januari 2017 zondag - Genootschap Onze Taal
advertisement
2017 januari zondag 1 Engels en Nederlands De afdeling Personeelszaken wordt tegenwoordig in veel bedrijven menselijke (hulp)bronnen genoemd. Waar of onwaar? Engels en Nederlands Waar. Of in elk geval: letterlijk vertaald is het waar. In veel organisaties en bedrijven is de aanduiding P&Oȋϐ personeel en organisatie) nog in gebruik, maar in een bedrijf dat helemaal bij de tijd wil zijn, heet de personeelsafdeling hr (of in hoofdletters: HR). Dat staat voor human resources, en in vertaling levert dat inderdaad menselijke (hulp)bronnen op. Er werken hr-managers en recruiters (‘personeelswervers’). Elke zondag vindt u op deze kalender een voorbeeld van de manier waarop het Engels en het Nederlands zich tot elkaar verhouden. Het Nederlands neemt Engelse woorden over, Nederlandse woorden krijgen er betekenissen bij, we maken eigen woorden die Engels lijken (maar het niet zijn) en het Engels beïnvloedt onze uitspraak. Rik Schutz 2017 januari maandag 2 nieuw en exotisch Nederlands Wat ben je als je skeer bent? nieuw en exotisch Nederlands Als je skeer bent, ben je blut, helemaal platzak. Skeer – ook vaak gespeld als skir of skêr – is een woord uit het Sranantongo, dat in Suriname de meestgesproken taal is na het Nederlands. Van origine is het waarschijnlijk een term uit het knikkerspel: als je daarbij skeer was, had je helemaal geen knikkers meer over om je verlies te betalen. Nu wordt skeer vooral gebruikt als iemand helemaal geen geld meer heeft. In de hiphop, waar geld altijd een belangrijke rol speelt, hoor je skeer vaak: er is zelfs een rapgroep die Skere Heren heet. De maandagen hebben op deze Taalkalender een dubbel thema. De ene keer gaat het over nieuwe woorden uit Nederland en België, de andere keer over woorden uit Suriname of de (voormalige) Nederlandse Antillen. Daar zit overlap tussen: sommige ‘overzeese’ woorden komen ook in de Lage Landen in de omgangstaal terecht – met name in straattaal en jongerentaal. Skeer is zo’n woord: dat wordt zowel in Suriname als in Nederland gebruikt, vooral door jongeren. Laura van Eerten en Vivien Waszink 2017 januari dinsdag 3 re gionaal Ne de rlands Waar in Nederland zijn deze zinnen opgetekend? U kunt per zin kiezen uit: ergens in Groningen, ergens in Noord-Brabant en ergens in Limburg. 1. “Hedde gij soms stront in oew oogballe?” 2. “Zie zeen in de kaffee gewèèstj kaarte.” 3. “Hai het twij vraauwen dood.” re gionaal Ne de rlands Zin 1 is Brabants, zin 2 Limburgs en zin 3 Gronings. Op dinsdag gaat deze kalender in op de vele grammaticale eigenaardigheden die je in dialecten kunt tegenkomen. Dialecten klinken anders en gebruiken soms andere woorden dan de standaardtaal, maar ze hebben ook eigen grammaticale regels. De drie zinnen op de voorkant laten dat zien: 1. “Hedde gij stront in oew oogballe?” In veel Brabantse dialecten is het gij hèt, maar hedde gij. Waar komt dat -de vandaan? 2. “Zie zeen in de kaffee gewèèstj kaarte.” In dit Limburgse dialect zijn ze niet in het café ‘wezen kaarten’ maar ‘geweest kaarten’. 3. “Hai het twij vraauwen dood.” Dit is een Groningse zinsconstructie die het Standaardnederlands niet kent: ‘Hij heeft twee vrouwen dood.’ Bedoeld is: er is twee keer een vrouw van hem overleden. Op elk van deze constructies – en uiteraard vele andere – wordt in de loop van dit jaar ingegaan. Daarbij wordt vaak één dialect ter illustratie gebruikt, maar het is goed mogelijk dat de behandelde constructie ook in andere dialecten voorkomt. Berthold van Maris 2017 januari woensdag 4 correct Nederlands? ‘We doen ons/onze uiterste best.’ Is het hier nu ons of onze? correct Nederlands? ‘We doen ons uiterste best’ is goed. Het woord best is een overtreffende trap. Als een overtreffende trap zelfstandig gebruikt wordt, is het een het-woord: het heetst van de dag, het diepst van mijn gedachten. Voor een het-woord is de onverbogen vorm van het bezittelijk voornaamwoord ons juist: ons huis, ons boek – niet onze huis of onze boek, en dus ook niet onze best. Uiterst is een bijvoeglijk naamwoord en krijgt wel een buigings-e, net als andere bijvoeglijke naamwoorden na ons: ons nieuwe huis, ons beste boek. Het is dus ons uiterste best. De woensdagen van deze kalender zijn taaladviesdagen: ze zijn gewijd aan al dan niet correct of acceptabel taalgebruik. Taaladviesdienst en Wouter van Wingerden 2017 januari donderdag 5 vergeten Nederlands Een mannetjesmaker is tegenwoordig iemand die bijvoorbeeld politici adviseert over hun imago, hun optredens in de media, enz. – ook wel een spindoctor genoemd. Maar vroeger was iemand die mannetjes maakte iets anders. Wat? ve rge te n Ne de rlands Mannetjes maken was vroeger een uitdrukking die ‘gekheid maken, smoesjes verkopen’ betekende. In Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden van F.A. Stoett (1923/1925) staat als toelichting: “Oorspronkelijk gezegd van een haas of een beer, die op zijne achterste pooten gezeten, zijne voorste pooten in de hoogte houdt; vandaar op menschen toegepast: zich potsierlijk gedragen, gekheid maken, zich aanstellen.” Blijkbaar zag men in de houding van zo’n dier een poging om een mens (mannetje) na te doen (te maken). Iemand die zich zo aanstelde of potsierlijk gedroeg, kon je terechtwijzen ǮǡϐǨǯ dan: stel je niet aan, dan krijg je ook geen problemen. Die uitspraak verwijst vermoedelijk naar de Bijbel, waarin de vrouw uit de man wordt geschapen. Deze kalenderrubriek is gewijd aan oude (en vaak vergeten) woorden en uitdrukkingen. Overigens kunnen ook relatief nieuwe woorden inmiddels allang weer verouderd zijn; daarvan zullen we volgende week een voorbeeld zien. Raymond Noë 2017 januari vrijdag 6 kronkelig Nederlands Taalkronkelvrijdag is vandaag op wintersport. kronkelig Nederlands “De aarde beeft, de graven barsten open en de doden verijzen” De Standaard Achter de zon doemen wee r wolken op Perspectief gratis Win elk uur 1000 houten sleeën! De Standaard Nu.nl Redactie Onze Taal 2017 januari zaterdag 7 typisch Nederlands? Wij noemen een periode van honderd jaar een eeuw, maar talen in de ons omringende landen hebben daar andere, langere woorden voor: century, Jahrhundert, siècle. Waar komt ons buitenbeentje vandaan? typisch Nederlands? De zaterdag is dit jaar gewijd aan Nederlandse woorden die niet lijken op buitenlandse woorden met een vergelijkbare betekenis. Waar komen die vandaan? En zijn er misschien toch verbanden met andere talen, al vallen die niet meteen op? Het gaat dan vooral om aan het Nederlands verwante talen, zoals Duits, Engels, Fries en de Scandinavische talen, maar ook wel om andere Europese talen. Eeuw is zo’n woord. Dat heeft in de loop der, eh, eeuwen vele betekenissen gehad. De oudste is ‘lange tijd’. Daar komt eeuwig vandaan, en ook het direct verwante Duitse ewig. De betekenis van eeuw is in het Nederlands waarschijnlijk in de zestiende eeuw vernauwd tot de huidige van ‘honderd jaar’. Nauw verwant aan eeuw is het Duitse Ehe, dat ‘huwelijk’ betekent; ook ee in het Nederlands had ooit die betekenis. De voorloper van al deze woorden kon namelijk ook slaan op zaken die geacht werden lang mee te gaan, zoals huwelijken. In ons woord eega (een ‘gade’, oftewel metgezel in de ‘ee’) is dat nog terug te zien. Gaston Dorren
