Geologie in Turkije

SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
Geologie in Turkije
W anneer we de kaart van Turkije bekijken, zien we dat Turkije een bergachtig
land is. Het grootste deel van het land ligt boven 1000m. Naast twee
gebergteketens, wordt het landschap bepaald door vulkanen. De A rarat is de
bekendste vulkaan.
We kunnen in uitges trekte land twee gebergteketens onders c heiden. H et P ontis c h
gebergte in het noorden, waarvan de Kaç kar een onderdeel uitmaakt en het
T aurus gebergte in het zuiden, waarvan het Bolkar mas s ief een s c hakel is . T ezamen
lijken deze ketens het immens e bergland in het oos ten te vormen. T us s en deze beide
hoofdketens ligt op een hoogte rond 1 5 0 0 m de A natolis c he hoogvlakte. N aas t de twee
gebergteketens wordt het lands c hap bepaald door vulkanen, die vaak nog hoog boven het
gebergte uittoornen. D e A rarat in het oos ten is het mees t bekend. D eze vulkaan is maar
liefs t 5 1 6 5 m hoog. D e E rc yes en de H as s an, in de Wes t- A natolis c he hoogvlakte met
hun toppen van res p. 3 9 1 6 m en 3 2 5 3 m en de N emrut (9 5 0 m) in O os t- A natolië zijn
ook lands c haps bepalende elementen. I n dit hoofds tuk zullen we zowel het onts taan van
het gebergte bes preken.
Turkse gebergten
H et is bijna onvoors telbaar maar bergen hebben niet het eeuwige leven. Ze worden net
als mens en geboren, maken een bloeiperiode door en s lijten dan onder invloed van de
tand des tijds langzaam af. E en beetje berg haalt een ouderdom van 1 0 0 miljoen jaar.
D at er toc h oudere bergen zijn komt doordat ze vaak een tweede leven kennen en s oms
zelfs een derde.
D e A lpen zijn een voorbeeld van een jong gebergte, de s c herpe kantjes zitten er nog aan.
D e A rdennen daarentegen zijn al veel ouder, 4 0 0 miljoen jaar. D eze zijn na afges leten te
zijn aan een tweede leven begonnen.
D e mees te bergen worden geboren uit zee. V eel van de ges teenten die nu boven in de
bergen worden gevonden lagen ooit op de bodem van de zee. T oen was het nog geen
ges teente, maar los grind, zand en klei dat door rivieren naar zee was gevoerd. D eze
s edimenten vers teenden en rezen later bij de geboorte van de berg kilometers omhoog.
V oor de mees te T urks e bergmas s ieven ligt die geboorte nog maar net ac hter ons . N og
geen 3 0 miljoen jaar geleden.
O m te weten wat er prec ies gebeurde moeten we 3 0 0 miljoen jaar terug gaan in de
aardges c hiedenis . E uropa en A zië waren een groot c ontinent en waren door een s malle
oc eaan, de T ethys zee, van A frika- A rabië ges c heiden.
V anaf de beide c ontinenten s troomden rivieren naar de T ethys zee tus s en hen in. M et het
rivierwater werd zand en klei vanaf het land naar zee gevoerd.
I n de kus tzone leefden veel s c helpen, vis s en en anemonen. H et klimaat was zo warm dat
ook koraal goed gedijen kon in de ondiepe zee. I n het water leefde veel plankton, dat
opvalt omdat het, net als een zee- egel, een s keletje van kalk heeft. A ls een
planktondiertje s terft, dwarrelt het s keletje naar de bodem.
D it rus tige leventje gaat honderdduizenden jaren zijn gang. D e s keletjes van de miljarden
planktondiertjes vormden op de bodem honderden meters dikke lagen kalk. Waar de
rivieren in zee uits troomden, kwamen dikke klei- en zandpakketten te liggen. D oor het
gewic ht van het er bovenop gekomen materiaal zakte de bodem van de zee langzaam in.
D e zee bleef daarom even diep. D oor de druk veranderde ook de aanblik van de klei, kalk
en het zand: klei wordt lei, kalk wordt kalks teen en zand wordt zands teen.
O ndertus s en lag A frika niet s til, maar bewoog langzaam naar het noorden. D e bodem van
1 van 7
08/06/09 13:27
SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
de T ethys zee s c hoof door de druk vanuit het zuiden onder de s c hots E urazië. D aar waar
de bodem verdween, drong vloeibaar ges teente vanuit de aardmantel omhoog. D it
ges teente heeft als het ges told is een opvallende groene kleur en wordt daarom
groens teen genoemd.
D e rand van E urazië kreeg het zwaar te verduren en verkreukelde tot een gebergte.
V anuit het nieuwe gebergte voerden rivieren tonnen zand en klei naar de zic h
vers mallende zee. E en grijs mengs el, daarom grauwac ke (maar ook wel flys c h) genoemd,
kwam op de zeebodem terec ht.
D oor de oplopende druk verkreukelde ook de voorrand van A frika en werden de
s edimenten op de T ethys verplooid, s c hoof deels over het c ontinent en vormde een
gebergte op de grens van A frika en E urazië, het T aurus gebergte. D e bots ing van A frika
met E urazië is niet alleen te danken aan de beweging van A frika in noordelijke ric hting,
maar ook doordat een deel van E urazië los s c heurde van het c ontinent en naar het zuiden
ging bewegen. D ie s c heur bevindt zic h op de plaats waar nu C entraal- A natolië ligt. O p
die plaats onts tond een zee de ‘N eo- T ethys ’. N adat de T ethys zic h ges loten had en de
T aurus was opgeheven, ging het A frikaans e c ontinent plus het s tukje afgebroken
E ur- A ziatis c he c ontinent weer naar het noorden bewegen en de N eo- T ethys s loot zic h
weer. H ierbij vormde zic h weer een gebergte: het P ontis c h gebergte. Kenmerkend voor
deze gebergteketen is het voorkomen van zout- en gips lagen. D eze lagen vormen zic h
wanneer een zee indroogt. H et voorkomen van dergelijke lagen duidt erop dat de
N eo- T ethys af en toe opdroogde. D it betekent dat deze zee afges loten is gewees t van
andere zeeën en dat hij waars c hijnlijk niet erg diep gewees t is .
H et is 3 0 miljoen jaar geleden dat T urkije onts tond. We zijn er ec hter nog niet want de
gebieden ten noorden en ten zuiden van T urkije s c heurden en bewogen uit elkaar. D e
Zwarte Zee en de M iddellands e Zee onts tonden. D aarnaas t rees het c entrale deel van
A natolië zo’n 1 0 0 0 - 1 5 0 0 m op. O ok dit ges c hiedde langs s c heuren. H et res ultaat is de
A natolis c he hoogvlakte. D e s c heuren en de bewegingen van de c ontinenten of brokken
van c ontinenten hebben naas t een opheffende werking ook nog een ander effec t in dit
gebied namelijk het optreden van aardbevingen en vulkanis me. H ier komen we s traks en
in het volgende hoofds tuk op terug.
Olympysgebergte
D e O lympus is een onderdeel van het T aurus gebergte, dat onts taan is bij de eers te
bots ing van A frika met E urazië. V anuit A ntalya vormt de O lympus het dec or van de
wes telijke horizon. T en wes ten van de O lympus ligt een ander gebergte de Bey D aglari.
Wanneer we de geologis c he kaart van deze twee gebergten bekijken en een doors nede,
zien we hoe de beide gebergten onts taan zijn. Wat opvalt aan de geologis c he kaart is dat
het O lym- pus gebergte uit andere ges teenten bes taat en vooral dat die anders geplooid
zijn dan die van de wes telijk ervan gelegen Bey D aglari. A an de doors nede kunnen we
zien wat er gebeurd is . Bij de bots ing van het A frikaans e c ontinent tegen A natolië kwam
de tus s enliggende zeebodem met s ediment in de knel. D e zeebodem dook naar beneden
onder het c ontinent, de aardmantel in. D e lic hte s edimentges teenten plooiden zic h en
s c hoven over het c ontinent, dat indertijd ook onder water gelegen moet hebben. M en
noemt dergelijke grote overs c huivingen dekbladen. D aarna trad opheffing op en het
gebergte rees op uit zee. Zo vormde zic h het O lympus gebergte. H et bijzondere in dit
gebergte is dat we hier groens teen vinden, een donkergekleurd ges teente dat zijn
oors prong heeft in de mantel van de aarde en dat gekenmerkt wordt door het voorkomen
van het groene mineraal periodotiet. O p het grens vlak van twee bots ende c ontinenten
werd dit mantelmateriaal omhoog gepers t. D it groens teen, dat overal in het
T aurus gebergte aanwezig is , wordt vaak vergezeld van radiolarieten. D it is een
roodac htig diepzeeges teente. D it ges teente is opgebouwd uit fos s iele eenc ellige planten
(diatomeeën) en éénc ellige dieren (radiolariën, s ilic oflagellaten). D eze organis men
2 van 7
08/06/09 13:27
SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
hebben een s kelet van kiezel, dat na afs terven naar de bodem van de zee zakt en daar
s liblagen vormen, die vers tenen. Wanneer de zeebodem dieper dan 3 0 0 0 m is , verandert
de s truc tuur van het ges teente. E r onts taat een zeer fijnkorrelig rood ges teente.
O pvallend is voorts dat bij radiolarietges teente nooit kalk voorkomt. D it komt omdat op
een diepte van meer dan 3 0 0 0 kalks keletjes van ges torven dieren en planten oplos s en
in het water en dus nooit de bodem bereiken. H et voorkomen van radiolariet wijs t erop
dat de T ethys plaats elijk zeer diep gewees t is .
D e groens teenlagen fungeerden als glijbanen waar de dekbladen overheen ges c hoven
zijn. O m het nog ingewikkelder te maken is het hele gebergte ook nog op zijn kant komen
te s taan. D e in zee horizontaal afgezette kalk- en kleilagen s taan daardoor nu bijna
vertic aal.
D e beken en rivieren die het regenwater uit het O lympus gebergte naar zee brengen,
hebben er een hele dobber aan gehad om door de vertic ale kalklagen heen te breken. D e
mees te s tromen daarom in noordelijke of zuidelijke ric hting het gebergte uit.
E en paar beekjes hebben het toc h in oos telijke ric hting geprobeerd. H et res ultaat is een
impos ante kloof die heel nauw is als een harde kalklaag wordt gepas s eerd en wat wijder
is als het om een klei- of groens teenlaag gaat.
O ok het ac htergelegen Bey D aglari- gebergte rees omhoog tijdens de opheffings fas e. D e
kalks teen en zands teenlagen van dit gebergte zijn door de bots ing welis waar geplooid,
maar er is geen s prake van grote overs c huivingen als bij de O lympus .
Fossielen
I n kalks teen en lei is de kans het groots t op het vinden van res ten of afdrukken van
voorhis toris c he organis men: fos s ielen. E en organis me fos s ilis eert als het na overlijden
inges loten raakt in de afgezette zand- , klei- of kalklagen. H et is belangrijk dat weinig
luc ht bij het fos s iel kan komen. I n het poreuze zand is dat niet het geval en een
organis me verteert er s nel.
D e weke delen van een organis me verteren altijd, ongeac ht het materiaal waar het in ligt.
A ls er een s c haal of s c help overblijft, loopt deze vaak vol met s lib van de zeebodem. D e
oors pronkelijke vorm van de s c help blijft dan bewaard. A ls de klei of kalk later verhard,
blijft het opgevulde holletje bes taan en dit vormt dan het fos s iel. Zo’n fos s iel wordt een
s teenkern genoemd.
V an planten vinden we vaak niet meer dan een afdruk in het ges teente. V ooral in lei zijn
s oms mooie afdrukken van varens te vinden.
D oor c hemis c he proc es s en in het ges teente kan een fos s iel geheel van s amens telling
veranderen. Bekende omzettingen zijn die van kalk in pyriet of van kalk in vuurs teen.
E r zijn veel dier- en plantens oorten die eens op aarde leefden, maar reeds lang zijn
uitges torven. V an deze organis men res t ons vaak niet meer dan fos s ielen. E en bekend
voorbeeld zijn de ammonieten, die ongeveer 7 0 miljoen jaar geleden uits tierven.
H et overgrote deel van de fos s ielen is afkoms tig van organis men die in zee leefden. D it
komt omdat de mees te ges teenten gevormd werden in zee en omdat de afbraak van dode
organis men op het land zo s nel ging dat het niet de tijd had om te fos s ilis eren.
A ls we een fos s iel op het land vinden dan wil dit niet zeggen dat het een landdier is
gewees t. V eel van de ges teenten namelijk waar de gebergten uit bes taan, lagen vroeger
op de zeebodem en zijn door proc es s en in de aardkors t boven water gekomen.
D e fos s ielen die we in het T aurus gebergte kunnen vinden s tammen uit de Krijtperiode
van de aardges c hiedenis (tus s en 1 0 0 en 7 0 miljoen jaar geleden). Zij hebben ooit
geleefd in de kus tzone van een zee en zijn 3 0 miljoen jaar geleden bij de bots ing van
A frika tegen E uropa tot meer dan één kilometer boven de zees piegel opgedrukt.
A ardbevingen
H et is nu bijna 3 0 tot 4 0 miljoen jaar geleden dat A frika tegen E urazië bots te en daarbij
3 van 7
08/06/09 13:27
SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
de T aurus - en P ontis c h gebergte ophief. N og s teeds is deze bots ing niet helemaal
uitgewerkt. Bijna ieder jaar s c huift A frika weer een klein s tukje verder en dan voelen de
T urken een aardbeving.
V eel aardbevingen zijn s lec hts zwakke trillingen waarvan alleen de klokken gaan
s tils taan. A ls de druk in de aardkors t ec hter hoog is opgelopen, vindt een grote beving
plaats . T urkije is beruc ht om het grote aantal zware aardbevingen dat er plaats vindt. E én
van de zwaars te aardbevingen uit de aardges c hiedenis is die van 2 4 november 1 9 7 6 in
O os t- T urkije.
A lle kleinere en grotere aardbevingen uit de jaren tus s en 1 9 0 1 en 1 9 5 5 c onc entreren
zic h in het P ontis c h gebergte in het noorden en langs de E geïs c he Zee in het wes ten. I n
het noorden valt de grens s amen met de plaats waar de N eo- T ethys s c hots onder E urazië
verdween. D it gaat dus nog s teeds door.
I n het wes ten van T urkije komen veel aardbevingen voor, omdat de E geïs c he Zee door
nieuwe bewegingen van A frika in de verdrukking komt en onder E uropa gaat s c huiven.
A frika beweegt dus nog s teeds naar het noorden en de A natolis c he plaat zoekt zic h een
uitweg naar het wes ten. H et noorden van T urkije, dat nog aan E urazië vas t zit, wil niet
mee en beweegt zelfs naar het oos ten. A l 3 0 miljoen jaar s c huiven het noordelijk deel en
het midden van T urkije langs elkaar. E en grote breuk markeert de grens . D e wrijving is
groot en de s panning bouwt zic h s teeds verder op. I edere 5 0 of 1 0 0 jaar ontlaadt de
s panning zic h in de vorm van een aardbeving. M idden- T urkije s c huift dan ineens een
paar c entimeter naar het wes ten en N oord- T urkije één tot tien c entimeter naar het
oos ten. D e s ituatie lijkt veel op die bij San- Franc is c o, waar het wes telijk deel van
C alifornië langs de San- A ndreas breuk naar het noorden s c huift.
Vulkanisme
D e breuken, waarlangs de s c huifbewegingen plaats vinden zijn het res ultaat van de
gigantis c he krac hten die bij de bots ing van A frika met E urazië vrijkomen, ook nu nog.
N aas t de horizontale krac hten zijn er ook krac hten van beneden naar boven. Bij de
bots ing van A frika met E urazië was een groot deel van de bodem van de T ethys en
N eo- T ethys met de daarop liggende s edimenten onder de T urks e s c hol verdwenen en de
aardmantel ingetrokken. O p een diepte van 1 2 5 km aangekomen, begint het s ediment te
s melten en omdat het kors tmateriaal lic hter is dan het mantelmateriaal, beweegt het
omhoog. U iteindelijk bots t het tegen de onderkant van de aardkors t en gaat deze omhoog
drukken. Wanneer er breuken in de aardkors t zitten, kan het magma naar boven kruipen
en zelfs het oppervlakte bereiken. D it is in T urkije veelvuldig gebeurd. E r onts taan dan
vulkanen, die miljoenen jaren lang ac tief zijn gewees t. Zij hebben een grote invloed gehad
op het uiterlijk en de ges teenten die we er nu kunnen vinden. Sinds 2 0 0 0 jaar zijn de
T urks e vulkanen in rus te, maar dat is geen garantie dat ze voor altijd op non- ac tief
s taan. Zelfs tienduizend jaar s tille vulkanen kunnen op een dag weer gaan werken.
Stratovulkanen
V eel vulkanen in T urkije hebben een vorm zoals iedereen die zic h van een vulkaan
voors telt: een mooie kegelvorm hoog optorenend boven de omgeving. D e lava van de
T urks e vulkanen bes taat uit opges molten c ontinentale s edimenten. D it type lava is in de
regel dikvloeibaar. D e lava s tolt vlakbij de vulkaanmond. D aardoor onts taat op den duur
een grote berg, de s tratovulkaan. D e E rc iyes , de H as s an en de A rarat zijn vulkanen van
het s tratotype.
Erciyes
D e E rc iyes vulkaan was tot voor één miljoen jaar zeer ac tief. E euwen en eeuwen wierp
deze vulkaan lava en as uit, totdat geheel C entraal- A natolië met een honderden meters
dikke laag as was bedekt. O p de D ec c an- trapp, een lavavlakte in I ndia, na, is de
A natolis c he hoogvlakte het mees t uitges trekte gebied met vulkanis c he ges teen- ten.
4 van 7
08/06/09 13:27
SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
D ergelijke zeer uitges trekte vulkanis c he plateaus zijn alleen uit het grijze verleden
bekend. T egenwoordig zijn vulkanen veel geringer in omvang en bes trijken zij een kleiner
gebied.
T oen de E rc iyes tot rus t kwam, begonnen water en wind in te werken op het lavaveld.
Riviertjes vraten zic h in en kloven onts tonden. O p de dalbodem bedrijft de bevolking
landbouw. G es teenten van vulkanis c he oors prong leveren na verwering vruc htbare grond
op. A ls er genoeg water is , zijn allerlei vormen van landbouw mogelijk. I n de dalletjes in
C appadoc ië is het hele jaar water en de bevolking leeft er van de fruit- en groenteteelt.
D e druiven die men verbouwt worden verwerkt tot rozijnen. Wijngaarden bes taan in
T urkije niet omdat de I s lam het drinken van alc ohol verbiedt.
M et zijn 3 9 1 7 m is de E rc iyes - vulkaan één van de hoogs te toppen van het A natolis c he
hoogland. A angezien de omgeving van de E rc iyes vrij vlak is en niet hoger ligt dan 1 0 0 0
m boven de zees piegel, maakt de vulkaan een zeer impos ante indruk. Bij helder weer is
de top daarom al vanaf meer dan 1 0 0 km te zien.
O p de Romeins e ges c hieds c hrijver Strabo (6 3 v. C hr. tot 2 0 na C hr.) maakte de vulkaan
al een enorme indruk. H ij had het geluk juis t een uitbars ting mee te maken en s c hreef
over “ met vuur gevulde en met vuurgrotten bedekte ‘vlakten’, waar ‘s nac hts uit de
bodem vlammen oplaaien. V oor zover bekend is dit de laats te uitbars ting van de E rc iyes
gewees t. D e Romeinen noemden de berg “A rgaeus M ons ” en volgens hen was het
mogelijk vanaf de top zowel de Zwarte Zee als de M iddellands e Zee te zien.
O p de plaats van de E rc iyes ligt al s edert 2 6 miljoen jaar een vulkaan. D e plaats waar de
lava uit de diepte omhoog komt s c huift langzaam naar het wes ten op. T en oos ten van de
huidige top zijn de vorige vulkaankegels nog te onders c heiden, zoals de Koç D agi en de
Kuramez D agi.
N aarmate de E rc iyes ouder en hoger werd, raakte de kraterpijp vers topt en week de
omhoogkomende lava uit naar op de flanken van de hoofdkegel gelegen minikraters .
H et regenwater en het s meltwater van de s neeuw zakken in het voorjaar s nel weg in de
poreuze lava. D e s c haars e weiden zijn alleen in de voorzomer groen. I n die tijd trekken
tientallen nomaden met hun kudden over deze ‘yayla-lar’. D e begrazings druk is veel te
groot en van de oors pronkelijke vegetatie is helaas maar weinig over.
O ndanks de barre, kale aanblik van de vulkaan zijn er toc h enkele vermeldens waardige
as pec ten over de plantenwereld te melden. H et omringende land is vrijwel boomloos . D e
grens waarboven bomen kunnen groeien, ligt op 1 4 0 0 m en de vlakte waar Kays eri in ligt
is daarom boomloos . O ok op de voet van de vulkaan groeien van nature geen bomen. D e
enige bomen die er gedijen, zijn fruitbomen zoals appels en amandelen en, in de dalletjes
wilgen en populieren. A l deze bomen zijn door de mens geplant. V anaf 1 4 0 0 m komen we
de eers te bomen tegen. D e Wilde P eer en de D onzige E ik vallen het mees t op. V erwac ht
hier zeker geen ruis ende wouden. D e mees te bomen zijn niet hoger dan 2 m en vallen
voor ons onder de c ategorie s truiken. Sc hapen en geiten zijn verantwoordelijk voor de
minimale groei van de bomen. H et is grappig om te zien dat de enige bomen middenin een
meidoorn- of andere s tekels truik groeien. D e boom is daar onbereikbaar voor het vee en
heeft de mogelijkheid om uit te groeien. Boven 2 0 0 0 m verdwijnt de D onzige E ik van het
toneel en vers c hijnt de M os eik. H ier groeien ook de in N ederland bekende s oorten: de
G ewone J eneverbes en de Ruwe Berk. O p 2 2 0 0 m ligt de boomgrens . D aarboven komen
we in de alpiene vegetatiezone. Behalve s oorten die ook in de A lpen groeien zoals :
Bors telgras , G uldenroede en D uizendknoop zijn hier 3 5 plantens oorten gevonden die
nergens anders ter wereld voorkomen. D e alpiene zone loopt door tot op 3 9 0 0 m. V anaf
2 7 0 0 m onders c heid men de hoogalpiene zone. O p de rots ige bodem groeien hier de
A lpengeelbloem, de ook in N ederland voorkomende V iltganzerik en het C appadoc is c h
H ongerbloempje.
D e laats te 2 0 0 m van de vulkaan zijn vrijwel onbegroeid. H et groots te deel van het jaar
5 van 7
08/06/09 13:27
SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
ligt hier s neeuw en in een kom ligt zelfs een kleine glets jer. T ien jaar geleden was de
glets jer nog 1 km lang. A an de morene voor de glets jer is te zien dat zij al een groot
aantal jaren terugs c hreidt en als de opwarming van de aarde doorgaat zal A natolië
waars c hijnlijk deze glets jer kwijtraken.
A rarat
D e A rarat is de hoogs te berg van T urkije en omdat hij meer dan 3 km boven zijn
omgeving uits teekt, is het ook de hoogs te berg van de wereld. Zelf nog iets hoger dan de
M t. E veres t. D it wereldwonder is een oude vulkaan die ec hter al meer dan 5 0 0 0 jaar niet
meer uitgebars ten is . D e top is in de zomer en in de winter met s neeuw en ijs bedekt.
H et verhaal gaat dat engelen de A rarat bewaken om te voorkomen dat de berg wordt
beklommen. V eel bergbeklimmers raken in de buurt van de top ook vers trikt in
s neeuws tormen en mis tvelden. O mdat de top vrij vlak is , kunnen ze het hoogs te punt dan
ook niet vinden.
D e A rarat is zeer droog en bronnen zijn s c haars . O nder de hele berg zou zic h ec hter een
ondergronds meer uits trekken, dat water levert aan de talrijke moeras s en op de wanden
van de vulkaan.
Op zoek naar de ark
D e A rarat is een bekende berg omdat hij in de Bijbel genoemd wordt. D e A rk van N oac h
zou na afloop van de zondvloed erop ges trand zijn. N adat N oac h was uitges tapt plantte
hij een wijnrank op de flanken van de A rarat. V olgens biologen ligt het herkoms tgebied
van de D ruif ook ongeveer in O os t- T urkije. N oac h liet de ark ac hter en s inds dien doen
daarover allerlei verhalen de ronde. N a de aardbeving van 1 8 4 0 na C hr. duiken er
verhalen op over de boeg van een s c hip dat uit de glets jer bovenop de A rarat zou s teken.
E xperts bezoc hten het wrak, onderzoc hten het en klommen zelfs in de vele
ops lagruimten. Ze konden ec hter niet verder zoeken omdat een groot deel nog in het ijs
vas tzat. I n 1 8 8 3 bezoc ht de zeer geres pec teerde deken van J eruzalem en Babylon het
wrak. H ij kon in de kajuit komen maar vertelde ook dat een groot deel van de ruimen nog
in het ijs vas tzat.
I n de E ers te Wereldoorlog zagen Rus s is c he piloten het s c hip uit het ijs s teken tijdens
hun patrouillevluc hten over het gebied. H un meerderen geloofden het niet en gingen zelf
kijken. T oen zij het wrak vonden, maakten ze als eers ten foto’s , maar die raakten zoek
tijdens de Rus s is c he revolutie. T ijdens de T weede Wereldoorlog vond weer een
Rus s is c he expeditie het wrak. H et was nu ec hter in verre s taat van verrotting en al voor
een groot deel in de glets jer teruggezakt.
Sinds dien zijn er meerdere expedities op zoek gewees t maar helaas zonder res ultaat. H et
wordt de teams trouwens niet makkelijk gemaakt, want de T urks e regering lijkt het maar
niets te vinden en weigert aan vrijwel iedereen, die wil gaan zoeken de toes temming.
Nemrut
N et ten wes ten van het V anmeer in O os t T urkije ligt de 3 0 3 0 m hoge N emrut- vulkaan.
O ngeveer 3 miljoen jaar geleden s trekte het V an meer zic h een s tuk verder uit naar het
wes ten, maar door de uitbars ting van de N emrut 1 0 0 .0 0 0 jaar geleden werd het meer in
tweeën ges plits t. Werd het wes telijk deel van het meer al s nel opgevuld met s edimenten,
het oos telijk deel werd juis t dieper, want de lavas tromen vormden een natuurlijke
s tuwdam. D e natuurlijke wateraanvoer van het meer is niet voldoende om de damrand te
bereiken en eroverheen te lopen. D oor het ontbreken van een afvoer, verzilt het V anmeer
langzaam.
D e uitbars ting van de N emrut ging gepaard met veel geweld. D e top werd helemaal
weggeblazen, waardoor er een enorme trec hter, een c aldeira, onts tond. D oor een latere
eruptie werd een deel van die krater met vulkanis c h ges teente gevuld. D aardoor bes laat
het huidige kratermeer maar éénderde van het krateroppervlak.
D e N emrut was tot voor kort ac tief. I n 1 4 4 3 bars te de vulkaan voor het laats t uit. D eze
6 van 7
08/06/09 13:27
SNP Ac htergrond informatie - Geologie in Turkije
http://smartsiteruntime.snp.nl/smartsite.dws?id=6628&re...
eruptie ges c hiedde niet via de hoofdkrater maar via paras itaire kraters , waarvan de
2 4 7 8 m hoge Kirkor D agi de groots te is .
H et kratermeer van de N emrut is met zijn oppervlakte van 1 2 km2 het groots te
kratermeer van T urkije en behoort tot één der groots te ter wereld. H et meer is 1 5 0 m
diep. H et water is voeds elarm en daardoor arm aan plankton en zeer helder. N aas t dit
kratermeer ligt een kleiner meertje dat een doors nede heeft van 5 0 0 m en maar 7 - 8 m
diep is . H et bijzondere van dat meertje is dat het warm water bevat. U it bronnen aan de
rand van dit meer welt 8 0 ° C warm water op. I ets hogerop s tromen zwavelhoudende
gas s en naar buiten en wie goed luis tert kan in de berg gerommel horen. D e N emrut is dus
nog s teeds ac tief. H et is moeilijk te zeggen of de ac tiviteit, die we nu waarnemen het
naroc helen is van een ‘s tervende’ vulkaan of dat het het geronk is van een vulkaan in
rus te. D e tijd zal het leren.
T ot het begin van deze eeuw is de N emrut voor een (groot) deel bebos t gewees t. N u zijn
die gekapt voor brandhout en alleen op ontoegankelijke plaats en vinden we nog kleine
bos jes van berken en populieren. I n de plaats hiervan is op de droge op het zuiden en
oos ten geric hte hellingen een s teppebegroeiing gekomen, waarin de vlinderbloemige
A s tragalus s tekelige doornkus s ens vormt. D aartus s en groeien wat gras s en en
s c hermbloemigen van het ges lac ht P rangos . D e noord en wes thelling is wat rijker. H ier
vinden we nog een begroeiing, die een overblijfs el van het oors pronkelijk bos vormt. We
vinden er s truwelen bes taande uit berken en populieren en divers e s oorten
lijs terbes s en.
Beneden 2 3 0 0 m vinden we zelfs nog s truikvormige res tanten van eikenbos s en. E r
groeien drie s oorten eiken namelijk Q uerc us peduc unc uliflora, Q . infec tora en Q . pinnatiloba. A an de droge zuidzijde vinden we nog res tanten van de G rieks e J eneverbes . O p
weg naar het plaats je T atvan liggen s c hrale gras landen waar in het voorjaar en vroege
zomer de mees t mooie bloemen bloeien.
7 van 7
08/06/09 13:27