Het gelaat van Christus.

Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1. “Het gelaat van Christus.”
Vanuit iconografie levensbeschouwing en
godbeschouwelijkheid ter sprake brengen.
1.1 “Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is.”
a. Bekijk de trailer van “Prince of Egypt” en zet vervolgens
de a,eeldingen in chronologische volgorde.
b. Vertel het verhaal.
1
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
“Toen sprak de HEER tot Mozes: `Ga nu naar beneden, want het
volk dat u uit Egypte hebt geleid, is tot zonde vervallen. 8 Ze zijn
nu al afgeweken van de weg die Ik hun had voorgeschreven: ze
hebben een s6erkalf gemaakt, ze buigen zich daarvoor neer, ze
dragen er offers voor op en schreeuwen: "Israël, dit is de god die
u uit Egypte hee; geleid.'' ' 9 Ook sprak de HEER tot Mozes: `Ik
zie nu hoe halsstarrig dit volk is. 10 Laat Mij begaan, dan zal Ik
hen in mijn brandende toorn vernie6gen. Maar van u zal Ik een
groot volk maken.”
(Ex. 32,7-10)
De 6en geboden
In Exodus 20 lezen we dat Mozes van God twee stenen tafelen ontving op de berg Horeb in de Sinaï-woes6jn. De
6en geboden (of decaloog) bevaFen 6en leefregels die gevolgd worden door joden en christenen. In Exodus 34
staat dat God Mozes opdroeg een tweede versie van deze geboden te maken aangezien Mozes ze eerst had stuk
geslaan toen hij terugkwam van de berg. Hij zag dat het volk bij zijn afwezigheid een gouden kalf had gemaakt en
dit aan het aanbidden was. Dit was de aanleiding voor het stukmaken van de tafelen.
Zoek de 6en geboden in de bijbel/op internet/ vraag ze aan je ouders...
Uit Ex 20
[1] Toen sprak God deze woorden:
[…]
[4] Maak geen godenbeelden, geen enkele a,eelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. [5] Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik,
de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij.
a. Wat is vandaag voor jou goddelijk?
b. Welke godenbeelden vinden we terug in onze maatschappij?
c. Welke “goden” van vandaag zijn Gods grootste concurrenten?
2
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1.2 Iconoclasten vs. iconodulen/iconofielen
Bij het lezen van het gebod merk je dat a,eeldingen van God niet toegelaten zijn. Toch bulken de RoomsKatholieke kerken van religieuze kunst met expliciete a,eeldingen van God, Heiligen en Jezus.
Hoe is dit gekomen? Een duiding.
Bestrijders van beelden, iconoclasten genoemd, verwoesFen beelden omdat het volgens hun interpreta6e van de
bijbel niet strookt met wat aan het volk van God werd overgeleverd (zie Ex. 20,4). De furie van de iconoclasten
begon in het jaar 726 onder Keizer Leo III. In het tweede concilie van Nicea in 787 werd het iconoclasme veroordeeld. Het duurde echter nog tot 843 dat iconenverering in het oosten gevaren met zich meebracht.
De iconoclas6sche bisschoppen zagen het bestaan en de verering van iconen aan als een dogma6sch probleem. Ze
weigerden iconen te aanschouwen en te behandelen als heilige objecten. God is voor hen niet materieel te vervaardigen. Wie Hem a,eeldt ontkent Zijn goddelijke en onvatbare aSomst. Ook beschouwden de iconoclasten de
iconen als een hellenis6sch aSooksel van de tradi6e. In het Hellenisme had men echter wel het recht om beelden
te aanbidden. Dit was voor hen een ongeoorloofd fenomeen. De iconoclasten slaagden bijna in hun opzet door
quasi alle iconen en a,eeldingen te vernielen. De muren in de kerken werden door hen wit gekalkt, sommige
schilderingen werden uitgeveegd of weggekrast, er werd verbrand, geplunderd, verwoest. De iconoclast maakt
van Christus een abstract idee.
Concilie van Nicea 787—9e eeuw— from a Greek Testament miniature
Tweede concilie van Nicea 787
Dit concilie veroordeelde het iconoclasme. Hun grootste argument was het argument van de incarna6e: God nam
een menselijke gestalte aan in Jezus Christus en liet op die manier een aards beeld van zichzelf achter. Vandaar
dat een a,eelding van God zelfs eigen is aan het christendom.
De iconofiel hecht belang aan het respectvol benaderen van een icoon. In de eerste plaats is het een verering van
de inhoud van een icoon en niet het icoon zelf. De kijker hee; door het materiaal toegang tot het goddelijke onzichtbare. Het beeld wordt beschouwd als een transio, een brug van het wereldse naar het onzichtbare goddelijke. Het tweede concilie van Nicea bepaalde niet alleen de thema’s van de voorstellingen, maar ook in extenso de
wijze van schilderen. De schilder streefde niet naar persoonlijke roem en verheerlijking maar voelde zich het
werktuig van God en sprak via het beeld. Door dit concilie brak een nieuwe periode aan, de sobere, lege, wit gekalkte kerken opnieuw mochten voorzien worden van beschilderingen.
3
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1.3 A$eeldingen van Christus
De evangeliën geven geen beschrijving over het uiterlijk van Jezus. Toch wou men Hem vanaf de 2e eeuw a,eelden. Een concreet tastbaar beeld gee; als het ware een houvast naar geloven toe.
a. Welk object, beeld gee; jou een houvast?
Hoe Jezus moest afgebeeld worden was dus een raadsel. Toch vonden de eerste kunstenaars inspira6e in verschillende tradi6es. Zo vonden ze inspira6e in het heidens geloof, Griekse goden en het Romeinse Rijk. Op onderstaande a,eeldingen wordt Jezus afgebeeld. Hoe men overtuigd was dat deze a,eeldingen Jezus toonden hangt vast
aan in die 6jd gekende symbolen die specifiek gelinkt werden aan het christendom (vis, chi-rho-teken). Veelal
werd Christus ook in het midden van het tafereel geplaatst. Deze taferelen zijn terug te vinden in gra;ombes.
christenen geloven dat de bevrijdende boodschap van Jezus niet enkel voor het aardse leven bedoeld is, maar dat
de boodschap ook over de dood heen reikt.
ChristusalsHeliosopzonnewagenmozaı̈ekinhetmausoleumvan
deJuliionderdeSint-PietersbasiliekinRome(ca.300).
KerkhofvanPriscillië(Rome,3eeeuw).Jezusals“GoedeHerder”
a. Haal uit de a,eeldingen de kenmerken van de eerste Jezussen?
b. Uit welke tradi6e haalden de kunstenaars inspira6e?
HerderophetkerkhofvanDomitille,Rome(3eeeuw)
4
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
In de vijfde eeuw zien we een evolu6e
naar voor komen die in de derde en vierde eeuw nog niet gangbaar was.
Kan jij deze ontdekken op de volgende
a,eeldingen?
Demozaı̈ekvande“koninklijkegoedeherderuitRavenna.(MausoleumGallaPlacidia.5e
eeuw)
KruisigingvanJezus,a/beeldingopeenivorendoosje(ca.420-430).Eénvande
oudstea/beeldingenvandekruisiging.
Zoals we kunnen zien op volgende a,eeldingen is er vóór de zesde eeuw geen sluitend voorbeeld om een a,eelding te maken van Christus. Als we Hem loskoppelen van de taferelen zien we dat hij moeilijk te herkennen zou
zijn.
Toch kunnen wij vandaag Jezus herkennen in figura6eve a,eeldingen. De hedendaagse kunst laten we hier buiten beschouwing.
5
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1.4 Acheiropoietoi of non manufactum
Een bekeringslegende (574)
In Cappodocië, gelegen in het noordwesten van de hoofdstad Caeserea, lag een meer genaamd Kamulia. Het was ook in deze contreien dat Hypaa van Camulia bekend stond als
een heidense vrouw die weigerde in Christus te geloven aangezien ze hem niet kon waarnemen. Op een dag vond ze in de rivier een doek waarop ze het gelaat van Christus kon
herkennen. Wanneer ze het doek uit de rivier nam zag ze dat het gelaat op het doek
droog was. Ze knoopte het vast in haar sluier en het gelaat van Christus verspreidde zich
spontaan over haar hoofddoek. Door dit wonder keerde ze zich met heel haar hart naar
HeiligeVeronica
Christus toe.
a. Wat kan je afleiden uit bovenstaande tekst en het woord non manufactum? Kan je door deze twee zaken aan
elkaar te koppelen de betekenis van acheiropoietoi achterhalen?
b. Kunnen er vandaag nog bekeringslegendes ontstaan? Zo ja, hoe?
1.4.1 Zweetdoek (Sudarium) van Veronica
Het “evangelie volgens Mel Gibson” is gebaseerd op de tradi6e van het La6jnse
Westen. Mel Gibson toont de lijdensweg
van Christus aan de hand van het tradi6onele passiespel. In dit fragment komt het
afvegen van het gelaat van Christus in een
hoofddoek naar voor. Let goed op het doek
in het vervolg van het fragment.
Filmfragment“ThePassionoftheChrist”.SeraphiabiedthaarhoofddoekaanJezus.
Het Rooms-Katholieke passiespel vinden we
ook terug in de verschillende sta6es van de
kruisweg. Deze sta6es zijn ontstaan in de 15e
eeuw en werden in de 18e eeuw verplicht in
elke kerk.
Via Crucis, Felix Anton
Scheffler - 1757
Church of Saint Martin
- Ischl, Seeon (Diocese
of München) - Germany
Het vreemde aan de sta6e met Veronica is
dat deze nergens wordt vernoemd in de
evangeliën. Het tafereel wel wordt afgebeeld
in de sta6es van de kruisweg en wordt opgenomen in de Passiespelen.
De Heilige Veronica reist later naar keizer Tiberius in Rome aangezien deze lijdt aan lepra. Als zij het Vera Icon aan
hem aanbiedt geneest hij wonderwel van zijn aandoening. Men geneest van het contact met het Ware Gelaat
Vera (>Lat: Echt) eikoon (>Gr: beeld): Gelaat van de Waarheid, Ware Gelaat
6
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1.4.2 Legende (van het Mandylion) van Koning Abgar uit Edessa
Legende:
Abgar was een Syrisch bevelhebber en een 6jdgenoot van
Christus. Toen hij aan lepra leed hoorde hij dat in het zuiden,
in de regio van Jeruzalem, een zekere Jezus van Nazareth leefde met de gave wonderen te verrichten. Abgar stuurde een
gezant, Ananias genaamd, uit naar Christus in Jeruzalem om
van Hem een portret te laten maken dat hem kon genezen.
Maar de kunstenaar werd verblind door de glorie van de goddelijkheid van Christus. Uit medelijden drukte Christus zijn
gezicht in het doek. Bij de terugkeer van de gezant verscheen
het wonderbaarlijke aura op het doek. De ar6est gaf het doek
(of mandylion) aan koning Abgar die er, net zoals Tiberius,
door geheeld werd.
Paintingonwood,SaintCatherine’sMonastery,
MountSinai.Circa940.
1.5 Relieken van het Heilige Gelaat
1.5.1 Mandylion van Manoppello
Relikwie of reliek komt van het La6jnse woord reliquia. Dit betekent leFerlijk “overblijfsel” of “overschot”. Een relikwie is een overblijfsel van het lichaam van een heilige of een voorwerp dat met een heilige in aanraking is geweest, waaraan een wonderdadige kracht wordt toegekend.
Dit reliek is terug te vinden in het Italiaanse dorpje Manoppello. Men aanvaardt dat dit doek het Mandylion is waarvan sprake is in de legende van Abgar. Het gelaat ziet er op
het eerste zicht geschilderd uit maar hee; menig wetenschapper met verstomming geslagen. Het beeld is geweven noch geschilderd. De wetenschap concludeert dat ze
niet de techniek hee; om te achterhalen op welke wijze
deze a,eelding van Christus gemaakt is. Het vreemde aan
deze a,eelding is dat de kleuren veranderen bij een verandering van licht. Enkel natuurlijke fenomenen zoals tropische vissen kunnen van kleur veranderen bij een verandering van licht op dezelfde manier als dit doek.
We kunnen deze a,eelding dus zien als een samensmel6ng van natuur (verandering van kleur en intensiteit) en
cultuur (tex6el: mosselzijde).
De exacte wetenschap kan niet achterhalen hoe oud deze
a,eelding van het gelaat van Christus precies is. Men gaat
ervan uit dat deze een kopie is van de Kamulia-icoon die
verloren zou zijn gegaan in de 10e eeuw.
Deze a,eelding werd genomen als paradigma voor de andere a,eeldingen van Christus.
7
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Haal uit volgende a,eeldingen kenmerken die in elke a,eeldingen van Jezus terugkomen. Deze waren een MUST
voor het a,eelden van het gelaat van Christus. Word op deze manier zelf een groot en gerenommeerd icoonschilder.
Mandylion, 12e
eeuw, Moskou,
Tretjakow Museum
Mandylion, pauselijke privé-kapel
Heilig Mandylion, Mont Athos, 16e eeuw
Mandylion, 13e eeuw, Tretjakow Museum
Visage de Laon, 13e eeuw
Mozaïek, Istanbul, 14e eeuw
8
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1.5.2 De lijkwade van Turijn
De lijkwade van Turijn is een wit linnen kleed (4,36 meter x 1,10 meter groot)
waarin Jezus gewikkeld werd na de kruisiging. Deze lijkwade zou Jezus achtergelaten hebben bij zijn opstanding uit het dodenrijk.
Het ijkpunt van deze reliek is:
de legende van koning Abgar uit Edessa.
a. Zie jij Jezus in het kleed? Omcirkel Zijn gelaat.
Vervalsing?
Het Va6caan gaat ervan uit dat het een vervalsing is maar staat de verering als kunstzinnige voorstelling van Jezus
toe. Het reliek wordt bewaard in Johannes de Doperkerk in Turijn en wordt om de 6en jaar getoond aan het grote
publiek. De laatste openbare voorstelling was van 10 april 2010 tot 23 mei 2010. Ook de paus bracht een bezoek
aan dit reliek.
Op onderzoek ! Ook hier hee; de exacte wetenschap een hele kluif aan gehad om dit reliek
te onderzoeken. Verschillende wetenschappers kwamen niet tot een consensus omtrent een
aantal zaken.
1.
Analyse van het tex6el met de C14-methode
Volgens deze methode zou de lijkwade dateren van rond 1260 tot 1390. Dit werd betwist aangezien men deze
techniek toepaste op de hoeken van de lijkwade. Deze hoeken zouden volgens sommige wetenschappers geen
exact beeld geven van de feiten aangezien de lijkwade meestal gehanteerd werd aan de hoeken. DNA van voorvaderen zouden dus deze resultaten in twijfel kunnen brengen.
2.
Analyse van de wonden
Het lichaam op het kleed vertoont wonden aan de polsen waar klaarblijkelijk de nagels doorboord werden. Het
vreemde aan deze manier van a,eelden is dat ze in de middeleeuwen geen weet hadden van de execu6emethodes van 1000 jaar terug. De middeleeuwse a,eeldingen van de kruisiging zijn allemaal met de nagels door de
handen.
9
Het Gelaat van Christus
3.
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Analyse van de bloedvlekken
Vele wetenschappers zijn ervan overtuigd dat de bloedvlekken weergegeven zijn aan de hand van pigment. Dit
concluderen ze aangezien het bloed rood is. Oud bloed zou bruin worden. Toch verklaren enkele wetenschappers
dat bij een getrauma6seerd, gefolterd lichaam stoffen vrijkomen in het bloed dat het bloed na lange 6jd nog
steeds fel rood zou aSleuren.
4.
Analyse van het materiaal
De lijkwade is geweven in een visgraatpatroon. Dit patroon werd vooral gebruikt in de oudheid bij kleden voor
mensen van aanzienlijke status. De vervalser zou dus bekend moeten geweest zijn met het weefpatroon uit die
6jd. Dit lijkt voor vele onderzoekers bijna onmogelijk aangezien het kleed in de middeleeuwen gemaakt werd.
5.
Analyse van pollen
Op de lijkwade bevinden zich pollen waarvan forensisch onderzoek uitwees dat deze aSoms6g zijn van grassen uit
Jeruzalem. Het vreemde aan de doornenkroon is het feit dat de pollen die daar naar voor komen aSoms6g zijn
van een distel die enkel bloeit in maart-april in Jeruzalem.
De uiteindelijke consensus over deze lijkwade is dat ze toch een vervalsing is, maar dan wel een erg goede uit de
late middeleeuwen.
In Turijn werden in 1898 de eerste foto’s gemaakt van de lijkwade. Hiervan werden de nega6even bekeken en viel het gelaat van Christus nog meer op. Vanaf dat moment werd de
lijkwade onderzocht door de exacte wetenschap.
Het gelaat van Christus blij; boeien en men kwam voor sommigen dichter en
dichter bij de waarheid. Amerikaanse grafische experts zeFen dan ook de lijkwade om in 3D in 2010.
Een aantal zien er gelijkenissen in met het gelaat dat
terug te vinden is in Manoppello.
10
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
De Lijkwade is dus een mysterieus fenomeen. Het is niet zo dat “alleen maar” gelovigen denken dat dit de lijkwade van Jezus is. De complexiteit van de a,eelding triggert ook niet-christenen, intrigeert en irriteert wetenschappers. Natuurlijk zal het doek voor gelovigen een grotere zeggingskracht hebben. De Lijkwade is een s6lle getuige
van het lijden, sterven en verrijzen van de Heer. Over elk altaar waar eucharis6e gevierd wordt, moet een lange
wiFe doek hangen als herinnering aan de lijkwade.
Wie is dit?
Brits forensisch antropoloog (A. Midori Albert) maakte in 2001 een reconstruc6e van het mogelijke gezicht van Jezus.
Hierbij baseerde hij zich op culturele en archeologische data zo ook de
fysische en biologische bevindingen om verschillende groepen op verschillende plaatsen en in verschillende 6jden te reconstrueren.
Een man rond het begin van de 6jdstelling in Jeruzalem zou er volgens
zijn onderzoek ongeveer zo hebben uitgezien.
Filmfragment “In de gloria” - Jezi
a. Welk aspect van het behandelde thema neemt
dit filmfragment op de korrel?
b. Leg uit waarom dit fragment naast lachwekkend
toch schrijnend kan geïnterpreteerd worden.
11
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
1.6 Hoe doorheen iconen God ter sprake brengen?
Fragment van de Italiaanse bisschoppen:
De a1eelding van het gelaat blij3 spreken. In de lijkwade van Turijn, en in de geschiedenis van de a1eeldingen
van Christus zien we Jezus niet met scherpe contouren. Dit kan juist als een uitnodiging dienen Hem te blijven zoeken in het geloof, in de Schri3, in de Eucharise, in de Kerk, in de lijdende medemens. Dit is wat in de late middeleeuwen bereikt wou worden met de verering van relieken. Doorheen het tastbare probeerde men het onuitspreekbare bespreekbaar te maken.
a. Wat verstaan ze onder het
“onuitspreekbare”?
b. Kunnen wij vandaag het “onuitspreekbare”
bespreekbaar maken? Waar? Hoe?
c. In welke van de a,eeldingen vind jij dat het
“onuitspreekbare” meest besproken wordt?
Waarom?
12
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Kijken naar het gelaat van Christus kan een opening zijn tot een weg van in6eme ontmoe6ng met God.
Om deze theorie te onderbouwen zullen we twee zaken van elkaar onderscheiden.
De seeking en het seeing
1.6.1 Seeking
Wat de Italiaanse bisschoppen ons reeds meegaven kunnen we vandaag nog al6jd gebruiken. De vraag naar wat
nu precies “christen zijn” inhoudt kunnen we blijven zoeken in Christus.
Kan er vandaag nog wel een vereniging zijn met Christus in de dit leven?
1 Joh 3, 16-18
1 Joh 4, 8-10
[16] Wat liefde is, hebben wij geleerd van Jezus: Hij heeft zijn leven voor ons
gegeven. Dus zijn ook wij verplicht ons leven te geven voor onze broeders.
[17] Hoe kan de goddelijke liefde blijven in een mens die geld genoeg heeft,
en toch zijn hart sluit voor de nood van zijn broeder? [18] Kinderen, wij moeten
niet liefhebben met woorden en leuzen, maar met daden die waarachtig zijn.
De mens zonder liefde kent God niet, want
God is liefde. [9] En de liefde die God is, is
onder ons verschenen doordat Hij zijn enige Zoon in de wereld gezonden heeft, om
ons door Hem het leven te brengen. [10] Hierin bestaat de liefde: niet wij
hebben God liefgehad, maar Hij heeft ons
liefgehad, en Hij heeft zijn Zoon gezonden
om onze zonden uit te wissen.
1 Joh 4, 14-16
[14] En wij, wij hebben gezien en wij getuigen dat de Vader zijn Zoon heeft
gezonden om de redder van de wereld te zijn. [15] Als iemand erkent dat Jezus
de Zoon van God is, woont God in hem en woont hij in God. [16] Zo hebben wij
de liefde leren kennen die God voor ons heeft, en wij geloven in haar. God is
liefde: wie in de liefde woont, woont in God en God is met hem.
a. Welk godsbeeld komt hier naar voor?
b. Kunnen wij ontdekken wat die “liefde” waarover verteld wordt is? Zo ja, waar en hoe?
Het gelaat van Christus is net zoals de liefde van God een speculum in enigmate (een raadselach6ge spiegel).
De geschiedenis van de voorstellingen van Jezus geven de onophoudelijke zoektocht weer naar het Ware Gelaat
en naar de inhoudelijke Jezus. Het gelaat kan ons brengen tot inkeer en een innerlijke zoektocht starten naar wat
Gods liefde -waarover verhaald wordt in het nieuwe testament- nu eigenlijk is.
De spiegel confronteert ons elke dag met de harde realiteit.
a. Met wat confronteert volgens jou de raadselach6ge spiegel ons?
b. Hoe kan “zoeken” (seeking) zinvol zijn?
13
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Conversa>e met God
Let op: dit is een persoonlijk document. Als er in deze groep geen emoonele veiligheid is word je niet verplicht
deze opdracht te delen met anderen.
Met welk fragment heb je de meeste voeling? Onderlijn de zin(nen) die je aanspreken. Het verwoorden waarom
je dit aanspreekt is een essen6ële stap in deze opdracht.
Een oude man ging vaak urenlang bewegingloos achter in
de kerk zitten. Op een dag vroeg de priester hem wat God
hem zoals te zeggen had. “Niets” antwoordde de man, “hij
luistert”. En wat vertel jij Hem dan voor bijzonders?
Uit: Het gebed van de kikkeer van Max Mello
Bidden is de ruimte waarin de mens tot zijn recht kan komen, met heel zijn hebben en houden,
met al zijn goede en kwade dagen,
met al zijn verborgen verlangens en geheimen.
In deze ruimte kan de mens ontsnappen aan het “moeten”
en binnentreden in het “mogen”.
Bidden is ingaan op de uitnodiging tot “meer”, niet in de
zin van een grotere prestatie of indrukwekkende krachtinspanning, maar als mogelijkheid tot een dieper verstaan
van wie ik ben voor de ogen van God en van de mensen.
Bidden is toegeven aan de groeikracht die in me is.
Bidden is een bedding willen worden voor het zaad dat
God in mij zaait, terwijl gebeurtenissen zich voltrekken en
mensen op mijn weg komen.
Bidden is oprechter worden, opener, menselijker, dankbaarder, echter, liever.
Bidden is telkens opnieuw willen ontroerd worden door de
ervaring, dat god mij eerst heeft liefgehad.
Paul Begheyn
Voor de meeste mensen betekent gebed geen geluksgevoel. Gebed betekent voor hen vragen of smeken,
vaak ingegeven door vrees op
Eens kwam een rabbi van Krakau de
kamer in waar zijn zoon in diep gebed
verzonken was. In de hoek stond een
wieg met een huilend kind. De rabbi
vroeg zijn zoon: “Hoor je niet dat het
kind ligt te huilen?” De zoon zei:
“Vader, ik was in God verzonken.”
Toen zei de rabbi: “Wie in God verzonken is, ziet zelfs de vlieg die op de
muur kruipt. Wie in God verzonken
is, hoort het kind dat huilt. Als hij het
kind niet hoort en de vlieg niet ziet, is
hij niet in God, maar in zichzelf verzonken
Dietrich Bonhoeffer
God, ik heb over u genoeg gelezen,
genoeg gehoord, genoeg gepraat. Ik
zou gewoon u nabij willen zijn. Laat
mij de boeken toedoen, dat niets
meer ons gescheiden houdt. Laat me
naar u toekomen, laat me opgaan in
uw aanwezigheid. Dat alleen uw hart
nog tot het mijne spreekt.
Een Oosterse monnik
schuldgevoel. Terwijl gebed aller-
schijn meer hoef op te houden.
Misschien is gebed er juist om de grotere
behoeften aan liefde, genezing, verlossing
aan onontkoombare situaties… aan het
woord te laten, er tijd voor te nemen, ze
onder ogen te zien. Aandacht te geven aan
de omstandigheid dat wij –in wezen– met
lege handen staan, een behoeftig mens zijn
en blijven
Jean-Blaise Fellay
Dries van den Akker
eerst ademhaling van de geest is. Een manier om jezelf te
zijn midden in een wereld waar we lucht tekort komen. Gebed begint met het afwijzen van de druk die de maatschappij op ons uitoefent om steeds meer en steeds vlugger te
presteren. Het is een gebaar van protest, voor dit onproductieve nietsdoen, waarin ik enkele minuten per dag geen
14
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Wie ‘s morgens niet kan bidden.
Grijpe naar de krant, zegt men.
Maar als ik ‘s morgens de krantenkoppen zie,
kan ik alleen maar zeggen: o God!
En als ik ‘s avonds in het journaal de beelden
zie,
kan ik alleen maar zuchten: ‘o God, o God’
Maar ook verzuchtingen kunnen een gebed
zijn,
zegt men.
Petrus Geelen
Bidden is naïef. Het is wachten op iemand die
nooit komt. Vragen om iets of iemand die er
niet is. Als er een god is die de mens liefheeft
dat hij nu spreekt. Nu.
Dat zegt de dichter Seneca, in zijn tragedie
Thysestes. Zeg het hem na: als er een God
aanwezig is hier, dat hij mij antwoorde. Nu.
Geen antwoord. Er staat niemand op in de
kring. En dat is maar gelukkig ook.
Bidden is eentonig. Steeds dezelfde woorden:
ontferm U over ons, geef vrede, wees genadig. Alles wat “wereldliteratuur” wordt genoemd, zingt dat zelfde liedje, is een variatie
op dat ene thema van liefde en dood, hoop op
ontferming, verlangen naar vrede.
Huub Oosterhuis, In het voorbijgaan, 1968
Liesbeth Last
Bidden heeft te maken met STILTE; die vol geluiden kan zijn –geluiden van buiten uit en geluiden van je eigen persoon– maar innerlijke
stilte, stilte van het hart is waarin je je krampachtigheid verliest en jezelf ontdekt als iemand
die er ook mag zijn, samen met andere dingen
en andere mensen. Alleen via je eigen diepste
innerlijkheid, via die innerlijke stilte kan je Diegene ontmoeten die aan de bron staat van je leven.
Bidden heeft te maken met ONTVANGEN; het
is leven met open handen, je eigen beperktheid,
afhankelijkheid en kwetsbaarheid zien en beseffen dat je leeft en dat elke mens leeft van Gods
levensadem.
Bidden heeft te maken met HOPEN EN VERTROUWEN; dat wat er ook gebeurt, God een
mens nooit in de steek laat zonder Hem te laten
opdraaien voor onze verlangens of Hem verantwoordelijk te stellen voor de vervulling ervan.
Bidden heeft te maken met MEDEDOGEN;
bidden sluit de medemens nooit uit. Toekomst
is altijd toekomst samen met anderen.
Bidden heeft te maken met REVOLUTIE; niet
vrijblijvend vragen stellen aan de wereld zoals ze
nu is, bereid zijn om je zekerheden los te laten
en vanuit je eigen wortels wegtrekken om iets
nieuw op te bouwen.
Aan jou het woord: verwoord waarom je juist die specifieke zin(nen) onderlijnd hebt. Schrijf dit neer in 5 regels.
15
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Granger Community Church, 2012—Prayer op hFp://vimeo.com/20741551#
AMEN
Ik bid… wel, ik probeer te bidden.
Ik weet niet waarom, en ik weet niet wanneer, en meestal weet ik zelfs niet wat.
Zo ga ik op zoek.
Ik doe een uitpuFende zoektocht doorheen de volledige bijbel, het volledige ding.
Ik wil zien hoe “zij” tegen God spraken en wie echt tegen God gesproken hee;.
Ik bedoel: is het voor iedereen of moet je speciaal zijn? Moet je zoals een priester zijn?
Ik weet het niet.
Wist jij dat er slecht 650 gebeden neergeschreven zijn in de bijbel?
Dat lijken er voor mij echt weinig, maar het schokkende ervan is dat de meerderheid van deze gebeden aanklachten zijn.
Dat is de mensheid, klagen, net als kinderen.
Elkaar met de vinger wijzen, net zoals Adam en Eva. Proberen om zo uit de problemen te komen zoals Kaïn die onderhandelde met God. Of zoals Abraham, weglopen van onze eigen miserie zoals Jacob. Of excuses verzinnen zoals Mozes:
“waarom ik?”
Of leven met Joshua waar het gras al6jd groener is aan de overkant. Gideon vroeg naar een teken voor hij zelfs degelijk
luisterde en Jabes vroeg aan God om hem het geld te tonen.
Dat is net als aan God zeggen: “Hé, ik weet dat je een beetje in de war bent God, maar dit is wat jij zou moeten doen.”
We zijn als kinderen die orders geven aan de vader.
Maar in het midden van het boek verandert er iets.
Als een kind dat ouder wordt en dat begint te spreken MET zijn vader in plaats van het woord aan hem te richten. Als
een kind dat nu groot genoeg is om te stoppen met het vragen naar speelgoed, maar enkel de 6jd van de vader begint te
willen.
Een onweerstaanbaar verlangen.
Zoals David die zijn gezicht naar beneden hield uit schaamte en dan weer opstond met een nieuw gezang van aanbidding, en dan Jeremia vroeg eigenlijk naar discipline en Daniël viel op zijn knieën voor de mensen van zijn stad en Jesaja
herinnerde ons dat we allemaal gewoon maar klei zijn in zijn handen.
Maria zei in het begin bijna niets, en dan opeens zei ze: “we gaan ervoor”.
Dan komt Jezus naar voor en toont ons hoe we moeten bidden. Hij glipte er al6jd tussenuit om een gesprek te voeren
met de Vader. Zijn leven WAS een gebed dat merken we aan Zijn dood en wat erna gebeurde.
Paulus herinnerde ons eraan om stoutmoedig te blijven bidden met de Heiligen en martelaren doorheen de verschillende eeuwen. Ghandi begon een revolu6e met gebeden, Moeder Theresa modelleerde het en anderen definieerden het.
En dan raakte het mij, als een kind dat niet kon wachten om uit zichzelf te breken maar zich opeens vol heimwee voelde.
God luistert al6jd, maar de vraag is, luister jij?
16
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Welk gevoel krijg je bij deze film: omcirkel
passende gevoelens.
ONVERSCHILLIG
GELUKKIG
HOOPVOL
BANG
NIEUWSGIERIG VERDRIETIG
BETROKKEN
BOOS
GESTIMULEERD AANDACHTIG
ZELFVERZEKERD
EENZAAM
BETROKKEN
VIJANDIG
UITGELATEN
WARM
VERSTERKT
VEILIG
MINACHTEND
VERONTWAARDIGD
SCHULDIG
GEPRIKKELD LEVENDIG
GESTERKT
VERWONDERD
BEROUWVOL
HUNKEREND VERWARD
WANTROUWEND
MOEDELOOS
NOSTALIGSCH
VASTBERADEN
BLIJ
Voer voor dialoog:
Is bidden weggelegd voor naïeve mensen?
Een model te bespreken:
Om te komen tot een innerlijke dialoog met God kan bovenstaand model gebruikt worden. Dit model bestaat uit
een aantal sequensen. Deze worden hier eerst uitgelegd om dan te komen tot een prak6jk. Eerst komt de theorie
en wat volgt in het cursief gedrukt is een concretere aanpak.
17
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Sequens 1: Het “ik” (te zien in de eerste driehoek) neemt het icoon waar (waarnemen). Dit gaat niet enkel over het
louter kijken, maar het gaat over het “voor waar aannemen”, “een raadselach6ge spiegel kijkt me aan”. Het waarnemen van het beeld is het gelaat van Christus vrijuit laten spreken.
Sequens 1: hoe gaat deze concrete beeldmeditae te werk. Jullie geven jullie zelf de opdracht om het icoon globaal
(in zijn totaliteit) waar te nemen gedurende ten minste 1 minuut. Nadien ga je je gedetailleerder focussen op het
icoon (in wijzers zin): beginnend met Zijn gelaat en dan de uitdrukking op Zijn gelaat, het boek dat Hij vasthoudt,
Zijn handen en de vorm waarin deze zich bevinden,… om dan te eindigen met het kijken naar/in Zijn ogen. Deze
waarneming gebeurt in volledige slte, individueel en duurt 2 minuten. Bij moeilijke concentrae kan gebruik gemaakt worden van meditaeve muziek.
Sequens 2: Uit sequens 1 kan eventueel een bewustwording opgetreden zijn. De mens wordt bevraagd doorheen
het gelaat en gee; zichzelf de opdracht om een ordening te geven op de bevraging doorheen de bewustwording
die hieraan voorafging. De onderste hoeken van de driehoek komen hier aan bod: bewust worden en ordenen. In
deze sequens houden we ons nog steeds vast aan de eerste driehoek die draait rond het “ik”.
Sequens 2: Doorheen het kijken naar Christus en de bewustwording dat deze observae een andere vorm van kijken
is dan het kijken naar alledaagse beelden kan je jezelf gerichtere vragen stellen naar het “bewust worden” en het
“ordenen”: “Als dit beeld een raadselachge spiegel is, welke vragen, verlangens,… worden bij me opgeroepen?”
Met deze vraag in ons achterhoofd kijken we opnieuw zoals in sequens 1 naar het icoon. Een volgende stap die bij
deze sequens hoort is je de vragen, gevoelens, verlangens die in je opkomen te ordenen en te verwoorden op papier.
Sequens 3: Hoe de mens zijn waargenomen orde zal uiten vinden we terug in de persoonlijke communica6e door
gebed. Dit kunnen we vinden bij de pijl in het schema die vertrek bij punt 1. Hier gebeurt de communica6e doorheen het gebed met God. Verwoording is hier een essen6eel luik.
Sequens 3: Bij deze sequens is de verwoording van de gevoelens en verlangens, vragen en angsten, vreugde en verdriet belangrijk. Een communicae kan pas plaatsvinden bij het uitspreken of uitschrijven van de geordende bewustwording. Het vergt concentrae en durf om deze stap te kunnen zeDen en de eigen woorden bij God neer te
kunnen leggen.
Sequens 4: Eenmaal de woorden bij God neergelegd wordt de mens doorheen het gebed (en nog steeds ook leFerlijk door het icoon) waargenomen door een luisterende aanwezigheid. Het icoon als venster op het transcendente.
Op het schema bevinden we ons nu in de tweede driehoek die verwijst naar God. De pijl die in het schema die vertrekt vanuit punt 2 wijst er ons op dat de respons van God hem ligt in zijn luisterende aanwezigheid. Doorheen het
kijken naar het gelaat van Christus word ik bekeken.
Sequens 4: Het uitspreken of uitschrijven van hetgeen het icoon oproept moet men kaderen in de wetenschap dat
God nooit rechtstreeks zal antwoorden zoals bij een telefoonoproep. Bij het uitspreken of uitschrijven is het een oefening te blijven kijken naar het gelaat van Christus en Hem ook persoonlijk aan te spreken. Zijn antwoord is te vinden in Zijn zwijgende maar toch luisterende aanwezigheid. Na de verwoording wordt er ook jd gemaakt om God
terug te laten kijken. Maar, de “aanwezigheid” is niet exact wetenschappelijk te bepalen. Luisteren naar God is een
luisteren is in de slte.
18
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
Probeer het model toe te passen op volgend icoon.
Schrijf sequens 2 gerust neer rond het icoon.
19
Het Gelaat van Christus
Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken
Liesbeth Last
De vorige oefening die je deed kwam misschien over als een krampach6g proces. Probeer deze gerust nog eens
thuis opnieuw te doen zodat het niet op een schoolse manier moet gebeuren.
Het gelaat is een raadselach6ge spiegel, die ons als een schaduw overs6jgt en ons confronteert met Zijn en onze
menselijkheid. De sluier van Veronica is dan ook een sluier die het ware gelaat van God verbergt. Vanuit de ervaring weet ik dat deze thema6ek bij leerlingen moeilijk ligt maar wel goed ontvangen wordt. Het doet er niet toe
hoe Jezus er nu werkelijk uitzag, het doel van het christelijk geloof is dat we ons blijven vragen stellen naar het
ware gelaat van Christus en wat dat voor ons kan betekenen.
Wat is het Ware Gelaat van christenen? Som een aantal kenmerken op van wat het Ware Gelaat zou moeten afschijnen.
De geschiedenis van de a,eelding van het gelaat van Christus toont ons dat het op zoek gaan naar geloof en naar
“christen zijn” een lange tradi6e kent. Deze tradi6e is niet ten einde met de ontdekking van eender welk wetenschappelijk argument over het ontstaan van de a,eeldingen van Christus.
De veelheid aan a,eeldingen toont ons vandaag dat gedurende een lange geschiedenis mensen op zoek gingen
naar het echte Christenbeeld.
Wat is dat nu eigenlijk om christen te zijn? Wat is het Ware Gelaat van Christus? Door in de ogen te kijken van
Christus kijken we in onze eigen ogen en worden we aangekeken.
In deze op6ek is het dan ook helemaal niet belangrijk te weten hoe de historische Jezus er écht uitzag maar wel
hoe het christendom eruit zou moeten zien. Hier schuilt in ieder geval een leuke en uitdagende denkoefening in!
20