en rekenvaardigheden en financiële problemen

ONDERZOEK
Over de relatie tussen lees- en rekenvaardigheden
en financiële problemen
AANLEIDING
In Nederland hebben 2,5 miljoen Nederlanders van 16
jaar en ouder moeite met lezen, schrijven en/of rekenen.
Rekeningen begrijpen, toeslagen aanvragen en
administratie bijhouden vormt voor hen een grote
uitdaging. Uit recent onderzoek blijkt dat armoede en
laaggeletterdheid hand in hand gaan. Maar hoe zit het
met de relatie tussen laaggeletterdheid en schulden?
Bijna één op de vijf huishouders heeft risicovolle of
problematische schulden of maakt gebruik van
schuldhulpverlening. Welk deel hiervan is laaggeletterd
en in hoeverre zijn zij als gevolg daarvan in de schulden
gekomen? Dit rapport is een eerste stap om hier zicht
op te krijgen.
Het rapport maakt gebruik van Mesis, Methodisch
screeningsinstrument schulddienstverlening, dat inzicht
geeft in competenties, houding en gedrag van
schuldenaren. Dit online screeningsinstrument wordt
door ruim zestig gemeenten gebruikt binnen de
schuldhulpverlening en is inmiddels door ruim 19.000
mensen ingevuld als onderdeel van hun intake voor
schuldhulpverlening.
BELANGRIJKSTE RESULTATEN
•Mensen die moeite hebben met lezen of rekenen zijn
oververtegenwoordigd onder de schuldenaren die
zich aanmelden bij schuldhulpverlening. Deze
vaardigheden zijn essentieel om goed om te kunnen
gaan met geld en voor het hebben van een stabiele
financiële situatie.
•De volgende groepen maken vaker dan gemiddeld
fouten in de lees- en/of rekentest:
- mannen;
- senioren;
- alleenwonenden;
- schuldenaren die niet goed weten wat hun inkomen
of schuldsituatie is;
- schuldenaren met een uitkering;
- laagopgeleiden;
- schuldenaren met een inkomen onder de €900,-;
- schuldenaren met een schuld lager dan €5.000,-.
•Schuldenaren die laag scoren in de lees- en rekentest:
-hebben vaker de overtuiging dat schulden hebben
normaal is en dat schulden maken onvermijdelijk is;
-zijn minder bereid concessies in hun uitgaven te
doen;
-ondervinden vaker geen steun uit hun omgeving of
hun omgeving weet niet dat zij financiële problemen
hebben.
• Schuldenaren die laag scoren in de leestest:
-hebben vaker moeite met hun post en het maken
van overzichten;
-voelen zich minder vaak ‘eigenaar’ van hun
schuldsituatie en hebben een lagere mate van
zelfregie.
Onderzoek
Madern, T., Jungmann, N., & Van Geuns, R. (2016).
Over de relatie tussen lees- en rekenvaardigheden en financiële
problemen. Amsterdam: Stichting Beheer en Ontwikkeling
Instrumenten Ondersteuning Vakmanschap Sociaal Domein.
Het volledige onderzoeksrapport is te downloaden via
lezenenschrijven.nl/feiten
RELATIE MET RECENTE ONDERZOEKEN VAN WRR
EN NATIONALE OMBUDSMAN
Uit nog te publiceren onderzoek blijkt dat mensen met
problematische schulden regelmatig moeite hebben
met lezen en rekenen. Ook laat dit rapport een
duidelijke relatie zien tussen onderliggende factoren
binnen de schuldenproblematiek en moeite met lezen
en rekenen. Het gaat dan om factoren als: zelfregie,
verantwoordelijkheidsgevoel, bereidheid tot concessies
in de uitgaven en overtuigingen zoals ‘schulden zijn
normaal’. Dit is in lijn met de conclusie van de WRR1 dat
de overheid te hoge verwachtingen heeft van de
financiële zelfredzaamheid van burgers. In
schuldhulpverlening zou er daarom- met name bij
degene die hoog scoren op deze factoren - gelet
moeten worden op lees- en schrijfvaardigheden en
moet taal- en rekenscholing onderdeel zijn van de
aanpak.
Bovendien geeft de Nationale Ombudsman2 aan dat
met name de kwetsbare groep laaggeletterden niet
makkelijk binnenkomt bij de schuldhulpverlening. Zij
weten vaak niet op eigen kracht de juiste weg te vinden.
Het is een groep die door hun beperkte vaardigheden
nauwelijks ontkomt aan het maken van schulden.
Stichting Lezen & Schrijven weet dat schuldhulpverleners vaak niet getraind zijn om structureel
aandacht te hebben voor mogelijke taal- en
rekenachterstanden bij hun cliënten. Daardoor blijft het
een onzichtbaar, onderliggend probleem en blijft een
effectieve integrale aanpak uit.
Stichting Lezen & Schrijven pleit er dan ook voor dat
schuldhulpverleners worden geholpen om vanaf de
intake naar lees- en rekenvaardigheid te kijken. Met
name onder de risicogroepen die uit het onderzoek
naar voren zijn gekomen. Maar zij moeten ook meer
outreachend werken om ook de groep te bereiken die
niet zelfstandig de weg naar hulp weet te vinden.
Alert zijn op deze problemen is ontoereikend als er niet
ook wordt verwezen naar scholing. Wanneer
laaggeletterde schuldenaren ook mogelijkheden krijgen
om hun taal- en rekenvaardigheden te verbeteren,
hebben zij een grotere kans op het verkrijgen van een
stabiele financiële situatie.
1 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2016). Eigen schuld?
Een gedragswetenschappelijk perspectief op problematische schulden.
Den Haag/Amsterdam: Amsterdam University Press.
2 Tuzgöl-Broekhoven, A.J.H., Van den Berg, W.C.P., Govers, E.J.E., & Hanse,
D.J. (2016). Burgerperspectief op schuldhulpverlening. Een onderzoek
naar de ervaringen van burgers met gemeentelijke schuldhulpverlening.
Den Haag: Nationale Ombudsman.
UITGELICHT: RISICOGROEPEN
Bepaalde groepen maken vaker dan gemiddeld fouten
in de lees- en/of rekentest. Zij hebben in het bijzonder
baat bij extra ondersteuning bij deze vaardigheden.
Uitgaande van één of meer fouten gaat het om:
•alleenwonenden, mannen en schuldenaren met een
inkomen onder de € 900,-;
•senioren, 65-plussers: bij lezen 33 procent tegenover
15 procent gemiddeld, bij rekenen 36 procent
tegenover 28 procent gemiddeld;
•schuldenaren die niet goed weten wat hun inkomen is:
24 procent tegenover 16 procent gemiddeld bij lezen;
•schuldenaren die niet goed weten wat hun
schuldsituatie is: 20 procent tegenover 16 procent
gemiddeld bij lezen;
•schuldenaren met een uitkering: 18 procent tegenover
11 procent onder werkenden bij lezen;
•laagopgeleiden: 20 procent tegenover 10 procent
onder midden- en hoogopgeleiden bij lezen.
STRUCTUREEL AANDACHT VOOR LAAGGELETTERDHEID IN DE SCHULDHULPVERLENING
Wilt u in uw schuldhulpverlening structureel aandacht
besteden aan taal- en rekenvaardigheden? Stichting
Lezen & Schrijven kan u met haar instrumenten en
materialen helpen. Zo kunt u aanvullend op Mesis
gevalideerde screeningsinstrumenten als de Taalmeter
of Rekenmeter inzetten. Hiermee wordt in twaalf
minuten duidelijk of iemand moeite heeft met lezen of
rekenen. De instrumenten geven inzicht of verdere
bepaling van het taal- en rekenniveau nodig is. Ook voor
deze niveaubepaling heeft Stichting Lezen & Schrijven
middelen beschikbaar.
Verder biedt de stichting lesmateriaal waarmee mensen
zowel aan taal- en rekenvaardigheden als aan het op
orde brengen van hun administratie kunnen werken.
Voor administratievrijwilligers en schuldhulpmaatjes is
een training beschikbaar om met dit materiaal te werken.
Stichting Lezen & Schrijven stelt deze materialen en
instrumenten kosteloos aan partners ter beschikking.
Neemt u vrijblijvend contact op met een lokale
projectleider via taalvoorhetleven.nl/contact, bel
(070) 302 26 60 of mail naar [email protected].
V201601
STICHTING LEZEN & SCHRIJVEN
‘Vroeger had ik schulden, nu heb ik een eigen huis.’ ‘Doordat ik begrijp wat ik eet, ben ik
30 kilo afgevallen.’ Laaggeletterden die beter leren lezen, schrijven, rekenen en omgaan
met de computer, vergroten hun kans op een zelfstandig, gezond en gelukkig leven. Ze
kunnen beter meekomen in de maatschappij.
Stichting Lezen & Schrijven, samen met honderden gemeenten, instellingen, bedrijven,
docenten en vrijwilligers, biedt hen die kans. Door (taal)scholing te organiseren en door
laaggeletterdheid onderwerp van gesprek te maken bij publiek en politiek. Deze uitgave
is gefinancierd door de Rijksoverheid.
lezenenschrijven.nl