaal is voor een dienstverlenende organisatie als het
OCMW van cruciaal belang om een goede werking te kunnen garanderen. De kenmerken van
deze personeelsgroep (leeftijd, kwalificaties, prestatiebreuk …) zijn dus absoluut relevant en
worden dan ook in kaart gebracht.
Begrip ‘tijd’
Voor de analyse zijn we ervan uitgegaan dat in de OCMW’s gemiddeld een werkregime van
38u./week wordt gehanteerd. Er zijn vanzelfsprekend uitzonderingen, maar in regel is dit (zeker
nominatief) de meest voorkomende prestatiebreuk.
Wij beschouwen alle deeltijdse tewerkstellingen als een percentage van deze 38 u.
De aard van de registratie brengt met zich mee dat alle data wordt gecodeerd als ‘corebusiness’ of
‘non-corebusiness’ en binnen de corebusiness als ‘federale’ of ‘regionale’ materie.
Als we de tijd die de personeelsleden aan bepaalde taken spenderen gaan analyseren moeten we
met volgende opbouw rekening houden:
-
totaal aantal uren in de werkweek:
gemiddelde tijd (koffie/toilet/praatje/wandelen/…)
niet-corebusiness-tijd (organisatorische taken)
verlof, feestdagen …
ziekte (onderzoek Securex 2012 bij 263.309 werknemers)
38,00 u.
-3,75 u.
- 3,25 u.
- 5,85 u.
- 2,05 u.
Totaal gemiddelde beschikbare arbeidstijd voor de core business van de sociale dienst bedraagt
dus 23,1u./week.
Taken van het OCMW
In de analyse en de beschrijving van de resultaten wordt telkens verwezen naar de taken van het
OCMW. In de praktijk worden hiermee de wettelijke en decretaal verplichte taken bedoeld. Deze
taken worden ook afhankelijk van de wetgeving waarin ze hun oorsprong vinden, als ‘federaal’,
‘regionaal’ of ‘lokaal’ gedefinieerd, waarbij lokale taken extra vormen van dienstverlening zijn, die
geen specifieke wettelijke basis hebben.
27
Pauvreté rurale et urbaine – stedelijke en plattelandsarmoede’ Xavier May, Maarten Loopmans, KULeuven-ULB,
2013
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
36
6.1.3 Omschrijving van de clusters
Om een zinvolle analyse te kunnen maken en relevante uitspraken te kunnen doen, werd er
geopteerd om de OCMW’s in verschillende clusters onder te brengen.
Dit geeft de mogelijkheid een genuanceerd beeld van de werklast en de werkzaamheden binnen
de OCMW’s in België te geven.
Hieronder wordt een omschrijving gegeven van de verschillende clusters met enkele voorbeelden
van gemeenten die tot de cluster behoren zodat dit geen abstract begrip blijft.
Centrumgemeenten
Vlaanderen
De gemeenten die behoren tot de cluster van de centrumsteden onderscheiden zich van de
anderen door hun grote aantrekkingskracht – centrumfunctie.
Een eerste groep van gemeenten zijn de kleine steden (20.000 tot 30.000 inwoners) die als
kenmerk hebben dat ze een sterke centrumfunctie combineren met een grote economische
activiteit (vooral in de tertiaire sector).
We vinden deze steden terug in alle provincies: Aarschot, Diest, Tienen en Halle voor VlaamsBrabant; Geel, Herentals, Lier en Mol voor de provincie Antwerpen; Sint-Truiden, Tongeren en
Leopoldsburg voor Limburg; Dendermonde, Geraardsbergen, Eeklo, Ninove, Oudenaarde,
Wetteren en Zottegem voor Oost-Vlaanderen en Diksmuide, Ieper, Poperinge, Torhout, Veurne en
Tielt voor West-Vlaanderen.
Daarnaast zijn er de regionale steden (Aalst, Genk, Kortrijk, Mechelen, Roeselare, Sint-Niklaas,
Turnhout en Vilvoorde) met een bevolking die gemiddeld tussen 35.000 en nagenoeg 75.000
inwoners ligt. Opmerkelijk voor deze steden is dat ze gekenmerkt worden door een hoge mate van
verstedelijking, een sterke aantrekkingskracht hebben en een grote economische activiteit. De
bevolking van deze steden heeft een inkomen dat gevoelig lager ligt dan het regionale gemiddelde
(Kortrijk en Aalst weliswaar in mindere mate) en de vergrijzing is er groot (met Genk als grote
uitzondering).
Tenslotte zijn er nog de ‘grote steden’ (Gent en Antwerpen) en de 4 grote regionale steden
(Leuven, Brugge, Hasselt en Oostende), waarbij de externe aantrekkingskracht voor deze steden
nog meer uitgesproken is dan de anderen in dit cluster. Naast een gemiddeld grotere bevolking,
vervullen deze steden ook de rol van provinciehoofdplaats.
Wallonië
Tot het cluster van de centrumsteden in Wallonië behoren, veel meer dan in Vlaanderen, zowel
zeer grote als zeer kleine steden, omdat de aantrekkingskracht en de centrumfunctie minder op
het inwonersaantal gebaseerd zijn.
Er is een groep met kleinere steden en toeristische centra waar de land- en bosbouw nog een
grote rol speelt, maar die omwille van het hogere gemiddeld inkomen en de toeristische
aantrekkingskracht ook meer tertiaire voorzieningen (scholen, ziekenhuizen …) ontwikkelen.
Voorbeelden van deze groep zijn Bouillon, Durbuy, Zinnik en Hannuit.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
37
Er zijn ook grotere steden met hetzelfde profiel, maar die omwille van hun ligging en
inwonersaantal nog een meer uitgesproken centrumfunctie hebben. Het betreft o.a. Malmedy, Spa,
Virton, Ciney, Dinant, Bastenaken …
Tenslotte zijn er nog de middelgrote steden als Eupen, Aarlen, Nijvel, Hoei e.d. die een functie als
hoofdplaats vervullen en een groot gewicht qua economische activiteit hebben en de grote steden
zoals Luik, Bergen, Doornik, Verviers, La Louvière, Charleroi, Moeskroen en Serain, waar de
bevolking een lager inkomensniveau heeft dan het regionaal gemiddelde, maar hoog scoren op
verstedelijking en centrumfunctie.
Centra met economische activiteit
Vlaanderen
De gemeenten in dit cluster worden hoofdzakelijk gekenmerkt door een grote economische, vooral
industriële, activiteit.
Vooreerst is er een subgroep van gemeenten met een overwegend landelijk en agrarisch karakter
en een lage centrumfunctie, maar die daarnaast ook een industriële activiteit ontwikkelen en ook
hoog scoren qua vergrijzing. De gemeenten van deze groep bevinden zich voornamelijk in WestVlaanderen (de arrondissementen Brugge, Kortrijk en Tielt), Limburg (Lummen, Alken, Bree ...) en
in de Kempen (Dessel, Rijkevorsel ...).
Daarnaast zijn er een tiental gemeenten met een sterk landelijk karakter, maar die omwille van hun
rol als werkgelegenheidscentrum (grote bedrijven die zich in de gemeente gevestigd hebben) een
zekere aantrekkingskracht uitoefenen De vergrijzing is er heel wat lager dan gemiddeld in de
andere gemeenten uit de regio en er is een sterke demografische evolutie (in hoofdzaak door de
migratiecomponent en in mindere mate door de natuurlijke component).
Geografisch situeren we deze gemeenten in de provincie Antwerpen en dan vooral in de Kempen
(Westerlo, Hoogstraten, Olen ...), in Limburg (Overpelt, Tessenderlo ...) en op de grens tussen
Oost- en West-Vlaanderen (Aalter, Deinze, Wielsbeke).
Tenslotte zitten in dit cluster ook nog enkele gemeenten met een echt uitgesproken industrieel
karakter, met hogere inkomens en een aantrekkingskracht als werkgelegenheidscentrum én
concentratie van economische activiteit ((industriezones, elektriciteitscentrale ...) die bepalend zijn
voor de kadastrale inkomens. We treffen deze gemeenten aan rond twee polen: in de agglomeratie
Antwerpen (Zwijndrecht, Beveren, Puurs, Bornem en Duffel) en in de regio Kortrijk (Kuurne,
Waregem en Izegem).
Wallonië
De typologie voor deze gemeenten loopt helemaal gelijk met deze van Vlaanderen. Enkel de aard
van de economische activiteit verschilt. In Wallonië zijn het gemeenten die de meer zware industrie
of grote ondernemingen uit de voedingsindustrie huisvesten, steengroeven bezitten of gericht zijn
op transport. Net zoals in Vlaanderen ligt het gemiddelde inkomenspeil hoger en oefenen ze een
zwakke centrumfunctie uit. Voorbeelden zijn: Engis, Antoing, Geer, Orey, Wanze, Aubel, Floreffe
of Villers-le-Bouillet en Saint-Georges. Ook in de rand rond Luik (Herstal, Ans …) en in de
agglomeratie tussen namen en Charleroi (Fleurus, Sambreville …) vinden we deze gemeenten.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
38
Landelijke gemeenten
Vlaanderen
De cluster landelijke gemeenten bevat gemeenten met als kenmerk een erg lage verstedelijking.
Het betreft een grote groep van kleine tot middelgrote gemeenten (5 000 tot 10 000 inwoners) met
een uitgesproken ruraal karakter, een lage centrumfunctie en een lage economische activiteit. Het
inkomensniveau van de bevolking ligt daarentegen ietwat boven het regionale gemiddelde
(behalve voor de Limburgse gemeenten).
Op demografisch vlak hebben deze gemeenten als kenmerk dat de vergrijzing sterker is dan het
regionale gemiddelde. Deze gementen concentreren zich geografisch voornamelijk in het
Pajottenland (Gooik, Pepingen ...), het Hageland (Hoegaarden, Zoutleeuw, Glabbeek), het zuiden
van de provincie Limburg (Borgloon, Gingelom, Voeren ...) en de Vlaamse Ardennen (Lierde,
Maarkedal ...).
Daarnaast zit in deze cluster nog een groep van erg landelijke gemeenten met sterke vergrijzing
en een inkomensniveau dat beduidend lager ligt. Op enkele uitzonderingen na (voornamelijk
gemeenten in Oost-Vlaanderen zoals o.a. Aardooie, Deerlijk, Pittem liggen alle gemeenten in
West-Vlaanderen (vooral in de Westhoek en in de arrondissementen Roeselare en Tielt).
Tenslotte is er nog een subcluster van gemeenten die iets groter in omvang zijn (10.000 - 20.000
inwoners) en die overwegend landelijk zijn en een lage centrumfunctie hebben. Het noorden van
Oost-Vlaanderen niet meegerekend, liggen alle gemeenten van deze groep in de provincie
Antwerpen (hoofdzakelijk in de Kempen) en in de provincie Limburg.
Wallonië
Dezelfde kenmerken als in Vlaanderen zijn van toepassing op de Waalse gemeenten in dit cluster:
lage verstedelijking en een lager inkomensgemiddelde. In Wallonië hebben vele gemeenten in dit
cluster een extra toegevoegde waarde omwille van de toeristische aantrekkingskracht door het
agrarische of bosrijke karakter.
Verstedelijkte agglomeraties
Vlaanderen
Dit cluster kent 2 groepen van gemeenten die als gemeenschappelijk punt hebben dat ze een
stedelijk of semi-stedelijk karakter hebben, maar een lage centrumfunctie en economische activiteit
en een inkomensniveau dat onder het regionale gemiddelde ligt.
Aan de ene zijde is er een groep van weinig verstedelijkte gemeenten met demografische
achteruitgang. Dit impliceert een lage centrumfunctie, een inkomensniveau dat lager ligt dan het
regionale gemiddelde en de vergrijzing die zich laat voelen. We merken een concentratie van
gemeenten in het Waasland en de Denderstreek (Berlare, Kruibeke, Sint-Gillis-Waas ...) en in het
zuiden van de provincie Oost-Vlaanderen (Denderleeuw, Haaltert, Herzele ...).
Daarnaast is er nog een groep gemeenten van een veeleer achtergesteld sociaaleconomisch
niveau. Het gaat meestal om gemeenten die in de agglomeratie van grote steden liggen of zelfs
om gemeenten die in een tussenzone een conurbatie (aaneenschakeling van
agglomeratiegemeenten) vormen. We hebben het over de gemeenten uit de industriële
agglomeratie van Antwerpen (Boom, Hemiksem, Niel, Willebroek ...), Gent (Evergem, Zelzate),
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
39
Kortrijk (Harelbeke, Wevelgem, Wervik …), de gewezen Limburgse mijngemeenten (Beringen,
Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren) en de verstedelijkte gemeenten tussen Gent en
Antwerpen (Lokeren, Hamme, Temse ...).
De gemeenten in de buurt van Antwerpen onderscheiden zich van de andere gemeenten door hun
beduidend kleinere omvang (10.000 tot 15.000 inwoners, met uitzondering van Willebroek) en door
de sterke bevolkingsaangroei van de afgelopen jaren. De Limburgse gemeenten vallen dan weer
op door de lage vergrijzing ten opzichte van de andere gemeenten en door het fenomeen van
grensarbeid.
Wallonië
De agglomeratiegemeenten in Wallonië vallen onder dezelfde omschrijving als deze in
Vlaanderen. Ook hier onderscheiden we twee subtypes: gemeenten die voornamelijk in
Henegouwen (Dour, Anderlues …) en de Maasvallei (Amay, Andenne) liggen en waarbij de lage
verstedelijkingsgraad te verklaren valt door het feit dat het fusiegemeenten zijn. De andere
agglomeratiegemeenten zijn te vinden in de Borinage (Quaregnon, Bossu …), het ‘région du
centre’ (Binche, Morlan Welz), Luik (Saint-Nicolas) en Verviers (Dison).
Brussel
De Brusselse gemeenten die deel uitmaken van dit cluster hebben als kenmerk dat de
levensstandaard gevoelig lager ligt dan het regionale gemiddelde en de oppervlakte zeer dicht
bebouwd is.
Geografisch gezien liggen deze gemeenten in het centrale gedeelte van de agglomeratie
(historische kern en eerste gordel) en langs het kanaal. Deze gemeenten onderscheiden zich
voornamelijk door hun middelgrote omvang (zowel qua bevolking als qua oppervlakte) en het
belang van de (industriële of tertiaire) economische activiteit. Gemeenten zijn Etterbeek, Elsene,
Sint-Gillis en Sint-Joost.
Anderlecht, Vorst, Sint-Jans-Molenbeek en Schaarbeek zijn ook gemeenten die tot dit cluster
behoren, maar een grotere omvang hebben (75.000 – 100.000 inwoners) en meer industriële
activiteit op hun grondgebied hebben.
Woongemeenten
Vlaanderen
De groep van woongemeenten bestaat uit een diverse groep van gemeenten die als
gemeenschappelijk punt hebben dat het inkomstenniveau hoger ligt dan het regionale gemiddelde
en de gemeenten een lage centrumfunctie hebben.
In dit cluster zitten landelijke gemeenten als Boortmeerbeek, Londerzeel, Merelbeke … en
gemeenten in de stadsrand zoals Zaventem, Grimbergen, Asse ... uit de rand van de agglomeratie
Brussel en Wijnegem, Aartselaar, Edegem … uit de rand rond Antwerpen die een uitgesproken
residentieel karakter hebben (gevoelig hogere inkomens dan het regionale gemiddelde) en dit
combineren met een erg hoge economische activiteit (distributie, logistiek, transport, winkelcentra).
Op demografisch vlak worden deze gemeenten gekenmerkt door een relatief lage vergrijzing en
een groei die hoofdzakelijk op migratie berust.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
40
Vanuit demografische hoek gezien moeten deze gemeenten het hoofd bieden aan de
tegenstrijdige evolutie van een positieve natuurlijke component en een negatieve
migratiecomponent.
Wallonië
De gemeenten in dit cluster volgen de algemene kenmerken zoals hierboven beschreven.
Een deel van deze gemeenten trekken jonge gezinnen aan dankzij de kwaliteit van het milieu en
de meer toegankelijke prijs van het vastgoed en ze zijn bovendien goed bereikbaar via het
autosnelwegennet. Ze liggen voornamelijk in Haspengouw (Burdinne, Wasseiges, Berloz ...), de
Condroz (Ferrières, Clavier, Modave, Gesves, Ohey ...), de streek van de Vesder (ThimisterClermont, Olne ...), het oosten van Waals-Brabant (Incourt, Hélécine, Orp-Jauche ...) en de zone
langs de grens met het Groothertogdom Luxemburg (Étalle, Attert). Geografisch gezien liggen
deze gemeenten nog wat verder van de grote stedelijke centra.
Een andere groep gemeenten wordt gekenmerkt door een zwakke centrumfunctie en een
uitgesproken woonfunctie waarbij dienstverlenende activiteiten (winkels, scholen,…) worden
gecreëerd. Geografisch liggen deze gemeenten rond de stadsrand van de grote steden Charleroi,
Bergen, Namen, Luik en de Brusselse agglomeratie.
Brussel
De woongemeenten uit het Brussels Gewest worden gekenmerkt door een hoger inkomensniveau,
minder verstedelijking en minder economische activiteit.
De inwoners van Oudergem, Watermaal-Bosvoorde, Sint-Lambrechts-Woluwe, Ukkel en SintPieters-Woluwe hebben een levensstandaard en onderwijsniveau die boven het gemiddelde van
het gewest en het land liggen en hebben een uitgesproken woonkarakter (met goed uitgeruste
woningen).
Sint-Agatha-Berchem, Evere, Ganshoren Koekelberg en Jette, zijn kleiner in oppervlakte en
scoren ook lager in inkomensniveau en wooncomfort. Door de vergrijzing en de recente instroom
van
jonge
gezinnen
hebben
deze
gemeenten
de
meest
uitgesproken
28
afhankelijkheidscoëfficiënten van het gewest.
6.2 Beschrijving van de respondentengroep
6.2.1 Profiel van de deelnemers
Het menselijk kapitaal is de grootste troef van de sociale dienst van het OCMW. Goed opgeleid
personeel is een basisvoorwaarde voor een kwaliteitsvolle dienstverlening. Om de bestaffing van
de OCMW’s in kaart te kunnen brengen, werden de respondenten bevraagd rond een aantal
elementen. De respondentengroep werd niet beperkt tot de maatschappelijk assistenten van de
sociale dienst. Alle personeelsleden die prestaties leveren voor de sociale dienst werden
uitgenodigd tot deelname aan de bevraging. Het is immers afhankelijk van de interne organisatie of
bepaalde taken aan niet-maatschappelijke werkers worden toevertrouwd. Door rekening te houden
28
Deze coëfficiënt wordt verkregen door de bevolking uit de meest afhankelijke leeftijdscategorieën (0 tot 19 jaar, 60 jaar en ouder) te
delen door de bevolking in de leeftijdscategorieën die meestal een beroepsactiviteit uitoefenen (20 tot 59 jaar).
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
41
met de inhoud van de prestaties en niet met de uitvoerder, wordt vermeden dat bepaalde taken of
aspecten van de dienstverlening niet worden meegerekend.
6.2.2 Aantal deelnemers
Van de 88 OCMW’s die zich geëngageerd hadden om aan het onderzoek mee te werken hebben
uiteindelijk 70 OCMW’s effectief geparticipeerd aan de registratieperiode. Uit de
registratiegegevens van de respondenten van deze OCMW’s werden de respondenten geweerd
die onvoldoende, onregelmatige of foutieve gegevens hebben geregistreerd Dit resulteerde in een
groep van 60 OCMW’s waarvoor voldoende en regelmatige data werden verkregen.
Op het niveau van de respondenten betekent dit dat er 1001 personen een login en wachtwoord
ontvangen hebben, waarvan er 795 ten minste één werkdag hebben geregistreerd. In de tabel
hieronder geven we de verdeling van de deelnemers over de verschillende clusters.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
42
Cluster
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Kustgemeente
Landelijke gemeenten
Verstedelijkte agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
Aantal deelnemers
391
103
18
87
89
107
836
Tabel 4: aantal deelnemers, volgens cluster
Bijna de helft van de deelnemers is werkzaam in een centrumgemeente. Het aantal deelnemers
van de clusters economische activiteit, landelijke gemeente, verstedelijkte agglomeratie en
woongemeente is nagenoeg gelijk.
Voor de verdere verwerking hergroeperen we de cluster kustgemeente bij de verstedelijkte
agglomeraties. De cluster van de kustgemeentes omvat immers slechts één OCMW, waardoor de
anonimiteit van de gegevens niet gegarandeerd kan worden bij de weergave van de resultaten.
Er werd aan de deelnemende OCMW’s gevraagd om een inschatting te maken van het totaal aan
tewerkgestelde personeelsleden voor de uitvoering van de taken van de sociale dienst. In de tabel
hieronder wordt de verhouding van het totaal aantal deelnemende VTE aan de taakregistratie ten
opzichte van het opgegeven aantal VTE tewerkgestelde personeelsleden bij de 60 deelnemende
OCMW’s berekend.
Cluster
Aantal VTE
geregistreerd
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Verstedelijkte agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
357,04
86,10
66,18
91,67
89,11
690,10
Aantal VTE
% geregistreerd
tewerkgesteld op
t.o.v. tewerkgesteld
sociale dienst
op sociale dienst
2.178,98
16,39 %
105,00
82,00 %
70,25
94,21 %
109,86
83,44 %
183,45
48,57 %
2.647,54
26,06 %
Tabel 5: verhouding van het deelnemende aantal VTE t.o.v. het tewerkgestelde aantal VTE personeelsleden,
volgens cluster
Uit bovenstaande tabel blijkt dat voor de clusters economische activiteit, landelijke gemeente en
verstedelijkte agglomeratie het overgrote deel van de medewerkers sociale dienst ook effectief
geregistreerd heeft. Voor de cluster woongemeenten registreerde bijna de helft van de
medewerkers van de sociale dienst. Voor de centrumgemeenten registreerde meer dan 15 % van
het totaal aantal medewerkers.
Voor de OCMW’s waar niet de hele sociale dienst registreerde, werd gevraagd aan de OCMW’s
om een representatief deel van de sociale dienst te laten registreren om de meetresultaten te
kunnen extrapoleren naar de hele sociale dienst.
6.2.3 Feminisatiegraad sociale dienst
Het aandeel vrouwen in de steekproef bedraagt ongeveer 83 %, ten opzichte van 17 % mannen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
43
Cluster
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Verstedelijkte agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
Mannen
19,18 %
18,45 %
16,09 %
12,15 %
14,95 %
17,23 %
Vrouwen
80,82 %
81,55 %
83,91 %
87,85 %
85,05 %
82,77 %
Totaal (n)
391
103
87
107
107
795
Tabel 6: aantal deelnemers, volgens geslacht en cluster
Deze cijfers liggen in de lijn van eerdere cijfers van de stuurgroep strategisch
arbeidsmarktonderzoek (Deschamps, M., Pacolet, J. & Gos, E. (1999) m.b.t. vraag naar en aanbod
van zorgberoepen in de Vlaamse Gemeenschap, prognoses tot 2000 en scenario’s tot 2010; deel
3 vraag naar en aanbod van werk in de zorgsector).
6.2.4 Tewerkstellingsniveau
De deelnemers werden ook bevraagd naar hun tewerkstellingsniveau, waarbij niveau A
overeenkomt met een masterniveau, niveau B met een bachelorniveau, niveau C met secundair
onderwijs en aan niveau D geen diploma-vereisten worden gekoppeld. Van een aantal deelnemers
(met name 50) werd geen tewerkstellingsniveau doorgegeven. Voor de overige deelnemers geven
we per cluster het aangegeven tewerkstellingsniveau weer.
Cluster
Niveau A Niveau B Niveau C Niveau D Totaal
N
Centrumgemeenten
2,45 %
89,37 %
8,17 %
0,00 % 100,00 %
Economische activiteit
5,00 %
88,00 %
5,00 %
2,00 % 100,00 %
Landelijke gemeenten
3,45 %
81,61 %
14,94 %
0,00 % 100,00 %
Verstedelijkte agglomeraties
3,57 %
80,95 %
15,48 %
0,00 % 100,00 %
Woongemeenten
2,80 %
91,59 %
5,61 %
0,00 % 100,00 %
Totaal
3,09 %
87,65 %
8,99 %
0,27 % 100,00 %
367
100
87
84
107
745
Tabel 7: aantal deelnemers, volgens tewerkstellingsniveau en cluster
Algemeen valt op dat meer dan 85 % van de deelnemers tewerkgesteld wordt op een niveau B. Dit
is logisch, aangezien het merendeel van de medewerkers van de sociale dienst uit
maatschappelijk werkers bestaat. Toch is op de verschillende sociale diensten ook een aanzienlijk
deel niet-maatschappelijk werkers werkzaam. Deze andere functies zijn voornamelijk gesitueerd
op niveau C en bestaan grotendeels uit administratief medewerkers. In elke cluster blijkt ook een
deel van de taken te worden uitgevoerd door een tewerkgestelde op universitair niveau.
Gezien de vraag aan de deelnemende OCMW’s om alle personen die taken uitvoeren voor de
sociale dienst te laten deelnemen (of een representatief aandeel van de medewerker) lijkt dit er op
te wijzen dat in de clusters landelijke gemeenten en verstedelijkte agglomeratie relatief meer taken
van de sociale dienst worden uitgevoerd door medewerkers die niet geschoold zijn als
maatschappelijk werker dan in de centrumgemeenten en de clusters economische activiteit en
woongemeenten.
Wanneer we het geslacht van de deelnemers kruisen met het tewerkstellingsniveau, krijgen we
een overzicht van het aandeel mannen en vrouwen per tewerkstellingsniveau.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
44
Geslacht
Mannen
Vrouwen
Totaal
A
B
26,09 %
73,91 %
100,00 %
C
16,69 %
83,31 %
100,00 %
D
19,40 %
80,60 %
100,00 %
N
0,00 %
100,00 %
100,00 %
128
617
745
Tabel 8: aantal deelnemers, volgens tewerkstellingsniveau en geslacht
Hieruit blijkt dat het aandeel mannen in de functies op universitair niveau meer dan een kwart
bedraagt, terwijl dit op niveau B slecht iets meer dan 16 % bedraagt.
6.2.5 Anciënniteit
De deelnemers werden bevraagd over hun anciënniteit. Van een aantal deelnemers (met name
58) werd geen anciënniteit doorgegeven. Voor de overige deelnemers geven we per cluster de
anciënniteit weer. Omwille van de overzichtelijkheid groeperen we de anciënniteiten in 4
categorieën:
-
van 0 tot 4 jaar en 11 maanden;
van 5 jaar tot 9 jaar en 11 maanden;
van 10 jaar tot 19 jaar en 11 maanden;
20 jaar en meer.
Cluster
0-5
5 - 10
10 - 20
> 20
n
jaar
jaar
jaar
jaar
Centrumgemeenten
26,32 %
21,05 %
38,50 % 14,13 %
Economische activiteit
24,00 %
27,00 %
25,00 % 24,00 %
Landelijke gemeenten
21,84 %
27,59 %
28,74 % 21,84 %
Verstedelijkte agglomeraties
35,71 %
16,67 %
28,57 % 19,05 %
Woongemeenten
36,19 %
17,14 %
29,52 % 17,14 %
Totaal
27,95 %
21,57 %
33,11 % 17,37 %
361
100
87
84
105
737
Gemiddel
de ANC
10,99
12,10
12,94
10,95
10,34
11,28
Tabel 9: aantal deelnemers, volgens anciënniteit en cluster
We zien een evenwichtige spreiding van de deelnemers over de verschillende categorieën, met
een accent op de groep 10 - 20 jaar. De gemiddelde anciënniteit van de deelnemers in de
steekproef bedraagt 11,28 jaar voor België. De gemiddelde anciënniteit is relatief hoger in de
clusters landelijke gemeenten en economische activiteit. Een tweede groep met een vergelijkbare
anciënniteit bevat de clusters centrumgemeenten, woongemeenten en verstedelijkte
agglomeraties. De cluster woongemeenten bevat een relatief jongere groep
Wanneer we het geslacht van de deelnemers kruisen met de anciënniteitsgroepen, blijkt het
percentage mannen en vrouwen sterk vergelijkbaar over de verschillende anciënniteitsniveaus
heen, zoals blijkt uit onderstaande tabel.
Geslacht
Mannen
Vrouwen
Totaal
0 - 4 jaar
15,05 %
84,95 %
100,00 %
5 - 9 jaar
16,98 %
83,02 %
100,00 %
10 - 19 jaar
20 jaar en
N
meer
18,85 %
18,75 %
81,15 %
81,25 %
100,00 %
100,00 %
128
609
737
Tabel 10:geslacht deelnemers per anciënniteitsgroep
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
45
6.2.6 Jobtime
Tot slot werden deelnemers bevraagd naar hun jobtime. Omwille van de overzichtelijkheid
groeperen we de jobtime in 4 categorieën:
-
50 % jobtime;
80 % jobtime;
100 % jobtime;
afwijkend regime
De categorie ‘afwijkend regime’ bevat alle jobtime-regimes die niet in de andere drie categorieën te
vatten zijn. Het betreft ondermeer de deelnemers die niet enkel voor de sociale diensten werken,
maar slechts voor een deel van hun jobtime aan de sociale dienst zijn toegewezen.
Cluster
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Verstedelijkte
agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
50 %
80 %
100 %
Afwijkend
n
6,14 %
13,59 %
22,99 %
14,95 %
21,48 %
26,21 %
17,24 %
27,10 %
67,26 %
50,49 %
40,23 %
54,21 %
5,12 %
9,71 %
19,54 %
3,74 %
391
103
87
107
Gem.
werkregime
91,67 %
83,71 %
75,77 %
85,66 %
13,08 %
11,07 %
20,56 %
22,26 %
53,27 %
58,49 %
13,08 %
8,18 %
107
795
82,60 %
86,94 %
Tabel 11: aantal deelnemers, volgens jobtime en cluster
Bijna 6 op 10 van de deelnemers in de steekproef werkt voltijds. Bijna 2 op 10 werkt 80 % en 1 op
10 werkt 50 %. In de tabel hieronder geven we de tewerkstelling (jobtime) weer per cluster. Het
gemiddelde tewerkstellingspercentage is 86,94 %. De clusters economische activiteit,
verstedelijkte agglomeratie en woongemeente situeren zich rond dit gemiddelde
tewerkstellingspercentage.
De
cluster
centrumgemeenten
heeft
een
gemiddeld
tewerkstellingspercentage van meer dan 91 %, terwijl de cluster landelijke gemeenten een eerder
laag tewerkstellingspercentage van 75,77 % heeft (te verklaren door het grote aandeel halftijdsen).
Omwille van het feit dat landelijke gemeenten voornamelijk een kleiner inwonersaantal hebben en
er ook geen groot arbeidsvolume is, kan er op het vlak van prestatiebreuken maatwerk geleverd
worden. Voor grotere organisaties waar meer met specialismen wordt gewerkt, waar er
gedecentraliseerde diensten zijn en er meer vaste regels zijn, is deze flexibiliteit minder evident en
wordt er daarom een hogere score bekomen. Het is daarenboven ook zo dat in de grotere
gemeenten er een deel medewerkers werden geselecteerd om aan de bevraging te participeren.
De keuze ging hier in de mate van het mogelijke voornamelijk uit naar voltijdse betrekkingen (om
meer gegevens te verzamelen), waardoor ook de gemiddelde jobtime wordt beïnvloed.
Wanneer we de verschillende anciënniteitsgroepen kruisen met de tewerkstellingspercentages valt
op dat hoe hoger de anciënniteit is, hoe lager het tewerkstellingspercentage. Ter illustratie, in de
groep van 0 – 4 jaar anciënniteit werkt nog bijna 70 % voltijds, terwijl dit in de groep van 20 jaar en
meer anciënniteit nog maar iets meer dan de helft bedraagt.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
46
Anciënniteit
100 %
0 - 4 jaar
5 - 9 jaar
10 - 19 jaar
20 jaar en
meer
Totaal
50 %
80 %
69,42 %
57,86 %
52,46 %
51,56 %
13,11 %
6,29 %
7,38 %
21,09 %
10,19 %
30,19 %
29,92 %
17,97 %
58,21 %
11,13 %
22,39 %
Afwijkend
N
regime
7,28 %
5,66 %
10,25 %
9,38 %
8,28 %
206
159
244
128
737
Tabel 12: anciënniteit deelnemers per jobtime
6.2.7 Extrapolatie van gegevens naar België
Om het gewicht en de impact van de conclusies en de aanbevelingen voor het beleid in te kunnen
schatten wordt in dit onderdeel gepoogd om een berekening van het aantal VTE maatschappelijk
assistenten in België te maken.
Er hebben 690,1 VTE meegewerkt aan het onderzoek. Deze vertegenwoordigen 26,4 % van het
totaal aan VTE van de sociale diensten van de 60 OCMW’s die aan de studie hebben meegewerkt.
Onderstaande tabel geeft het aantal gemeenten per cluster en per gewest weer.
Clusters
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Verstedelijkte
agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
Vlaanderen Wallonië
Brussel
38
40
97
50
53
39
68
25
83
308
77
262
Totaal
9
91
79
165
84
Gem.
werkregime
91,67 %
83,71 %
75,77 %
85,66 %
10
19
170
589
82,60 %
86,94 %
Tabel 13: verdeling gemeenten volgens clusters
Het valt hierbij op dat volgens de typologie van Belfius de landelijke en de woongemeenten meer
dan de helft van de gemeenten vertegenwoordigen. Het is ook opmerkelijk dat er in Wallonië veel
meer centrumgemeenten zijn dan in Vlaanderen. De verklaring hiervoor ligt wordt gegeven door de
verschillende criteria die worden gehanteerd door Belfius om de clusters te definiëren.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
47
Categorie
Bevraagde gemeenten
Aantal Aantal Aantal
gemeen inwoVTE op
ten
ners
sociale
dienst
Centrumgemeenten
Economische
activiteit
Landelijke
gemeenten
Verstedelijkte
agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
Gemeenten in totaal
Aantal Aantal Aantal
VTE
gemeen inwogeregi- ten
ners
streerd
17
1.896.157
2.178,98
357,04
7
-
105,00
11
-
16
-
9
-
60
-
Aantal
VTE op
sociale
dienst
Aantal
VTE
geregistreerd
91 3.911.497
4.494,92
736,52
86,10
79
-
1.185,00
971,70
70,25
66,18
165
-
1.053,75
909,98
109,86
91,67
84
-
576,77
481,27
183,45
89,11
170
-
3.465,17
1.683,19
2.647,54
690,10
589
-
10.775,61
4.782,65
Tabel 14: aantal maatschappelijk assistenten in de Belgische OCMW’s (extrapolatie)
In bovenstaande tabel wordt een extrapolatie gemaakt naar het aantal medewerkers in de
Belgische OCMW’s.
Gebaseerd op de gegevens van de OCMW’s in de steekproef wordt geschat dat er 10.775,61 VTE
medewerkers op de sociale dienst worden tewerkgesteld, waarvan 87.65 % of 9.444,82 VTE
maatschappelijk assistenten zijn.
De berekening wordt als volgt opgebouwd:
Voor alle categorieën behalve de centrumgemeenten wordt het aantal VTE’s op de sociale dienst
gedeeld door het aantal OCMW’s in de steekproef en dit vermenigvuldigd met het aantal
gemeenten in het cluster.
Omdat de grote OCMW’s zoals Antwerpen, Luik, Mons, Kortrijk, Doornik …, op vraag van de
opdrachtgever, veelvuldig vertegenwoordigd zijn in de steekproef en er, voornamelijk in Wallonië,
vele kleinere steden zoals bijvoorbeeld Hannuit, Ans … tot het cluster van de centrumgemeenten
worden gerekend, kunnen deze gegevens van dit cluster niet lineair worden doorgetrokken. Om
een inschatting van het aantal maatschappelijk assistenten te maken, werd het bevolkingscijfer
van de clustergemeenten mee in rekening gebracht. Het aantal maatschappelijk assistenten per
inwoner van de gemeenten in de steekproef werd pro rata omgerekend naar het bevolkingsaantal
van het totaal van de cluster (alle 91 gemeenten) waardoor het aandeel van de grote steden in het
cluster in de juiste proporties werd meegerekend..
6.3 Analyse van de registratiegegevens
6.3.1 Algemeen
De registratiegegevens bestaan uit een tijdsindicatie die wordt gelinkt aan een bepaalde taak en
een methodiek. Het eindresultaat is een verzameling van uren en minuten die werden gepresteerd
voor een bepaalde taak en volgens een welbepaalde werkwijze.
Via deze online registratie werden 69.401,8 uren geregistreerd.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
48
Om op basis van deze registratiegegevens uitspraken te kunnen doen over de werking en werklast
van de sociale diensten van de verschillende OCMW’s op niveau van de clusters van OCMW’s,
moeten de ruwe data (registratiegegevens van de respondenten) omgerekend worden.
Omdat de rapportage van de resultaten gebeurt op niveau van de clusters, is het uitermate
belangrijk dat de gegevens binnen de clusters representatief zijn. Hiervoor moet aan twee
voorwaarden voldaan zijn. Vooreerst moeten er voldoende uren in totaal en binnen elk cluster
geregistreerd worden. De tweede voorwaarde betreft de onder-/overrepresentatie van bepaalde
OCMW’s binnen een cluster.
Aan de OCMW’s werd gevraagd om zoveel mogelijk medewerkers van de sociale dienst te laten
participeren aan het onderzoek. Voor grotere OCMW’s, met 25 of meer personeelsleden op de
sociale dienst (maar ook voor kleinere OCMW’s waar niet iedereen participeerde aan het
onderzoek), moest de selectie van de respondenten een representatief beeld van de sociale dienst
vertegenwoordigen. De resultaten van de registratie van OCMW X moeten en worden
verondersteld representatief te zijn voor de hele werking van de sociale dienst.
Omwille van het feit dat niet alle medewerkers van elke sociale dienst hebben geparticipeerd,
bestaat de kans dat het aantal respondenten per OCMW de resultaten vertekent. OCMW’s waar
veel medewerkers hebben geparticipeerd kunnen het gemiddelde van het cluster beïnvloeden. De
correctie op de deelnamegraad van het OCMW werd als volgt berekend:
Het aantal geregistreerde uren en minuten werd per OCMW gedeeld door het aantal VTE in de
steekproef en vermenigvuldigd met het aantal VTE op de sociale dienst. Op deze wijze werde de
invloed van het aantal respondenten per OCMW geneutraliseerd.
Een voorbeeld ter illustratie. OCMW Brugge heeft enthousiast meegewerkt aan het onderzoek en
heeft 93,3 VTE van de 137,12 VTE laten registreren. In Luik hebben er 18,5 van de 403,11 VTE en
in Antwerpen 19 van de 469,38 VTE geregistreerd. De gegevens van de registratie van OCMW
Brugge wegen dus erg zwaar door binnen het cluster van de centrumgemeenten, waardoor de
invloed van Antwerpen en Luik substantieel wordt ondergewaardeerd. Door de gegevens van de
registratie per OCMW te herberekenen op het niveau van de volledige sociale dienst, worden de
verhoudingen binnen elk cluster gerespecteerd en kan het aantal respondenten per OCMW geen
invloed op de resultaten hebben. Als bijlage wordt de tabel met de het gewicht van het OCMW in
de steekproef opgenomen.
Hierdoor is elk OCMW correct vertegenwoordigd binnen het eigen cluster, waardoor uitspraken op
niveau van de clusters gemaakt kunnen worden.
Omdat onmogelijk alle taken op voorhand in het systeem konden worden ingebracht, liet het
systeem toe dat, naast de voorgeprogrammeerde lijst met de meest voorkomende taken, de
respondenten zelf taken konden toevoegen aan de lijst. We zorgden zelf voor een hercodering van
deze taken tot de voorgeprogrammeerde lijst. Het betrof 0,5 % van de taken die werden
gehercodeerd.
Een aantal taken gebeuren zonder duidelijke omschrijving of toewijzing. In de tabellen wordt dit
aandeel weergegeven als ‘rest’. Het betreft slechts 0,5 % van de registratiegegevens (na
datacleaning), wat aangeeft dat de uitval zeer minimaal is. Deze 0,5 % betreft effectief
gepresteerde arbeidstijd die door de respondenten werd toegeschreven aan de corebusiness van
de sociale dienst, maar niet aan een bepaalde taak kon worden gelinkt. Wanneer we de data van
de federale taken analyseren, worden deze registraties niet mee in de analyse opgenomen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
49
6.3.2 De kustgemeenten
Volgens de typologie van de gemeenten van Belfius vormen de kustgemeenten een apart cluster.
Zij onderscheiden zich omwille van hun unieke ligging op een aantal factoren waardoor ze een
eigen cluster ‘verdienen’. Omdat er slechts 9 kustgemeenten zijn (Oostende behoort tot de
centrumgemeenten), waarvan er één tot de steekproef behoorde, zijn de resultaten niet
representatief voor de kustgemeenten en kon ook de beloofde anonimiteit van de respondenten
(i.c. Koksijde) niet gegarandeerd worden.
Omwille van de hierboven geciteerde redenen werden de resultaten van de kustgemeenten
toegevoegd aan deze van de agglomeratiegemeenten. De keuze voor het cluster van de
agglomeratiegemeenten wordt verantwoord door een grote gelijkenis op 6 scores van de
verschillende clusters in de typologie van Belfius 29 op de 10 factoren te vergelijken. Het cluster dat
het nauwste aansloot bij het profiel van de kustgemeenten was dat van de
agglomeratiegemeenten.
29
De scores van de clusters op de verschillende factoren wordt besproken in het rapport ‘Sociaaleconomische typologie van de
gemeenten’ van Belfius, augustus 2007.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
50
6.4 Algemene resultaten van de meting
In dit hoofdstuk worden de resultaten van de registratie besproken op niveau van de hoofdtaken en
de methodieken besproken. De gegevens die in de analyse worden opgenomen, beslaan alle
activiteiten van het OCMW. Alle taken die uitgevoerd worden door het personeel van de sociale
dienst worden hier weergegeven en besproken.
Activering
11,7%
0,5%
Energie (water-gas-elektriciteitstookolie)
14,5%
Financiële hulp
Huisvesting
8,0%
8,4%
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
6,7%
Informatie - psychosociale
hulpverlening
3,7%
Jongeren - studenten
Ouderen - opvang gezondheidszorg
5,1%
28,5%
5,1%
7,8%
Rest algemeen SD
Rest
Schulden
Figuur 3: verdeling van de prestaties per hoofdtaak
Bovenstaande figuur geeft aan dat bij de Belgische OCMW’s de meeste tijd van de medewerkers
sociale dienst naar financiële hulpverlening gaat (28,5 %). Als de Belgische resultaten toegepast
worden op een OCMW zo groot als Antwerpen, dan weten we dat dagelijks 134 VTE uitsluitend
werkzaam zijn rond het verlenen van financiële steun in de meest brede vorm (gesprek,
onderzoek, sociaal verslag, beslissing BCSD en uitvoering).
De twee andere grootste thema’s waarrond wordt gewerkt zijn activering (14,5 %) en
schuldhulpverlening (11,7 %). De inspanningen rond de financiële hulpverlening en de
schuldhulpverlening bedragen 40 % van de arbeidstijd van de medewerkers van de sociale dienst.
De aandacht voor de thema’s ouderen, asielzoekers, huisvesting en energie variëren tussen 5,1 %
en 8,4 %.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
51
Naast de taken die deel uitmaken van de corebusiness van de sociale dienst werken de
personeelsleden van de sociale dienst 8 % van de tijd rond ‘andere’ zaken. Dit slaat op alle
activiteiten die niets te maken hebben met de dienstverlening van de sociale dienst op zich, maar
met de organisatie van de dienst, zoals: vergaderingen over de rechtspositieregeling,
bestelbonnen maken, facturen betalen (budgethouderschap), post verdelen, ICT-problemen
oplossen, opleiding nieuw kopieertoestel … Deze arbeidstijd slaat niet op eventuele pauzes,
toiletbezoek of andere arbeidsonderbrekingen (zie berekening totale beschikbare arbeidstijd).
Naast de verdeling van de uren over de (hoofd)taken werd ook gepeild naar de methodieken die
werden gehanteerd om het werk te verrichten.
3,0% 0,0%
Activiteit doelgroep
5,0%
Administratie
Consultatie van een collega
10,5%
Huisbezoek
41,0%
Leiding geven / beheer
15,6%
Overig
Persoonlijk onderhoud (face to
face)
Telefoon
11,8%
Vergadering (intern - extern)
4,6%
5,3%
Vorming (gegeven of gevolgd)
3,2%
Figuur 4: verdeling van de prestaties per activiteit
Bovenstaande tabel geeft aan dat de arbeidstijd van de medewerkers van de sociale dienst vooral
(41%) aan administratie wordt gespendeerd. De hoofdtaak ‘administratie’ werd om niet met te veel
categorieën te werken, zeer ruim gedefinieerd. Administratie betreft dus alle handelingen die op
papier of digitaal gebeuren en dit op kantoor in het kader van een dossier van een cliënt. Een
aantal taken zijn verbonden met een wettelijk opdracht; andere taken zijn voorbereidend bij een
wettelijke opdracht of noodzakelijk om het werk te structureren. Dit impliceert dat zaken zoals
bijvoorbeeld het consulteren van de stromen van de KSZ of het voeren van een sociaal onderzoek,
wat elementen zijn die essentieel zijn in het kader van het toekennen van het recht op
maatschappelijk integratie en andere vormen van OCMW-dienstverlening, onder deze noemer
werden geregistreerd. Om een beter beeld te krijgen van wat onder de noemer van administratie
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
52
dient te worden begrepen, wordt in volgende tabel een overzicht van de meest voorkomende taken
gegeven.
Administratie
1
2
3
4
5
Taak
Opmaken van de notulen BCSD
Verwerken van de beslissingen van het BCSD
Opzoekingen op de KSZ
Betalingen uitvoeren en beheren budgetrekeningen
Aangifte en formulieren LOI
Hiervoor werd het aantal medewerkers in alle Belgische sociale diensten op 10.775 geraamd. Dit
betekent dat van alle medewerkers actief in sociale diensten van de OCMW’s er dus ca. 4.417,75
ingezet worden voor administratief werk.
Het is opmerkelijk dat hooggeschoolde hulpverleners zoveel tijd stoppen in administratieve taken.
We stellen ons hierbij de vraag of sommige taken niet kunnen uitgevoerd worden door
administratieve medewerkers. Daarnaast kan automatisatie van gegevens ook het werk
vereenvoudigen.
We pleiten in dat verband ook voor een verdere vermindering van de administratieve
verplichtingen Digitalisering van de processen die leiden tot aanvragen voor tussenkomst en
financiële steun zijn zeker mogelijk. We merken hier op dat er op dat gebied nog te vaak een
cultuur is van papieren documenten. Ook koppeling van kruispuntbankgegevens met allerhande
formulieren, weliswaar rekening houdend met de privacy, biedt zeker mogelijkheden om de
taakinhoud van maatschappelijk werkers te optimaliseren. Uit de bezoeken van de sociale
diensten onthouden we dat opgemerkt wordt dat OCMW-cliënten heel vaak beschikken over
moderne communicatiemiddelen zoals smartphones. Digitale loketten moeten papieren op termijn
doen verdwijnen.
1,9
1,1
Administratie
4,0
Consultatie
15,6
Huisbezoek
Leiding
Overig
5,9
Pers. onderhoud
Telefoon
Vergadering
Vorming
4,5
1,2
2,0
1,8
Figuur 5: verdeling van de prestaties in uren
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
53
Veel meer dan het nu het geval is, moet de rol van maatschappelijk assistenten die werken in
sociale diensten van de OCMW’s evolueren van een ‘administratieve dossierbeheerder’ naar
‘clientbegeleider’. De tijdsbesteding zou dan ook moeten verschuiven van de back-officewerker
achter het bureau naar een front-officewerker naast de cliënt. Omdat er altijd mensen zijn die de
weg naar de hulpverlening niet vinden en daardoor hun rechten niet uitputten en ‘in de kou blijven
staan’ is het erg belangrijk dat er voldoende tijd en aandacht wordt geschonken aan het proactief
detecteren van probleemsituaties (outreaching-functie).
Met 15,6 % staat het persoonlijk contact met de cliënt op de tweede plaats, gevolgd door de
categorie ‘overige’ (11,8 %) en de tijd die doorgebracht wordt met telefoneren (10,5 %). Zoals
eerder omschreven, zitten in de categorie ‘overige’ andere methodieken (groepswerking,
praatcafé, uitstap met cliënten …) die niet standaard in het keuzemenu van de registratie voorzien
werden. Het telefoneren betreft gelijk welk telefonisch contact dat er gebeurt in het kader van een
cliëntdossier (andere instanties, de cliënt zelf, huisbaas, advocaat, …).
Als de categorieën ‘persoonlijk onderhoud’ en ‘huisbezoek’ gesommeerd worden, levert dat een
totaal op van 20,9 % van de productieve arbeidstijd, waarbij de hulpverlener (individueel of in
groep) contact heeft met de cliënt. In de veronderstelling dat het grootste deel van de ‘overige’
arbeidstijd wordt gespendeerd in de aanwezigheid van één of meerdere cliënten, komen we tot
een verhouding van 30/70. 30 % rechtstreeks cliëntcontact is bijzonder weinig wanneer dit wordt
vergeleken met andere professionals in de hulpverleningssector.
In de centra voor geestelijke gezondheidszorg, waar weliswaar minder administratieve
handelingen dienen verricht te worden door de ‘professionals’, worden voor de psychologen en de
maatschappelijk assistenten voor 80 % van hun arbeidstijd afspraken ingepland met de intentie er
70 % van te realiseren (afspraken worden soms geannuleerd). Anno 2014 valt het nog moeilijk te
verantwoorden dat overheidspersoneel amper 30% van de arbeidstijd ingezet wordt voor de
essentie van de functie. De OCMW’s hebben hier duidelijk nog een weg in af te leggen.
Het idee dat er zeer veel vergaderd wordt, wordt toch enigszins bijgesteld op basis van de
registratiegegevens. Met 5 % vergadertijd en 4,6 % consultatie van een collega (dit kan ook een
co-hulpverlener van een andere dienst zijn), plegen de medewerkers van de sociale dienst bijna
10 % van de arbeidstijd overleg. Dit is gemiddeld 4 uur per week.
Om deze toch opmerkelijke resultaten voor te stellen, worden ter illustratie, de percentages van de
verschillende methodieken vertaald in functie van het takenpakket van de gemiddelde
maatschappelijk assistent. Voor een voltijds tewerkstelling betekent dit in uren:
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
54
40,0
35,0
30,0
3,6
1,2
2,4
1,1
1,2
Persoonlijk onderhoud
Huisbezoek
Telefoon
Consultatie
25,0
9,5
Vergadering
administratie
20,0
15,0
Overig
2,7
0,7
0,7
3,3
10,0
2,1
5,9
Leiding
Vorming
Organisatorische taken
Ziekte
Verlof en feestdagen
Pauze en niet-productief
5,0
3,8
0,0
1
Figuur 5: Virtueel beschikbare uren per VTEmaatschappelijk werker.
De uitsplitsing van de methodieken over de prestaties van een werkweek geven een heel
ontnuchterend beeld van het takenpakket van de maatschappelijk assistenten:


Een voltijds personeelslid werkt slechts voor de helft van de tijd aan cliëntdossiers. De
andere helft is deze ofwel niet aanwezig op de dienst of wordt hij/zij opgeëist in het kader
van organisatorische taken (leiding, vorming,…);
Er is slechts 4,8u effectief contact met de cliënten. Dit is verbazingwekkend weinig en
vereist de nodige aandacht.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
55
6.5 Analyse van de hoofdtaken en de activiteiten per cluster
6.5.1 Analyse per hoofdtaak met vergelijking tussen de clusters
Dit zijn dus zowel de federale, de regionale als de andere taken
100,0%
80,0%
0,4%
7,5%
0,5%
5,6%
6,3%
4,1%
4,8%
4,6%
9,1%
8,4%
6,8%
0,7%
0,9%
0,9%
11,3%
12,8%
12,3%
2,2%
5,9%
8,4%
1,0%
10,0%
6,8%
11,1%
6,7%
1,8%
5,9%
8,6%
60,0%
9,5%
19,9%
6,4%
4,3%
3,2%
4,7%
6,9%
Ongedefinieerd
4,9%
Rest
5,3%
Gezondheidszorg
21,4%
20,7%
40,0%
27,3%
30,0%
Info-psycho
Illegalen en asiel
23,8%
25,8%
20,0%
9,2%
15,3%
3,9%
15,4%
Jongeren - studenten
20,6%
14,3%
5,3%
6,6%
Huisvesting
Schulden
5,1%
9,0%
4,4%
Financiële hulp
11,5%
Energie
0,0%
Activering
Figuur 6: verdeling van de hoofdtaken per cluster
De medewerkers in de sociale diensten van de OCMW’s van de centrumsteden besteden
opvallend veel meer tijd aan taken te maken met financiële hulp en scoren ook het hoogste op
‘energie en huisvesting’.
In tegenstelling tot de wijze waarop de verschillende OCMW’s hun opdrachten uitvoeren (analyse
activiteiten), kan hier opgemerkt worden dat er wel een duidelijk verschil is tussen de verdeling van
de uren over de verschillende thema’s tussen de clusters.
De financiële hulpverlening is de belangrijkste hoofdtaak in de clusters centrumgemeenten,
verstedelijkte agglomeraties en ‘economische activiteit’. In de landelijke en woongemeenten gaat
de meeste aandacht uit naar de schuldhulpverlening. Schuldhulpverlening is een proces van lange
duur. Mogelijks is het feit dat in de landelijke en woongemeenten de cliënten minder van
woonplaats veranderen, waardoor er een langdurige relatie opgebouwd kan worden en ook het
thema schulden meer aan bod kan komen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
56
De centrumgemeenten en de centra met een belangrijke economische activiteit scoren hoger op
het thema ‘activering’. Vermoedelijk heeft het feit dat de ‘last van de financiële hulpverlening’ al zo
hoog is en er in deze clusters een groter aanbod aan toeleidingsmogelijkheden is, een invloed.
De centrumgemeenten scoren in vergelijking met alle andere clusters erg laag op het vlak van
schuldhulpverlening, slechts 9,5 % t.o.v. 27,3 % voor de landelijke gemeenten.
De landelijke gemeenten scoren beduidend hoger op het thema info en psychosociale
hulpverlening en ook op het werken met illegalen en asielzoekers. Vermoedelijk heeft het feit dat
deze inwoners slechts bij een beperkt aantal voorzieningen in de eigen gemeente terecht kunnen
(en bijgevolg ook met meer algemene vragen naar het OCMW stappen – OCMW als
doorverwijzer) en het feit dat vele landelijke gemeenten sinds jaren over een LOI beschikken, hier
een invloed.
Tenslotte valt er nog op te merken dat de tijd die wordt gespendeerd aan niet-corebusiness-taken
in de centrumgemeenten en centra met een economische activiteit de helft bedraagt van deze in
de andere clusters. Hier kan verondersteld worden dat omwille van het feit dat deze ‘professionals’
deel uitmaken van een grotere organisatie, ze minder met organisatorische taken worden belast en
ze meer tijd kunnen investeren in de corebusiness.
Zonder veel te speculeren, zou het feit dat er in de grotere organisaties omwille van het
schaalvoordeel meer andere profielen worden aangeworven die allerhande organisatorische taken
opnemen zodat dit minder door de medewerkers van de sociale dienst hoeft te gebeuren.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
57
6.5.2 Analyse per activiteit met vergelijking tussen de clusters
100,0%
2,9%
4,8%
2,5%
6,9%
4,1%
5,2%
2,7%
8,0%
4,2%
4,5%
10,7%
10,4%
10,4%
8,0%
9,5%
16,9%
15,9%
14,6%
20,2%
80,0%
15,4%
vorming
60,0%
11,6%
3,3%
5,6%
4,5%
7,8%
1,3%
4,2%
5,0%
40,0%
15,7%
1,2%
4,1%
4,2%
14,5%
6,1%
3,7%
4,6%
14,0%
3,1%
3,2%
6,5%
vergadering
telefoon
Pers. Onderhoud
Overig
leiding
20,0%
41,4%
41,7%
38,1%
36,3%
40,2%
Huisbezoek
Consult collega
Administratie
Doelgroepactiviteit
0,0%
Figuur 7: verdeling van de activiteiten per cluster
Een vergelijking van de activiteiten tussen de clusters levert geen grote verschillen op. Over alle
taken die uitgevoerd worden door de sociale dienst heen, kunnen we stellen dat er overal op quasi
dezelfde wijze wordt gewerkt.
Gemeenten met een sterke economische activiteit scoren het hoogste op zowel administratie als
persoonlijk onderhoud.
Opvallend is wel dat ‘huisbezoeken’ een erg laag percentage haalt en dat het dan nog vooral in de
centrumgemeenten is dat de huisbezoeken gebeuren. Verder zijn er geen significante verschillen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
58
6.6 Analyse van de taken per hoofdtaak en cluster
14,5 %
24,1 % 3,8 %
Economische activiteit
0,2 % 2,8 %
5,1 % 2,2 %
1,4 %
5,3 %
53,1 % 1,3 %
Landelijke gemeenten
0,9 % 6,9 %
5,3 % 4,0 %
3,2 %
14,3 %
22,1 % 2,0 %
Agglomeratiegemeenten
3,4 % 10,1 % 9,9 % 9,4 %
18,4 %
11,5 %
14,4 % 1,5 %
Woongemeenten
1,8 % 12,4 % 4,6 % 0,6 %
1,9 %
9,6 %
26,0 % 8,2 %
Totaal
0,3 % 4,1 %
4,0 %
13,8 %
25,3 % 3,7 %
5,7 % 3,5 %
Totaal
3,8 %
Werk: zoeken, tewerkstellen,
begeleiden
Tewerkstelling Art. 60§7
5,7 % 3,5 %
Vorming en opleiding (niet
werkgericht)
Sociaal restaurant, winkel,
transport, tweedehandswinkel,
badhuis
Sociale, culturele, sportieve
participatie en recreatieve
activiteiten
0,1 % 3,6 %
Overig
Invoegbedrijf (sociale economie)
Centrumgemeenten
Maatschappelijke integratie
(algemeen)
Cluster
Projecten Europees Sociaal Fonds
(ESF)
6.6.1 Activering
37,9 % 100,0
%
20,1 % 100,0
%
35,7 % 100,0
%
17,2 % 100,0
%
33,3 % 100,0
%
36,2 % 100,0
%
Tabel 15: verdeling prestaties ‘activering’ per cluster
Wat betreft activering, ligt de nadruk heel erg op het zoeken, voorbereiden en vinden van werk.
‘werk zoeken, tewerkstellen en begeleiden kaapt 36,2% van de uren weg, gevolgd door 25,3% in
het kader van de tewerkstelling als art. 60§7.
Een ander opmerkzaam fenomeen is dat de activiteiten rond een sociaal restaurant,
tweedehandswinkel e.d. voornamelijk een fenomeen binnen de agglomeratiegemeenten zijn. Deze
gemeenten worden o.a. gekenmerkt door een laag gemiddeld inkomen, dus dit kan zeker een rol
spelen.
De focus op tewerkstelling via art. 60§7 is het sterkst in de gemeenten met een sterke
economische activiteit: 53,1 % tegenover het gemiddelde van 25,3 %. Hier zal waarschijnlijk het
aanbod, zijnde de aanwezigheid van grote ondernemingen die dikwijls extra ongeschoolde en
goedkope werkkrachten kunnen gebruiken, een beïnvloedende factor zijn.
Naast de tewerkstellingscomponent gaat binnen deze hoofdactiviteit ook 13,8 % van de uren uit
naar de ‘sociale, sportieve, culturele participatie … en dit het meest in de clusters van de
centrumgemeenten, de landelijke gemeenten en de agglomeratiegemeenten.
Vele taken zoals naschoolse begeleiding, strijd tegen de digitale kloof, vrijwilligerswerk,
wijkwerking, alfabetiseringscursussen e.d. zijn echt fenomenen in de marge. De nadruk ligt
duidelijk op tewerkstelling en integratie.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
59
16,9 % 0,0 %
Landelijke gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
5,9 %
5,0 % 20,6 % 12,0 %
0,4 %
5,9 % 27,2 % 13,3 %
2,1 % 15,6 % 18,7 %
16,5 % 1,5 %
1,3 %
1,8 % 24,3 % 16,0 %
1,4 % 32,1 %
21,6 % 3,2 %
1,2 %
6,9 % 11,2 % 10,7 %
3,8 % 29,6 % 11,9 %
9,1 % 8,6 %
0,0 %
7,0 % 29,9 % 10,3 %
2,0 % 19,4 % 13,8 %
16,5 % 2,2 %
0,3 % 19,2 % 17,4 %
6,5 %
5,0 %
4,8 % 20,9 % 12,0 %
Totaal
Economische activiteit
Tussenkomst in
facturen
0,2 % 20,8 % 16,9 %
Stookoliefonds
16,6 % 2,1 %
Sociaal waterfonds
Centrumgemeenten
Overig
Lokale Advies
Commissie (LAC)
Begeleiding bij
energievragen
Fonds voor de
reductie van de
globale energiekost
Fonds voor gas en
(FRGE)
elektriciteit
Cluster
Energiesnoeiers
6.6.2 Energie
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0
%
100,0
%
Tabel 16: verdeling prestaties 'energie' per cluster
De OCMW’s verdelen hun activiteiten op het vlak van energie vrij gelijkmatig over de taken
begeleiding bij energievragen, het fonds voor elektriciteit en gas, het LAC (Lokale Advies
Commissie) en het stookoliefonds. In de landelijke gemeenten en de verstedelijkte agglomeraties
wordt meer dan 30 % van de tijd binnen deze hoofdtaak daaraan gespendeerd. Een mogelijke
oorzaak kan gevonden worden in het feit dat er in deze gemeenten meer eigenaars van een
woning zijn, gecombineerd met een oudere bevolking.
Het behandelen van dossiers in het LAC scoort erg hoog in de clusters van de woongemeenten en
de gemeenten en met een belangrijke economische activiteit. Opnieuw kunnen we hier de vraag
stellen of dit te maken heeft met het feit dat er meer eigenaren zijn in deze clusters.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
60
Centrumgemeenten
Economische
activiteit
Landelijke
gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
1,1 %
2,3 %
57,5 % 18,3 %
0,7 %
3,2 %
45,1 %
0,4 %
Totaal
Voorschotten op uitkeringen
Voedselhulp
Sociale maaltijdcheques
(cheque S)
Overig
Hulp aan personen uitgesloten
van werkloosheidssteun
Specifieke steun
Sociale hulp equivalent aan
RMI
Recht op Maatschappelijke
Integratie (RMI)
Tussenkomst medischefarmaceutische kosten
Regularisatie en tussenkomst
voor mutualiteit
Cluster
6.6.3 Financiële hulp
5,2 %
3,1 %
6,7 %
0,0 %
1,7 %
3,9 %
100,0
%
9,4 %
27,4 %
3,1 %
5,5 %
0,1 %
3,3 %
2,4 %
100,0
%
3,1 %
54,6 % 10,5 %
15,0 %
1,4 %
5,7 %
0,0 %
5,5 %
3,7 %
100,0
%
0,9 %
3,4 %
55,6 % 13,3 %
15,1 %
1,7 %
4,3 %
0,1 %
2,4 %
3,1 %
100,0
%
0,8 %
3,3 %
54,6 %
8,3 %
17,4 %
2,3 %
2,9 %
0,2 %
5,4 %
4,8 %
100,0
%
1,0 %
2,5 %
56,8 % 17,3 %
7,1 %
3,0 %
6,4 %
0,1 %
2,0 %
3,9 %
100,0
%
Tabel 17: verdeling prestaties 'financiële hulp' per cluster
Zoals te verwachten was, gaat er veel aandacht naar de dossiers RMI (56,8 %) en het equivalent
aan RMI (17,3 %). Bijna 75% van de tijd die aan financiële hulpverlening wordt gespendeerd heeft
betrekking op het voorzien in het levensonderhoud van de cliënten. Zonder het Recht op
Maatschappelijke Integratie of het equivalent daaraan hadden deze cliënten geen inkomen.
Tussen de clusters vallen er geen relevante verschillen te noteren. Er kan wel opgemerkt worden
dat er in de centrumgemeenten in vergelijking met de overige clusters weinig specifieke
(bijkomende) steun wordt gegeven. In de landelijke en de woongemeenten wordt ook nog aan een
zekere mate van voedselhulp gedaan, wat we in de andere clusters bijna niet terugvinden.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
61
Centrumgemeenten
Economische
activiteit
Landelijke
gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
Totaal
Stellen van een
huurwaarborg
Project renovatie
van woningen
Preventie van uit
huis zettingen
Overig
Noodopvang en
doorgangswoning
Hulp bij het zoeken
naar woningen
Financiële of
administratieve hulp
aan daklozen
Geven van een
referentieadres
Dienst begeleid
wonen
Cluster
6.6.4 Huisvesting
9,6 %
9,5 %
4,5 %
30,4 %
8,2 %
21,7 %
7,2 %
1,1 %
7,7 % 100,0 %
4,0 %
8,3 %
3,2 %
23,9 %
20,9 %
22,8 %
8,6 %
1,3 %
7,1 % 100,0 %
3,4 %
4,6 %
5,0 %
15,6 %
11,4 %
36,4 %
7,0 %
5,9 %
10,8 % 100,0 %
0,5 %
7,2 %
6,8 %
16,5 %
8,1 %
30,5 %
9,3 %
2,3 %
18,7 % 100,0 %
2,9 %
6,3 %
7,1 %
22,0 %
15,2 %
18,6 %
11,9 %
3,1 %
12,8 % 100,0 %
8,8 %
9,2 %
4,6 %
29,2 %
9,0 %
22,3 %
7,4 %
1,4 %
8,2 % 100,0 %
Tabel 18: verdeling prestaties ‘huisvesting’ per cluster
Wat betreft de dienstverlening rond huisvesting scoren de taken ‘Hulp bij het zoeken naar
woningen’ en de restcategorie ‘Overige’ met respectievelijk 29,2 % en 22,3 % het hoogste. De
administratieve processen van het stellen van een huurwaarborg en het geven van een
referentieadres zijn samen goed voor 12,8 %. De tijd die geïnvesteerd wordt in noodpopvang en
doorgangswoningen bedraagt 9,0 % van de tijd en is het hoogste in de clusters gemeenten met
een sterke economische activiteit (20,9 %) en woongemeenten (15,2 %).
De agglomeratie gemeenten vertonen hier een enigszins afwijkend profiel: ze scoren het hoogste
op het stellen van een huurwaarborg, het geven van een referentieadres, hulp aan daklozen en de
preventie van uit huiszettingen (en laag op de categorie overige), wat aangeeft dat de aandacht
voor de problematieken rond huisvesting deel uitmaken van hun standaard aanbod of op zijn minst
een veel voorkomende praktijk zijn.
Verder valt op dat de centrumgemeenten, behalve op de taken begeleid wonen en hulp bij het
zoeken naar woningen, waar ze duidelijk hoger scoren dan de andere clusters, mee het profiel van
de overige clusters volgen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
62
6.6.5 Illegale vreemdelingen en asielzoekers
Cluster
Centrumgemeenten
Economische
activiteit
Landelijke
gemeenten
Verstedelijkte
agglomeratie
Woongemeenten
Dringende
Lokaal opvang
Overige hulp aan Totaal
medische hulp
initiatief (LOI)
illegalen
aan illegalen
46,9 %
48,4 %
4,7 %
100,0 %
22,2 %
70,6 %
7,2 %
100,0 %
14,8 %
83,6 %
1,6 %
100,0 %
22,0 %
75,4 %
2,6 %
100,0 %
16,1 %
81,6 %
2,4 %
100,0 %
Tabel 19: verdeling prestaties ‘illegale vreemdelingen en asielzoekers’ per cluster
Uit bovenstaande tabel blijkt duidelijk dat uitgezonderd in de cluster van de centrumsteden de
meeste aandacht (70,6 % - 83,6 %) naar de organisatie van het LOI gaat.
Om de grote steden te ontlasten van het aanzuigeffect dat er bestaat op vreemdelingen en
asielzoekers, worden sinds een decennium de kleinere gemeenten gemotiveerd om op hun
grondgebied asielzoekers op te vangen (o.a. onder de vorm van een LOI). De landelijke en
woongemeenten scoren dan ook meer dan 80 %.
Omdat er sowieso verhoudingsgewijs al meer illegalen en asielzoekers verblijven in de grote
steden, ligt de capaciteit van de LOI’s daar lager, en vertaalt zich dit ook in de registratie.
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
22,3 %
29,7 %
29,7 %
26,7 %
28,3 %
23,8 %
49,8 %
35,4 %
39,3 %
40,9 %
43,3 %
47,4 %
5,1 %
5,9 %
1,5 %
7,7 %
4,0 %
4,9 %
11,4 %
17,3 %
26,8 %
9,5 %
13,5 %
13,0 %
11,4 %
11,7 %
2,8 %
15,3 %
10,9 %
10,9 %
Totaal
Preventieve
acties
Overig
Juridische
permanentie
Informatieve
vragen en
wegwijsfunctie
Hulp bij
administratieve
formaliteiten
Cluster
6.6.6 Info / psychosociale hulpverlening
100,0 %
100,0 %
100,0 %
100,0 %
100,0 %
100,0 %
Tabel 20: verdeling prestaties ‘info/psychosociale hulpverlening’ per cluster
Binnen deze hoofdtaak wordt bijna de helft van de prestaties geleverd in het kader van de
behandeling van informatieve vragen en wegwijsfunctie en net geen kwart aan de hulp bij
administratieve formaliteiten. 70 % van de dienstverlening onder deze hoofdtaak betreft
(eenvoudige) kortdurende informatieve contacten. Het juridisch advies dat wordt verleend,
bedraagt slechts 5 % van de tijd. Waarschijnlijk is dit aspect van de dienstverlening nog
onvoldoende gekend.
Er werden geen noemenswaardige verschillen opgetekend tussen de verschillende clusters.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
63
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
3,2 %
4,8 %
1,1 %
16,7 %
6,2 %
3,6 %
23,5 %
23,2 %
10,0 %
18,0 %
36,4 %
23,4 %
25,9 %
50,4 %
20,3 %
43,4 %
35,8 %
27,1 %
41,7 %
7,1 %
7,2 %
6,0 %
14,1 %
38,3 %
0,4 %
0,0 %
52,8 %
0,0 %
0,7 %
1,6 %
5,4 %
14,5 %
8,7 %
15,9 %
6,8 %
6,0 %
Totaal
Toeleiding naar werk
Regionaal
tewerkstellingsprogramma
Overig
Geïndividualiseerd project
voor maatschappelijke
integratie
Begeleiding van studenten
Cluster
-25 jarigen die om
billijkheidsredenen niet
tewerkgesteld worden
6.6.7 Jongeren en studenten
100,0 %
100,0 %
100,0 %
100,0 %
100,0 %
100,0 %
Tabel 21: verdeling prestaties ‘jongeren en studenten’ per cluster
Onder deze hoofdtaak gaat bijna 50 % van de tijd uit naar het GPMI (geïndividualiseerd project
voor Maatschappelijke Integratie) en de begeleiding van studenten.
Het feit dat de categorie ’overige’ zo hoog scoort heeft voornamelijk te maken met de hoge score
van de centrumgemeenten op deze taak..
Wat betreft de aard van de dienstverlening aan jongeren en studenten merken we wel duidelijke
verschillen op tussen de clusters.
In de centrumgemeenten gaat een kwart van de tijd naar respectievelijk het GPMI en de
begeleiding van studenten, maar wordt de meeste tijd (41,7 %) aan overige activiteiten besteed. Bij
nader onderzoek blijkt dit voornamelijk te gaan over voorbereidende activiteiten van allerlei aard en
contacten met de school/onderwijsinstellingen.
De gemeenten met een sterke economische activiteit en de agglomeratiegemeenten vertonen een
gelijkaardig profiel: een hoge score op GPMI en toeleiding naar werk, een relatief lage score op
begeleiding van studenten. Door de aanwezigheid van grote werkgevers in de nabije omgeving en
het feit dat de onderwijsinstellingen voornamelijk in de centrumsteden gevestigd zijn, kunnen de
‘afwijkende’ scores verklaard worden.
6.6.8 Gezondheid
In onderstaande tabel worden de scores van de clusters op het vlak van Ouderen, opvang en
gezondheidszorg voorgesteld. Het betreft hier een uitsluitend regionale hoofdtaak, maar omwille
van de volledigheid, wordt hij ook weergegeven.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
64
Thuiszorg (huishoudhulp
en gezinszorg)
Maaltijdbedeling aan huis
18,0 %
1,1 %
11,7 %
1,6 %
100,0
%
12,0 %
2,4 %
30,9 %
3,8 %
0,4 %
4,7 %
14,0 %
2,0 %
28,5 %
0,3 %
100,0
%
8,8 %
3,5 %
3,8 %
0,3 %
7,9 %
5,3 %
48,6 %
0,5 %
19,2 %
0,3 %
100,0
%
14,2 %
3,9 %
6,9 %
0,4 %
1,3 %
1,9 %
50,4 %
1,0 %
19,2 %
0,6 %
100,0
%
2,2 %
8,9 %
2,8 %
0,0 %
2,3 %
1,0 %
17,1 %
0,1 %
63,5 %
1,1 %
100,0
%
3,4 %
9,4 %
12,5 %
1,0 %
24,2 %
8,0 %
20,5 %
1,1 %
17,3 %
1,4 %
100,0
%
Totaal
9,5 %
Vluchthuis
30,5 %
Plaatsing in
opvangtehuis
1,0 %
Overig
12,8 %
Geestelijke
gezondheidszorg
Dossiers verblijf eigen
woonzorgcentra
10,7 %
Drugpreventie
Dossiers verblijf andere
woonzorgcentra
1,9 %
Assistentiewoningen
OCMW
Cluster
Centrumgemeenten
Economische
activiteit
Landelijke
gemeenten
Agglomeratie
gemeenten
Woongemeenten
Totaal
Tabel 22: verdeling prestaties 'gezondheid' per cluster
De taken dagverzorgingcentrum, kindertehuis en noodoproepsysteem scoorden 0,5 % of minder
en worden niet in de tabel weergegeven.
Een opvallende vaststelling is dat van de 14 taken binnen deze hoofdtaak de respondenten
aangeven dat ze bijna 25 % van de tijd spenderen aan dossiers met betrekking tot de geestelijke
gezondheidszorg. Dit aandeel is voornamelijk te wijten aan de hoge score (30,5 %) van de
centrumsteden De verklaring hiervoor is te vinden in de vermaatschappelijking van de zorg. De
beweging rond art. 107 waarbij ziekenhuisbedden (en psychiatrie) worden afgebouwd ten voordele
van ambulante zorg, maakt dat personen die voorheen in een instelling verbleven, nu o.m. mede
door het OCMW opgevangen dienen te worden. Voorlopig is dit blijkbaar nog een fenomeen van
de centrumsteden, maar het valt te verwachten dat dit zich ook zal verder zetten.
De overige taken waar veel aandacht naar toegaat zijn de dossiers i.k.v. de ouderenzorg: het
verblijf in een woonzorgcentrum 20,9 % en thuiszorg 17,3 %.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
65
Centrumgemeenten
Economische
activiteit
Landelijke
gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
Totaal
Overig
Onderhandelen met
schuldeisers
Minnelijke schikking
schuldeisers
CSR voorbereiding
CSR Bemiddelaar
Budgetbeheer
Cluster
Budgetbegeleiding
6.6.9 Schuldhulpverlening
8,4 %
44,1 %
4,1 %
3,7 %
18,0 %
10,4 %
11,4 % 100,0 %
6,1 %
70,1 %
4,5 %
6,6 %
2,5 %
5,7 %
4,5 % 100,0 %
6,2 %
70,7 %
1,4 %
4,8 %
3,4 %
4,1 %
9,4 % 100,0 %
8,3 %
58,6 %
7,6 %
5,3 %
5,5 %
3,9 %
10,7 % 100,0 %
8,1 %
8,0 %
53,3 %
50,5 %
2,3 %
4,0 %
16,6 %
5,3 %
8,0 %
13,6 %
7,2 %
8,7 %
4,4 % 100,0 %
10,0 % 100,0 %
Tabel 23: verdeling prestaties 'schuldhulpverlening’ per cluster
Het thema schulden is een belangrijk thema. Binnen deze hoofdtaak wordt in elk cluster, weliswaar
in andere proporties, het meeste tijd gespendeerd aan het budgetbeheer van cliënten. De
landelijke gemeenten en gemeenten met een belangrijke economische activiteit spenderen daar
meer dan 70 % van hun arbeidstijd aan. Verder eisen de onderhandelingen en minnelijke
schikkingen met de overige tijd op. Het valt hier op dat er in de OCMW’s zes maal meer aan
budgetbeheer, dan aan budgetbegeleiding. Met het oog op de emancipatie van de cliënt en het
motiveren van de cliënten om te streven naar zelfstandigheid, moet er aan deze verhouding
gesleuteld worden.
6.6.10 Trends per cluster ifv de hoofdtaken
Als we de taken per cluster analyseren en we bekijken de trends die we per cluster kunnen
ontdekken, dan valt het op dat :
-
-
Het cluster ‘Verstedelijkte agglomeratie’ – hoog scoort (in uren) op de taken RMI en
equivalent aan RMI – dat ze hoog scoren op het stookoliefonds – dat ze laag scoren op het
vlak van het activeren van cliënten, lage % art 60§7 maar dan weer een hoge score wat betreft
sociale en culturele participatie. Op het vlak van huisvesting scoort het cluster hoog wat betreft
financiële hulp, stellen van huurwaarborgen en het geven van een referentieadres, maar het
laagste op hulp bij het zoeken naar woningen. Het is misschien voorbarig om dit nu al te
zeggen, maar dit cluster is voornamelijk een doorgeefluik van financiële middelen en oplossen
van administratieve moeilijkheden.
Het cluster ‘Centrumgemeenten’ wordt gekenmerkt door een focus op financiële
hulpverlening waarbij het RMI (en het equivalent daaraan) 75% van de uren voor hun rekening
nemen. De aantrekkingskracht van de centrumgemeenten maken dat zij zich ten dele meer
moeten focussen op administratieve en onmiddellijke hulpverlening zoals dringende medische
hulp aan illegalen, of . Zij zijn ook sneller onderhevig aan nieuwe maatschappelijke tendensen
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
66
-
-
-
zoals de ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg waardoor meer ‘patiënten’ ambulant
opgevangen dienen te worden.
De dienstverlening van de OCMW’s in de ‘Landelijke gemeenten’ onderscheiden zich doordat
ze op bepaalde vlakken een hoge score behalen zoals het LOI, LAC en stookoliefonds en
budgetbegeleiding. Doordat zij soms het enige aanspreekpunt in de gemeente zijn en met een
doorgaans oudere en meer welstellende bevolking te maken hebben, zijn de taken waarvoor
op het OCMW beroep wordt gedaan hierdoor sterk gekleurd.
De gemeenten met een sterke ‘economische activiteit’ worden ook op het vlak van de
invulling van hun dienstverlening hierdoor gekenmerkt. Zij scoren hoog op tewerkstelling art.
60§7, het GPMI, waarbij jongeren gemotiveerd worden om werk te zoeken of een opleiding te
volgen. Zij scoren ook hoog op het vlak van het verlenen van specifieke steun, het LAC en de
tussenkomst in facturen.,
De ‘woongemeenten’ volgen voor het grootste deel meer het gemiddelde van de scores op de
verschillende hoofdtaken. Zij onderscheiden zich ook op het vlak van het LOI (aangemoedigd
door de federale overheid om zich hierin te engageren), de begeleiding van studenten en de
thuiszorg. Omwille van het feit dat er veel eigenaars zijn in de woongemeenten en deze ook
over een inkomen meer dan het gemiddelde beschikken, maakt dat zij langer thuis blijven
wonen en meer beroep doen op het OCMW ivm thuiszorg.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
67
6.7 Analyse van de activiteiten per hoofdtaak en per cluster
In dit onderdeel wordt onderzocht welke methodieken voornamelijk gehanteerd worden voor welke
taken. Op deze wijze wordt nagegaan hoe de verschillende OCMW’s met dezelfde taken omgaan.
6.7.1 Consultatie van een collega voor de verschillende hoofdtaken per
cluster
100,00%
10,17%
90,00%
80,00%
70,00%
5,35%
6,81%
8,27%
2,56%
3,32%
6,82%
5,91%
7,40%
12,58%
3,97%
1,24%
2,34%
5,70%
6,82%
4,31%
6,86%
9,42%
4,44%
38,34%
30,59%
30,00%
15,97%
15,38%
3,41%
5,84%
Ouderen - opvang gezondheidszorg
6,49%
Jongeren - studenten
36,43%
Informatie - psychosociale
hulpverlening
3,87%
8,50%
4,13%
29,96%
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
27,37%
9,05%
4,11%
5,11%
10,00%
5,91%
5,25%
19,98%
9,87%
30,71%
27,06%
3,77%
40,00%
20,00%
Schulden
32,07%
4,03%
3,18%
5,42%
60,00%
50,00%
13,19%
22,91%
10,06%
6,05%
5,29%
6,91%
7,13%
14,96%
0,00%
Huisvesting
Financiële hulp
Energie (water-gaselektriciteit-stookolie)
Activering
Figuur 8: administratie voor de verschillende taken vergeleken over de clusters
Bovenstaand staafdiagram toont duidelijk aan dat de administratie in alle clusters voor de helft
naar de financiële hulpverlening en de schuldenproblematiek gaat, zij het in een wisselende
onderlinge verhouding. Verder valt het op dat de hoofdtaken ‘info en psycho’ en ‘huisvesting’
relatief weinig administratie vergen.
Wanneer we figuur 1 vergelijken met figuur 6, dan valt op dat er proportioneel meer administratieve
activiteit wordt gespendeerd aan schuldhulpverlening en financiële hulpverlening dan het aandeel
dat deze in totaal aan uren opnemen waardoor ze met 40 % van het urencontingent
verantwoordelijk voor 50 % van de administratie.
Verder valt op dat de verhoudingen tussen de clusters in het urencontingent weerspiegeld worden
op het vlak van de administratieve activiteiten.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
68
6.7.2 Consultatie van een collega voor de verschillende hoofdtaken per
cluster
100,00%
10,58%
90,00%
11,71%
14,94% 17,54%
15,71%
17,09%
9,44%
80,00%
70,00%
4,15%
4,94%
4,18%
9,01%
2,18%
5,52%
7,24%
60,00%
9,34%
7,06%
3,10%
9,15%
10,16%
6,89%
50,00%
26,29%
40,00%
12,51%
7,07%
1,43%
7,10%
11,39%
2,72%
5,26%
3,79%
5,26%
5,02%
8,00%
6,77%
9,54%
6,37%
7,27%
7,67%
19,95% 26,22%
27,36%
7,24%
26,83%
20,00%
10,00%
6,69%
3,70%
22,46% 22,85%
4,59%
10,76%
0,00%
5,58%
3,66%
Ouderen - opvang gezondheidszorg
Jongeren - studenten
Informatie - psychosociale
hulpverlening
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
32,24%
30,00%
Schulden
24,97% 21,83%
Huisvesting
Financiële hulp
15,03%
Energie (water-gas-elektriciteitstookolie)
Activering
Figuur 9: consultatie van een collega voor de verschillende taken vergeleken over de clusters
Dit staafdiagram toont aan dat het consulteren van een collega een grote correlatie heeft met de
spreiding van de uren over de verschillende hoofdtaken.
Het valt wel onmiddellijk op dat er voor de hoofdtaak activering veel meer dan het werkelijke
aandeel van deze hoofdtaak consult tussen de collega’s wordt gepleegd. Mogelijke verklaringen
zijn het gegeven dat de focus op activering redelijk recent is en hierdoor nog niet zo goed
ingeburgerd is bij de meeste medewerkers en dat de aard van het werken rond activering met zich
meebrengt dat er veel moet afgestemd worden met andere collega’s en diensten in functie van de
doelstellingen van de cliënt.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
69
6.7.3 Huisbezoeken per hoofdtaak en per cluster
100,00%
5,37%
7,31%
13,57%
23,44%
14,76%
80,00%
60,00%
4,28%
4,01%
6,96%
13,81%
17,86%
28,23%
15,63%
24,08%
26,69%
15,78%
0,90%
3,76%
0,66%
10,91%
17,79%
13,19%
40,00%
39,98%
0,82%
2,14%
Jongeren - studenten
Informatie - psychosociale
hulpverlening
11,46%
12,46%
12,21%
37,22%
19,56%
20,00%
3,57%
0,00%
6,71%
4,05%
3,74%
2,55%
7,69%
2,70%
10,36%
6,20%
4,66%
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
Huisvesting
17,62%
22,39% 13,36%
Ouderen - opvang gezondheidszorg
13,37%
5,64%
5,89%
11,22%
7,64%
19,43%
0,66%
6,66%
3,83%
4,24%
Schulden
6,51%
4,17%
Financiële hulp
Energie (water-gas-elektriciteitstookolie)
Activering
Figuur 10: huisbezoeken voor de verschillende taken vergeleken over de clusters
Wat het afleggen van huisbezoeken betreft kan er opgemerkt worden dat er zeer duidelijk drie
groepen van taken zijn in functie waarvan huisbezoeken worden afgelegd, zijnde:
-
financiële hulpverlening;
ouderen/gezondheidszorg;
schuldhulpverlening.
Aangezien de eerste en de derde categorie verantwoordelijk zijn voor 40 % van het takenpakket is
het niet verwonderlijk dat zij bij de huisbezoeken ook hoog scoren. De hoofdtaak ouderen –
opvang – gezondheidszorg scoort hoog omwille van het feit dat het hoofdzakelijk bejaarde
doelpubliek, dat via de taken die tot deze groep behoren een beroep doet op het OCMW, zich niet
of moeilijk kunnen verplaatsen en daardoor huisbezoeken frequenter voorkomen.
Verder blijven de verhoudingen zoals in figuur 1 grotendeels gerespecteerd.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
70
6.7.4 Persoonlijk onderhoud per hoofdtaak en per cluster
100,00%
11,30%
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
4,17%
6,16%
6,83%
4,37%
9,70%
50,00%
14,17%
22,40%
32,14%
4,95%
3,64%
9,21%
5,76%
7,99%
1,09%
8,85%
15,96%
27,34%
40,00%
10,00%
5,34%
3,67%
9,12%
7,28%
6,50%
28,14%
4,27%
3,35%
7,70%
6,37%
4,74%
16,19%
14,33% 16,43%
4,73%
8,00%
15,36%
4,44%
5,55%
7,52%
4,85%
Schulden
Ouderen - opvang gezondheidszorg
9,28%
Jongeren - studenten
26,30%
Informatie - psychosociale
hulpverlening
7,96%
7,91%
6,90%
24,00%
30,00%
20,00%
23,69%
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
27,54% 19,19%
5,27%
13,47%
Huisvesting
7,63%
8,36%
15,30% 13,95%
Financiële hulp
0,00%
Energie (water-gas-elektriciteitstookolie)
Activering
Figuur 11: persoonlijk onderhoud voor de verschillende taken vergeleken over de clusters
Het eerste wat onmiddellijk opvalt, is dat op het vlak van het persoonlijk contact met de cliënt er
een groot verschil is tussen de centrumgemeenten en het cluster van de landelijke gemeenten,
met de overige clusters daartussen.
Cliënten komen blijkbaar met andere vragen/thematieken/noden naar het OCMW in een
centrumstad. De financiële noodzaak (hulpverlening en vragen i.v.m. energie en huisvesting, die
dikwijls ook een financiële finaliteit hebben) is urgenter in de grotere steden. In de overige clusters
neemt de schuldhulpverlening een voorname positie in. Hier is het voornamelijk het budgetbeheer
dat tijdens de persoonlijke contacten ter sprake komt.
De relatief grote behoefte aan informatieve vragen en psychosociale hulpverlening op het platte
land (15,96 % in de landelijke gemeenten) verdient eveneens een speciale vermelding. Mogelijks
is de sociale dienst van het OCMW één van de weinige voorzieningen in de gemeente waar men
met deze vragen terecht kan.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
71
6.7.5 Telefoneren als activiteit per hoofdtaak en per cluster
100,00%
13,55%
90,00%
80,00%
16,06%
25,69%
34,34%
8,66%
26,89% 28,97%
9,06%
5,35%
70,00%
60,00%
11,07%
3,45%
1,70%
7,05%
10,33%
50,00%
40,00%
4,79%
8,39%
4,31%
7,70%
0,00%
2,16%
1,03%
10,09%
15,52%
4,45%
11,70%
8,70%
Ouderen - opvang gezondheidszorg
2,78%
3,74%
Jongeren - studenten
9,04%
9,84%
7,75%
5,68%
Informatie - psychosociale
hulpverlening
6,37%
22,32%
5,75%
30,00%
10,00%
10,89%
8,18%
23,11%
18,70%
20,00%
10,71%
11,43%
22,60% 17,15%
5,45%
15,58% 18,13%
Schulden
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
Huisvesting
10,46%
15,24%
4,73%
7,36%
6,69%
7,01%
4,61%
Financiële hulp
11,28% 14,86%
Energie (water-gas-elektriciteitstookolie)
Activering
Figuur 12: telefoneren voor de verschillende taken vergeleken over de clusters
Ook voor het telefoneren als methodiek/activiteit kan opgemerkt worden dat de verhoudingen zoals
aangegeven in de rubriek rond het persoonlijk onderhoud evenzeer van toepassing zijn op het
telefoneren. Het is niet echt zo dat er een uitgesproken hoofdactiviteit is waarvoor
verhoudingsgewijs veel meer wordt getelefoneerd dan de anderen.
Integendeel, het valt hier op dat er in het kader van de financiële hulpverlening relatief weinig wordt
getelefoneerd. Dit is niet onlogisch, aangezien er voor deze hoofdgroep al veel administratieve
activiteiten werden verricht en er bij de formaliteiten die vervuld dienen te worden ivm het RMI en
equivalent veel via de KSZ opgezocht kan worden, waardoor het telefoneren minder belangrijk
wordt.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
72
6.7.6 Vergaderen als activiteit per hoofdtaak en per cluster
100,00%
8,35%
90,00%
15,18%
11,26%
80,00%
70,00%
2,89%
9,11%
3,73%
60,00%
6,05%
11,33%
15,71%
0,74%
8,00%
1,45%
12,04%
9,66%
11,41% 12,10%
50,00%
19,95%
8,85%
5,07%
17,02%
4,58%
11,25%
17,73%
11,74%
11,87%
6,63%
3,78%
2,49%
9,29%
9,96%
10,57%
5,22%
8,69%
8,96%
10,21%
2,06%
5,59%
30,00%
2,73%
20,00%
3,50%
0,00%
19,30% 19,84%
20,00%
Ouderen - opvang gezondheidszorg
Jongeren - studenten
Informatie - psychosociale
hulpverlening
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
15,83%
4,92%
Huisvesting
8,72%
4,04%
27,85%
10,00%
26,48%
Schulden
2,74%
40,00%
18,52%
9,35%
13,38% 15,93%
25,45%
Financiële hulp
Energie (water-gas-elektriciteitstookolie)
Activering
Figuur 13: vergaderen voor de verschillende taken vergeleken over de clusters
Wat betreft de vergadertijd kan er onmiddellijk opgemerkt worden dat er veel overleg en
vergadertijd wordt gespendeerd aan activering, financiële hulp (wat niet verbazingwekkend is) en
ouderen-opvang-gezondheidszorg. Bij de activering en gezondheidszorg betreft het 50 % tot 80 %
meer vergadertijd dan het werkelijke aandeel in de gepresteerde uren. De verklaring kan
waarschijnlijk gezocht worden in het overleg met andere instanties (thuiszorg, woonzorgcentra,
stageplaatsen, werkgevers, VDAB …) die betrokken worden in het hulpverleningsproces.
Het valt ook onmiddellijk op dat er, wat betreft schuldhulpverlening weinig vergaderd wordt. De
oorzaak hiervan ligt in het grote aandeel van het budgetbeheer binnen deze hoofdactiviteit.
Budgetbeheer is veeleer een uitvoerende taak en niet echt een taak waarover veel vergaderd dient
te worden. In het kader van de CSR gebeurt dit wel meer, maar het aandeel hiervan binnen de
hoofdtaak is te klein om van doorslaggevende aard te zijn.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
73
6.8 Analyse van de federale taken
De bespreking van de gegevens die in dit onderdeel aan bod komen, betreffen enkel de taken die
gebaseerd zijn op de federale wetgeving en onder de bevoegdheid van de POD MI vallen. Het zijn
de taken waaraan de stuurgroep voorafgaand het label ’hoofdzakelijk federaal’ heeft toegekend.
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Totaal
Totaal
Schulden
Informatie psychosocial
e
hulpverlenin
Jongeren
g
studenten
Illegalen en
asiel
Huisvesting
Financiële
hulp
Energie
Cluster
Activering
Dit impliceert dat de verhoudingen tussen de hoofdtaken en activiteiten wijzigen en er mogelijk
andere tendensen zichtbaar worden. In bijlage kan u de gedetailleerde lijst met federale taken
terugvinden. In grote lijnen komt het erop neer dat de hoofdtaak gezondheid verdwijnt en er uit de
clusters schulden, huisvesting, energie, financiële hulp en jongeren-studenten enkele taken
verdwijnen. In totaal worden 25 taken uit de analyse verwijderd en blijven er nog 45 taken over.
21,3 %
9,6 %
40,8 %
6,0 %
6,5 %
6,7 %
5,6 %
3,5 % 100,0 %
24,5 %
4,1 %
36,2 %
6,8 %
10,8 %
9,4 %
3,5 %
4,6 % 100,0 %
16,1 %
6,3 %
28,4 %
5,4 %
15,1 %
19,2 %
1,9 %
7,6 % 100,0 %
15,2 %
6,9 %
41,9 %
5,2 %
10,8 %
10,0 %
3,0 %
7,0 % 100,0 %
19,3 %
5,0 %
34,6 %
6,0 %
13,8 %
9,4 %
4,4 %
7,5 % 100,0 %
21,0 %
9,0 %
40,1 %
6,0 %
7,3 %
7,4 %
5,3 %
4,0 % 100,0 %
Figuur 14: federale hoofdtaken per cluster
Deze tabel geeft aan dat binnen het federale takenpakket de financiële hulpverlening (40,1 %)
veruit het meeste aandacht vereist van de medewerkers van de sociale dienst. Verder valt op dat
alle overige hoofdtaken, uitgezonderd activering met een score van 21,0 %, een min of meer
gelijkwaardig aandeel van de beschikbare uren vergen. Schuldhulpverlening heeft het kleinste
aandeel, wat makkelijk kan verklaard worden doordat dit ook sterk via regionale wetgeving
aangestuurd wordt.
Als we de verdeling over de verschillende clusters nader onderzoeken, dan valt op dat:
-
-
-
Wat betreft activering de verschillende clusters boven 15 % scoren en het overal de tweede
belangrijkste hoofdtaak is.
Wat de hulpverlening aan illegale vreemdelingen en asielzoekers betreft, kan er gesteld
worden dat hoe meer verstedelijkt de gemeente, hoe kleiner het aandeel van deze hoofdtaak in
het takenpakket van de sociale dienst.
Wat de financiële hulpverlening betreft, hoe landelijker de gemeente, hoe minder tijd hieraan
besteed wordt.
Als we de scores van energie en huisvesting sommeren, we voor de meeste clusters een
aandeel van 11 à 12 % bekomen. In de centrumsteden wordt hieraan 15,6 % van de energie
besteed.
Wat betreft de informatieverlening en psychosociale hulpverlening voornamelijk in de landelijke
gemeenten een belangrijk onderdeel van de dienstverlening uitmaakt.
Activiteiten gericht op jongeren en studenten logischerwijze het hoogste scoren in de
centrumgemeenten (vele onderwijsinstellingen op hun grondgebied en omwille van hun
stedelijk karakter een aantrekkingspool voor jongeren).
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
74
6.8.1 Analyse van de activiteiten per taak en per cluster
Federale taken binnen het thema energie
100,0%
90,0%
7,2%
16,0%
15,0%
27,8%
24,9%
16,2%
80,0%
70,0%
27,4%
40,0%
35,1%
6,5%
7,1%
Tussenkomst in facturen
14,5%
27,7%
10,7%
17,7%
8,8%
30,0%
8,6%
2,6%
22,1%
25,1%
24,0%
10,8%
25,9%
Stookoliefonds
Overig
12,6%
20,0%
10,0%
28,2%
37,1%
23,1%
60,0%
50,0%
46,7%
27,1%
16,5%
Fonds voor gas en elektriciteit
22,3%
Begeleiding bij energievragen
0,0%
Figuur 15: federale taken binnen het thema energie
Vooreerst valt het op dat in alle OCMW’s toch een substantieel deel van de tijd uitgaat naar het
begeleiden van cliënten bij energievragen.
Daarnaast valt het op dat de taak die het meeste tijd vergt, het behandelen van de aanvragen van
het stookoliefonds is – tussen 23,1 % en 46,7 %.
We merken ook op dat hoe meer tijd er naar het stookoliefonds gaat, hoe minder het aandeel van
fonds voor gas en elektriciteit bedraagt. Het vermoeden is dat dit communicerende vaten zijn en
dat er in de landelijke gemeenten veel minder gasleidingen liggen, waardoor het aandeel daar zeer
klein is, vergeleken met de andere clusters.
Verder valt nog op dat er in de woongemeenten en de centra met een belangrijke economische
activiteit ongeveer een kwart van de tijd uitgaat naar tussenkomst in facturen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
75
Federale taken binnen het thema financiële hulpverlening
100,0%
4,0%
6,2%
3,2%
5,3%
2,5%
4,8%
3,2%
16,1%
80,0%
18,8%
3,9%
5,1%
1,5%
15,7%
5,1%
1,8%
2,5%
18,7%
4,0%
5,8%
3,0%
7,3%
Voorschotten op uitkeringen
Overig
28,6%
11,3%
60,0%
3,3%
2,9%
1,8%
13,9%
17,8%
8,9%
Financiële of sociale hulp aan
personen uitgesloten van
werkloosheidssteun
9,8%
Dossiers specifieke steun
40,0%
59,0%
58,4%
57,9%
58,6%
58,5%
47,1%
Dossiers sociale hulp equivalent
aan RMI
20,0%
2,4%
0,0%
3,4%
3,4%
3,6%
3,6%
2,5%
Dossiers Recht op
Maatschappelijke Integratie
(RMI)
Dossier tussenkomst medischefarmaceutische kosten
Dossier regularisatie en
tussenkomst voor mutualiteit
Figuur 16: federale taken binnen het thema financiële hulpverlening
Hier valt onmiddellijk op dat er drie belangrijke taken zijn binnen de financiële hulpverlening: RMI,
equivalent aan RMI en de dossiers specifieke steun.
Uitgezonderd het cluster economische activiteit gaat er 58 % van de energie naar het behandelen
van de dossiers RMI, waarbij samen met het equivalent aan Leefloon, het percentage oploopt tot
75%.
De dossiers ‘Specifieke steun’ zijn gemiddeld goed voor 7,3%. Het valt onmiddellijk op dat wat
deze taak betreft, het cluster ‘Economische activiteit’ met 28;6%uit de band springt.
Specifieke steun kan in principe gelijk welke aangelegenheid betreffen. Dikwijls is het zo dat deze
aanvraag om extra steun betrekking heeft op
Het verlenen van financiële steun, onder de vorm van leefloon, blijft duidelijk een zeer belangrijke
activiteit.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
76
Federale taken binnen het thema huisvesting
100,0%
15,0%
11,2%
19,5%
90,0%
80,0%
26,2%
20,5%
15,5%
13,6%
14,0%
14,1%
12,5%
70,0%
13,1%
19,1%
23,7%
60,0%
Stellen van een huurwaarborg
27,5%
27,0%
14,5%
30,4%
50,0%
Preventie van uit huis zettingen
29,8%
Overig
40,0%
16,1%
33,1%
30,0%
24,4%
20,4%
8,8%
20,0%
10,0%
5,1%
18,5%
13,2%
8,9%
8,3%
17,2%
11,3%
9,6%
10,1%
Noodopvang en
doorgangswoning
8,8%
Geven van een referentieadres
17,4%
Financiële of administratieve
hulp aan daklozen
11,4%
10,1%
0,0%
Figuur 17: federale taken binnen het thema huisvesting
Het is onmiddellijk vrij duidelijk dat het thema Huisvesting in alle clusters vrij gelijk wordt ingevuld.
Globaal genomen is de restcategorie ‘Overige’ hier de grootste met 27,0 %. In deze categorie
zitten taken als opzoekingswerk, voorbereiding van activiteiten, …
In de agglomeratiegemeenten worden meer uren gestopt in het afleveren van huurwaarborgen
afgegeven dan de andere clusters. Vermoedelijk is er in de agglomeratiegemeenten, waar het
gemiddeld inkomen lager ligt een grotere groep personen die hier zelf niet voor kan zorgen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
77
Federale taken binnen het thema informatie en psychosociale hulpverlening
2,8%
100,0%
11,4%
11,4%
80,0%
11,7%
17,3%
15,3%
26,8%
5,1%
5,9%
1,5%
9,5%
7,7%
10,9%
10,9%
13,5%
13,0%
4,0%
4,9%
Preventieve acties
60,0%
49,8%
35,4%
39,3%
40,9%
43,3%
47,4%
40,0%
Overig
Juridische permanentie
20,0%
22,3%
29,7%
29,7%
26,7%
28,3%
Informatieve vragen en
wegwijsfunctie
23,8%
Hulp bij administratieve
formaliteiten
0,0%
Figuur 18: federale taken binnen het thema informatie en psychosociale hulpverlening
Uit bovenstaande figuur blijkt dat de informatieve en doorverwijsfunctie zeer belangrijk is. Mensen
stappen met allerlei vragen naar het OCMW.
In de categorie overige werden taken geregistreerd die in grote mate betrekking hadden op de
onthaalfunctie. Ook emotionele ondersteuning van cliënten en het bespreken van dossiers en
inlichten van cliënten kwam veelvuldig voor. Met 26,8% scoren de landelijke gemeenten veruit het
hoogste.
Het is mogelijk dat omwille van het feit dat er in de landelijke gemeenten minder voorzieningen
aanwezig zijn waar de inwoners terecht kunnen, vele vragen via of op het OCMW worden
opgelost/besproken.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
78
Federale taken binnen het thema jongeren en studenten
100,0%
5,4%
14,5%
90,0%
6,9%
18,4%
6,0%
15,9%
14,2%
7,1%
80,0%
39,0%
15,2%
41,8%
Toeleiding naar werk
6,0%
70,0%
43,4%
50,4%
50,0%
40,0%
42,9%
18,0%
23,6%
23,2%
Geïndividualiseerd project voor
maatschappelijke integratie
36,6%
23,8%
21,3%
10,0%
0,0%
27,6%
26,0%
30,0%
20,0%
Overig
36,0%
60,0%
Begeleiding van studenten
16,7%
3,2%
4,8%
2,3%
6,3%
3,6%
-25 Jarigen die om
billijkheidsredenen niet
tewerkgesteld worden
Figuur 19: federale taken binnen het thema jongeren en studenten
Wat betreft het thema jongeren en studenten valt op dat opnieuw de restcategorie (39,0 %) het
hoogste scoort. De helft van de tijd wordt geïnvesteerd in het GMPI en de begeleiding van
studenten. Tenslotte wordt voornamelijk in de landelijke en de agglomeratiegemeenten en de
gemeenten met een economische activiteit ook de nodige tijd in het toeleiden naar werk gestopt.
De categorie overige betreft voornamelijk de behandeling van allerhande briefwisseling i.v.m.
jongeren en de voorbereiding van groepsactiviteiten en contactmomenten met
onderwijsinstellingen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
79
Federale taken binnen het thema schulden
100,0%
16,8%
18,6%
29,9%
34,0%
80,0%
39,3%
39,1%
60,0%
26,5%
38,9%
29,2%
37,0%
20,2%
36,9%
Overig
40,0%
Onderhandelen met schuldeisers
20,0%
42,2%
39,5%
42,8%
Budgetbegeleiding
43,9%
31,2%
33,9%
0,0%
Figuur 20: federale taken binnen het thema schulden
Hier valt het onmiddellijk op dat een groot deel van de taken in het kader van de
schuldhulpverlening gebeuren in het kader van de regionale wetgeving.
Binnen de federale opdrachten wordt de aandacht tussen de drie taken gelijk verdeeld.
De categorie overige bevat voornamelijk taken die betrekking hebben op voorbereidende
activiteiten en het werken met informaticatoepassingen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
80
Federale taken binnen het thema illegale vreemdelingen en asielzoekers
100,0%
4,7%
7,2%
1,6%
2,6%
2,4%
4,3%
80,0%
48,4%
57,6%
60,0%
70,6%
80,9%
75,4%
84,3%
Overige hulp aan illegalen
40,0%
Lokaal opvang initiatief (LOI)
46,9%
38,1%
20,0%
22,2%
17,5%
Dringende medische hulp aan
illegalen
22,0%
13,3%
0,0%
Figuur 21: federale taken binnen het thema illegale vreemdelingen en asielzoekers
Binnen het thema illegalen en asiel wordt, buiten in de centrumsteden, meer dan 70 % van de tijd
besteed aan de organisatie van het LOI.
In de centrumsteden scoort de dringende medische hulp hoog. Dit heeft waarschijnlijk te maken
met de vestigingsplaats van de ziekenhuizen en de aantrekkingskracht van de (groot)stad.
Aan de andere kant zijn er de landelijke en woongemeenten die erg veel tijd investeren in het LOI.
Dit kan verklaard worden door het feit dat de ‘kleinere’ gemeenten werden aangemoedigd
asielzoekers op hun grondgebied te huisvesten. Omdat dit financieel niet oninteressant was, werd
hier frequent op ingegaan. Nu geven de respondenten in de functieanalyse aan dat de werkdruk
binnen dit thema voor de OCMW’s gedaald is de voorbije jaren.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
81
Federale taken – Aandeel van de medische kosten
Gemiddelde
0,7%
Woongemeenten
0,6%
Verstedelijkte agglomerat
Landelijke gemeenten
1,5%
0,9%
0,9%
0,5%
1,3%
Dringende medische hulp aan
illegalen
1,4%
Economische activiteit
0,8%
1,4%
Centrumgemeenten
0,7%
1,5%
0,0%
0,5%
Dossier tussenkomst medischefarmaceutische kosten
1,0%
1,5%
2,0%
2,5%
Figuur 22: federale taken binnen het thema illegale vreemdelingen en asielzoekers
Bovenstaande figuur geeft het aandeel van de tussenkomsten in medische- en farmaceutische
kosten en de dringende medische hulpverlening aan illegalen weer.
Gemiddeld nemen beide taken samen 2,2% van de arbeidstijd van de federale taken in beslag.
Het betreft dus slechts een zeer klein aandeel van het totale takenpakket van de dienstverlening
van het OCMW.
Het valt eveneens op dat in de woongemeenten en de landelijke gemeenten minder beroep wordt
gedaan op het OCMW voor dringende medische kosten.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
82
6.8.2 Verdeling federaal – regionaal
Hoofdtaken
Hoofdzakelijk Hoofdzakelijk Anders
Totaal
n
federaal
regionaal
Activering
100,0 %
0,0 %
0,0 %
100,0 %
Energie
74,3 %
25,7 %
0,0 %
100,0 %
Financiële hulp
97,2 %
2,8 %
0,0 %
100,0 %
Huisvesting
52,6 %
47,4 %
0,0 %
100,0 %
Illegalen en
100,0 %
0,0 %
0,0 %
100,0 %
asiel
Info - psycho
100,0 %
0,0 %
0,0 %
100,0 %
Jongeren 98,4 %
1,6 %
0,0 %
100,0 %
studenten
Gezondheids0,0 %
100,0 %
0,0 %
100,0 %
zorg
Overige rest
0,0 %
0,0 %
100,0 %
100,0 %
Rest
0,0 %
0,0 %
100,0 %
100,0 %
Schulden
23,5 %
76,5 %
0,0 %
100,0 %
Totaal
69,1 %
22,4 %
8,5 %
100,0 %
Tabel 24: vergelijking hoofdtaken met wettelijke opdracht
In het OCMW in België gaat bijna 70 % (69,1 %) van de gepresteerde uren uit naar taken die
verband houden met federale wetgeving.
De tabel toont ook aan dat er een zeer duidelijke bevoegdheidsverdeling is tussen het regionale en
het federale niveau. Zo behoren de taken met betrekking tot de thema’s activering, illegale
vreemdelingen en asielzoekers, informatie/psychosociale hulpverlening exclusief tot de federale
bevoegdheidssfeer en worden ook de activiteiten in het kader van financiële hulpverlening en
ondersteuning van jongeren/studenten quasi uitsluitend gelinkt aan federale opdrachten.
Huisvesting in de eerste plaats, en schulden en energie in mindere mate zijn thema’s waarbinnen
opdrachten voor beide bevoegdheidsniveaus gevonden worden. Alles wat ouderen en
gezondheidszorg betreft, behoort exclusief tot de regionale bevoegdheden.
De restcategorie waaraan 8,5 % van de arbeidstijd wordt besteed, bestaat uit 2 categorieën. 8 %
van de geregistreerde uren werden gepresteerd voor taken die niet tot de corebusiness van de
sociale dienst behoren, zoals bijvoorbeeld post openen, inspectie voorbereiden, overleg ICT,
teamvergadering …
De registranten hebben soms taken toegevoegd aan de takenlijst zonder een duidelijke
omschrijving. Hierdoor kunnen deze uren, hoewel de respondenten aangeven dat ze tot de
corebusiness van de sociale dienst horen, niet aan een bepaalde taak gelinkt worden. Deze
restcategorie bevat 0,5 % van de geregistreerde uren.
6.9 Functieanalyse
Bijkomend aan de registratieperiode werden de deelnemers aan de bevraging gevraagd een
functieanalyse in te vullen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
83
Deze functieanalyse peilt naar het aantal dossiers dat wordt toegewezen aan de respondenten en
bevraagt hen over de beleving van hun functie.
Deze beleving wordt onderzocht op drie aspecten. Er wordt gepeild naar:
-
de hoeveelheid tijd die ze per week gemiddeld aan elke taak spenderen;
of ze voldoende of te weinig tijd hebben om de betreffende taak kwaliteitsvol uit te voeren;
de evolutie van de dossierlast per taak (er wordt gevraagd of de dossierlast daalt, gelijk blijft of
stijgt).
Aan de functieanalyse hebben 206 personeelsleden deelgenomen, wat overeenstemt met
179,36 VTE.
Onderstaande tabel geeft de verdeling van de respondenten over de verschillende clusters weer.
Cluster
Centrum economische activiteit
Centrumgemeenten
Landelijke gemeenten
Verstedelijkte agglomeraties
Woongemeenten
Totaal
Aantal VTE
% respondenten
18,00
114,11
10,10
15,60
21,55
179,36
10,00 %
63,6 %
5,6 %
8,7 %
12,1 %
100,0 %
Tabel 25:verdeling respondenten over clusters
Centr. Econom.
Activiteit
Centrumgemeente
Landelijke
gemeente
Agglomeratiegemeenten
Woongemeente
Totaal
Totaal
schulden
rest
Jongeren
Info psycho
Illegale en
asiel
Huisvesting
Gezondheid
Financiële
hulp
Energie
Activering
Cluster
6.9.1 Aantal dossiers
44
53
94
18
58
17
51
22
7
707
431
810
353
426
169
592
296
18
31
49
43
27
36
8
25
25
4
38
286
45
50
67
37
40
15
21
12
3
47
337
76
102
659 1 116
68
503
87
647
23
232
51
740
35
390
14
46
87
914
61
425
564 4.366
81
624
791 6.038
Tabel 26: aantal dossiers per hoofdtaak en per cluster
Uit de registratie van het aantal dossiers blijkt dat de top vijf thema’s zijn: financiële hulp,
activering, schulden, info/psychosociale hulpverlening en energie. Met uitzondering van de
categorie info/psychosociale hulpverlening stemt dit helemaal overeen met de globale analyse van
de registratiegegevens.
Het valt tevens op dat de groep van de centrumgemeenten met 63 % zeer ruim vertegenwoordigd
is in de functieanalyse.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
84
Huisvesting
Illegale en
asiel
Info psycho
Jongeren
540
2 959
20
469
156
733
125
537
967
2 144
64
771
358
182
192
43
33
401
46
38
181
1 627
319
278
724
398
128
148
69
158
39
70
113
768
26
103
181
184
399
747
2 107
3 219
3 058
4 803
957 1 158
804
621 5 549
25 527
4 393 1 010
79
831
139 3 391
3 096
15 479
rest
Eindtotaal
Gezondheid
161
1 943
schulden
Financiële
hulp
Centr. Econom.
Activiteit
154
Centrumgemeente 2 393
Landelijke
gemeente
153
Verstedelijkte
Agglom.
111
Woongemeente
365
(leeg)
Eindtotaal
3 176
Energie
Activering
aantal
dossiers
Indien bovenstaande tabel herberekend voor alle respondenten van de registratieperiode, dan
geeft dit onderstaand resultaat:
Tabel 27: aantal dossiers per hoofdtaak en per cluster volledige respondentengroep
De groep van 690 VTE’s die geregistreerd hebben zouden dan samen 25527 dossiers behandeld
hebben per week, wat op puur mathematisch op een gemiddelde van 37 dossiers per VTE per
week neerkomt.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
85
6.9.2 Kwaliteitsvol werk afleveren
Alle clusters
Activering
Energie
Financiële hulp
Gezondheid
Huisvesting
Illegale en asiel
Info psycho
Jongeren
Rest
schulden
Totaal
Onvoldoende tijd Net voldoende tijd
Ruim voldoende tijd Totaal
30,77 %
51,17 %
18,06 % 100,00 %
22,08 %
59,31 %
18,61 % 100,00 %
33,59 %
55,92 %
10,49 % 100,00 %
22,81 %
59,06 %
18,13 % 100,00 %
29,05 %
54,43 %
16,51 % 100,00 %
32,10 %
58,02 %
9,88 % 100,00 %
43,20 %
48,40 %
8,40 % 100,00 %
48,13 %
44,38 %
7,50 % 100,00 %
33,33 %
48,15 %
18,52 % 100,00 %
27,88 %
61,89 %
10,23 % 100,00 %
31,46 %
55,17 %
13,37 % 100,00 %
Tabel 28: appreciatie kwaliteit
De respondenten geven aan dat ze voor meer dan de helft van de taken maar net voldoende tijd
hebben om de dossiers/vragen adequaat af te handelen, voor 1/3 van de taken die ze uitvoeren
onvoldoende tijd hebben om deze op een kwalitatieve wijze uit te voeren en slechts voor 13 % van
hun opdrachten hebben ze ruim voldoende tijd om aan kwalitatieve dienstverlening te doen.
Opvallend is hier dat de categorieën (algemene) info en psychosociale begeleiding en jongeren en
studenten zeer hoog scoren op het vlak van onvoldoende tijd, hoewel ze in de registratie van de
uren slechts een kleiner aandeel uitmaken.
De hypothese is dat gezien de hoeveelheid van de dossiers/vragen rond info/psychosociale vragen
en zeer waarschijnlijk ook door de complexiteit van de thematiek, de medewerkers van de sociale
dienst het gevoel hebben niet diep genoeg op de vraag van de cliënt te kunnen ingaan of meer tijd
hieraan wenst te besteden dan momenteel het geval is.
Het feit dat de categorie jongeren hier ook hoog scoort, wordt mede beïnvloed door het hoog
aantal functieanalyses uit het cluster van de centrumgemeenten. In de centrumgemeenten
verblijven/komen veel jongeren en studenten omwille van hun opleiding of de aantrekkingskracht
van de grote steden.
Omdat er slechts marginale verschillen zijn tussen de verschillende clusters wat betreft de
interpretatie van het kwaliteitsvol werken, worden de aparte tabellen hier niet weergegeven.
De OCMW’s uit het cluster van de agglomeratiegemeenten geven aan dat ze voor 68 % van de
taken net voldoende tijd hebben waar het gemiddelde slechts 55 % bedraagt.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
86
6.9.3 Evolutie van de dossierlast
Afnemen
Activering
Energie
Financiële hulp
Gezondheid
Huisvesting
Illegale en asiel
Info psycho
Jongeren
Rest
Schulden
Totaal
Constant blijven Toenemen
Totaal
42,52 %
54,82 %
34,09 %
63,64 %
31,74 %
64,47 %
50,31 %
49,08 %
43,63 %
56,05 %
34,18 %
40,51 %
37,66 %
60,67 %
29,38 %
69,38 %
50,00 %
44,44 %
19,41 %
74,66 %
35,10 %
61,41 %
2,66 %
2,27 %
3,79 %
0,61 %
0,32 %
25,32 %
1,67 %
1,25 %
5,56 %
5,93 %
3,49 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
100,00 %
Tabel 29: evolutie van de dossierlast
Bovenstaande tabel toont aan dat de sociale diensten te maken hebben met een steeds
toenemende dossierlast, in die mate zelfs dat de respondenten aangeven dat dit voor 61 % van
hun takenpakket het geval is. De enige hoofdtaak waarvan een kwart van de respondenten een
afname van de dossierlast ervaart, is deze van de illegale vreemdelingen en asielzoekers. Dit heeft
ongetwijfeld te maken met de aanpak van het asielbeleid en de graduele afbouw van de Lokale
Opvang Initiatieven die door vele OCMW’s (uitgezonderd de centrumsteden) worden uitgebaat.
De categorieën waarvan de dossierlast het sterkst is gestegen, zijn schulden, jongeren en
studenten, financiële hulp en energie.
Centr. Econom. Activiteit
Centrumgemeente
Landelijke gemeente
Agglomeratiegemeente
Woongemeente
Totaal
5
9
3
1
4
22
1
3
5
2
3
14
11
8
9
6
7
41
0
2
4
3
4
14
3
2
3
2
4
14
3
3
0
2
3
11
8
4
9
3
8
32
1
2
1
0
1
6
2
1
2
2
3
10
9
10
11
12
13
54
Totaal
schulden
rest
Jongeren
Info psycho
Illegale en asiel
Huisvesting
Gezondheid
Financiële hulp
Energie
Activering
Deze evolutie is over de verschillende clusters heen te herkennen.
44
45
46
33
49
217
Tabel 30: uren/VTE per taak
Bovenstaande tabel geeft aan dat uit de functieanalyse blijkt dat de meeste tijd wordt gespendeerd
aan schuldhulpverlening, financiële hulpverlening, psychosociale ondersteuning en activering.
De respondenten die de functieanalyse ingevuld hebben, geven aan op weekbasis 7.281 uren te
presteren. Indien deze uren worden gedeeld door het aantal VTE (van de functieanalyse), dan
resulteert dat in een prestatie van gemiddeld 44,13 uren per week.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
87
Hoewel de verdeling over de hoofdtaken goed overeenstemt met deze van de effectieve
registratiegegevens, kan er een duidelijk verschil in de absolute waarden onderkend worden.
Bij het terugblikken en inschatten van de eigen arbeidsprestaties komen de respondenten uit op
een gemiddelde van 44,13 u./week, daar waar uit de gegevens van de registratie blijkt dat er
gemiddeld 25,1 u. per week wordt gepresteerd.
Deze cijfers liggen redelijk ver uit elkaar. Het is evenwel een klassiek gegeven dat werknemers
hun effectieve prestaties steeds overschatten wanneer zij daar nadien over bevraagd worden. Ook
zaken als ziekte, verlof, pauzes e.d. worden hierbij meestal niet mee in rekening genomen.
Onze berekening van de theoretische arbeidstijd (corebusiness + organisatorische taken) van de
sociale dienst gaf een gemiddelde van 26,35 u./week. Er kan dus m.a.w. met een zeer grote
zekerheid van uitgegaan worden dat de registratiegegevens (25,1u/week) zeer correct werden
ingevoerd en dat het verschil (1,25 u./week) verklaard kan worden door vergetelheden (niet
geregistreerde activiteiten) van de respondenten.
6.10 Vergelijking functieanalyse - registratiegegevens
Doordat voor het onderzoek zowel informatie werd opgevraagd in het kader van de functieanalyse
als door de registratie van de activiteiten, kan hier een vergelijking gemaakt worden tussen de
effectieve neerslag van de activiteiten en de meer subjectieve registratie (inschatting van de
gegevens op maandbasis).
Onderstaande figuren geven de verdeling van de uren over de hoofdtaken weer in percentages
van een voltijdse betrekking.
Activering
10,4%
Energie
6,4%
25,0%
Financiële hulp
Gezondheid
Huisvesting
18,7%
4,4%
Illegale en asiel
Info psycho
2,7%
Jongeren
14,6%
6,3%
5,1%
6,5%
Rest
schulden
Figuur 23: verdeling van de uren over de hoofdtaken volgens de functieanalyse
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
88
Activering
Energie (water-gaselektriciteit-stookolie)
Financiële hulp
8,0%
14,5%
6,7%
Schulden
3,7%
8,4%
5,1%
Huisvesting
5,1%
Ilegale vreemdelingen en
asielzoekers
Informatie - psychosociale
hulpverlening
Jongeren - studenten
7,8%
28,5%
11,7%
Ouderen - opvang gezondheidszorg
Rest
Figuur 24: registratie hoofdtaken volgens de werklasmeting
Indien we de gegevens van de registratieperiode vergelijken met deze van de functieanalyse, dan
komen we tot de vaststelling dat:
-
volgens de functieanalyse de categorieën schuldhulpverlening en info-psychosociale
hulpverlening respectievelijk 13,3 % en 9,5 % extra uren vergen;
uit dezelfde vergelijking eveneens blijkt dat de financiële hulpverlening 9,8 % en de activering
10,4 % minder tijd zouden vergen;
de overige categorieën liggen in beide bevragingen min of meer in dezelfde grootteorde.
De afwijkende waarden stellen niet echt een probleem. De verklaring voor deze verschillen dient
gezocht te worden in de interpretatie die door de respondenten wordt gegeven aan de contacten
en de activiteiten die ze hadden. Indien gevraagd wordt na de feiten een relaas of een
samenvatting te geven, grijpen respondenten vlugger terug naar meer algemene omschrijvingen,
waardoor specifieke categorieën ondergewaardeerd worden.
Er kan ook opgemerkt worden dat de hoofdtaken financiële hulpverlening en schuldhulpverlening
communicerende vaten zijn. Indien de registratie van de gegevens niet onmiddellijk gebeurt, kan
de interpretatie van de feiten nadien een ander resultaat geven omdat het in retrospectieve
moeilijker is te bepalen wat behoort tot financiële hulpverlening en tot schuldhulpverlening.
Hetzelfde geldt voor de hoofdtaak info-psychosociale hulpverlening. Het verstrekken van informatie
of het voeren van motiverende gesprekken in functie van het vinden van werk, oplossen van een
huurgeschil, aflossen van schulden … kan zowel onder noemer van deze als onder deze van de
specifieke hoofdtaak vallen.
De conclusie van deze vergelijking is dat beide tabellen hetzelfde verhaal vertellen, namelijk: een
duidelijke focus op financiële ondersteuning, wat samen met activering en de zorg voor de
psychosociale gezondheid bijna 70 % van de werking van de sociale dienst van het OCMW betreft.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
89
6.11 Vergelijking aantal van de dossiers – aandeel van de uren per
hoofdtaak
De registranten hebben via de on-line registratie en via de functieanalyse aangegeven hoeveel
uren er aan welke taak worden besteed en het aantal interventies er per taak per maand
gebeuren. Een interventie betreft een handeling die wordt gesteld in het kader van een hulpvraag
of een lopend dossier. Dit kan betrekking hebben op het betalen van facturen in het kader van
budgetbeheer, consultatie van een collega rond middelengebruik van een cliënt, het invullen van
een formulier voor een bezoeker tijdens de permanentie van de sociale dienst, telefoneren met de
RVA om de status van een cliënt te bespreken,…
Volgende twee figuren geven voor de federale taken het aandeel van de uren per hoofdtaak en het
aandeel van de interventies per hoofdtaak weer.
Aandeel van de interventies per hoofdtaak:
100,0%
12,2%
8,5%
3,1%
5,4%
4,2%
2,7%
6,7%
11,9%
80,0%
36,5%
18,8%
46,8%
60,0%
11,8%
4,7%
3,0%
13,4%
3,0%
2,0%
5,9%
3,0%
20,4%
20,0%
26,7%
12,0%
5,5%
4,7%
4,1%
5,1%
25,8%
schulden
35,1%
14,5%
40,0%
17,9%
4,8%
7,4%
12,2%
22,9%
13,9%
4,4%
3,2%
30,3%
Info / begeleiding
2,8%
3,9%
12,4%
22,5%
11,7%
Jongeren
15,8%
12,5%
Huisvesting
Financiële hulp
6,3%
16,7%
Illegale en asiel
20,8%
Energie
Activering
0,0%
Figuur 25: aandeel van de interventies per hoofdtaak en per cluster
Hier valt onmiddellijk op dat gemiddeld genomen een kwart van de interventies betrekking hebben
op informatieve vragen, begeleiding en administratieve hulpverlening. De subtaken van deze
hoofdtaak zijn dikwijls erg kortstondig van aard (formulieren invullen, doorverwijzingen, aangifte
doen,…).
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
90
Deze figuur toont aan dat er duidelijke verschillen zijn wat betreft het aantal interventies per
hoofdtaak tussen de verschillende clusters.
Verder kan opgemerkt worden dat ‘activering, financiële hulp en ‘energie’ wat betreft het aantal
interventies het hoogste scoren.
Bij het vergelijken van de verschillende clusters valt op dat ‘activering’ erg hoog scoort in de
centrumgemeenten en erg laag in de centra met een economische activiteit. Interventies met
betrekking tot energie gebeuren het meeste in de landelijke gemeenten en de verstedelijkte
agglomeraties.
De acties aangaande de thema’s ‘jongeren’, ‘huisvesting’ en ‘illegalen en asielzoekers’ kennen een
gering aantal interventies in alle clusters.
Aandeel van de uren per hoofdtaak
100,0%
90,0%
80,0%
3,5%
5,6%
6,7%
6,5%
6,0%
4,6%
3,5%
9,4%
10,8%
6,8%
70,0%
60,0%
50,0%
40,8%
10,8%
15,1%
36,2%
5,2%
7,5%
4,4%
9,4%
13,8%
4,0%
5,3%
7,4%
7,3%
6,0%
Schulden
6,0%
40,1%
41,9%
9,6%
21,3%
Ilegale en asiel
4,1%
6,3%
24,5%
16,1%
Jongeren
Info / begeleiding
34,6%
28,4%
20,0%
10,0%
19,2%
7,0%
3,0%
10,0%
5,4%
40,0%
30,0%
7,6%
1,9%
6,9%
15,2%
5,0%
19,3%
9,0%
Huisvesting
Financiële hulp
21,0%
Energie
Activering
0,0%
Figuur 24: aandeel van de uren per hoofdtaak en per cluster
In deze figuur valt het onmiddellijk op dat de financiële hulpverlening overal het hoogste scoort,
gevolgd door activering (uitgezonderd de landelijke gemeenten waar ’info/begeleiding’ 19,2% van
de tijd in beslag neemt).
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
91
Bij vergelijking van de beide figuren valt onmiddellijk op dat er duidelijke verschillen zijn tussen de
respectievelijke aandelen van de hoofdtaken in het federale takenpakket.
Zo vergt de financiële hulpverlening 40,1% van de tijd waar het maar een aandeel van 15,8% heeft
in de totaliteit van de interventies. Gelijkaardige verschillen worden opgemerkt voor de hoofdtaken
‘energie’, ‘schulden’, info/begeleiding en ‘illegalen en asielzoekers’..
De verschillen hebben deels te maken met de aard van de interventies. Zo neemt de financiële
hulpverlening per interventie veel meer tijd in beslag en word en de 25,8% van de interventies
geleverd voor de hoofdtaak ‘info en begeleiding’ op 7,4% van de tijd afgehandeld.
In de veronderstelling dat, gezien het aantal respondenten en interventies, alle interventies van
een zelfde hoofdtaak met elkaar vergeleken kunnen worden (mengeling van lichte en intensieve,
korte en langdurige interventies), werd ook onderzocht welke clusters ‘sterk’ scoren op een
bepaalde hoofdtaak.
Met ‘sterk’ scoren wordt bedoeld dat het aandeel van de interventies beduidend hoger ligt dan het
aandeel van de uren met betrekking tot een specifieke hoofdtaak. In de veronderstelling dat alle
overige factoren gelijk zijn, werd nagegaan of er verschillen te bekennen waren in de methodieken
die gehanteerd werden tussen de verschillende clusters.
Zo kon er opgemerkt worden dat:
a) Met betrekking tot het thema energie
Het cluster ‘Landelijke gemeenten’ 22,9% van de interventies (taken mbt tot energie) afhandelt op
6,3% van de beschikbare tijd. Het cluster ‘woongemeenten’ behandelt op 5% van de tijd slechts
6,3% van de interventies.
Bij nader onderzoek van de prestaties die verricht werden binnen deze taak, valt onmiddellijk op
dat in het cluster van de landelijke gemeenten 9% minder aan administratie wordt gespendeerd.
b) Met betrekking tot het thema financiële hulpverlening
In het cluster centrumgemeenten wordt wat betreft financiële hulpverlening, 40,8% van de tijd
gespendeerd aan 14,5% van de interventies. In het cluster van de agglomeratiegemeenten worden
op 41,9% van de tijd 30,3% van de interventies uitgevoerd. Ook hier wordt een verschil van 10,9%
(52,5% - 41,6%) in administratie opgemerkt.
c) Met betrekking tot het thema activering
Opnieuw dezelfde vaststellingen. In de gemeenten met een sterke economische activiteit wordt
7,4% van het werk verzet op 24,5% van de tijd. In de woongemeenten wordt er 19,3% besteed aan
activering wat 16,7% van de taken uitmaakt.
Na onderzoek van de activiteiten blijkt dat het aandeel van het persoonlijk contact gelijk is, maar
dat er een verschil van 13,9% (41,6% - 27,7%) in het aandeel van de administratie.
Bij andere hoofdtaken is het verschil tussen het aandeel van de interventies en de uren minder
uitgesproken waardoor het minder relevant is om de activiteiten verder te onderzoeken.
Globaal kan evenwel gesteld worden dat het aandeel van de administratieve handelingen duidelijk
een invloed heeft op het aantal interventies. Bij de clusters die het sterkste of het zwakste
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
92
scoorden op een bepaald hoofdthema kon een verschil van 9 tot 13,9% in het aantal uren
administratie teruggevonden worden.
6.12 Inschatting minimale bezetting van de sociale dienst
Met een duidelijk beeld over de gepresteerde uren, het aantal VTE en de hoeveelheid
dossiers/interventies die per thema worden gepresteerd door de respondentengroep, kan een
inschatting gemaakt worden van de minimale bezetting van de sociale dienst.
Hierbij dient het nodige voorbehoud gemaakt te worden.
-
-
-
Omwille van het groot aantal uren, respondenten en dossiers zijn we er in het onderzoek van
uitgegaan dat via ‘de wet van de grote getallen’ de dossiers van eenzelfde thema gemiddeld
even zwaar mogen ingeschat worden en met de zelfde aandacht en kwaliteit behandeld
worden..
Deze registratieperiode liep van september tot december. Dit kan gedeeltelijk, omwille van
seizoensgebonden elementen, een vertekend beeld van de dossierlast geven.
Vanzelfsprekend weegt elk dossier niet even zwaar en worden hier geen uitspraken gedaan
over de individuele draagkracht van de medewerkers van de sociale dienst.
Om de minimale bezetting in te schatten werd telkens de ratio van het aantal dossiers/uur van
het cluster dat er het beste op scoorde genomen. Het feit dat er meer dossiers per uur
afgehandeld kunnen worden is niet noodzakelijk een aanduiding van kwalitatief werk, maar
omwille van de hoeveelheid data wordt er van uit gegaan dat er met een gemiddelde mag
rekening gehouden worden.
Dossiers in de opstartfase en lopende dossiers vergen niet dezelfde intensiteit van
behandeling en hierdoor kunnen met onderstaande gegevens geen uitspraken gedaan worden
over het gewicht van individuele dossiers
Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aantal dossiers en uren dat er per cluster aan een
bepaald thema werd gespendeerd voor de ganse respondentengroep voor de periode van 4
weken registratie.
Thema
schulden
Jongeren
Info /
Begeleiding
Illegale en asiel
Huisvesting
Financiële hulp
Energie
Activering
TOTAAL
Interventies/dossiers
12,0%
5,5%
Uren
4,0%
5,3%
# dosiers
11178
5123,25
# uren
2776,08
3678,306
Dossiers/uur
4,03
1,39
25,8%
7,4%
24032,7
5135,748
4,68
4,4%
3,2%
15,8%
12,5%
20,8%
100%
7,3%
6,0%
40,0%
9,0%
21,0%
100%
4098,6
2980,8
14717,7
11643,75
19375,2
93150
5066,346
4164,12
27760,8
6246,18
14574,42
69402
0,81
0,72
0,53
1,86
1,33
Tabel 31: uren/VTE per taak
Deze tabel geeft een goed overzicht van de intensiteit van de dienstverlening op basis van het
thema. Dossiers rond schulden en informatieve vragen vergen met respectievelijk scores van 4,03
en 4,68 vrij korte interventies en hier kunnen met andere woorden 4 à 5 dossiers per uur van
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
93
worden behandeld. Dossiers rond financiële hulp, huisvesting en illegalen en asielzoekers, zijn
arbeidsintensiever en vergen duidelijk meer tijd.
Gelet op het feit dat gemiddeld 37 dossiers/interventies per VTE per week behandeld werden door
de respondentengroep, kunnen met bovenstaande waarden de takenpakketten van de sociale
dienst van de OCMW’s bekeken worden.
Gemiddeld, over alle taken heen, werden er 1,92 dossiers/interventies per uur behandeld. Indien
het aantal dossiers per VTE afgezet wordt tegen het aantal dossiers per uur, maakt dit dat er een
effectieve productieve arbeidstijd van 19,27 uren per week werden gepresteerd voor de core
business van de sociale dienst van het OCMW.
De score van 19,27 sluit perfect aan met de berekening van figuur 5, waarbij na het afhouden van
ziekte, verlof, vorming, organisatorische taken,….. 18,80 uren aan de core business van de
organisatie besteed konden worden.
6.13 Vergelijking met de kansarmoede-indicator
Kansarmoede kent vele definities en in de literatuur zijn er ook vele kansarmoedegrenzen terug te
vinden. Ten behoeve van de studie van de werklast van de sociale diensten van de OCMW’s werd
het belangrijk geacht om na te gaan of de omgevingsfactoren, met name kansarmoede, een
invloed kon hebben op de werklast en de werking van de OCMW’s.
Hierbij moet opnieuw herinnerd worden dat de indeling van de gemeenten in clusters ten dele
gebaseerd is op socio-economische variabelen die ook voor de berekening van de
kansarmoedegrenzen wordt gebruikt.
Voor de studie werd geopteerd om de gegevens van het onderzoek ‘Stedelijke en
plattelandsarmoede - POCICO’ van 2013 te gebruiken.30
In deze studie wordt de kansarmoedegrens vastgelegd op basis van het SILC. Het SILC staat voor
‘Statistics on Income and Living Conditions’ en is een instrument dat wordt gebruikt om
kansarmoede te meten. De data die wordt verzameld betreffen voornamelijk het inkomen, maar
ook informatie over sociale inclusie, huisvesting, arbeid, opleidingsniveau en de
gezondheidstoestand.
Volgens de EU-SILC 2011-enquête, behoort 15,3 % (ongeveer 1 op 7 personen) van de Belgische
bevolking tot de groep met een armoederisico op basis van het inkomen, 5,7 % van de bevolking
leeft in ernstige materiële deprivatie en 13,7 % leeft in een huishouden met een zeer lage
werkintensiteit. Volgens de nieuwe Europese armoede-indicator, loopt in België 21,0 % van de
bevolking een risico op armoede of op sociale uitsluiting. 31
In de vermelde studie wordt voor gans België op basis van het SILC-rapport voor elke gemeente
het percentage van kansarmen op het grondgebied berekend.
30
‘Pauvreté rurale et urbaine – stedelijke en plattelandsarmoede’ Xavier May, Maarten Loopmans, KULeuven-ULB,
2013
31
‘Pauvreté rurale et urbaine – stedelijke en plattelandsarmoede’ Xavier May, Maarten Loopmans, KULeuven-ULB,
2013
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
94
Om dit voor te stellen, worden 8 categorieën gevormd met een bepaald percentage aan
kansarmen.
Onderstaande tabel geeft de categorieën weer die in de studie worden gehanteerd om het aantal
kansarmen weer te geven.
Niveau
1
2
3
4
5
6
7
8
Van
Tot
0,9 %
3,7 %
6,1 %
9,2 %
13,3 %
19,8 %
29,0 %
42,5 %
3,7 %
6,1 %
9,2 %
13,3 %
19,8 %
29,0 %
42,5 %
66,2 %
Tabel 32: aandeel kansarmen
Om deze data in het onderzoek in te brengen, werd de score van elke gemeente die aan de
registratie heeft geparticipeerd berekend. De lijst met de individuele scores van de gemeenten is
als bijlage toegevoegd.
Om de vergelijking op clusterniveau te kunnen maken, werden de cijfers van het niveau dat aan de
gemeente werd toegekend opgeteld en gedeeld door het aantal gemeenten in het cluster. Op deze
wijze werd een gemiddelde score voor elk cluster berekend, weergegeven in onderstaande tabel.
Cluster
Centrumgemeenten
Economische activiteit
Landelijke gemeenten
Agglomeratiegemeenten
Woongemeenten
Gemiddelde niveau
4,4
2,4
2,7
2,1
2,9
Tabel 33: kansarmoede per cluster
Er kan een duidelijk verschil tussen de verschillende clusters opgemerkt worden, waarbij de
gemiddelde score op het aandeel kansarme personen in de gemeente in de
agglomeratiegemeenten het laagste is en in de centrumgemeenten het hoogste.
Er kan redelijkerwijs verwacht worden dat gemeenten met veel kansarmen ook hoger zullen
scoren op het vlak van financiële hulpverlening.
Als deze scores van de clusters vergeleken worden met deze van de registratiegegevens per
hoofdtaak per cluster, valt op dat deze niet volledig samenvallen met de scores van de clusters op
het vlak van de financiële hulpverlening. De centrumgemeenten scoren op beide tabellen het
hoogste maar verder gaat de vergelijking niet op.
De indicator van het SILC is complex en houdt niet alleen rekening met het gezinsinkomen.
Opmerking: het feit dat er veel aandacht en personeelsuren worden besteed aan financiële
hulpverlening geeft op zich geen indicatie voor de hoeveelheid aanvragen en het bedrag aan steun
dat wordt uitbetaald. Om dit te toetsen worden nog twee bijkomende vergelijkingen gemaakt.
Enerzijds worden deze scores afgezet tegen de subsidies die de OCMW’s ontvangen. Anderzijds
kan het de moeite lonen om de scores op de kansarmoede-index te vergelijken met de federale
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
95
taken. Het zijn ook hoofdzakelijk federale financiële middelen die ingezet worden in de strijd tegen
kansarmoede.
6.14 Vergelijking federale subsidies mbt dienstverlening OCMW
In dit onderdeel van de analyse worden de hoofdtaken van de sociale diensten afgezet tegen
federale subsidies. Doelstelling is na te gaan of de federale subsidies voor een aantal specifieke
taken zich ook vertalen in meer of minder uren arbeid binnen de sociale dienst.
Meer specifiek heef deze financiële analyse betrekking op:
-
Het recht op maatschappelijke integratie (RMI)
Het equivalent aan RMI
Het lokaal opvang initiatief (LOI)
De strijd tegen de kinderarmoede
Sociale en culturele participatie
Het stootoliefonds
Het energiefonds
Doordat vanuit de OCMW’s onvoldoende financiële informatie werd aangeleverd, kon deze
analyse niet uitgevoerd worden. Deze kan het voorwerp uitmaken van een eventuele verderzetting
of vervolg van dit onderzoek.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
96
7
Goede praktijken uit het werkveld
De goede praktijken worden in een aparte bijlage bij de studie toegevoegd.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
97
8
Besluit en beleidsaanbevelingen
8.1 Besluiten
De analyse van de werklast toont aan dat de methodes die gebruikt worden om de sociale
dienstverlening gestalte te geven niet beduidend verschillen tussen de verschillende clusters. De
globale verdeling tussen de activiteiten (administratie, telefoon, …) wordt weergegeven in figuur 4.
Hieruit blijkt dat 41% van de arbeidstijd wordt gespendeerd aan administratie en ‘slechts’ 20,9%
aan rechtstreeks cliëntcontact (15,6% persoonlijk onderhoud en 5,3% huisbezoek). Dit zou de
indruk kunnen wekken dat er weinig in functie van de cliënten wordt gewerkt op de sociale
diensten van de OCMW’s. Hier dient opgemerkt te worden dat het feit dat er veel administratief
werk wordt gepresteerd niet impliceert dat er geen sociaal werk gebeurt. Het sociaal onderzoek,
wat de eerste stap in de begeleiding is, dat de basis van het sociaal werk vormt en in vele gevallen
verplicht32 dient gevoerd te worden, werd geregistreerd als administratie en zit bijgevolg mee in
deze 41%.
De omrekening van deze percentages in ‘virtuele beschikbare uren per voltijdse medewerker op de
sociale dienst stemmen overeen met 4,8 uren cliëntcontact, 9,5 uren administratie en 16, 5 uren
aan onbeschikbaarheid wegens verlof, ziekte, pauzes, vorming,…per week.
Het voorbije decennium is het takenpakket van het OCMW gevoelig uitgebreid. Alle inwoners
kunnen in hun gemeente bij het OCMW terecht voor een uitgebreid gamma aan diensten.
De voornaamste taken die door de OCMW’s worden uitgevoerd betreffen de thema’s:
1.
2.
3.
4.
Financiële hulpverlening (28,5%)
Activering (14,5%)
Schuldhulpverlening (11,7%)
Energie (8,4%)
De ‘top vier’ van de hoofdtaken hebben allen een duidelijke link met kernopdrachten (begeleiding
van cliënten). Het OCMW staat duidelijk in de frontlinie in de strijd tegen kansarmoede en is het
best geplaatst om het lokaal beleid hierrond te organiseren.
Wat betreft de taken die door de OCMW’s worden uitgevoerd is er een duidelijk verschil in de
tijdsbesteding tussen de verschillende clusters. De centrumgemeenten geven hun aandacht
voornamelijk aan financiële hulpverlening (30%), activering (15,3%) en energie (6,2%) daar waar
de landelijke gemeenten hierop respectievelijk 14,3%, 6,6% en 5,3% scoren. Hun aandacht gaat
voornamelijk uit naar de schuldhulpverlening (27,3%) daar waar dit in de centrumsteden ‘slechts’
verantwoordelijk is voor 9,5% van de gewerkte uren.
Het thema ‘activering’, waar veel tijd en energie in gestopt wordt door de Centrumsteden (15,3%)
staat met 6,6% van de gepresteerde uren duidelijk minder hoog op de agenda in de landelijke
gemeenten.
32
Het sociaal onderzoek is de basis voor de toekenning van het recht op maatschappelijk integratie en andere vormen
van OCMW-dienstverlening.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
98
De functieanalyse heeft uitgewezen dat per voltijds personeelslid op de sociale dienst er ongeveer
37 interventies/handelingen per week gebeuren in het kader van cliëntdossiers of
informatieve/hulpverleningsvragen.
8.2 Beleidsaanbevelingen
Op het niveau van de federale overheid
Om het hoofd te kunnen bieden aan de toekomstige uitdagingen zullen de OCMW’s een zelf een
eigen veranderingstraject moeten uitstippelen. Er is evenwel ook een rol weggelegd voor de
federale overheid.
Er moet onderzocht worden hoe de administratieve verplichtingen die opgelegd worden in het
kader van bepaalde tussenkomsten en steunen vereenvoudigd kunnen worden. Er is eveneens
nood aan forum of een kanaal via dewelke goede praktijken kunnen gedeeld en verspreid worden
onder het toezicht van de POD MI. De POD MI ontwikkelt momenteel al verschillende activiteiten
die deze aanbeveling ondersteunen. Zo wordt er een digitale bibliotheek aangelegd voor de
maatschappelijk werkers, loopt er een project om goede praktijken te verzamelen en is er een
project rond kennisdeling ‘train de trainers’.
Om de samenwerking tussen lokale besturen te bevorderen en te ondersteunen kan de federale
overheid via het koppelen van financiële of organisatorische stimulansen aan de samenwerking de
lokale besturen motiveren om hierin te investeren.
Lokale besturen beschikken niet altijd over de juiste tools of middelen om veranderingen te
implementeren. De federale overheid kan hier, naast de controlerende, een belangrijke
ondersteunende rol opnemen. De expertise waarover de overheid verantwoordelijk op het niveau
van maatschappelijke integratie, beschikt zou aangewend kunnen worden om (via verschillende
pools van experten) de besturen en de maatschappelijk assistenten te ondersteunen en bij te
staan in het organiseren van de hulpverlening en het begeleiden van de cliënten.
Omdat de lokale besturen en hun personeelsleden ook bij de (regionale) koepelverenigingen van
de OCMW’s terecht kunnen voor informatie, opleiding en ondersteuning, pleiten wij ervoor om de
expertise die op al de verschillende niveaus wordt verzameld in een nieuw te creëren platform over
alle niveaus heen samen te brengen en van daaruit te verspreiden onder de OCMW’s.
Een andere piste die de cliënt en het hulpverleningsproces ten goede komen is de automatische
toekenning van bepaalde rechten. Het onderzoek en de administratieve formaliteiten die door de
lokale besturen dienen te gebeuren, kunnen voorafgaand en op een hoger niveau uitgevoerd
worden waardoor er lokaal meer tijd vrij komt om met de cliënten te werken.
De good practices die als bijlage bij het rapport zullen worden gevoegd kunnen hier al een eerste
stap betekenen.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
99
Op het niveau van de lokale besturen
De lokale besturen moeten de eigen procedures onderzoeken en nagaan waar er in de
afhandeling van de dossiers of het besluitvormingsproces of… efficiëntiewinsten kunnen gevonden
worden. Daarnaast is er ook te weinig rechtstreeks cliëntcontact voor functies die als doelstelling
‘het begeleiden van cliënten’ hebben, i.c. de maatschappelijk werker.
De lokale besturen dienen de wijze waarop ze hun hulpverlening organiseren aan te passen aan
de nieuwe maatschappelijke evoluties. Vooreerst moeten zij nagaan hoe zij de maatschappelijk
assistenten maximaal kunnen ontlasten van niet-cliëntgebonden activiteiten. Deze professionals
worden nog te veel geconfronteerd met ‘andere’ taken waardoor er duidelijk nog marge is om de
tijd die ze beschikbaar zijn voor hun cliënteel op te trekken. Emancipatorisch werken kan alleen
indien er voldoende contacturen met de cliënten zijn. Vervolgens moeten de lokale besturen ook
nadenken over de soort van hulpverlening die ze willen bieden. Wat willen ze betekenen voor hun
cliënten? Wat bieden ze aan?
Gezien de dossierlast waarmee de OCMW’s geconfronteerd worden en het feit dat de
maatschappelijk assistenten aangegeven hebben dat deze nog verder stijgt is het belangrijk dat er
nog meer gewerkt wordt naar het re-integreren van de cliënten in de maatschappij. De
maatschappelijk assistenten moeten de cliënt maximaal empoweren en ondersteunen. Wij pleiten
voor een integrale hulpverlening met duidelijke objectieven waarbij de situatie van de cliënt en
hulpverlening op regelmatige basis wordt geëvalueerd (en eventueel stopgezet).
De methodes die gebruikt worden in het kader van de hulpverlening dienen ‘evidence-based’ te
zijn en de behandeling/hulpverlening dient aangepast te zijn aan de diagnose en de doelstelling.
Wij pleiten voor een zorg op maat op basis van een onderzoek naar de leerbaarheid33 van de cliënt
en het opstellen van een emancipatorisch traject voor de cliënt. Wij pleiten er voor om op het
lokale niveau nog meer aandacht voor de noden ipv de rechten van de cliënt te hebben. De
automatische toekenning van bepaalde rechten (door de regionale of de federale overheden)
ondersteunen deze claim.
Het bieden van gepaste hulpverlening aan de cliënten met het oog op integratie in de maatschappij
vereist bepaalde modaliteiten waaronder het beschikken over specifieke specialismen zoals
juristen, psychologen, arbeidstrajectbegeleiders,… De meeste OCMW’s beschikken niet over deze
profielen; enkel de grotere steden en gemeenten kunnen hierop terugvallen. Met het oog op het
verzekeren van een adequate hulpverlening aan alle inwoners, ongeacht in welke gemeente ze
verblijven, dient onderzocht te worden in welke mate schaalvergroting onder de vorm van
samenwerking tussen verschillende (kleinere) OCMW’s hierop een antwoord kan bieden. Er
bestaan reeds vele voorbeelden van vrijwillige samenwerkingsverbanden. Samenwerking en
specialisering (multidisciplinariteit) moeten meer maatwerk in de hulpverlening toelaten waardoor
cliënten beter begeleid kunnen worden.
Omdat de organisatie van de OCMW’s en een deel van de taken gebaseerd zijn op regionale
wetgeving én omdat de analyse van de werking van de sociale diensten van de OCMW’s
gebaseerd is op het volledige takenpakket, durven wij suggereren dat de krachtlijnen van de
aanbevelingen ook door het regionale niveau ter harte worden genomen.
33
Leerbaarheid betreft de capaciteit van een persoon om nieuwe dingen aan te leren. In deze context wordt hiermee
de mate waarin de persoon in staat is om (bepaalde onderdelen van) zijn leven zelf te organiseren, bedoeld.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
100
9
Bijlages
9.1 Deelnemers aan de stuurgroep van het onderzoek
Namens de Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding,
Sociale Economie en Grootstedenbeleid:
-
Julien Van Geertsom, voorzitter;
Radjae Chatt;
Daphne Estoret;
Alexander Lesiw;
Jo Locquet.
Namens de Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding:
-
Helena Bex;
Cedric Verschooten.
Namens de koepelverenigingen:
-
-
Bernard Dutrieux, Union des Villes et Communes de Wallonie (UVCW) ;
Christine Dekoninck, Asssociation de la Ville et des Communes de la région Bruxelles-capitale
/ Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels hoofdstedelijk gewest (AVCBVSGB);
Peter Hardy, Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten;
Piet Van Schuylenbergh, Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
101
9.2 Classificatie gemeenten volgens Belfius
De steekproef moet vanzelfsprekend een representatief beeld geven van de OCMW’s in België en
zeker rekening houden met de grootte van de gemeente, de regionale spreiding,
omgevingsfactoren en een kansarmoedeindicator.
Na uitvoerig onderzoek is gebleken dat Belfius reeds een classificatie heeft gemaakt van de
Belgische steden en gemeenten, gebaseerd op relevante sociaal-economische indicatoren.
Voor het opstellen van de typologie van de gemeenten heeft Belfius meer dan 150 variabelen,
afkomstig uit officiële statistische bronnen (NIS, ECODATA, regionale statistische diensten ...) over
de bevolking en de economische activiteit van de 589 gemeenten, verzameld. De typologie van de
gemeenten wordt opgebouwd via een dubbele statistische verwerking (factor- en clusteranalyse)34
van de begininformatie.
Deze dubbele statistische verwerking wordt uitgevoerd voor elk van de gewesten. Een keuze die
voor de hand ligt gezien de toenemende rol van de gewestregeringen bij het vaststellen van het
regelgevend en financieel kader van de gemeenten.
Deze werkwijze leverde 16 clusters van gemeenten op voor Vlaanderen, 14 voor Wallonië en 5
voor Brussel, wat overeenkomt met een gemiddelde van ongeveer 20 gemeenten voor de
Vlaamse en Waalse clusters (tegen slechts 4 gemeenten voor de Brusselse clusters). Deze
categorieën van gemeenten hebben voornamelijk verschillen in levensstandaard en socioprofessionele positie van de bevolking, in verstedelijkingsgraad, zowel “morfologisch” (belang van
bebouwing) als “functioneel” (aantrekkingskracht, centrumfunctie), in belang van de economische
activiteit (industrie, tertiaire sector, toerisme) en in demografische dynamiek (natuurlijk saldo en
migratiesaldo, mate van vergrijzing van de bevolking). De homogeniteit van de gemeenten binnen
een cluster is lang niet absoluut. Clustering houdt in dat een compromis wordt gezocht tussen een
beperkt aantal categorieën en de samenstelling van zo homogeen mogelijke groepen binnen elke
cluster.
Opmerking: Op de kaarten met de verschillende clusters voor elk van de gewesten is het spectaculair om te
zien hoe de verschillende gemeenten in een geografisch verband samen horen (ruimtelijke correlatie). Het
is opmerkelijk om vast te stellen dat hele delen van gewesten, provincies of arrondissementen zich in een
bepaalde sociaaleconomische categorie bevinden. De gemeenten beschikken over een grote autonomie,
maar het is duidelijk dat de sociaaleconomische dynamiek vaak de administratieve grenzen van de
gemeenten overstijgt en zelfs die van de gewesten.
De variabelen werden geselecteerd om voor elke gemeente een beeld van de vijf volgende
dimensies te verkrijgen:
• bestemming van de bodem en van de gebouwen, kenmerken en uitrustingsgraad van de
woningen;
• niveau van de inkomsten (van de gezinnen en uit de grondbelasting);
• economische activiteit en structuur van de beroepsbevolking;
34
De factoranalyse is een klassieke inductieve methode die in de eerste plaats het aantal beginvariabelen
wil reduceren en de statistische informatie hergroepeert in een kleiner aantal synthetische variabelen
(factoren). De clusteranalyse die op deze kleinere set van statistische gegevens wordt toegepast groepeert
vervolgens de gemeenten met een zo homogeen mogelijke sociaaleconomische omgeving. Ze past een
algoritme toe dat de observaties (d.w.z. gemeenten) opzoekt die de meest vergelijkbare combinatie van
factorscores hebben (en dus de meest gelijkende sociaaleconomische context).
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
102
• structuur en evolutie van de bevolking;
• voorzieningen van algemeen nut, externaliteiten en aantrekkingskracht.
Een indeling in categorieën is nooit absoluut en uitzonderingen en/of afwijkingen zijn altijd
mogelijk. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat gemeenten die een cluster vormen en voor bepaalde
dominante factoren sterke convergenties vertonen op een andere factor duidelijk verschillen. De
gebruikte methodologie echter, garandeert dat de verschillen binnen de klassen kleiner zijn dan die
tussen de klassen. Anders gezegd, elke gemeente vertoont meer gemeenschappelijke punten met
de andere gemeenten van haar cluster dan met de gemeenten van de overige clusters.
Analyse Vlaanderen
De factoranalyse die werd toegepast op de variabelen van de 308 Vlaamse gemeenten,
resulteerde in een reductie van de 150 variabelen naar 10 relevante factoren die een synthese
vormen van meer dan 75% van de oorspronkelijke informatie. Via de clusteranalyse worden
gemeenten die voor de diverse factoren vergelijkbare waarden hebben (en die dus eenzelfde
sociaaleconomische omgeving als kenmerk hebben) ondergebracht in klassen of “clusters”.
De verschillende clusters werden ondergebracht in 6 subgroepen volgens hun dominante
kenmerken en gelijkenissen.
De subgroep woongemeenten bestaat uit 4 clusters die als gemeenschappelijk punt hebben dat
het inkomstenniveau hoger ligt dan het regionale gemiddelde en de gemeenten van de clusters
een lage centrumfunctie hebben, zijnde:
-
gemeenten in landelijke zones
gemeenten in de stadsrand
agglomeratiegemeenten met tertiaire activiteit
residentiële randgemeenten met hoge inkomens
De subgroep landelijke gemeenten bevat 3 clusters met als kenmerk een erg lage verstedelijking
zowel op morfologisch als functioneel vlak :
-
kleine landbouwgemeenten
landelijke gemeenten met sterke vergrijzing
plattelandsgemeenten met sterke demografische groei
Deze derde cluster bundelt gemeenten die hoofdzakelijk gekenmerkt worden door een grote
economische, vooral industriële activiteit:
-
landelijke en landbouwgemeenten met industriële activiteit
verstedelijkte plattelandsgemeenten met industriële activiteit en demografische groei
steden en agglomeratiegemeenten met industrieel karakter
De subgroep Semi-stedelijke of agglomeratiegemeenten bestaat uit 2 clusters die als
gemeenschappelijk punt hebben dat ze een stedelijk of semi-stedelijk karakter hebben, maar een
lage centrumfunctie en economische activiteit hebben en een inkomensniveau dat onder het
regionale gemiddelde ligt.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
103
In de subgroep van de centrumgemeenten zitten gemeenten van de 3 clusters die zich
onderscheiden door hun grote aantrekkingskracht/Centrumfunctie, m.n. middelgrote steden,
regionale steden en hoofdplaatsen.
Het laatste cluster is een erg typische cluster omdat het enkel om de kustgemeenten gaat (zonder
Oostende). De kustgemeenten scoren niet alleen erg goed op het gebied van toerisme en
vastgoedevolutie, ze vallen ook op door hun sterke “aantrekkingskracht”. De demografische
componenten evolueren tegengesteld: de natuurlijke component (geboortes/overlijdens) is heel
negatief, de migratiecomponent (instroom/uitstroom) is veeleer positief.
Analyse Wallonië
De werkwijze om tot de factoren en nadien de clusters te komen is identiek als deze beschreven
hierboven (analyse Vlaanderen).
De subgroep woongemeenten in Wallonië bestaat uit 3 clusters met als gemeenschappelijk punt
dat het inkomensniveau boven het regionale gemiddelde zit en de gemeenten een zwakke
centrumfunctie uitoefenen. De kenmerken van de drie categorieën zijn vooral de
verstedelijkingsgraad, de demografische dynamiek, het middelgrote bevolkingsaantal en hun
ligging ten opzichte van de grote stedelijke centra.
De subgroep landelijke gemeenten bestaat uit 2 clusters met als kenmerk een erg lage
verstedelijking op zowel morfologisch als functioneel vlak en een inkomensniveau dat lager ligt dan
het regionaal gemiddelde. Deze gemeenten onderscheiden zich van elkaar door het ofwel
agrarische ofwel bosrijke karakter en vooral door de toeristische aantrekkingskracht.
De derde subgroep bevat 2 clusters met als belangrijkste kenmerk de grote aanwezigheid van
economische activiteit, hoofdzakelijk van het industriële type. Ze verschillen vooral door de
graad van verstedelijking, hun centrumfunctie en de middelgrote bevolkingsomvang van de
gemeenten.
De subgroep semi-stedelijke gemeenten en agglomeratiegemeenten bestaat uit 2 clusters met
als gemeenschappelijk punt dat ze van het stedelijke of semi-stedelijke type zijn, maar met een
zwakke centrumfunctie en economische activiteit, een inkomensniveau dat gevoelig onder het
regionaal gemiddelde ligt en een dalend bevolkingsaantal.
De subgroep centrumgemeenten bevat de 5 clusters met elk een verschillend relevant niveau
van aantrekkingskracht –centrumfunctie. Het onderscheid tussen de clusters speelt voornamelijk
op het vlak van de centrumfunctie, de bevolkingsgrootte, het inkomens niveau van de bevolking en
de demografische evolutie.
9.2.1 Analyse Brussel
De subgroep woongemeenten bestaat uit 2 clusters die als gemeenschappelijk punt hebben dat
het inkomensniveau hoger ligt dan of in de buurt ligt van het regionaal gemiddelde, dat ze minder
verstedelijkt zijn en minder economische activiteit hebben. Uitgezonderd de middelgrote
bevolkingsomvang verschillen de 2 clusters vooral door het gemiddeld inkomen van de bevolking
dat in de gemeenten van het zuidoosten veel hoger ligt.
Deze tweede subgroep van sterk verstedelijkte gemeenten, omvat de Brusselse gemeenten die
tegelijk als kenmerk hebben dat de levensstandaard gevoelig lager ligt dan het regionaal
gemiddelde en de oppervlakte zeer dicht bebouwd is. Geografisch gezien liggen deze gemeenten
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
104
in het centrale gedeelte van de agglomeratie (historische kern en eerste gordel) en langs het
kanaal. Deze clusters onderscheiden zich voornamelijk door hun middelgrote omvang (zowel qua
bevolking als qua oppervlakte) en het belang van de (industriële of tertiaire) economische activiteit.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
105
9.3 Documentatie van de registratiesystemen in de sociale sector
9.3.1 CAW Midden West-Vlaanderen
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
106
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
107
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
108
9.4 Documentatie van de registratiesystemen in de OCMW-sector
9.4.1 OCMW Antwerpen
Personeelsnorm maatschappelijk werkers sociale centra
Omschrijving
Lopend dossier
Nieuw dossier
Lopend dossier budgetbeheer
Nieuw dossier budgetbeheer
Jongeren -25 jaar
Illegalen
Sociale onderzoeken op vraag ander OCMW
Tussentotaal
Marge voor niet-gemeten opdrachten
Weigeringen
Inschrijvingen vreemdelingenregister
TOTAAL EENHEDEN
Aantal eenheden
1
2
0,5
2
1,3
0,5
1
1 VTE maatschappelijk werker
70 eenheden
12% van tussentotaal
1
1
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
109
9.4.2 OCMW Zele
Deel
Hoofdstuk
Administratief
Handboek
Procedure Dossiertoewijzing Sociale Dienst
OCMW ZELE
Opgemaakt door: xxxxxxx
Goedgekeurd door:
Paraaaf:
Datum goedkeuring:
Datum toepassing:
1.Doel
Een evenredige verdeling van de werklast over alle maatschappelijk werkers, zowel qua volume
als wat betreft de soort dossiers, met het oog op het verwerven/behouden van voldoende
polyvalente deskundigheid op de diverse terreinen.
2. Werkwijze
Tweemaandelijks wordt een werkdrukmeting uitgevoerd en besproken op het teamoverleg. Nieuwe
dossiers worden in de daaropvolgende periode in principe toegewezen aan de maatschappelijk
werker(s) met de laagste score.
3. Toepassingsgebied
De procedure is vooral van belang voor langlopende dossiers, die het grootste deel van het
takenpakket vertegenwoordigen. Hiervoor wordt een meetsysteem uitgewerkt (cfr. infra). Losse,
eenmalige dossiers/hulpvragen worden via een beurtrol (permanentie) opgevangen.
4. Definities
Langlopende dossiers zijn dossiers die normalerwijze geregeld, minstens maandelijks, een
tussenkomst vereisen van de maatschappelijk werker. Het betreft volgende dossiers:






Dossiers leefloon, steun vreemdelingen of asielzoekers,
actieve dossiers budgetbegeleiding,
andere dossiers met permanente steun of begeleiding (min. 2 interventies/maand),
dossiers maatzorg (= multiprobleemsituaties met veelvuldige bezoeken/maand)
Dossiers LOI
Volgende taken worden eveneens ingecalculeerd: Brugproject CDO,
Samenwerkingsinitiatief Thuiszorg, voorzitterschap Lokale Adviescommissie.
coördinatie
Niet inbegrepen: taken dagelijks verantwoordelijke Lindenhof en Berkenhof (specifiek takenpakket)
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
110
5. Verantwoordelijken en bevoegdheden
Secretaris: bewaken van het systeem - geregelde evaluatie van de stand van zaken, maar ook van
het meetinstrument - vergelijking met andere systemen van werkmeting (vb. werkdrukmeter VVSG).
Maatschappelijk werkers: correcte interpretatie van dossiers en bijhouden van het meetinstrument.
5.
Meting en Registratie
Volgende wegingscoëfficiënten worden gehanteerd:
1. actieve dossiers Budgetbegeleiding
10
2. Leefloon/steun vreemdelingen/asielzoekers
4
3. Permanente dossiers steun/begeleiding
3
4. 'maatzorg'
5
5. Lokaal opvanginitiatief - actief dossier
6. Brugproject (per leerling)
12
6
8. Sit (forfaitair)
24
9. LAC (forfaitair totaal, te delen door aantal MW)
80
Tweemaandelijks wordt het excell-document (doc/publiek/nob/dossiertoewijzing)
maatschappelijk werkers ingevuld en besproken op een teamvergadering.
door
de
Nieuwe dossiers worden in principe toegewezen aan de MW met de laagste totaalscore.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
111
9.4.3 OCMW Ciney
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
112
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
113
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
114
9.5 Functieanalyse
Vragenlijst: Functieanalyse
Naam: …………………………………………………
Voornaam: ………………………………………….
Functie: ………………………………………………
OCMW: ………………………………………………
Schulden
Minnelijke schikking met schuldeisers
Onderhandelen met schuldeisers
Budgetbeheer
Budgetbegeleiding
Collectieve schuldenregeling: voorbereiding dossier
Collectieve schuldenregeling: aanstelling als schuldbemiddelaar
Huisvesting
Geven van een referentieadres
Stellen van een huurwaarborg
Financiële of administratieve hulp aan daklozen
Preventie van uit huis zettingen
Dienst begeleid wonen
Noodopvang en doorgangswoning
Hulp bij het zoeken naar woningen
Project renovatie van woningen
Energie (water-gas-elektriciteit-stookolie)
Begeleiding bij energievragen
Tussenkomst in facturen
Stookoliefonds
Fonds voor gas en elektriciteit
Sociaal waterfonds
Energiesnoeiers
Lokale Advies Commissie (LAC)
Fonds voor de reductie van de globale energiekost (FRGE)
WZC - thuiszorg - opvang - gezondheidszorg
Dossiers verblijf andere woonzorgcentra
Dossiers verblijf eigen woonzorgcentra
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
115
Kolom 7
Kolom 6
Kolom 5
Kolom 4
Kolom 3
kolom 2
Kolom 1
TAKENLIJST
Assistentiewoningen OCMW
Maaltijdbedeling aan huis
Noodoproepsysteem
Thuiszorg (huishoudhulp en gezinszorg)
Dagverzorgingscentrum
Kindertehuis
Vluchthuis
Geestelijke gezondheidszorg
Drugpreventie
Plaatsing in opvangtehuis
Financiële hulp
Dossiers Recht op Maatschapelijke Integratie (RMI)
Dossiers sociale hulp equivalent aan RMI
Voorschotten op uitkeringen
Financiële hulp aan personen uitgesloten van werkloosheidssteun
Dossiers specifieke steun
Sociale maaltijdcheques (cheque S)
Voedselhulp
Dossier regularisatie en tussenkomst voor mutualiteit
Dossier tussenkomst medische-farmaceutische kosten
Jongeren - studenten
Geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie
Toeleiding naar werk
-25 jarigen die om billijheidsredenen niet tewerkgesteld worden
Begeleiding van studenten
Regionaal tewerkstellingsprogramma
Illegale vreemdelingen en asielzoekers
Dringende medische hulp aan illegalen
Lokaal opvang initiatief (LOI)
Overige hulp aan illegalen
Activering (werk - sociaal)
Sociale, culturele, sportieve participatie en recreatieve activiteiten
Werk: zoeken, tewerkstellen, begeleiden
Dienstencheques
Tewerkstelling Art. 60§7
Invoegbedrijf (sociale economie)
Projecten Europees Sociaal Fonds (ESF)
Wijkwerking
Vorming en opleiding (niet werkgericht)
Vrijwilligerswerk
Alfabetiseringscursus
Strijd tegen de digitale kloof
Maatschappelijke integratie (algemeen)
Naschoolsebegeleiding
Preventie van 'school drop-out'
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
116
Sociaal restaurant, winkel, transport, tweedehandswinkel, badhuis
Informatie - pychosociale hulpverlening
Informatieve vragen en wegwijsfunctie
Hulp bij administratieve formaliteiten
Preventieve acties
Juridische permanentie
Rest
Ongedefinieerde tijd
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
117
9.6 Uitleg functieanalyse
FUNCTIE-ANALYSE
Voor vragen en inlichtingen:
naam :Jurgen De Swert
tel. : +32 (0)479 650 494
e-mail: [email protected]
1. IDENTIFICATIEGEGEVENS
GELIEVE IN TE VULLEN IN DRUKLETTERS A.U.B.
OCMW:
…………………………………………………………..
Voornaam en naam: …………………………………..…..
Jobtime: ……………………… (aantal uren per week)
2. TOELICHTING BIJ HET REGISTRATIEFORMULIER
Het registratieformulier enkel invullen voor de taken die je effectief uitvoert!
Kolom (1) Hoeveel dossiers behandel je gemiddeld op maandbasis in functie van deze taak?
Kolom (2) Hoe vaak voer je deze taak/opdracht doorgaans uit?
Vul in : D : dagelijks
W : wekelijks
K : elk kwartaal H : halfjaarlijks
M : maandelijks
J : jaarlijks
Kolom (3) Hoeveel tijd besteed je per week gemiddeld aan deze taak?
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
118
Vul in : aantal uren (u) in functie van de opgegeven frequentie (kolom 3)
Vb. Als je in kolom 3 ‘W’ hebt ingevuld en hier ‘3u’, betekent dit dat deze taak
elke week 3u in beslag neemt.
Opm. : De kleinste eenheid is 0,5u (half uur).
Kolom (4) Heb je voldoende tijd om deze taak kwaliteitsvol uit te kunnen voeren?
Vul in : R: ruim voldoende
N : net genoeg
T : te weinig tijd
Kolom (5) Hoe zie je de hoeveelheid werk voor deze taak evolueren? Zal het werkvolume
toenemen, constant blijven of dalen?
Vul in : + : toenemen
= : constant blijven
- : dalen
Kolom (6) Zijn er periodes in het jaar dat de hoeveelheid werk die deze taak met zich meebrengt
hoger is?
Indien neen :
Indien ja :
0 (nul) invullen
Geef aan door middel van een cijfer welke de drukste maanden zijn.
Codering: januari = 1, februari = 2, … (meerdere maanden invullen is mogelijk)
Kolom (7) Als je je antwoorden wenst toe te lichten of je een opmerking wil maken, noteer je dit
op het ‘opmerkingenblad’. Het volgnummer van je opmerking of toelichting noteer je in
deze kolom.
3. REGISTRATIEFORMULIER
In bijlage
4. OPMERKINGENBLAD
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
119
NR
OPMERKING
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
120
9.7 Activiteitenlijst + scherm registratietool
Activiteitenlijst on-line-registratie
Schulden
Minnelijke schikking met schuldeisers
Onderhandelen met schuldeisers
Budgetbeheer
Budgetbegeleiding
Collectieve schuldenregeling: voorbereiding dossier
Collectieve schuldenregeling: aanstelling als schuldbemiddelaar
Huisvesting
Geven van een referentieadres
Stellen van een huurwaarborg
Financiële of administratieve hulp aan daklozen
Preventie van uit huis zettingen
Dienst begeleid wonen
Noodopvang en doorgangswoning
Hulp bij het zoeken naar woningen
Project renovatie van woningen
Energie (water-gas-elektriciteit-stookolie)
Begeleiding bij energievragen
Tussenkomst in facturen
Stookoliefonds
Fonds voor gas en elektriciteit
Sociaal waterfonds
Energiesnoeiers
Lokale Advies Commissie (LAC)
Fonds voor de reductie van de globale energiekost (FRGE)
Ouderen - opvang - gezondheidszorg
Dossiers verblijf andere woonzorgcentra
Dossiers verblijf eigen woonzorgcentra
Assistentiewoningen OCMW
Maaltijdbedeling aan huis
Noodoproepsysteem
Thuiszorg (huishoudhulp en gezinszorg)
Dagverzorgingscentrum
Kindertehuis
Vluchthuis
Geestelijke gezondheidszorg
Drugpreventie
Plaatsing in opvangtehuis
Financiële hulp
Dossiers Recht op Maatschapelijke Integratie (RMI)
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
121
Dossiers sociale hulp equivalent aan RMI
Voorschotten op uitkeringen
Financiële of sociale hulp aan personen uitgesloten van
werkloosheidssteun
Dossiers specifieke steun
Sociale maaltijdcheques (cheque S)
Voedselhulp
Dossier regularisatie en tussenkomst voor mutualiteit
Dossier tussenkomst medische-farmaceutische kosten
Jongeren – studenten
Geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie
Toeleiding naar werk
-25 jarigen die om billijheidsredenen niet tewerkgesteld worden
Begeleiding van studenten
Regionaal tewerkstellingsprogramma
Illegale vreemdelingen en asielzoekers
Dringende medische hulp aan illegalen
Lokaal opvang initiatief (LOI)
Overige hulp aan illegalen
Activering (werk - sociaal)
Sociale, culturele, sportieve participatie en recreatieve activiteiten
Werk: zoeken, tewerkstellen, begeleiden
Dienstencheques
Tewerkstelling Art. 60§7
Invoegbedrijf (sociale economie)
Projecten Europees Sociaal Fonds (ESF)
Wijkwerking
Vorming en opleiding (niet werkgericht)
Vrijwilligerswerk
Alfabetiseringscursus
Strijd tegen de digitale kloof
Maatschappelijke integratie (algemeen)
Naschoolsebegeleiding
Preventie van 'school drop-out'
Sociaal restaurant, winkel, transport, tweedehandswinkel, badhuis
Informatie - pychosociale hulpverlening
Informatieve vragen en wegwijsfunctie
Hulp bij administratieve formaliteiten
Preventieve acties
Juridische permanentie
Rest
ongedefinieerde tijd
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
122
Registratievenster methodieken on-line-registratie
9.8 Handleiding
Zie apart document.
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
123
9.9 Steekproeftrekking
Gewest
Cluster
Woongemeenten
Landelijke gemeenten
Vlaanderen
Concentr. Econ. Activ.
Centrumgemeente
Gemeente
provincie
Keerbergen
Nazareth
Lennik
Zemst
Grimbergen
Edegem
Wommelgem
Tervuren
Brasschaat
De Pinte
Boortmeerbeek
Oosterzele
Waasmunster
Deerlijk
Knesselaere
Lendelede
Moerbeke
Hoegaarden
Tielt-Winge
Galmaarden
As
Diepenbeek
Herk-de-Stad
Kortessem
Meeuwen-Gruitrode
Beveren
Duffel
Izegem
Malle
Overpelt
Wielsbeke
Waregem
Temse
Lede
Rumst
Willebroek
Heusden-Zolder
Antwerpen
Gent
Sint-Niklaas
Roeselare
Turnhout
Oostende
Antwerpen
Oost-Vlaanderen
Vlaams-Brabant
Vlaams-Brabant
Vlaams-Brabant
Antwerpen
Antwerpen
Vlaams-Brabant
Antwerpen
Oost-Vlaanderen
Vlaams-Brabant
Oost-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Vlaams-Brabant
Vlaams-Brabant
Vlaams-Brabant
Limburg
Limburg
Limburg
Limburg
Limburg
Oost-Vlaanderen
Antwerpen
West-Vlaanderen
Antwerpen
Limburg
West-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Antwerpen
Antwerpen
Limburg
Antwerpen
Oost-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Antwerpen
West-Vlaanderen
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
124
Kustgemeente
woongemeente
BRUSSEL
Verstedelijkte agglom.
woongemeenten
landelijke gemeenten
Wallonië
Concentr. Econ. Activ.
Verstedelijkte agglom.
Centrumgemeente
Kortrijk
Genk
Hasselt
Leuven
Aalst
Mechelen
Brugge
Koksijde
AUDERGHEM-OUDERGEM
EVERE
JETTE
UCCLE-UKKEL
WOLUWE-SAINT-PIERRE
BRUXELLES-BRUSSEL
FOREST-VORST
MOLENBEEK-SAINT-JEAN
SCHAARBEEK
BERLOZ
COURT-SAINT-ETIENNE
FERRIERES
HABAY
LASNE
MUSSON
REBECQ
TINLOT
BRUNEHAUT
DAVERDISSE
GEDINNE
HOUYET
MEIX-DEVANT-VIRTON
TINTIGNY
ANS
FLOREFFE
MANAGE
SAMBREVILLE
BEYNE-HEUSAY
DOUR
SAINT-NICOLAS
MONS
CHARLEROI
OTTIGNIES-LOUVAIN-LA-NEUVE
LIEGE
LA LOUVIERE
NAMUR
TOURNAI
West-Vlaanderen
Limburg
Limburg
Vlaams-Brabant
Oost-Vlaanderen
Antwerpen
West-Vlaanderen
West-Vlaanderen
Liège
Brabant-Wallon
Liège
Luxembourg
Brabant-Wallon
Luxembourg
Brabant-Wallon
Brabant-Wallon
Hainaut
Luxembourg
Namur
Namur
Luxembourg
Luxembourg
Liège
Namur
Hainaut
Namur
Liège
Hainaut
Liège
Hainaut
Hainaut
Brabant-Wallon
Liège
Hainaut
Namur
Hainaut
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
125
9.10 Lijst van deelnemende OCMW’s
Gewest
Cluster
Woongemeenten
Aantal
11
Landelijke gemeenten
11
Economische activiteit
5
Verstedelijkte
agglomeraties
Centrumgemeenten
5
10
Kustgemeenten
Woongemeenten
1
5
Landelijke gemeenten
4
Economische activiteit
Verstedelijkte
agglomeraties
Centrumgemeenten
3
2
Woongemeenten
4
Verstedelijkte
agglomeraties
3
Vlaanderen
Wallonië
8
Brussel
Deelnemende OCMW’s
Keerbergen, Lennik, Zemst,
Grimbergen, Edegem, Opwijk,
Wommelgem, Brasschaat, De
Pinte, Oosterzele, Waasmunster,
Knesselare, Lendelede,
Moerbeke, Hoegaarden, TieltWinge, Galmaarden, As,
Diepenbeek, Herk-de-Stad,
Kortessem, Meeuwen-Gruitrode
Beveren, Duffel, Izegem,
Denderleeuw, Malle
Overpelt, Waregem, Temse,
Lede, Heusden-Zolder
Antwerpen, Roeselare, Turnhout,
Halle, Kortrijk, Sint-Niklaas,
Leuven, Aalst, Mechelen, Brugge
Koksijde
Court-Saint-Etienne, Habay,
Musson, Rebecq, Tinlot
Brunehaut, Daverdisse,
Stoumont, Meix-devant-Virton
Floreffe, Manage, Wanze
Beyne-Heusay, Saint-Nicolas
Mons, Charleroi, OttigniesLouvain-La-Neuve, Liège, La
Louvière, Namur, Tournai, Eupen
Jette, Ukkel, Sint-PietersWoluwe, Sint-Agatha-Berchem,
Oudergem
Sint-jans-Molenbeek,
Schaarbeek, Etterbeek
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
126
9.11 Infofiches OCMW en deelnemers
Infofiche deelnemers
INFO over het OCMW
Naam gemeente
INFO over DEELNEMER 1
Naam OCMW
Naam
Voornaam
e-mailadres
Geboortedatum
Geslacht
Prestatiebreuk
?
Tewerkstellingsniveau/diploma
?
Anciënniteit/ervaring
?
Functiebenaming
?
Dienst/afdeling
?
Specialiteit - voornaamste activiteit
?
Leidinggevende
Plaats
Taal
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
127
Infofiche OCMW’s
INFO over het OCMW
Naam gemeente
Aantal VTE OCMW
?
Aantal VTE sociale dienst
?
Aantal medewerkers op de sociale dienst
?
Jaarrekening sociale dienst 2012 - opbrengsten
federale werkingsmiddelen (incl. LOI)
Budget sociale dienst 2013 - opbrengsten federale
werkingsmiddelen (incl. LOI)
Gewest waartoe het OCMW behoort
?
?
Provincie waartoe het OCMW behoort
Sociale dienst: naam
straat + huisnummer
postcode
gemeente
Verantwoordelijke sociale dienst: naam
telefoonnummer
e-mailadres
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
128
9.12 Lijst met afkortingen
AVCB/VSGB: Asssociation de la Ville et des Communes de la région Bruxelles-capitale /
Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels hoofdstedelijk gewest
CAW: Centrum Algemeen Welzijnswerk
CFLSM: Confédération Francophone des Ligues de Santé Mentale
CGG: Centrum Geestelijke Gezondheidszorg
CSSW: Centres de Service Social Wallons
FdSS-FdSSB: Fédération des Services Sociaux
NBMV: Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen
IRSST: l’Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité du travail
LAC: Lokale Advies Commissie
OCMW: Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn
POD MI: Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding en
Sociale Economie
RMH: Recht op Maatschappelijke Hulp
RMI: recht op Maatschappelijke Integratie
RMW: Raad voor Maatschappelijk Welzijn
UVCW: Union des Villes et Communes de Wallonie
VBSW: Vast Bureau voor de Statistiek en Werklastmeting
VTE: Voltijdse Equivalenten
VTO: Vorming, Training en Opleiding
VVSG: Vlaamse vereniging van Steden en Gemeenten
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
129
9.13 Lijst met tabellen
Tabel 1: budget POD MI (2012)......................................................................................................... 12
Tabel 2: Aandeel in de steekproef per gewest .................................................................................. 26
Tabel 3: Aandeel van de clusters in de steekproef ........................................................................... 27
Tabel 4: aantal deelnemers, volgens cluster ..................................................................................... 43
Tabel 5: verhouding van het deelnemende aantal VTE t.o.v. het tewerkgestelde aantal VTE
personeelsleden, volgens cluster ...................................................................................................... 43
Tabel 6: aantal deelnemers, volgens geslacht en cluster ................................................................. 44
Tabel 7: aantal deelnemers, volgens tewerkstellingsniveau en cluster ............................................ 44
Tabel 8: aantal deelnemers, volgens tewerkstellingsniveau en geslacht ......................................... 45
Tabel 9: aantal deelnemers, volgens anciënniteit en cluster ............................................................ 45
Tabel 10:geslacht deelnemers per anciënniteitsgroep ..................................................................... 45
Tabel 11: aantal deelnemers, volgens jobtime en cluster ................................................................. 46
Tabel 12: anciënniteit deelnemers per jobtime ................................................................................. 47
Tabel 13: verdeling gemeenten volgens clusters .............................................................................. 47
Tabel 14: aantal maatschappelijk assistenten in de Belgische OCMW’s (extrapolatie)................... 48
Tabel 15: verdeling prestaties ‘activering’ per cluster ....................................................................... 59
Tabel 16: verdeling prestaties 'energie' per cluster ........................................................................... 60
Tabel 17: verdeling prestaties 'financiële hulp' per cluster................................................................ 61
Tabel 18: verdeling prestaties ‘huisvesting’ per cluster .................................................................... 62
Tabel 19: verdeling prestaties ‘illegale vreemdelingen en asielzoekers’ per cluster ........................ 63
Tabel 20: verdeling prestaties ‘info/psychosociale hulpverlening’ per cluster .................................. 63
Tabel 21: verdeling prestaties ‘jongeren en studenten’ per cluster .................................................. 64
Tabel 22: verdeling prestaties 'gezondheid' per cluster .................................................................... 65
Tabel 23: verdeling prestaties 'schuldhulpverlening’ per cluster....................................................... 66
Tabel 24: vergelijking hoofdtaken met wettelijke opdracht ............................................................... 83
Tabel 25:verdeling respondenten over clusters ................................................................................ 84
Tabel 26: aantal dossiers per hoofdtaak en per cluster .................................................................... 84
Tabel 27: aantal dossiers per hoofdtaak en per cluster volledige respondentengroep .................... 85
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
130
Tabel 28: appreciatie kwaliteit ........................................................................................................... 86
Tabel 29: evolutie van de dossierlast ................................................................................................ 87
Tabel 30: uren/VTE per taak.............................................................................................................. 87
Tabel 31: uren/VTE per taak.............................................................................................................. 93
Tabel 32: aandeel kansarmen ........................................................................................................... 95
Tabel 33: kansarmoede per cluster ................................................................................................... 95
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
131
9.14 Lijst met figuren
Figuur 1: Model Falzon en Sauvignac, 2010 ..................................................................................... 20
Figuur 2: geografische spreiding ....................................................................................................... 28
Figuur 3: verdeling van de prestaties per hoofdtaak ......................................................................... 51
Figuur 4: verdeling van de prestaties per activiteit ............................................................................ 52
Figuur 5: Virtueel beschikbare uren per VTEmaatschappelijk werker. ............................................. 55
Figuur 6: verdeling van de hoofdtaken per cluster ............................................................................ 56
Figuur 7: verdeling van de activiteiten per cluster ............................................................................. 58
Figuur 8: administratie voor de verschillende taken vergeleken over de clusters ............................ 68
Figuur 9: consultatie van een collega voor de verschillende taken vergeleken over de clusters .... 69
Figuur 10: huisbezoeken voor de verschillende taken vergeleken over de clusters ........................ 70
Figuur 11: persoonlijk onderhoud voor de verschillende taken vergeleken over de clusters........... 71
Figuur 12: telefoneren voor de verschillende taken vergeleken over de clusters ............................ 72
Figuur 13: vergaderen voor de verschillende taken vergeleken over de clusters ............................ 73
Figuur 14: federale hoofdtaken per cluster........................................................................................ 74
Figuur 15: federale taken binnen het thema energie ........................................................................ 75
Figuur 16: federale taken binnen het thema financiële hulpverlening .............................................. 76
Figuur 17: federale taken binnen het thema huisvesting .................................................................. 77
Figuur 18: federale taken binnen het thema informatie en psychosociale hulpverlening ................ 78
Figuur 19: federale taken binnen het thema jongeren en studenten ................................................ 79
Figuur 20: federale taken binnen het thema schulden ...................................................................... 80
Figuur 21: federale taken binnen het thema illegale vreemdelingen en asielzoekers...................... 81
Figuur 22: federale taken binnen het thema illegale vreemdelingen en asielzoekers...................... 82
Figuur 23: verdeling van de uren over de hoofdtaken volgens de functieanalyse ........................... 88
Figuur 24: registratie hoofdtaken volgens de werklasmeting ............................................................ 89
Figuur 25: aandeel van de interventies per hoofdtaak en per cluster ............................................... 90
Rapport ‘Werklastanalyse sociaal werkers Belgische OCMW’s’
132
Probis Consulting
Acaciastraat 8
2440 Geel
Probis Consulting
Legeweg 157 H1-1
8020 Oostkamp
T +32 (0)14 58 58 00
F +32 (0)14 59 12 82
T +32 (0)50 84 10 55
F +32 (0)50 84 10 56
[email protected]
www.probisconsulting.be
[email protected]
www.probisconsulting.be
Probis Kennisplatform
Probis Consulting
maakt deel uit van de
group