"Zelfzorg" - Bruno Swinnen
advertisement
29-09-2013 Zorgverleners moeten soms evenwicht zoeken tussen geven en nemen tussen zich inzetten voor anderen en het bewaken van de eigen grenzen Wie goed voor zichzelf zorgt, is ook beter in staat om voor anderen te zorgen 2 Bruno Swinnen 2013 1 29-09-2013 Zelfzorg = De capaciteit om zorgzaam om te gaan met jezelf Om je bewust te zijn van je eigen noden en behoeften Door er aandacht aan te geven Als je goed voor jezelf kan zorgen Ken je en respecteer je je eigen grenzen Ben je in staat om met liefdevolle vriendelijkheid naar jezelf te kijken 3 Bruno Swinnen 2013 Zelfzorg = inkeer of veerkracht Zelfzorg gaat verder dan de grenzen van je persoonlijke ik Zelfzorg is de basis van zorg voor de ander Enkel als je in staat bent genoeg aan jezelf te geven Hulpverlener is meester zijn in het er zijn voor de ander Veerkracht verhoogt wanneer je goed voor jezelf kan zorgen 4 Bruno Swinnen 2013 2 29-09-2013 Jaren ’90 Belimagerapport zegt: De verpleegkundige heeft een positief zelfbeeld • Fier, bekwaam, verantwoordelijk Tegelijk is er de andere kant • Er is overspannenheid, frustratie, ontevredenheid, moeheid • Ziekteverzuim, uitgeblust gevoel, burn-out, depressie En er is het moeten omgaan met compassievermoeidheid Compassievermoeidheid is niet hetzelfde als burn-out Maar wat is het dan wel? 5 Bruno Swinnen 2013 De verpleegkundige is terecht fier, bekwaam en gelukkig Omwille van de ‘kleine goedheid’ dwz Affectief gevoelig, bescheiden en kwetsbaar zijn voor het leed van een afzonderlijk en uniek ander Een beetje dwaas, nederig en naïef de ander laten voor gaan Wil elk afzonderlijk ander tot hun recht laten komen Want ieder zorgvrager is een onherleidbare en onherhaalbare uniciteit, altijd en iedere dag nieuw Zonder te wachten op het systeem dat voor oplossingen zou moeten zorgen in een totaalprogramma Barmhartigheid – in een beperkte, kleine plaats doet ze wat ze kan – het ondenkbare - tegenover deze unieke ander 6 Bruno Swinnen 2013 3 29-09-2013 De hulpverlener heeft empathische kwaliteiten Je kiest een hulpverlenend beroep Je neemt de zorg op voor de mensen in je omgeving Je leeft je in in de ander Soms zodanig dat je het contact met jezelf verliest Je dreigt voorbij te gaan aan je eigen pijn Mensen hebben spiegelneuronen Deze helpen je bij het registreren van (subtiele) tekens van emoties bij anderen We ‘lezen’ deze emoties niet, maar spiegelen ze en voelen ze zelf ook 7 Bruno Swinnen 2013 Als we pijn en lijden bij anderen waarnemen Voelen we die pijn en dat lijden zelf ook Als we hier geen aandacht besteden Lopen we leeg Het is van belang dat we eerst voor onszelf zorgen Het hart pompt eerst bloed naar zichzelf, voordat het bloed pompt naar andere delen van het lichaam. Deed het dat niet, dan zou het hart eerst zelf sterven en vervolgens de rest van het lichaam. We kunnen dus pas goed voor anderen zorgen wanneer we eerst voor onszelf zorgen 8 Bruno Swinnen 2013 4 29-09-2013 Draait om de vraag “Heeft het zorgen voor anderen ertoe geleid dat je te vermoeid bent om voor jezelf te zorgen?” Compassievermoeidheid bij verpleegkundigen, artsen, … • Niet allen zijn er vatbaar voor Vooral in specialismen met zorg voor mensen met ernstige aandoeningen, hoge sterftekans, veel lijden Oncologie, neanatologie, intensive care, spoedeisende hulp, forensische zorg, … Vooral in beroepen: verpleegkundigen, artsen, soldaten, politieagenten, brandbestrijders, gevangenenbewaarders, maatschappelijk werkenden, jeugdzorgwerkers 9 Bruno Swinnen 2013 De meest empathische verpleegkundigen Die het grootste medeleven hebben Verliezen gevoel van empathie Ziekteverzuim, klachten als hoofdpijn en rugpijn Problemen met alledaagse emotionele zaken in hun privé Ervaren slaapproblemen Depersonaliseren van zorgvragers: “de falende lever in bed 7” Betrokkenheid en contact is minimaal Het professionele werk wordt oppervlakkig, vluchtig, onvoldoende 10 Bruno Swinnen 2013 5 29-09-2013 Compassievermoeidheid Is een werkelijk gevaar voor de zorgvrager, de familie en de andere hulpverleners Herkenning en erkenning is belangrijk 11 Bruno Swinnen 2013 Hoe kan je compassievermoeidheid meten? Gevalideerde instrumenten: STSS: Secondary Traumatic Stress Scale ProQOL5: Professional Quality of Life Scale versie 5 Leidinggevenden moeten bedacht zijn op CompVermoei Zonder schroom aanspreken in risicosituaties Scholing over CompVermoei in bijscholingstrajecten 12 Bruno Swinnen 2013 6 29-09-2013 (H)erkennen en benoemen “van wat er is” Geeft duidelijkheid Is een begin van herstel Positieve feedback Praten met en begeleiding door empathische collega’s Vormen van intervisie Bewustzijn Van jezelf en je eigen ontstane afstandelijkheid Werklast verlichten De betrokken verpleegkundigen indelen bij minder ernstige zorgvragers 13 Bruno Swinnen 2013 Morele ontevredenheid blijkt uiteindelijk de grondslag en de oorzaak te zijn • van onverschilligheid en compassievermoeidheid Met als diepere oorzaak blijkt te liggen Communicatie en stervenszorg • Vb: verschil in opvatting over lijden en disproportionele behandeling tussen artsen en verpleegkundigen • Artsen willen maar blijven behandelen en verpleegkundigen moeten mee doorgaan tegen hun gevoel en empathie in – dit wordt ervaren als mishandelen Dit kan teveel worden en oorzaak van CV Goede afstemming, wederzijds respect, goede communicatie kunnen veel voorkomen 14 Bruno Swinnen 2013 7 29-09-2013 Elke keer als je iemand geneest, geef je een stukje van jezelf weg Tot het moment dat je zelf heling nodig hebt We moeten met z’n allen langer werken Een hoog percentage van compassievermoeidheid ligt op de loer Hopelijk kunnen we dat vermijden 15 16 Bruno Swinnen 2013 Bruno Swinnen 2013 8 29-09-2013 tijdsgeest Belangensfeer, interessekern, waardesysteem Behoeftige structuur, verstand, geweten zelfzorg 17 Bruno Swinnen 2013 Mens is Uniek individu Dynamisch en relationeel Drievoudig wezen: • een ‘ik’ (psychosomatische uniciteit) • in relatie met ‘jij’ (intersubjectieve relatie) • in een ‘het’ (maatschappelijke context) Meerstemmig en dialogaal Een samenspel van veel innerlijke stemmen • Waarbij innerlijke stemmen verbonden zijn met ik-posities • Ik voel, ik denk, ik zou graag, ik doe … Elke situatie lokt een innerlijke stem uit, niet alleen bij jezelf, ook bij de ander 18 Bruno Swinnen 2013 9 29-09-2013 Het beeld dat men van zichzelf vormt en construeert is dat van een zich ontwikkelend verhaal Al naargelang de situatie en wat men meemaakt legt men in het verhaal wisselende accenten Men figureert in dit verhaal als verteller als hoofdpersoon of winnaar die successen boekt als under-dog of verliezer die zich te kort gedaan voelt, die incasseert, en/of streeft naar meer erkenning en macht 19 Bruno Swinnen 2013 Zorgverlening = gericht op de (mede)mens als een zingevend en zinontvangend wezen Gezondheidszorg wil de gezondheid voor de drie-voudige menselijke bestaanswijze (ik - jij – het) bevorderen herstellen zo goed mogelijk handhaven 20 Bruno Swinnen 2013 10 29-09-2013 Hoe omgaan met de emoties/ervaringen die zich aandienen? Hoe ‘vriendschappelijk’ - constructief omgaan met datgene wat er is? We zijn als een ijsberg Een deeltje aan de oppervlakte Het grootste deel verborgen onder de oppervlakte 22 Bruno Swinnen 2013 11 29-09-2013 Spectrum van beleefde ervaring Verstand, Oppervlakte emoties, wil Gevoelsgewaarwordingen Diepgang... Gevoelens Ongevormde levensenergie 23 Bruno Swinnen 2013 Emoties/ervaringen kunnen Ons volledig in beslag nemen – “ons overspoelen” Opgekropt worden Tot uitbarsting komen Of: vriendelijke/constructief werken met emoties/ ervaringen Door decentratie Het centrum verlegt zich Solidariteit en zorg voor de ander(en) 24 Bruno Swinnen 2013 12 29-09-2013 25 Bruno Swinnen 2013 1. Bij het ontstaan van emotionele knopen Je kan zwelgen, uitbarsten, verlammen, spanning voelen, prikkelbaar worden… bij het geen je meemaakt Negatieve spiraal van erg naar erger: teleurstelling, hopeloosheid, belasting, … 2. De therapeutische benadering van emotie/ervaring Antwoord en inzicht zoeken in de ervaring zelf Uitpellen van de ervaring tot levensenergie terug stroomt 3. De integratieve/meditatieve benadering van emotie/ ervaring Rechtstreeks contact met de ongevormde levensenergie Niet gericht op inhoud of betekenis of psychische structuur Oefenen in blijven zitten en je openstellen voor de energie Diepzeeduiken 26 Bruno Swinnen 2013 13 29-09-2013 Bijvoorbeeld: Je wordt met een droevig gevoel wakker – Of je laat je door de droefheid niet raken – Of je laat je aanspreken door de droefheid die je wijst op iets wat je aandacht nodig heeft – Of je denkt dat die droefheid bedreigend is voor we je bent (identiteit) » Dus wegduwen » negatief beoordelen en afwijzen = het bevriezen = het losmaken van je ongevormde levensenergie = verstrikt raken in een donkere, depressieve verhaallijn, melancholieke gedachten en voorstellingen op verleden en toekomst geprojecteerd » “Wat is er met me aan de hand?” “Waarom voel ik me toch altijd zo?” “Ik krijg het ook nooit voor elkaar!” » Op deze wijze met gevoelens omgaan is veel erger dan de primaire gevoelens zelf – het keert zich tegenBruno jezelf 27 Swinnen 2013 Onderzoek van de omvattende gevoelsgewaarwording bevrijdt uit emotionele draaikolken Onder de depressie tref je verdriet aan, • want je weet niet wat je met je leven aan moet Deze ontdekking helpt je intenser zoeken • naar de richting die je uit kan Of onder woede tref je de behoefte • iets essentieels duidelijk te maken aan een ander, dat je nu pas herkend Uitpellen van de gevoelsgewaarwording werpt licht • op onze algemene relatie tot de situatie, geeft inzicht in structuren Dit lijdt tot verandering en doorbreekt de negatieve verhaallijn 28 Bruno Swinnen 2013 Fixaties kunnen doorbroken worden 14 29-09-2013 Integratieve of meditatieve wijze van omgaan met emotie/ervaring Dit is een minder conceptuele en minder directe weg Niet gericht op inhoud of betekenis of structuur Het is rechtstreekse – vriendelijke - opening voor de gevoelens Wanneer emotionele beroering oprijst, blijven we zitten, in alle openheid Midden de uitbarsting stelt de meditatiebeoefenaar zich de vraag: • • • • • “Ben ik werkelijk zo kwaad?” “Moet ik me daar nu zo over opwinden?” “Is dit wel zo belangrijk als ik denk?” “Hebben de anderen het echt zo volstrekt verkeerd voor?” … 29 Bruno Swinnen 2013 Dat hulpverleners niet alleen zichzelf maar ook hun cliënten helpen door regelmatig te mediteren, wordt ondersteund door dubbelblind(!) gecontroleerd onderzoek onder therapeuten in opleiding. De therapeuten die een meditatieprogramma aan hun training kregen toegevoegd, bereikten een duidelijk beter behandelresultaat met hun cliënten dan hun collega’s die de gebruikelijke training volgden. De cliënten hadden meer inzicht in zichzelf en toonden meer verbetering in klachten en symptomen dan de cliënten van therapeuten die niet aan meditatieoefening deden. uit Compassievol leven, Frits Koster en Erik van den Brink 30 Bruno Swinnen 2013 15 29-09-2013 De zorgverlener heeft te werken aan zichzelf De eigen zorg staat niet los van de dialoog van het zelf met een ander het zelf is een gedecentreerd subject en ontdekt de eigen levenskracht in relatie met de ander Een zorgverlener leert vanuit de dialoog in betrokkenheid met de ander ook van zichzelf of in relatie met zichzelf Enkele mogelijke wegen tot spirituele bewustwording: introspectie, focusing, zelfanalyse, zelfreflectie, meditatie/integratie zelfontplooiingsvormen dienstbaar voor een communicatie met de zorgvrager een dialoog met het multidisciplinaire team de kennis van zichzelf het leren omgaan met de grenzen 31 Bruno Swinnen 2013 Als je wilt ontdekken wie je bent, stel je dan op dit moment rechtstreeks voor jezelf open, ga binnen in de wijze van zijn waarin je bent wat je bent en rust in je eigen aard 32 Bruno Swinnen 2013 16 29-09-2013 De meditatieve/integratieve wijze van omgaan met jezelf brengt je onvermijdelijk bij de zin- en levensvragen De mens is een behoefte- en zinwezen Behoefte aan en antwoord zoekend omtrent • veiligheid en bescherming, • honger en dorst, • sexueel-affectieve energie Verlangens naar en antwoord zoekend omtrent • zin betekenis van het leven • spiritualiteit of diepere levenskracht De mens zoekt • Individueel en • Via collectieve zingevingsytemen naar antwoorden De mens zoekt • Vanuit een mensbeeld en • wil zo menswaardig mogelijke zorg voor zichzelf en de zijnen 34 Bruno Swinnen 2013 17 29-09-2013 Spectrum van zinzoeken Buiten: behoeftige narcistische structuur: Verstand, emoties, wil behoefte aan veiligheid en bescherming, honger en dorst, sexueel-affectieve energie Oppervlakte Vragen naar informatie Binnen: Gevoelens verlangen naar antwoord op vragen omtrent de diepere vragen, twijfels, hoop en wanhoop, geloof Gevoelsgewaarwordingen en liefde Diepgang... verlangende zingevende structuur: Zingevingsvragen naar verdere antwoorden Ongevormde levensenergie 35 Bruno Swinnen 2013 Gevoel van droefheid wordt lijden Gevoel van angst wordt paniek Emoties Droefheid, blijdschap, woede Angst, eenzaamheid, onzekerheid Gevoelens Brandende hitte onder het gevoel Gevoel van spanning en prikkelbaarheid Gevoelsgewaarwording Joie de vivre of gezonde vitaliteit Ongevormde levensenergie Onafhankelijk de omstandigheden 36 Bruno Swinnen 2013 18 29-09-2013 Heeft het wel zin deze vraag te stellen? Wie zijn eigen leven en dat van zijn medemensen als zinloos ervaart, is niet alleen ongelukkig, maar is ook nauwelijks tot leven in staat. (Einstein 1879-1955) Zin bestaat niet en het zoeken daarnaar komt neer op waanzin en vervreemding. (Nietsche 1844-1900 en Freud 1856-1939) 37 Bruno Swinnen 2013 De mens treft zichzelf aan in zijn radicale eindigheid, waartegen levensbeschouwingen, ideologieën en religies dammen opwerpen. Zin lijkt van daaruit een gronddimensie van de menselijke werkelijkheid. Het heeft te maken met een verlangen, een oerschreeuw van het begeren, die behoort tot de meest fundamentele menselijke structuur en dus ook begrensd is. (Yalom 1931-…) Mensen zijn zinzoekers, vooral wanneer men vroeg of laat wordt geconfronteerd met diepingrijpende gebeurtenissen die men ervaart als crisis. Bvb Ernstige ziekte, het verlies van dierbaren, een nieuwe liefde, verandering van werkkring, fundamentele wijzigingen in het leefklimaat. Cynisme, fatalisme, nihilisme zijn nooit ver weg... 38 Bruno Swinnen 2013 19 29-09-2013 De (lijdende) mens stelt zich vragen... Zin- of levensvragen: - Wie ben ik? (identiteit) Individueel en - Vanwaar kom ik? (verleden) - Waar ga ik naartoe? (toekomst) 1. Wie ben ik? (identiteit) 2. Vanwaar kom ik? (geschiedenis) Collectief 3. Waar ga ik naar toe? (toekomst) Opdracht: Haal er een paar zinvragen uit die je raken, die belangrijk voor je zijn en bespreek deze 39 1. Wie ben ik? (identiteit) a. Hoe sta je in het leven nu je ziek bent? b. Hoe zie je jezelf als zieke? c. Hoe voel je jezelf als lijdende mens? d. Hoe gaat je familie daar mee om? e. Wat vind je waardevol? f. Waar kies je ten diepste voor? g. Waar geloof je in? h. Waar heb je twijfels rond? i. Wat maakt je onzeker? j. Wat maakt je blij of verdrietig? k. Wie is God voor jou? l. Met wie zou je daarover kunnen praten? 2. Vanwaar kom ik? (geschiedenis) a. Vertel eens iets over je verleden? b. Wat heb je meegemaakt? c. Waar heb je spijt van? d. Waar ben je blij om? e. Waar voel je je schuldig om? f. Wat had je graag anders gedaan? g. Heb je daar ooit met iemand kunnen over praten? h. Hoe was je geloofsbeleving vroeger? i. Was je daar gelukkig mee? j. Hoe was dat voor je familie? 40 Bruno Swinnen 2013 3. Waar ga ik naar toe? (toekomst) a. Welke toekomst heb je nog? b. Wat verwacht je zelf? c. Waarop hoop je en waarin geloof je? d. Wat zijn je diepste wensen? e. Wat verwacht je van je familie? f. Van wie verwacht je nog iets bijzonders? g. Waar ben je bang voor? h. Welke beeld van de toekomst heb je? i. Waar ga je terechtkomen? j. Met wie zou je daarover willen of kunnen praten? k. Waar haal je je kracht uit? l. Hoe ziet je familie de toekomst? Bruno Swinnen 2013 20 29-09-2013 Wie ben ik? identiteit Van waar kom ik? verleden Waar ga ik naar toe? toekomst = Trage vragen of een zoektocht naar een complexer beeld van jezelf en van je leven, naar een rijkere taal om te benoemen waar het in het leven uiteindelijk echt om gaat. Ze zijn een appél voor de zorgverlener zelf en een uitdaging om er zo zinvol mogelijk mee om te gaan in de relatie met de zorgvrager. 41 Bruno Swinnen 2013 … en zoekt antwoorden: - Individueel: uitgangspunt of onderliggend mensbeeld = De mens is een relationeel/dialogaal wezen (personalisme), en heeft een narratieve, meervoudige structuur (Ricoeur, Hermans). De mens is: >“Je pense donc je sui” - Descartes (1596-1650) - - een ik dat spreekt, waarbij de mens gesplitst wordt in lichaam en geest, gevoel en verstand - dat een eigen verhaal vertelt, > de Autonome mens - die handelt, de liberale autonomie - (Kant 1724-1804) waarbij de mens vrij is in zijn persoonlijk leven, en anderen er zich niet mogen in mengen. Autonomie als radicale onafhankelijkheid. - aan wie handelingen worden toegeschreven, Of de socratische autonomie - (Socrates 469-399) die zegt dat de vrije en kwetsbare mens voor zichzelf moet zorgen. Autonomie als radicale zelfzorg. - die verantwoordelijk is voor de eigen handelingen, - interactie tussen ik en zichzelf, maar ook interactie tussen ik en een ander, de wereld, de kosmos (holisme) 42 Bruno Swinnen 2013 21 29-09-2013 - Collectieve zingevingssystemen (levenbeschouwingen, religies en godsdiensten) Met God Hindoeïsme Islam Jodendom Christendom: - Katholiek - Protestant - Anglicaan - Orthodox …. Zonder God Humanisme Boeddhisme Ietsisme Agnosticisme Posttheïsme-Beyondisme (mystiek) …. 43 Bruno Swinnen 2013 Deze zegt ons: “Ik ben onvolmaakt en onaantrekkelijk” “Ik ben sociaal onwenselijk, ze moeten mij niet” “Ik ben onbekwaam en een mislukkeling” “Ik verlies mij populariteit … als ik met zelfzorg bezig ben …” “Zelfzorg is voor flauwerikken en zwakken…” “Wat gaan de mensen denken…” “Ik voel me schuldig en voel me onnozel, niet ernstig ” “Ik voel me beschaamd en gegeneerd” “De norm en het ideaal zeggen me toch dat …” “Ik heb altijd geleerd dat ... dus doe ik dat zo …” “Ik ben nu eenmaal zo en dit kan ik niet veranderen …” … 44 Bruno Swinnen 2013 22 29-09-2013 “Een cognitief geheel van opvattingen, houdingen, waarden en normen, dat het individu zich in de loop van zijn of haar persoonlijke geschiedenis eigen maakt in een continu proces van interpreteren, systematiseren en legitimeren van zichzelf, van anderen en van gebeurtenissen. Vanuit een zingevingsysteem brengt het individu structuur, tracht men zijn of haar onmiddellijke levenssituatie te doorleven of te overstijgen, schrijft men zin en betekenis toe aan zijn of haar leven, en verwerft hierdoor een relatieve subjectieve zekerheid. Het zingevingsysteem helpt mensen om ervaringen die in het leven opgedaan worden te ordenen en in te passen in het leven.” Kleine filosofie van de zoekende mens 45 Doel, taak, zinvolle bezigheid Toemaat Bruno Swinnen 2013 Genot, geluk, zelfontplooiing, zelfrealisatie,... Kunstmatige geluk: kortstondig of vluchtig Keuze, wil tot leven ge ati n Ku Mens - Sommigen kunnen de keuze maken tot zinvolheid, hoop, liefdevolle aanwezigheid - Anderen kunnen de keuze niet maken en vervallen in zelfmedelijden, wanhoop en cynisme g we stm Kunstmatige strategieën, methodes en middelen: drugs, drank, medicatie, leiderschap,... De mogelijkheid tot keuze heeft te maken of is verbonden met je mens-zijn, met wie je bent! En met de grond onder je voeten, dwz je fundament, je basis, je diepste wezen, je stevigheid,... De grond onder je voeten wordt gevormd vanuit ervaringen, van wat je overkomt: 1ste vanuit basisvertrouwen: dwz moederlijkezorg (veiligheid en geborgenheid) en Er zijn mensen die een keuze kunnen maken of de wil tot leven hebben om een doel te bereiken. Het geluk krijgen ze er als toemaat bij. Sommigen kunnen die keuze niet maken en zoeken het geluk op kunstmatige wijze. Dit geeft een kunstmatig, voorbijgaand geluksgevoel. = De basis van alles 2de vaderlijke zorg (veiligheid tov de wereld) De grond onder je voeten is ook waar je ten diepste voor en van leeft, het is wat ons overkomt via sacrale momenten, iets heiligs, heil, heel, iets wat thuis doet komen Je kan geven (actief) van wat je 46 hebt gekregen (passief) © Viktor Frankl (Weens psychiater oprichter van de logotherapie 1905-1997) Bruno Swinnen 2013 23 29-09-2013 IJsbergmodel Mc Clelland Kennis en Oppervlakte Gedragsvaardigheden Waarneembaar en controleerbaar Normen en waarden Diepgang... Zelfbeeld Eigenschappen en motieven Bruno Swinnen 2013 47 24 29-09-2013 Menswaardigheid = basis van zorg Veronderstelt: Professionaliteit, kundige interventie én Zorg om de zorg, presentie Dwz: bij jezelf en bij de ander zijn 49 Fysisch Psychisch Bruno Swinnen 2013 Sociaal Existentieel …in fragmenten? 50 Bruno Swinnen 2013 25 29-09-2013 Holisme betekent: ‘die alles omvat’ is te verstaan als: de nadruk leggen op de totaliteit van het organisme dat als geheel meer is dan de delen. Een persoon is niet alleen een lichaam of een psychè, maar wordt ook beïnvloed door de situatie en vooral de directe omgeving, en ondergaat samenwerkende processen waarbinnen men evolueert en verandert, dat wil zeggen dat de mens in zijn/haar gehele existentie betrokken is. Zorg voor de gekwetste mens – jezelf én de ander betekent dus aandacht voor de lichamelijke, psychische en sociale lagen van zijn/haar bestaan of van zijn/haar existentie. 51 Bruno Swinnen 2013 fysisch Existentieel context sociaal psychisch 52 Bruno Swinnen 2013 26 29-09-2013 “Je hebt niet een longziekte of een hartziekte of een kanker. Iedere lichamelijke ziekte heeft een psychische oorzaak, concomitant en gevolg, en iedere psychische ziekte heeft lichamelijke oorzaken, concomitanten* en gevolgen. Het is de mens in zijn globaliteit die ziek is. En het is geen geïsoleerde mens maar een menselijke groep die geconfronteerd wordt met de ziekte, het is de familie die ziek is in één van haar leden. (...) Wat gebeurt er met de hartpatiënt? Dat hij nu en dan pijn heeft, dat hij minder makkelijk kan gaan, dat hij minder lang inspanningen kan doen? Er gebeuren ook sociale zaken. Hij wordt geïsoleerd. Plotseling ziet hij dat hij tot een minderheidsgroep behoort. Hij zwemt niet meer mee in de grote stroom. De anderen worden een beetje bang, gaan een beetje van hem weg, behandelen hem als een teer plantje. In zichzelf wordt hij heel sterk geconfronteerd met het feit dat zijn leven een einde zal hebben. (...) De hartziekte, de beklemming van angina pectoris, is een fysische situatie maar ook een existentiële, psychische situatie. Je zit als in een gevangenis en je zou willen gillen en je eruit willen slaan. Als je dan geluk hebt om geneesheren tegen te komen die weten dat mensen totaliteiten zijn, zullen ze je zeggen: nu heb je een kans. (...) De kans van de ziekte is de terugkeer tot jezelf en de kans om je lichaam als symbool te zien van de informatie die de evolutie in je heeft neergeslagen. De kans om tot een menselijke eenheid te komen. Om het dualisme van de westerse maatschappij te overwinnen. Om de mens als totaliteit te beleven. Dat is een eerste punt. Ten tweede, als je ziek bent, word je vrijgestelde van de maatschappij. De maatschappij heeft geen eisen meer. (...) Het is een van de diepste aanklachten die men tegen onze maatschappij kan uitspreken, dat de grondvragen die draaien rond ‘hoe kan de menselijke eenheid zich uitdrukken in de intermenselijke relaties’, dat die niet of bijna niet kunnen gesteld worden door personen die meedraaien in het productieproces.” 53 Bruno Swinnen 2013 *Concomitant betekent volgens Van Dale: samengaand, medewerkend, begeleidend, niet relevant. Leo Apostel in J. Van Landschoot en K. Raes, Afbraak en Opbouw. Dialogen met Leo Apostel, Brussel, 1984, 20-23. Zorg is te begrijpen als het ‘gezamenlijk antwoord op kwetsbaarheid en afhankelijkheid’, vanuit de competentie van de zorgverlener in het tegemoet komen aan zorgbehoeften, in verbondenheid van de één met de ander. Tronto onderstreept de betrokkenheid (of het gezamenlijke) van zorg als een proces met verschillende dimensies. 54 Bruno Swinnen 2013 27 29-09-2013 4. Car-recieving zorgvrager - ik - - ander - zorgverlener 3. Car-giving 2. Caring for 1. Caring about 55 Bruno Swinnen 2013 Joan Tronto onderscheidt verschillende fases in zorg: • de fase van ‘caring about’ of zich zorgen maken om: het aandacht hebben voor het feit dat zorg nodig is, de erkenning dat er een behoefte is waaraan tegemoet moet worden gekomen • de fase van ‘caring for’ of zorg op zich nemen: het aanvaarden van de verantwoordelijkheid om aan de behoefte van zorg tegemoet te komen • de fase van ‘care-giving’ of zorg verlenen: de praktische zorgverlening, compentent zijn om de juiste zorg te verlenen • ten slotte de fase van ‘care-receiving’ of zorg ontvangen: nagaan dat de zorg zo wordt gegeven, dat ze als het ware ook kan worden ontvangen, op een wijze dat de zorgontvanger zich gerespecteerd weet Goede zorg wordt daarmee door Tronto gedefinieerd als op aandachtige, verantwoordelijke, competente en responsieve wijze geven én ontvangen van zorg 56 Bruno Swinnen 2013 28 29-09-2013 Zelfzorg veronderstelt Op het spoor komen van de de eigen levenskracht van de zorgverlener Confrontatie met eigen waarden en overtuigingen Passieve en actieve kant van de zorgrelatie Zelfdiagnose Dit kan door bewustwording via vormen van reflectie Introspectie Focusing als methode tot zelfbewustzijn Zelfanalyse Zelfreflectie 57 Bruno Swinnen 2013 Aspecten van diepere communicatie Gesprekken over zelfzorg Voorwaarden voor het gesprek Geen oplossingen maar “er zijn voor” Transculturele communicatie Tabel communicatie over spirituele aspecten In het team Eigen grenzen Zingevende aanwezigheid Non-verbale communicatie Presentiedenken 58 Bruno Swinnen 2013 29 29-09-2013 Het uitgangspunt is altijd: betrokkenheid steunende relatie A. Baart spreekt uitdrukkelijk over aandacht een praktijk waarbij de zorgverlener zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekt zo leert zien wat er bij die ander op het spel staat – van verlangens tot angst – en vervolgens gaat begrijpen wat er in de desbetreffende situatie gedaan zou kunnen worden en wie hij/zij daarbij voor de ander kan zijn 59 Bruno Swinnen 2013 Presentie-benadering Kenmerk Strekking 1 beweging, plaats en tijd de ander volgend 2 ruimte en begrenzing uit één stuk werken 3 aansluiting zoekend bij het geleefde leven zijn 4 zich afstemmen het goed van de ander centraal 5 betekenis minstens voor één in tel zijn 60 Bruno Swinnen 2013 30 29-09-2013 Dr. Erwin J.O. Kompanje, Vermoeid van betrokkenheid, in Critical Care, Nr3, 2013, 14-15. Belimagerapport, Het verpleegkundig beroep in crisis? Een onderzoek naar het professionele zelfbeeld van verpleegkundigen, Project in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, KULeuven, 2001 – 2003. Frits Koster en Erik van den Brink, Compassievol leven, Van mindfulness tot heartfulness, 2013 (2). Andries Baart, Een theorie van de presentie, Utrecht, 2004. Leo Apostel in J. Van Landschoot en K. Raes, Afbraak en Opbouw. Dialogen met Leo Apostel, Brussel, 1984, 20-23. 61 Bruno Swinnen 2013 31
